ڕاپۆرتی عیراق

10:13 - 20/02/2021

ئاڵنگارییەكانی بەردەم هەڵبژاردنە پێشوەختەكەی عێراق‌

هەڵبژاردن پرۆسەیەكی دەستاو دەستكردنی دیموكراسیانەی دەسەڵاتە، پرۆسەكە لە هەندێك وڵات بە ئاسانی بەڕێوەدەچێت و لە هەندێكی تر نەك گۆڕانكاری و دەستاو دەستی دەسەڵات هەر سەختە بەڵكو لەمپەرەكانی بەردەمی هێندە زۆر دەبن كە ئەستەمە بە بێ خوێنڕشتن دەسەڵاتدار بێتە خوارەوەو جێگەی بگیرێتەوەو دووریش نیە هەر ئەوەی كە ئەمڕۆ نیگەران بووە سبەی نەبێتەوە بەو كەسەی كە بیەوێت دەسەڵات ڕادەست نەكاتەوە و ڕژێمەكانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و بەشێك لە وڵاتە دواكەوتووەكانی دونیا شایەتی ئەو حاڵەتەن، كە عێراق یەكێكە لەو نموونانە.

پێكهاتەی عێراق پێكهاتەیەكی هەمەچەشنەی كۆمەڵایەتییە، لە ڕووی ئاینییەوە ئاینی جۆراوجۆری تێدایە، لە "ێو پەیڕەوانی ئاینی ئیسلامیش دا هەردوو ئاینزا-مەزهەب-ی شیعەو سونەشی تێدایە ، لە ڕووی نەتەوەییەوە فرە نەتەوەیی و لە ڕووی دەستوریشەوە هەردوو زمانی (عەرەبی و كوردی)دانپێدانراوی فەرمین.

بە پێی سەرچاوە مێژووییەكان عێراق گۆرەپانی بەریەك كەوتن و شوێنی مبملانێی زلهێزەكانی هەموو سەردەمەكان بووە، بۆیە شارەزایان پێیان وایە پێكهاتەی عێراق لەوڵاتانی دیكەی چواردەوری جیاوازەو مامەڵەكردن لەنێو ئەو وڵاتەدا وەك ئەوانی تر نییە، هەربۆیە هەڵبژاردن و گۆرینی دەسەڵات تەنانەت لەناو پێكهاتەیەكیشدا سەخت و دژوارە چ بگات بەوەی لە گروپێكەوە بكەوێـتە دەست گروپێكی دیكە.

وەك چاودێران باسی دەكەن؛ بە نزیك كەوتنەوە لە وادەی گۆرانكارییەكان تاووتێی گۆڕانكارییەكان بەرۆكی لایەن و پێكهاتەكان دەگرێت و جۆرێك لە گەرم و گوریی بەخۆیەوە دەبینێت، لە سەرو بەندی هەموو ئەو هەڵبژاردنانەی كە لە 2003 ەوە ئەنجام دراوە تا ئێستا بەریەككەوتنی هێزو پێكهاتەكان چاوەڕوانكراو بووەو بوەتە هۆی ئەوەی یەكتریی بشكێنن و بۆ ئەو مەبەستەش ژێربەڕەی یەكتری هەڵبدەنەوە و لەو بوارەشدا عەیب و عاری زۆرترینیان بكەوێتە دەرەوە.

