ڕاپۆرتی کوردستانی

02:51 - 13/07/2019

ئه‌و سیاسیەی كە لە ریسك نەدەترسا‌

زاهیر محه‌مه‌دی

دوای بەیانی ئازاری 1971 هەڵسوراوە پرشوبڵاو و ماندووەكانی حیزبی دیموكراتی كوردستان، كە ئەوكات پاشگری ئێرانی پێوە نەبوو، هەلومەرجی نوێی سیاسی دەقۆزنەوە بۆ بۆژانەوەی حیزب و قەرەبووی دەستەوەستانی و ئازارەكانی نزیك بە بیست ساڵ خەباتی دووروڵاتی. ئەم هەڵسوڕاوانە كە پاشماوەی كۆمیتەی ساخكەرەوە، كۆنگرەی دوو و كۆمیتەی شۆڕشگێڕی حیزبەكەیان بوون،  بە بیروبۆچوونی جیاوازەوە، بە تێكڕا ا چاوی هیوایان بڕیبووە پیاوێكی چل ساڵان كە لە رووی پلەی حیزبییەوە لە هەموویان نزمتر، بەڵام بە دەموپل و زمانزانێكی لێهاتوو بوو. 

ئەم پیاوە چل سالە كە ناوی رەحمانی قاسملو بوو، لەناو هاورێكانی بە دكتور قاسملو بەناوبانگ بوو، بەشێكی زۆری ژیانی لە ئەوروپا بەسەربردبوو و جگە لە پلەیەكی بەرزی ئەكادیمی، خاوەن پێشینەیەكی چڕوپڕی خەباتیش بوو، هەم لە ناو حیزبی دیموكرات و هەم لەناو رێكخراوە خوێندكارییەكانی جیهان، ئێران و كوردستاندا.

ئەوەی كە قاسملو جیا دەكاتەوە لە سیاسییەكانی تر، توانای ریسكی قاسملوو بوو كە بە درێژایی ژیانی لێی نەدەترسا  و زۆرجار پێچەوانەی سیاسەتی باوی سەردەم هەڵوێستی دەگرت. لە كۆنگرەی سێی حیزب  (1973) كە قاسملوو بڕیاری سەربەخۆیی حیزبی راگەیاند، بە گژ دوو ركابەری گەورەدا چۆوەوە. لەلایەك مەلا مستەفا بە كاێزمای بەهێز و دەسەڵاتێكی زۆری سیاسی و سەربازییەوە،  كە زۆر حەزی لە قسەكانی قاسملو نەبوو.  لەلایەكی دیكەش، هەڵبڕانی پێوەندی حیزبی تودەی ئێران و حیزبی دیموكرات بوو.

بەشێكی زۆر لە هەڵسوڕاوانی حیزب ئەوكات پێیانوابوو لادان لە حیزبی تودە، لادانە لە خەباتی چینایەتی و نەتەوایەتی. بەڵام قاسملو نەترسا و ناوماڵی حیزبی دیموكرات رێكخست و شەش ساڵ دواتر كە شۆڕشی 1979ی ئێران رووی دا، حیزبی دیموكرات بووە حیزبێكی كاریگەر لە ئێران و كوردستان.

لە گەرمەی ناكۆكی نێوان بارزانی و حكومەتی ناوەند،  قاسملوو كەوتە ناوبارودۆخێكی دژواری سیاسییەوە. لەلایەن رژێمی بەعسەوە دەخرێتە سەر دوورێیانی هەڵبژاردنی یا بارزانی یا بەعس. وڵامی نای قاسملو بە حیزبی بەعس، ریسكێكی دیكەی قاسملو بوو لە سەرەتای وەرزی نوێی خەباتدا.

ریسكێكی دیكەی سیاسی  قاسملو زەقكردنەوەی پرسی كورد بوو لە ئێران و ساڵێك پێش سەركەوتنی شۆڕشی 1979ی ئێران، سەردانی خومەینی دەكات لە پاریس و داوای پشتگیری لە دەستەبەركردنی داواكانی گەلی كورد دەكات. ئەوە بۆ ئەوكات ریسك بوو، چونكە هەموو سیاسیەكانی دیكە چاویان لە دەمی خومەینی بوو و بەرنامەی سیاسی خۆیانیان هەڵگرتبوو بۆ پاش شۆڕش و چاوەكان زیاتر لەسەر پێش شۆڕش و رووخانی رژێم بوو نەك دوای شۆڕش. بەڵام قاسملو پێچەوانەی هەموویان بەرنامەی سیاسی خۆی هەڵنەگرت بۆ پاش شۆڕش. 

