سه‌در..له‌ سوپای مه‌هدییه‌وه‌ بۆ رێبه‌ری گه‌وره‌ترین كوتله‌ی په‌رله‌مانی‌

پەیسەر

ساڵانێکە چ لە هەڵبژاردندا، چ لە کاتی پێکهێنانی حکومەتدا، لە کاتی دانوستان و تەنانەت لە خۆپیشانداندا، هەموو کەس لە عێراق بەدوای ناوی موقتەدا سەدردا دەگەڕێت، ئێستا بزوێنه‌ری سه‌ره‌كی سیاسه‌ته‌ له‌ وڵاتدا.

ئەنجامە سەرەتاییەکانی کۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەکان لە عێراق ده‌ركه‌وتوون، ڕەوتی سەدری بە سەرۆکایەتی موقەدە سەدر پیاوی ئاینی شیعە لە پێشەوە دەبینرێت.

موقتەدا سەدر کەسێکی ئاینی شیعەیە و سەرکردەی ڕەوتی سەدره‌، كه‌ گەورەترین بزووتنەوەی جەماوەری شیعەیه‌ له‌ عێراق و کاریگەری بەرچاوی لە وڵاتدا هەیە، لەدوای داگیرکردنی عێراق له‌لایه‌ن ئەمریکاوه‌ له‌ ساڵی 2003 ده‌ركه‌وت و دژی مانه‌وه‌ی سه‌ربازیی ئه‌مریكایه‌‌ له‌ عێراق.

سەدر لە دایکبووی ساڵی 1974 بە گەنج دادەنرێت بەبەراورد لەگەڵ پیاوانی تری شیعەی عێراق و لایەنگرانی ئەو بە ژیرتر لە تەمەنی خۆی دەبینن، لە کاتێکدا ڕکابەرەکانی ئەو بەبێ ئەزموون دەزانن لە ڕووی سیاسی و ئاینییەوە و به‌ توندی هه‌وڵده‌دات ده‌ستبه‌سه‌ر دامه‌زراوه‌ی شیعیدا بگرێت.

پیاوە گشتگیرەکە، ناسیۆنالیزمی عێراقی تێکەڵ بە ئاراستەی ئاینی  كردووه‌، وایکردووە له‌لای زۆرینه‌ی شیعەی هەژار خۆشه‌ویست بێت. موقتەدا سەدر سەرکردەیەکی دیاری پێشەنگی خۆپیشاندانی جەماوەرییە و یەکێکە لەو شیعانەی خۆی له‌ ئێران به‌دوور ده‌گرێت، هەندێک پێیانوایه‌ وڵاتانی ڕۆژئاوا بە باشتری دەزانن مامەڵە لەگەڵ حکومەتێکدا بكه‌ن كه‌ سه‌در هه‌یمه‌نه‌ی به‌سه‌ریدا هه‌بێت وه‌ك له‌ حكومه‌تێك كه‌ دۆسته‌كانی ئێران پێكیبهێنن.

موقته‌دا، کوڕی محەمەد سادق سەدرە، یه‌كێك له‌ دیارترین پیاوه‌ ئاینی شیعەكانی عێراق، كه‌ دژبه‌ری سەرۆک کۆماری پێشووی سەدام حوسێن بوو، له‌ساڵی 1999 له‌گه‌ڵ دوو كوڕیدا ئیعدام كران، لە دوای ڕووخانی ڕژێمی سەدام حوسێن لەساڵی 2003ەوە موقته‌دا ڕۆڵی سەرەکی هه‌یه‌ لە بنیاتنانەوەی سیستەمی سیاسی عێراق.

لە ساڵی 2003ەوە سەدر دەستی بە شەڕ کرد لە دژی هێزەکانی ئەمریکا کە عێراقیان داگیرکردبوو، كه‌ خاوه‌نی هێزێكی فراوان بوو، ئه‌وه‌ش به‌هۆی ئه‌وه‌ی باوكی تۆڕێکی خێرخوازی فراوانی دامه‌زراند بوو سه‌دری سودی لێوه‌رگرت.

لە یەکەم هەفتەکانی دوای داگیرکردنی ئەمریکا، لایەنگرانی موقتەدا سەدر لە گه‌ڕه‌كه‌ شیعەنشینه‌كانی بەغدا خۆراکیان به‌سه‌ر هه‌ژاراندا دابەشکرد و هاوكات گەورەترین گەڕەکی شیعی بەغدای لە مه‌دینه‌ سه‌دامه‌وه‌ گۆڕی بۆ مه‌دینه‌ سه‌در.
هەر لەو ساڵەدا سەدر میلیشیایەکی بەناوی سوپای مەهدی دامەزراند بۆ بەرەنگاربوونەوەی هاوپەیمانان و داوای خۆپیشاندانی جەماوەری کرد بۆ ڕەتکردنەوەی ئامادەبوونی ئەمریکا و کۆنترۆڵکردنی وڵات و هەڵوەشاندنەوەی دەسەڵاتی حاکمی مەدەنی کە لەلایەن سەرکردایەتی ئەمریکاوە دامه‌زرابوو.

