15/07/2019

یاسین تەها

حیزبی دەعوەی ئیسلامی كۆتایی هەفتەی ڕابردوو یەكەم كۆنگرەی حیزبیی پاش دووركەوتنەوەی لە لوتكەی دەسەڵاتی جێبەجێكردن لە عێراق گرێدا. ئەم كۆنگرەیە كە لە شاری كەربەلا بەڕێوەچوو بۆ ژیانی سیاسی كۆنترین حیزبی سیاسی شیعەی عێراق گرنگی زۆری هەیە، یەكەمجارە باڵەكانی مالیكی و عەبادی لەكۆنگرەدا بەرامبەری یەكتر ببنەوە و یەكەمجاریشە لەدوای دووركەوتنەوە لە دەسەڵات و لە سایەی یاسای حیزبەكانی (2015) كادیرانی ئەم حیزبە پێداچوونەوە بە ڕەوشی رێكخستنەكان بكەن، لە كۆتایشدا سەركردایەتییەك هەڵبژێردرا كە ناوی حەیدەر عەبادی و عەلی عەلاق و حەلیم زوهێری و وەلید حلی تێدا نەبوو كە لە ڕكابەرانی ئەمینداری گشتی نوری مالیكی پێكدێن و ئەوەی تا ئێستا ڕوونە، تەنها عەبادی بە خواستنی خۆی لە سەركردایەتی دوور كەوتووەتەوە. 

مالیكی كە بەهێزترین كارەكتەری دەعوەیە و جارێكیتر پۆستەكەی خۆی وەرگرتەوە كە ئەمینداری گشتییە، شایەتحاڵەكانی ناو كۆنگرەش باس لەوە دەكەن زیاتر باڵ باڵێن و تەكەتول بەسەر كەشی كۆنگرەكەدا زاڵبووە، تا پڕۆژە و بەرنامەی حیزبی و هەندێك لەوانەشی نەیاری سەرسەختی مالیكی بوون لە كۆنگرە دوورخرانەونەتەوە، ئەمەش بەهێزی پێگەی حزبیانەی نوری مالیكی دەسەلمێنێت سەرباری دۆڕانی لە كایەی حكومی كە پاش دوو خول سەرۆكایەتی وەزیران و هەوڵی چەسپاندنی مەركەزییەت، ئێستا تەنها یەك وەزارەتی بەدەستەوەیە كە خوێندنی باڵایە و وەزیرەكەشی قوسەی سوهەیل پێشتر سەدری بوو.

سەرباری ڕەخنەكانی ناو كۆنگرەش، هەندێك ستایشی ئەوەی دەكەن كە توانیویەتی هیڵە گشتییەكانی حزب بپارێزێت، جگە لەوەش دوو لیستی ركابەری تێدا بووە، ئامادەكاریی باشی بۆ كراوە، گروپەكانی واتساپ رۆڵی زۆریان دیوە لە ئاسانكاریی گفتوگۆكان ئەمەش زۆر گرنگە بۆ ئەم دۆخەی ئێستای عێراق كە زۆربەی حیزبەكان كێشەی ترس لە كۆنگرەیان هەیە و بە و هۆیەوە دووچاری ئاگاداركردنەوەی كۆمسیۆن بوونەتەوە.

لەپاش هاتنی عەبدولمەهدی زۆرێك وەك شكستخواردوو تەماشای حیزبی دەعوە دەكەن، چونكە لەنێوان ساڵانی 2005 _ 2018 لەرێگەی سەرۆكایەتی وەزیرانەوە "دەوڵەتێكی قووڵ" یان بنیاتناوە لەرێگەی پۆستە باڵاكانی وڵاتەوە، لەكاتێكدا ئەم حیزبە دژی روخاندنی رژێمی بەعس بوو لەڕێی پشتبەستن بە دەستێوەردانی دەرەكی و بەشداریی زۆربەی كۆبونەوەكانی هێزە بەرهەڵستكارەكانی رژێمی بەعسی نەكردوە كە بەشی زۆری کۆبونەوەکان لە تاراوگە و لە هاوینەهەواری پیرمام بۆ ئامادەكاریی جێگرتنەوەی رژێمی بەعس گرێدەدران.

