03:17 - 20/05/2020
گفتوگۆی ستراتیژی نێوان ئەمریکا و عێراق: لەبارەی بەرژەوەندی و پێشبینییەکانەوە
وەزیری دەرەوەی ئەمریکا مایک پۆمپیۆی سیاسەتمەدار و دیبلۆماتیکی ئەمریکی لە
٧ی نیسانی ٢٠٢٠ عێراقی بۆ "گفتوگۆیەکی ستراتیژی"لەبارەی گەڕان بەدوای
پەیوەندی داهاتووی نێوان عێراق و ویلایەتەیەکگرتووەکان بانگهێشتکرد. گفتوگۆکە لە
چەند کۆبوونەوەیەک لەنێوان گەورە بەرپرسانی ئەمریکی و عێراقی پێکهاتووە و تێیدا
گشت لایەنەکانی پەیوەندی نێوان عێراق و ئەمریکا لەسەر یەک مێز باسدەکرێت.
بۆئەوەی پێشبینی دەرئەنجامی گفتوگۆ ستراتیژییەکە تێبگەین پێویستە لە
بەرژەوەندییەکانی هەریەک لە ویلایەتە یەکگرتووەکان و عێراق، هاوکات
بەرژەوەندییەکانی ئێران و لایەنەکانی دیکە تێبگەین.
بە گشتی پێویستە هەردوو لایەنەکە سوود لەم هەلە وەربگرن لەپێناوگفتوگۆی
جددی و نەخشەیەکی پەسەندی ستراتیژی نێوان عێراق و ئەمریکا بکێشن کە ئاشتی بۆ
هەرێمەکە بەرقەرار بکات.
بەرژەوەندییەکانی ئەمریکا لە عێراق
لە هەلومەرجی گرژی و ئاڵۆزییەکانی ئەم دواییانەی عێراق و ئەمریکادا، بەشێک
وایان پێباشە ئەمریکا لە عێراق بکشێتەوە و بەشێکی دیکە وایان پێباشە ئەمریکا لە
مانەوە لە خاکی عێراقدابەردەوام بێت، لێرەدا ئەوەی گرنگە بزانرێت ئەوەیە: عێراق
گرنگییەکی ستراتیژی گەورەی بۆ ئەمریکا هەیە ئەویش بە خاتری ئەوەی جێگیری خۆی لە
ناوچەکەبسەپێنێ، تاکو لەڕێی نەوتەوە دەستی بە ئابووری جیهان بگات و ئەگەری کەوتنە
جەنگی لەگەڵ ئێران کەمبێتەوە.ئەگەریش ئەمریکا لە عێراق بکشێتەوە سیستمی تیرۆرستی
ئێرانی دەتوانێت زیانێکی گەورە بە ئاسایشی نیشتیمانی ئەمریکا بگەیەنێت.
دەتوانین بەرژەوەندییە ستراتیژییەکانی ئەمریکا لە عێراق بەسەر چوار
کاتیگۆریدا دابەشبکەین کە بریتین لە: ئەو هەڕەشانەی ئێران دەیانکات، هەڕەشەی ڕێکخستنەوەی
هێزەکانی داعش یان گروپی دیکەی هاوشێوە، عێراقی دابەشکراو و کاردانەوەکانی بەسەر
ناوچەکەدا هەروەها کێبڕکێی نێوان دەسەڵاتدارەکان. لەسەر ویلایەتە یەکگرتووەکان
پێویستە تیشک بخاتە سەر ئەم چوار بەرژەوەندییە ئەگەر نا لە داهاتوودا عێراق دەبێتە
سەرچاوەی نیگەرانییەکی زۆر بۆ ئەمریکا.
لە ئێستادا عێراق شوێنێکی ستراتیژییە بۆ ویلایەتە یەکگرتووەکان تا ڕێگری لە
فراوانبوونی سیستمی ئێرانی و شوناسی ئێرانی بکات بەجۆرێک کەهیچ وڵاتێکی دیکە لەئێستادا
هێندەی عێراق بۆ ویلایەتە یەکگرتووەکان گرنگ نییە.
ئەگەر ویلایەتە یەکگرتووەکان لە بونیادنانی عێراقێکی جێگیر و بەهێزدا یارمەتی
بەرپرسانی عێراق بدەن، ئەو ڕێگایەکی بەهێز دەبێت بۆ کۆسپ خستنە بەردەم ویستەکانی
ئێران و ئەو فشارە سەربازییەی ئێران دروستیکردووە.