هەرچەندە ئەزموونی هەڵبژاردن لە عێراق مێژوویەكی درێژی نیەو تەنها 4 هەڵبژاردن ئەنجامدراوە و بەرەو پێنجەمین هەڵبژاردنی پێشوەختە دەچین، عێراقیش وەک وڵاتێک کە لەئاستی شڵەژانی سیاسی و ناجێگیری باری ئابوری و خاوەنی شەقامێکی ناتەباو تووڕەو چەندین هێزی جۆراوجۆری میلیشیایی و پێکهاتەی ئیتنی و فرەڕەگەزە کە سەرجەمیان خەون بەبینینی دەسەڵاتەوە دەبینن و سەرقاڵی پاراستنی بەرژەوەندی خۆیانن و بۆ ئەو مەبەستەش تەرێز لە هیچ ڕێگەو هۆكارێك ناكەنەوە، سەر بە ماڵی شەیتانیشدا دەكەن بۆ ئەوەی نەیارەكانیان بخەن، زۆرینەی ڕەهای ئەو پێكهاتانە ئەوەندەی بیر لە مانەوەو دەسەڵاتی خۆیان دەكەنەوە ئەوەندە بیریان لە لای نیشتیمان و ئەو خاكەوە نییە كەلەسەری پەروەردە بوون، خۆ ئەگەر بێتە سەر لایەنی تیۆریش ئەوا كەس لەوان باشتر و بەهێزتر پەیدا نابن، ئەوان هێندە تامەزرۆی پشێوی و كەس بەكەسەوەن ئەوەندە نایانەوێت وڵاتەكەیان بەدامەزراوەیی بكەن.

تۆمەتی داتاشراوی خیانەت و هاوكاریی كردنی نەیارەكانیان حازرو لەبەردەستەو هەركات بیانەوێت لە دژی یەكتری بەكاری دێنن، ئەو تۆمەتانەش لەڕێگەی دەزگای میدیایی و سۆشیاڵ میدیاو ڕیكخستن و لایەنگرەكانیانەوە ئاسانتر بڵاو دەبنەوەو دواجاریش وەك دەگوترێت ملی یەكتری پێدەشكێنن. لە هەمان كاتیشدا سواری شەپۆل بوون و بەكارهێنانی جووڵە سیاسی و كۆمەڵایەتیەكانی نێو كۆمەڵگەی عێراقیش بەشتێكی ئاسایی دەبینن، وەك ئەوەی هەر لایەنێك دەیەوێت خۆپیشاندان و ناڕەزایەتیەكانی شەقامی عێراقی بۆ خۆی بەكاربهێنێت، یان شەڕی داعش و ڕووبەڕوو بوونەوەی تیرۆر بۆ كۆكردنەوەی دەنگ بەكاربهێنن.
ئەوەی جێگەی تێڕامانە ئەو هێزانەی كە ململانێی یەكتری دەكەن هەموویان خاوەنی ئابووری سەربەخۆی خۆیانن، هێزی چەكدارو ئەمنییان هەیەو تەنانەت پەیوەندی دەرەكییشیان هەیە،ئەو هێزانەش كاریگەریی ڕاستەوخۆو ناڕاستەوخۆیان لەسەر بەڕێوەچوونی هەیە،وەك شارەزایان باسی دەكەن تەنانەت دەستكاری دەرئەنجامەكانیش لە بەرژەوەندی لایەنەكان و تەنانەت بەربژێرەكانیش دەكرێت.

كاتێكیش مستەفا كازمی ڕایگەیاند كە بەشێك لە چارەسەرییەكانی دۆخی خراپی عێراق هەڵبژاردنێكی پێشوەختەیە، بۆ ئەو مەبەستە بریارە لە مانگی تشرینی یەكەمی ئەمساڵدا جێبەجێ بكرێت، بەو ئامانجەی كۆتایی بە نەهامەتیەكانی عێراق، گەندەلی سیاسی و ئابووری، گەڕانەوەی سەروەریی دەوڵەت، جێبەجێكردنی یاسا، و بە دامەزاروەیی كردنی عێراق دەستەبەربكات، بەڵام پرسیار ئەوەیە ئەو دۆخە ناهەموارە گشتییەی عێراقی تێكەوتووە، ئەو پەروەردەكردنەی زیاتر لە نیوسەدەیە هاوڵاتی عێراقی لەسەر بونیاد دەنرێت و ئەو پشێوی و ناهەموارییەی كە لە دوای 2003 ەوە هاتووەتە پێشەوە بە هەلبژاردنێكی لەو شێوەیە چارەسەر دەبێت؟

بۆ چارەسەری هەندێك لەو كێشانەی تایبەت بە هەڵبژاردن و ئاڵوگۆڕو ڕادەستكردنی دەسەڵات نەتەوە یەكگرتوەكان ڕۆڵی گەورەی هەیە بۆ ئەو مەبەستە حكومه‌تی عێراق داوایه‌كی پێشكه‌ش به‌ ئه‌نجومه‌نی ئاسایشی نێوده‌وڵه‌تی كرد‌ بۆ پاڵپشتی لە هەڵبژاردنەکانی عێراق لە ساڵی 2021 دا .