بەگەڕانەوەش بۆ مێژووی دەعوە، جیاوازی زۆر لەگەڵ ئەم ستایڵەی ئێستای حیزب دەردەكەوێت. ئەم حیزبە پاش زنجیرەیەكی چڕوپڕ لە ئامادەكاریی و گفتوگۆ، لە یادەوەریی لەدایكبونی پێغەمبەری ئیسلامدا، لە ساڵی 1957 لە شوێنی حەوانەوەی مەرجەعی باڵای شیعە ئایەتوڵڵا موحسین ئەلحەكیم، لە شاری كەربەلا و بە لاساییكردنەوەی شێوازی كاری ئیخوان موسلیمین، لەسەر دەستی هەشت كەس راگەیەندراوە كە ناودارترینیان ئایەتوڵڵا محەمەد باقر سەدرە. ئەم حیزبە سەرەتا هەڵگری بیرێكی پان ـ عێڕاقی و نێونەتەوەیی ئیسلامیی بوە. دەستەی دامەزرێنەرەكەی پیاوانی ئاینیی و چالاكی سیاسیی بون. لەناو ئەندام و دامەزرێنەرە یەكەمەكانی دەعوەشدا چەند كەسایەتییەكی لوبنانیی و بەحرەینیی و پاكستانی هەبوون، لەڕوی تەمەنیشەوە كۆنترین حیزبی سیاسیی شیعەیە لە عێراق و بە دایكی زۆربەی ئەو هێزە مەزهەبییانەی ئێستا دادەندرێت كە لەسەر گۆڕەپانی سیاسیی عێراق چالاكن چونكە سەرجەمیان یان لەم حیزبە جیابونەتەوە، یان ئیلهامیان لە شێوازی كاریەوە وەرگرتوە كە ئاوێتەكردنی دین و مەزهەبە لەگەڵ سیاسەت و حوكمڕانییدا.

بەپێی گێڕانەوەی دامەزرێنەران و زۆرێك لە شیكارە مێژوییەكان، دامەزراندنی حیزبی دەعوە لەبن عیبای مەرجەعییەتدا زیاتر پەرچەكرداری تەوژمی ماركسیزم و وەڵامدانەوەی پەرەسەندنی چالاكییەكانی بزوتنەوەی چەپ بوە لە عێراق لە ساڵانی پەنجاكان، بەتایبەت دوای ئەوەی شیوعییەكان كەوتنە جموجوڵ و پەلهاویشتن لە شاری نەجەف كە گڵكۆی ئیمام عەلی لەخۆدەگرێت و پایتەختی رۆحی تایفەی شیعە و بنكەی سەرەكیی حەوزە مەزهەبیەکانە. لە تەمەنی سیاسی خۆشیدا، حیزبی دەعوە بە چەندین قۆناغی فیكریی و پەیكەری سیاسیی جۆراوجۆردا گوزەریكردوە، بەڵام لە سەرجەم قۆناغەكاندا كرۆكی ئامانجە سەرەكییەكانی بریتی بوە لە؛ "گۆڕینی واقیعی کۆمەڵایەتیی بۆ واقیعێكی ئیسلامی و جێگرتنەوەی یاسا دەستكردەكان بە شەریعەت" لەگەڵ ئامادەكردنی ئوممەت و بنیاتنانی دەوڵەتی ئیسلامیی (بەپێی نەهجی ئالوبەیت). بۆ یەكەمجاریش لەپاش 2003 زاراوەی دیموكراسیی شان ـ بە ـ شانی چەمكی شوڕا خزێندرایە ناو ئەدەبیاتی ئەم حیزبە كە پێدەچێت هەروەكو مۆدی سەردەم و لەپێناو هەڵكردن و ئاشتبونەوە بێت لەگەڵ جیهانی رۆژئاوا بەتایبەت ئەمەریكا كە لەنێوان 1985-1995 دا حیزبی دەعوەی خستبووە ناو لیستی تیرۆری خۆیەوە. 