لە ئێستاشدا عێراق بەهۆی دابەشبوونە ناوخۆییەکانەوە ڕووبەڕووی قەیرانی
ئابووری مەترسیدار بوەتەوە، لە هەمان کاتیشدا سەرچاوەیەکی گەورەی نەوتە و ئەگەر
ئێران لەڕێی کێشەکانی ئێستای عێراقەوە هەوڵبدات کۆنترۆڵی عێراق بکات ئەوا پێگەی لە
جاران بەهێزتر دەبێت.
دەبێت ویلایەتە یەکگرتووەکان لەلاوە تیشک بخاتە سەر مەترسی ڕێکخستنەوەی
داعش لە عێراق لە ماوەیەکی کورتدا. ڕاستە بەپێی بەیاننامە سیاسییەکان ڕێکخستنەکانی
داعش تێکشکێنراوە بەڵام هێشتا داعش لە عێراقدا چالاکە.
هەروەها ڕاهێنان و پاڵپشتی سەربازی هێزە عێراقییەکان لەلایەن ویلایەتە
یەکگرتووەکانەوە وادەکات هێزە عێراقییەکان بە ئاراستەی خۆیاندا بڕۆن و بکەونە
سەرپێ، چونکە لە ئێستادا لە هێزەکانی عێراق لە هێزەکانی حەشدی شەعبی لاوازترن کە
چەندین یەکەی شیعییان تێدایە و پاڵپشتی ئێران دەکەن و هەژمونی میلیشیا شیعییەکان
بەسەر هێزە ئاسایشەکانی عێراقدا یارمەتی داعش دەدات دووبارە دەسەڵات بگرێتەوە
دەست.
لە کۆتایشدا ویلایەتە یەکگرتووەکان بەرژەوەندییەکی ستراتیژیی دیکەیان لە
عێراقدا هەیە، ڕووبەڕووبوونەوەی هەوڵی ڕووسیا و چین بۆ سەپاندنی هەژموونی ئابووری
و سیاسی خۆیان بەسەر وڵاتەکەدا. بۆیە کشانەوەی ئەمریکا لە عێراق لە بەرژەوەندی
ڕووسیا و چیندا دەبێت.
ئەگەر ئەمریکا پێش بەدەستهێنانی ئامانجەکانی لە عێراق بکشێتەوە ئەوا
ناچاردەبێت مامەڵە لەگەڵ کارەساتێکی عێراقیدا بکات کە دەبێتە هۆی زیان و بارێکی
قورس بەسەر ئەمریکاوە.
لە هەمان کاتیشدا مانەوە لە عێراق پێویستی بە گۆڕانکاری سیاسی گەورە هەیە،
ناتوانین بڵێین کێشەکانی عێراق لە داگیرکاری ئەمریکی ساڵی ٢٠٠٣ەوە دەستیپێکرد، بەڵکو
بەشێک لە کێشەکانی دەگەڕێتەوە بۆ سەرەتای دروستبوونی دەوڵەتەکە لەدوای ڕووخانی
سیستمی پاشایەتی و بەشێکی زۆری دیکەی دەرئەنجامی کارەکانی سەدام حسێنە. هەروەها
بەشێکی دیکەی کێشەکانی ئەمڕۆی لە دەرئەنجامی چۆنێتی بەڕێوەبردنە لەلایەن
سەرکردەکانییەوە. ئەمریکا تەنها دەتوانێت یارمەتی عێراقێک بدات کە یارمەتی خۆی
بدات.
بەرژەوەندییەکانی ئێران لە عێراق
ئێران بە یاریزانێکی دەرەکی سەرەکی دادەنرێت لە پلانە ستراتیژییەکانی ئەمریکا
پەیوەند بەعێراقەوە. چونکە ئێران دەیەوێت دڵنیابێتەوە لەوەی عیراق جارێکی دیکە
نابێتەوە هەرەشە بۆسەر هاوسێ ڕۆژهەڵاتییەکەی.
ئێران دەیەوێت عێراق لەپێناو هەژمونی دەسەڵات و ستراتیژی خۆی لە ناوچەکەدا
بەکاربهێنێت، بەوپێیەی عێراق بۆ کەل و پەل و خزمەتگوزارییە ئێرانییەکان وەک
بازاڕێک وایە. هەروەها هەتا عێراق بەو لاوازی و دابەشکراوییە بمێنێتەوە، نوخبەی
ئاسایشی ئێرانی بەهیچ شێوەیەک دەست لە عێراق هەڵناگرێت. بەرپرسانی ئێران تەنانەت
بیریش لەوە ناکەنەوە تا عێراق بەوجۆرە بێت ئەوان دەستبەرداری بن.
لەدوایبەردەوامبوونی جەنگەکانی هەشتاکان لە دژی سەدام حسێن، ئێران
بڕیاریداوە کە باشترین ڕێگە بۆ دیاریکردنی مەترسی و هەڕەشەکان بۆ ئاساییشی
نەتەوەکەی بریتییە لە هێشتنەوەی سەرکردەکانی لە عێراقدا.