جینین بلاسخارت نوێنه‌ری تایبه‌تی ئه‌مینداری گشتی نه‌ته‌وه‌ یه‌كگرتوه‌كان له‌ عێراق لە کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەنوسی هاوبەشدا لەگەڵ کۆمسیۆنی هەڵبژاردنەکان عێراق رایگەیاندووە  "رۆڵی نەتەوە یەکگرتوەکان لە پرۆسەی هەڵبژاردنی عێراقدا پێشکەشکردنی هاوکاری تەکنیکیە بە کۆمسیۆن و چاودێری ئەو پرۆسەیەش دەکەین بۆ ئەنجامدانی هەڵبژاردنێکی پاک و بێگەرد".رونیشیکردەوتەوە، چاودێری هەڵبژاردنەکانی عێراق کاری سەرکی نەتەوەیەکگرتوەکانە، بەڵام ئەو پرۆسەیە لەلایەن عێراقییەکانەوە بەڕیوەدەچێت، نەتەوە یەکگرتوەکان ناتوانێت ڕۆڵی کۆمسیۆنی هەڵبژاردنەکان بگێڕێت.

جینین بلاسخارت ئاماژەی بەوەشداوە، ئاسایشی نێوده‌وڵه‌تی تا ‌ئێستا وەڵامی حکومەتی عێراقی نەداوەتەوە لەباەری چاودێری و سەرپەرشتی هەڵبژاردنەکان وتەشیەتی، "ئامانجی چاودێری نەتەوەیەکگرتوەکان پاراستنی پاكی و بێگه‌ردی هه‌ڵبژاردنه‌كانە و هەروەها رۆڵی چه‌ك و توندوتیژی و دەنگدان لە ژێر فشاردا دوربخرێتەوە لەو پڕۆسەیە".

لەسەر پێشنیازی کۆمیسیۆن، بڕیاره‌ هەڵبژاردنەکانی عێراق 10ی (تشرینی دوەم/10)ی ئەمساڵ ئه‌نجامبدرێت و ژمارەیەكی زۆر لە پێكهاتەو حیزب و لایەنە عێراقیەكان كێ بەركێ بكەن بۆ بردنەوەی كورسییەك تا زۆرینەی كورسییەكان تا لەو ڕێیەوە پشكی گەورەی كێكەكە بۆ خۆیان مسۆگەر بكەن.

كۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكانی عێراق لە راگەیەندراوێكدا بڵاویكردەوە، لە ئێستادا 15 ملیۆن هاووڵاتی ناوی خۆیان لە تۆماری دەنگدەراندا نوێكردووەتەوە و هەروەها لەكۆی 235 حیزب كە مۆڵەتی فەرمیان هەیە، 52 لایەنیان دەستیان بەتۆماركردنی ناوەكانیان كردووە بۆ بەشداریكردنی هەڵبژاردنە گشتییەكان.

ئاماژە بۆئەوەشكراوە، كەرێژەی بەشداری هاووڵاتیان و خۆتۆماركردنیان لەسیستەمی بایۆمەتری گەیشتووەتە لەسەدا 60، لە پارێزگاكانی هەرێمی كوردستانیش بە ڕێژەی هەولێر % 57، سلێمانی % 64، دهۆكیش % 66.

ئاشكراشیكردووە، كە لە ئێستادا لە كۆی 27 هاوپەیمانی سیاسی نێوان پارتەكان، تەنها 4 هاوپەیمانێتی خواستی خۆیان دەربڕیوە بۆ بەشداریكردن لە هەڵبژاردن.

بۆزانیاری زیاتر سەیری ئەم لێكۆڵینەوەیەش بكە