هەرچەندە لە ساڵانی هەشتاكاندا حیزبی دەعوە بە هۆی قبوڵنەكردنی رەهای ویلایەتی فەقیهـ و دیدگا عەڕەبی و عێڕاقییەكانی لای رژێمی خومەینی بێزراو بوە و جارجارەش باجی ئەم هەڵوێستانەی داوە، بەڵام ئەمانە نەبونەتە رێگر لەوەی ئێران وەكو كارتێكی فشار لەدژی بەعس لەسەر خاكی خۆی داڵدەی بدات و كۆمەكی بكات. باڵە سیاسیی و سەربازییەكانی حیزبی دەعوە كە لە ئێران و سوریا و ناوچە رزگاركراوەكانی كوردستان بڵاوەیانكردبو لە پێشەنگی هێزە بەرهەڵستكارەكانی رژێمی بەعس بون. چەند جارێكیش هەوڵی تیرۆركردنی راستەوخۆی سەدام حسێنیان داوە كە بەناوبانگترینیان هەوڵی تیرۆركردنی سەدام بو لەشارۆچكەی دوجەیل لە 7/7/1982دا. ئەو یەكە چەكدارەشی ئەم ئەركەی بەجێهێنا بەسەلامەتی لە بەغدادەوە گەیشتونەتە چیاكانی كوردستان. جگە لەم هەوڵەش حیزبی دەعوە لە 9/4/1987دا لەڕێی شانە نهێنییەكانییەوە هەوڵی تیرۆركردنی سەدامیان لە موسڵ دوبارەكردەوە. لە ئەنجامی ئەمەشدا رژێمی بەعس بە هاوكاریی فەوجە خەفیفەكانی كورد "جاش" بەربڵاوترین هێرشی سەربازیی كردە سەر بنكە و بارەگاكانیان لە ناوچەی زێبار، بەڵام چەكدارەكانی دەعوە توانیان بەرگریی بكەن و بمێننەوە. نەك هەر ئەوە بەڵكو بە هاوكاری پێشمەرگەكانی پارتیی دیموکراتیی کوردستان هەوڵی تەقاندنەوەی بۆڕیی نەوتی عێڕاق ـ توركیاش بدەن. لە ئەنجامدا، پاش پڕۆسەی ئەنفال و كیمیاباران لە 1988 ناچاربون بكشێنەوە بۆ ناو خاكی ئێران.

 حیزبی دەعوە خۆی بە خاوەن مێژویەكی دورودرێژی پڕ لە خەبات و سەروەری و قوربانیدان دەزانێت. هەمیشە ئەوە بە بیر خەڵك دێنێتەوە كە لە سەرەتای هەشتاكاندا مەجلیسی قیادەی سەورەی بەعس بە بڕیاری ژمارە 461 سزای لەسێدارەدانی دەستبەجێی بڕییەوە بۆ هەركەسێك كە ئینتیمای بۆ دەعوە بەسەردا ساغببێتەوە. هەروەها شانازیش بەوەوە دەكات لە مێژوی خۆیدا هەرگیز لەگەڵ رژێمی بەعس نەچوەتە ناو هیچ پڕۆسەیەكی گفتوگۆ و دانوستان، بە پێچەوانەی بزوتنەوەی رزگاریخوازیی كورد و حیزبی شیوعییەوە كە هاوتەمەنی ئەم حیزبەن. لەمەش گرنگتر لای ئەوان، دامەزرێنەری سەرەكیی حیزب كە ئایەتوڵڵا محەمەد باقر سەدرە و بە مامۆستای بیرمەندانی شیعە دەناسرێت و خاوەن چەندین نوسراو و بەرهەمی فیكرییە ـ كە ناودارترینیان (فلسفتنا، اقتصادنا) یە ـ لە 9/4/1980 بە فەرمانی سەدام حوسێن لەگەڵ بنت الهدی ـ ی خوشكیدا لە سێدارە دران. 