هەروەها کۆنتڕۆڵکردنی عێراق خزمەتێکی فراوان بە ئێران دەکات چونکە وەک
پردێکە لەنێوان ئێران و لوبناندا و لەگەڵ ئەوەشدا هەیمەنەی ئێران بەسەر عێراقدا
ڕێگایەکە بۆ فراوانکردنی هەژمونی ئێرانی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا.
بەرژەوەندییەکانی عێراق لە وڵاتەکەی خۆیدا
بابەتە هەرە قورس و هەستیارەکە لە گفتوگۆی ستراتیژی نێوان ویلایەتە
یەکگرتووەکان و عێراق و دروستکردنی پەیوەندی لەنێوانیاندا، ئەوەیە کە ئایا خودی
عێراقییەکان چییان دەوێت بۆ وڵاتەکەی
خۆیان.
لە ئێستادا عێراق وڵاتێکی دابەشکراوە و لەڕووی سیاسی و ئابووری و
بەڕێوەبردنەوە ناجێگیرە. دابەشکارییە ناوخۆکان لە سونی و شیعی و کوردەکان
پێکهاتووە. ئەو دامەزراوە سیاسییە عێراقییانەی لە دەرئەنجامی داگیرکاری ئەمریکی
ساڵی ٢٠٠٣ دروستبوون، بوونە هۆی دابەشکارییەکان و ئەمەش نیشانەی ئیفلیج بوونی
سیاسەتە لە عێراق.
سەرەڕای هەموو بابەتەکانی دیکە دەبێت عێراق دوو بابەتی گرنگ لەبەرچاو بگرێت
لەم هەلومەرجەدا ئەوانیش: ڕاگرتنی هاوسەنگی لەنێوان ویلایەتە یەکگرتووەکان و ئێران
پەیوەند بە سیاسەتی دەرەوە و ناوخۆ، هەروەها چۆنێتی بەکارهێنانی سیستمێکی جێگیر کە
بەردەوامیی هەبێت و ببێتە مایەی هەستانەوەی عێراق و دەسەڵات بدات بەو سیاسیانەی
خزمەتی خەڵکی دەکەن و هاوڵاتیان لێیان ڕازین. ئەم دوو بابەتە توانای ئەوەیان هەیە دۆخی
عێراق بخەن بە دوو لادا، یەکەمیان ئەوەیە عێراق بخەنەوە سەرپێ و لەو کارەساتە
ڕزگاری بکەن یانیش ببنە هۆی ڕووخاندنی وڵاتەکە.
هەروەها هاوسەنگی لەنێوان ویلایەتە یەکگرتووەکان و ئێراندا کێشەیەکی
گەورەیە بۆ عێراق چونکە هێزە سیاسییەکانی عێراق دەبێت چاودێری هەردوو وڵاتەکە بکەن
و هاوسەنگی لەنێوان ئەرکەکانیاندا ڕابگرن.
ئێستا لە هەمووکات زیاتر عێراق پێویستی بە زەمینەسازییەکی پتەوە تاکو بەرەو
داهاتووی خۆی هەنگاو بنێت و پێویستی بە زەوییەکە مەیدانی ململانێ و گرژییەکانی
وڵاتانی دیکە نەبێت.
گفتوگۆی ستراتیژی ئەمریکا و عێراق چی لەخۆ دەگرێت؟
بە لەبەرچاوگرتنی ئەو خاڵانەی لەسەرەوە باسکران ڕێکخستنی ئەم گفتوگۆ
ستراتیژییەو بانگهێشتکردنی عێراق لەدوای ئەو زنجیرە هێرشانەوە دێت کە کرانە سەر
هێزە ئەمریکییەکان لە بەغدا لەلایەن ئەو میلیشیا شیعییانەی لەگەڵ ئێران
هاوپەیمانن. هۆکاری ڕێکخستنی گفوگۆکانیش وەرگرتنی دڵنیاییەک و پارێزراوی ژیانی
هێزە ئەمریکییەکانە لە عێراق.
بەپێی ئەو لەسەرخۆییەی ئیدارەی ترەمپ لەبارەی دۆخی عێراقەوە نواندوێتی
ئەگەری زۆرە ئەو گفتۆگۆ و کۆبوونەوانە وەک هەلێک بۆ کردنی چەند پرسیارێک
بەکاربهێنێت بەرامبەر دەوڵەتی عێراق.