ریسكی گەورەتری قاسملو مانگێك پێش شۆڕشی 1979ی ئێران بوو.  لە سەرەتای 1979، كە شا ناچار بوو شاپوری بەختیار راسپێرێ‌ بۆ پێكهێنانی حكومەتێكی نیمچە ئازاد، رەنگە لەناو شۆڕشگێران و چالاكانی سیاسی ئێراندا، قاسملوو یەكەم كەس بووبێ‌ كە وێرابێتی پێشنیاری ئەوە بێنێتە گۆڕێ‌ كە بەناوی حیزبەوە سەردانی شاپوری بەختیار بكەن و پرسی كوردی لەگەڵ بێننە گۆڕێ‌. بێگومان ئەمە ریسكێكی گەورەی سیاسییە بۆ سیاسییەك كە لەناو هەڵڵا و هەنگامەی شۆڕشدا، سەردانی سەرۆك وەزیرانێك بكات كە رایگشتی بە هێمای پەلەقاژەی رژێمی دەزانێت .

لە سەرەتای مانگی شوباتی 1979 كە شۆڕشی ئێران سەر دەكه‌وێت، نۆزدە رۆژ دوای سەركەوتنی شۆڕش لە كۆبوونەوەی بەرینی حیزبی دیموكرات لە شاری مەهاباد، كە لە گوتاری حیزبی دیموكراتدا، بە میتینگی مەهاباد بەناوبانگە، قاسملوو بە ناوی حیزبی دیموكراتەوە وتارێكی ئاگرین پێشكەش دەكات. 

دوای میتینگی مەهاباد قاسملو كە جاران تەنیا لە ناو حیزبەكەی خۆیدا ناسراو بوو، ناوبانگ دەردەكا و مەهابادیش دەبێتە چەقی رووداوەكانی كوردستان. حیزبی دیموكرات لە زۆربەی شارەكانی كوردستانی ئێران دەبێتە دەسەڵاتی یەكەم و وتە و لێداونەكانی قاسملو دەبنە مانشێتی زۆربەی رۆژنامەكانی ئێران. 

قاسملو لە یەكەم تاقیكردنەوەی دوای شۆڕش بە دەنگێكی زۆرەوە دەبێتە یەكەم نوێنەری دیموكرات و ئازادیخوازی ئەنجوومەنی خوبرەگانی دەستوور. دەستوورێك كە بڕیار بوو بناغەی سیاسی و یاسایی بۆ حكومەتێكی دیموكرات دابڕێژێت‌. لە یەكەم هەڵبژادنی نیمچە ئازادی پەرلەمانی دوای شۆڕش،  لە زۆربەی شارەكانی كوردستانی ئێران، نوێنەرەكانی حیزبی دیموكرات بە جیاوازییەكی زۆرەوە، پاشەكشە بە نوێنەری حیزب و هاوپەیمانییەكانی تر دەكەن و دەبنە دەنگی یەكەم. 

لە گەرمەی وتووێژ لەگەڵ حكومەتی ناوەند و وەفدی دانوستانكاری كورد، قاسملو ریسكێكی دیكە دەكات. پێچەوانەی ئەندامانی دیكەی وەفد كە لەسەر جێبەجێكردنی بەرنامەی حیزبی خۆیان پێداگری دەكەن و چەند هێلێكی سوریان بۆ حكومەتی ناوەند دیاری كردووە، قاسملو رایدەگەیەنێت‌ هیچ هێڵێكی سوری نییە و ئامادەیە داوكارییە 28 مادەییەكەی كورد بكرێتە شەش مادە، بەڵام بەو مەرجەی گەرەنتی جێبەجێكردنی هەبێت‌.  ئەم پێشنیارەی قاسملو دژكردەوەی توندی بەدواوە بوو جگە لە لایەن كوردییەكان، میوانە چەپەكانی دیكەی كوردستانیش بوونە سەربار. 

لە كاتێكدا كە خومەینی و زۆربەی حیزب و رێكخراوە سیاسییەكانی تر گرتنی باڵوێزخانەی ئەمریكایان بە كۆتایی هەژمونی ئەمریكا و راماڵینی ئیمپریالیزم دەزانی، قاسملو بە مەحكومكردنی ئەو هێرشە ریسكێكی دیكەی كرد.  ئەو ریسكە لەو بارەوە گرنگە كە ئەوكات رەوتێكی بەهێزی دژە ئەمریكی بەسەر رای گشتی ئێراندا زاڵبوو و یەكێك لە خاڵەكانی بەرنامەی حیزبی دیموكراتیش دژایەتی لەگەڵ ئەمریكا بوو.