هەرچەندە حیزبی دەعوە میراتی چەندین كەسایەتیی ئایینیی گەورە و ناوداری تایفەی شیعەیە، خاوەن خەبات و قوربانیدانێكی زۆرە، بەڵام لە قۆناغی گەیشتنیدا بە دەستەڵات لە ساڵانی نێوان 2005-2018 وەك گەورەترین حیزبی ناو هاوپەیمانێتیی شیعە، لەبەر چاوی زۆرێك لە خەڵكی ئاگاداریی عێڕاق ناوەكەی لەگەڵ تاوانەكانی گەندەڵیی و شكست و درۆ و گەوجاندندا هاوتا بوە. بە جۆرێك كە دەكرێت بگوترێت ئەو ناوبانگ و هاوسۆزییەی ئەم حیزبە لە ماوەی زیاتر لە نیو سەدە خەبات و قوربانیداندا بەدەستیهێنابو لەسەر دەستی كۆمەڵێك بەرپرسی حوكمڕان لەپێش هەمویانەوە سەرۆک وەزیرانی پێشو نوری مالیكی پرسیارو گومانی زۆری خرایەسەر. لەكاتێكدا بە قسەی هەندێ لە مێژوونووسەكانی دەعوە، مالیكی پێش وەرگرتنی پۆستی سەرۆك وەزیران لەناو حیزبدا هەمیشە شایەتی كارامەیی، لێبڕان، پابەندیی، وردیی، دەستپاكی، گوێگرتن لە بەرانبەر و ئازایەتی بۆ دەدرا.

گرێی مالیكی و عەبادی
شارەزایانی كاروانی حیزبی دەعوە ئاماژە بەوە دەكەن، قۆناغی مالیكی لە حیزبی دەعوەدا دەیەم وێستگەی ژیانی سیاسیی و بانگخوازیی ئەم حیزبەیە، كە بەشێوەیەكی سەرەكیی لە ساڵی 2007 و لە رۆژی هەڵبژاردنی ناوبراوەوە بە ئەمینداری گشتیی و جیابوونەوەی ئیبراهیم جەعفەری، لە حیزب دەستپێدەكات، چونكە پێشتر پۆستی ئەمینداری گشتیی بە هیچ جۆرێك لەناو حیزبی دەعوەدا نەبوە و هەمیشە ئەم حیزبە بە پێچەوانەی رەوتی سەدر و مەجلیسی بنەماڵەی حەكیمەوە بە شێوەی سەركردایەتیی بەكۆمەڵ بەڕێوەبراوە. مالیكی كە هەردو پۆستی سەرۆكایەتیی وەزیران و ئەمینداریی حزبی لە دەستی خۆیدا كۆكردەوە، سەركردایەتیی حیزبی لە كاری دەستەجەمعییەوە گۆڕی بۆ جۆرێك لە تاكڕەوی و سەردەمی دەسەڵاتی ئەم حیزبەی وەها لێكرد كە خودی خۆی تێیدا سەنتەر بێت و ئەحمەدی كوڕی و زاوا و ئامۆزاكان و راوێژكارە تایبەتەكانی كە هەندێكیان لە دەعوەدا پلەیان نەبوو، بازنەی یەكەمی بڕیار بن لە عێڕاق. زۆربەی هەرە زۆری سەركردەكانی حیزبیشی لە رێگای پۆستی چەوری حكومی و پارە و ئیمتیازاتی زۆر و زەوەندی مفتی عێڕاقەوە لەسەر ئەم شێوازە حوكمڕانییەی دەعوە رازیكرد.