ئەگەری زۆرە پرسیارەکان بەم جۆرەی لای خوارەوە بن:
ئایا دەوڵەتی عێراقی ژیانی هێزە ئەمریکییەکان و باڵوێز و هاونیشتیمانیانی ئەمریکی و کۆمپانیا ئەمریکییەکان لە عێراق دەپارێزێت؟
کەی و چۆن بەغدا کۆنتڕۆڵی ئەو میلیشیا شیعییانە دەکات کە هەماهەنگیان لەگەڵ ئێراندا هەیە و بەیەکجاری بیانخاتە ژێر دەسەڵاتی حکومەتی مەرکەزییەوە؟
ئەو هەنگاوانە چین عێراق دەیاننێت لەپێناو گەڕاندنەوەی سەربەخۆیی خۆی لە بواری وزەدا؟
ئەو هەنگاوە باوەڕپێکراوانە چین عێراق دەیاننێت لەپێناو کەمکردنەوەی سروشتی خێڵەکی لەسیاسەتی عێراقیدا؟
ئەو هەنگاوانە چین عێراق دەیاننێت لەپێناو دانانی سنورێک بۆ گەندەڵی و دابینکردنی خزمەتگوزارییە سەرەتاییەکانی هاوڵاتیانی؟
ئایا عێراق چ ئاستێکی چاوەڕوانی لە لە هێزە ئەمریکییەکان و یارمەتییە مەدەنییەکان هەیە و چی دەکات لەپێناو پیشاندانی توانای خۆی بۆ یەکگرتن و بەڕێوەبردن و ڕێکخستن و سوودوەرگرتن لەو یارمەتییانەی وەریدەگرێت؟
ئەگەر بێت و عێراق ئامادە نەبێت وەڵامێکی
گونجاوی ئەمریکا بداتەوە و پەیوەندییەکی ستراتیژی لەگەڵدا دیاریبکات، ئەوا ئەمریکا
بە ئەگەری زۆرەوە لە عێراق دەکشێتەوە و ڕەنگە سزای ئەمریکی بەسەر عێراقدا
بسەپێنێت.
هەروەها لەگەڵ دروستکردنەوەی پەیوەندییەکی
ستراتیژیش، بەهۆی ئەو تێچووە زۆرەی ئەمریکا لە دەرئەنجامی ڤایرۆسی نوێی کۆرۆناوە
سەرفی کردووە، دەبێت عێراق چاوەڕوانی یارمەتییەکی ئێجگار زۆری وەک جاران لە ئەمریکا
نەبێت.
لە هەمان کاتیشدا نابێت ویلایەتە
ئەمریکییەکان چاوەڕوانی ئەوەیان لە عێراق هەبێت کە لەنێوان ئەمریکا و ئێراندا
هەڵبژێرێت. چونکە عێراقی دیموکرات ناتوانێت لەنێوان لایەنێک و یەکێکی دیکەدا
هەڵبژێرێت بەبێ ئەوەی کاریگەری لەسەر جێگیربوونی وڵاتەکەی هەبێت.
سەرەڕای کێبڕکێکان دەبێت ئاماژە بەوە بدەین
عێراق و ویلایەتە یەکگرتووەکان چوارچێوەیەکی کارکردنیان هەیە کە دەتوانن گفتوگۆی ستراتیژی لەبارەوە بکەن و بگەنە
ڕێککەوتنێک لەنێوان هەردوو لایەندا.
ڕێککەوتنامەی "دابینکردنی
هێزەکان" و "چوارچێوەی ستراتیژی" لەنێوان عێراق و ویلایەتە
یەکگرتووەکاندا هاوبەشە و ساڵی ٢٠٠٨ واژۆکراون و لە ساڵی ٢٠٠٩ جێبەجێکراون. هەردوو
ڕێککەوتننامەکە گشت بوارەکانی هاریکاری نێوان هەروو وڵاتەکە لەبارەی چەندین
بابەتەوە پێشکەشکدەکەن.
ئەو دوو ڕێکەوتننامەیە خاڵێکی دەستپێکی باشە
بۆ کردنەوەی گفتوگۆ لەنێوان هەردوولادا تا لێیەوە بە دەرئەنجامی چاوەڕوانی و
ئاڵوگۆڕەکانیان بگەن. لە ئێستادا عێراق پێویستی بە ویلایەتە یەکگرتووەکانە تاکو
ئاساییشی بپارێزیت و ویلایەتە یەکگرتووەکانیش لە ئێستادا وەک هاوڕێ و هاوبەشێک
پێویستی بە عێراقە.
لە هەموو بارودۆخەکاندا، ئەنجامدانی ئەم
گفتوگۆ ستراتیژییە گونجاوترین خاڵی دەستپێکە و هەردوو لایەن هۆکاری گونجاویان هەیە
بۆ دروستکردنی پەیوەندییەکی نوێ بەرەو پێکهێنانی هاوپەیمانییەکی ستراتیژی
هەمیشەیی.