دوای كۆنگرەی چواری حیزبی دیموكرات (1980) كە ئاڕاستەیەكی ناو حیزب پێیوابوو خەباتی چەكداری حیزبی دیموكرات، خیانەتە لە ئامانجەكانی شۆڕشی ئێران و داوای چەكدانانی گەلی كوردی دەكرد و وێرای چەند حیزبی چەپی دیكە كە پاڵپشتیان لە رژێمی نوێ‌ دەكرد بە پاساوی ئەوەی خومەینی موعجیزەیەكە بۆ راماڵینی ئەمریكا، قاسملو بە توندی هەڵوێست وه‌رده‌گرێت و دژی خۆبەدەستەوەدانی گەلی كوردە.

ریسكە گەورەكەی قاسملو ئەوە بوو كە ئەو ئاراستەیە هەم پشتی بە حكومەتی ناوەند گەرم بوو، هەم بە سۆڤیەت، دووەم زلهێزی ئەوكاتی جیهان. جگە لەوە پێشەنگی ئاڕاستەكە لە كۆنگرەدا دەنگی یەكەمی ئەندامانی كۆنگرەی كردبووە كارتێكی فشار و لە قاسملوش ناسراوتر بوو بۆ رایگشتی.

ساڵی 1981 كە شورای میللی مقاومەتی ئێران دروست بوو، حیزبی دیموكرات لەو ریكخراوانە بوو بانگهێشتی شوراكە كرا، بەڵام زۆری نەخایاند و لەسەر هەڵوێستی جیاوازی قاسملو، حیزبی دیموكرات لە شورا دەركرا. هەڵوێستەكەی قاسملو ریسكێكی مەترسیداری سیاسی بوو لەناو ئوپۆزیسیۆنی ئێران و كوردستاندا.
 
قاسملو لەگەڵ درێژەدان بە خەباتی چەكداری، بڕوای بە دانوسان هەبوو لەگەڵ حكومەتی ناوەند. بەڵام شورا پێیوابوو لەرێی ئەو هاوپەیمانیە بەرینەوە دەتوانن بە زووترین كات خومەینی بڕوخێنن.  جگە لەوە قاسملو دەبوو وڵامی ئەوەشی بدایه‌ته‌وه‌ دوای ئەو هەموو خوێنە دانیشتن لەگەڵ رژێم رەوایە یا نا؟ 

لە دوای شۆڕشی 1979، قاسملو بە خۆدەربازكردن لە چەپ و راست، دەستەبەركردنی مافی كوردی كردە تەوەری خەباتی حیزبی دیموكرات. ئەوە لە كاتێكدا بوو كە هەموو رێكخراوەكانی تر چوارچێوەیەكی تەسكی حیزبی و هزرییان بۆخۆیان دیاری كردبوو و نەدەبوو لەو چوارچێوە تەسكە لادەن.

كە رادیۆی حیزبی دیموكرات لە 1980 دەستبەكار بوو قاسملوو ریسكێكی دیكەی كرد. قورئان و سروودی ئەی رەقیبی كردە دەسپێكی بەرنامەكانی رادیۆ كە هەم قورئانەكە و هەم ئەی رەقیب بۆ ئەو كاتە بڤەی سیاسی بوون و لەناو جیهانی سیاسەتی ئەوكاتدا، هێمای كۆنەپەرستی بوون. 

بە هێنانە گۆڕی سوسیالیزمی دیموكراتیك و پەسه‌ندكردنی لەلایەن كۆنگرەی شەشەمی حیزبی دیموكرات (1984)، قاسملو ریسكێكی دیكەی سیاسی كرد. دژایەتی بەرفراوان سەرەتا لەناو حیزبەكەی خۆی دەستی پێكرد و دواتریش لەلایەن بەرەی چەپەوە. قاسملو یەكەم كەس نەبووە كە خوێندنەوەیەكی رەخنەگرانەی لە سۆسیالیزم كرد. بەڵام لەناو جیهانی سێهەمدا، كەمبوون ئەو سیاسییانەی ئازایەتی قاسملوویان هەبێ‌ و بە ئاشكرا سۆسیالیزمی سۆڤیەت رەتبكەنەوە. 

دانیشتن لەگەڵ رژێم لە 1989، دوایین ریسكی سیاسی قاسملو بوو. ئەوانەی وتوێژ رەتدەكەنەوە، شەهیدكردنی قاسملو دەكەنە بەڵگەیەك بۆ ناڕاستی هەڵوێستی قاسملو، بەڵام ناتوانن وڵامی ئەو پرسیارە بدەنەوە ئێوە كە وتوێژتان نەكرد، چیتان كرد؟