موقتەدا سەدر رۆژنامه‌یه‌كی به‌ناوی "حه‌وزه‌ی ناطقة" ده‌ركرد، بەڵام هێزەکانی هاوپەیمانان دوای 60 ڕۆژ ڕۆژنامەکەیان قەدەغەکرد و تۆمەتباریان کرد بە هاندانی توندوتیژی دژی ئەمریکا، ئەمەش ڕووبەڕووبوونەوەکەی گۆڕی بۆ ململانێیەکی سەربازی.ناکۆکییەکان کاتێک توندتربووەوە کە سەدر جەختی لەوە کردەوە کە چیتر بەرخۆدانی ئاشتییانە گونجاو نییە و هانی لایەنگرانی دا کە "دوژمن تیرۆر بکەن".

سەدر داوا دەکات سەرکردەکانی شیعە ڕۆڵیان هەبێت لە پێکهێنانی ژیانی سیاسی عێراق و پەیوەندی ئەو لەگەڵ ئێران زۆر نادیارە، چونکە باوەڕی بە ویلایه‌تی فەقیە نییە کە سیستەمی سیاسی ئێران لەسەری دامەزراوە.

بۆ ئەمریکا موقتەدا سەدر پیاوێكی توندڕه‌ و نەخوازراوە‌ خاوه‌نی سوپای مەهدیه‌ كه لە شاری نەجەف و کوت و شارەکانی دیکەی عێراق شەڕی سەختیان به‌رامبه‌ر ئه‌مریكیه‌كان كردووه‌.

هێزەکانی سەدر تۆمەتبار بوون بە ئەنجامدانی ڕفاندن و کوشتن و ئەشکەنجەدان لەکاتی پێکدادانە مەزهەبییەکانی عێراق کە لەساڵی 2006 و 2007دا گەیشتە لوتکە. لە ساڵی 2006دا سەدر له‌به‌ر چاوان ونبوو چووه‌ ئێران، ئه‌وه‌ش دوای ئه‌وه‌ی فه‌رمانی ده‌ستگیركردنی بۆ ده‌رچوون.

ساڵی 2008 فەرمانی هەڵوەشاندنەوەی سوپای مەهدی دا، ئه‌وه‌ش ئه‌و كاته‌بوو كه‌ مالیكی سه‌رۆك وه‌زیران هەڵمەتێکی سەربازی لەدژی میلیشیاکان بەڕێوەده‌برد، له‌گه‌ڵئه‌وه‌شدا سەدر لەگەڵ مالیکی ئاشت بووەوە، لەدوای هەڵبژاردنەکانی ساڵی 2010 بەشداری لە حکومەتەکەی کرد.

بەر لەهەڵبژاردنەکانی ئه‌مجاره‌، ڕکابەرەکانی سەدر چاوەڕوانی ئەوەیان دەکرد بزووتنەوەکەی پلەی یەکەم بگرێت و سه‌رۆكایه‌تی حكومه‌ت به‌ ده‌سته‌وه‌ بگرن، سەرەرای نیگەرانی وڵاتانی ڕۆژئاوا له‌ سه‌در کە هەمیشە بە ئاشکرا ڕەخنەی لێگرتون، به‌ڵام موقته‌دا یەکێکه‌ له‌و سەرکردە ده‌گمه‌نانه‌ی شیعە سەردانی سعودیە و ئیماراتی كردووه‌ كه‌ دۆستی وڵاتانی رۆژئاوان.

سه‌در له‌م هه‌ڵبژاردنه‌دا پله‌ی یه‌كه‌می به‌ده‌ستهێناوه‌و چاوه‌ڕوان ده‌كرێت سه‌رۆكایه‌تی پێكهێنانی حكومه‌ت بكات، په‌یامی ئه‌وه‌ی داوه‌ كه‌ چه‌ك له‌ ده‌ره‌وه‌ی دامه‌زراوه‌ فه‌رمیه‌كان ناهێڵێت و باڵیۆزه‌كانیشی دڵنیا كردوه‌ته‌وه‌ كه‌ پارێزراون ئه‌گه‌ر ده‌ستتێوه‌ردان له‌ كاروباری عێراقدا نه‌كه‌ن.