پاش دو خول لە حوكمڕانیی ئەمینداری دەعوە نوری مالیكی، دروست لە كۆتاییەكانی ساڵی (2014) ئەم حیزبە كەوتە بەردەم ئەگەری ئینشیقاقێكی نوێ. سەرەتای ئەم لێكترازانەی دەعوەش لەوەوە دەستیپێكرد كە حەیدەر عەبادیی سەرۆک وەزیران كە هاوکات ئەندامی مەكتەب سیاسیی دەعوەیە، پێشنیازی هێزە شیعیی و كوردیی و سوننەكانی بە رەزامەندیی ئەمریكا و ئێران قبوڵكرد بۆ وەرگرتنی سەرۆكایەتیی ئەنجومەنی وەزیران بەبێ رەزامەندیی ئەمینداری گشتیی، نوری مالیكی. ئەمە لەكاتێكدا كە لە هەڵبژاردنی 2018 دا مالیكی بەزۆر بێت یان ئارەزو زیاتر لە 720 هەزار دەنگی كۆكردەوە كەچی دەنگەكانی عەبادی لە پێنج هەزار تێپەڕی نەكردبوو، ئەمەش لەلایەن مالیكییەوە بوو بە مەراق و تانەیەكی گەورە و بەخیانەت لێكیدایەوە.

عەبادی لەماوەی دەستبەكاربوونیشیدا لە پۆستەكەی ناكۆكی زۆری لەگەڵ مالیكیدا هەبوو، هەندێكجار بە "قائد الثرورە" تانەی لێدەداو هێرشی دەكردە سەری، ئەویش چ خۆی و چ دارودەستەكەی وەڵامیان دەدایەوەو سەرەنجام لەهەڵبژاردنی 2018 بەدوو لیستی جیا دابەزین بۆ هەڵبژاردن و بەفەرمی دەعوەییەكان دابەش بوون بەسەر دووبەرە (دەوڵەتی یاسا)ی مالیكی و (النصر) ی حەیدەر عەبادی.

چەكی مالیكی بۆ هێرشكردنە سەر حەیدەر عەبادی و لێدانی هەنگاوەكانی پشتیوانیی ئێران و ناڕەزاییەكانی چەكدارەكانی حەشدی شەعبیی نزیک لە سوپای پاسدارانی ئێرانیی و نزیك لەخۆی بوون، (بەدر و عەسائیب) كە تا ڕادەیەك ئەجێندای حەیدەر عەبادی بە پلانی ئەمریكا و رۆژئاوا دەزانن، بەتایبەت كە ناوبراو هەڵگری رەگەزنامەی بەریتانییە و هەمیشە جێگەی گومانە.

هەرچی حەیدەر عەبادیشە پشتیوان بە سیستانیی و خۆپیشاندەران و گوشاری دەرەكی ویستی بەرەنگاری مالیكی، بەڵام زۆرینەی هەوادارو لایەنگرانی حیزبی دەعوە ناچار نەبن و لەبەر ئیحراجی نەبێت زۆر كەیفیان بە مەرجەعییەتی سیستانی نایەت و پاش ئەوەی ئۆرگانەكانی حیزبی دەعوە بەسەر ئەم جەمسەرگیرییەی مالیكی و عەبادییدا دابەشبون لە كۆنگرەی دواییدا حیزب بۆ مالیكی یەكلایی بووییەوەو عەبادی پێداگربوو لەسەر كشانەوەی لە پۆستە باڵا حیزبییەكانی دەعوە بەهیوای ئەوەی بتوانێت بگەڕێتەوە بۆ سەرۆكایەتی وەزیران كە ئێستا زیاتر باوی تەكنۆكراتی نا حیزبییە. عەبادی دەڵێت خۆم نەمویستوە لە سەركردایەتی بم و "سەربازێك دەبم لەجەنگی چاكسازی و پرۆژەی نیشتمانی"، ئەمەشی لەچوارچێوەی هەوڵەكانی گەڕانەوەیدایە بۆ سەرۆكایەتی وەزیران كە دیارە بۆ كادری دەعوە سەخت بووەو وا ئاسان نییە بەتایبەت پاش لە ئەزموونی 12 ساڵە كە هەندێ لە هێزە سیاسییە شیعەكان پێی دەڵێن " ساڵانی وشكیی - السنوات العجاف".