ڕەخنەگرتن لە سیاسیەكان و گاڵتەكردن بە هونەرمەندان‌

ئومێد نه‌جم

ئەو زانا و وتاربێژەی  مینبەرەكانی هەژاند بە وتارە كاریگەرەكانی، بە  گاڵتەجاڕی كردن بە هونەرمەندان و ڕەخنە و داشۆرینی سەرۆكەكانی میسر و وڵاتانی عەرەبی بابەتی سەرەكی وتارەكانی بوو. ئەو خاوەنی وتە مەشهورەكەی : بەدوای ئیمامێكی عادل دەگەڕاین كەچی عادل ئیمام مان بۆ قوت بویەوە.

 

ئەو وتاربێژە بەئاشكرا پشتیوانی لە مەزڵوم دەكرد دژ بەزاڵمان. هەمیشە جاسوسەكانی ناو مزگەوت ڕاپۆرت و تەقریریان لەسەری دەنوسی و دەزگا ئەمنیەكانیش لێپێچینەوە و ئیجرائاتیان لەدژی دەكرد و ناڕەحەتیان دەكرد. بەڵام ئەو هەرگیز لەسەر وتنی حەق بێدەنگ نەبو، فرۆشی كاسێتی وتارەكانی هاوتای فرۆشی هونەرمەندە بەناوبانگەكانی میسر بوو بەتایبەت كە بەشێوەی تەنزئامێز لەسەر هونەرمەندانیش  قسەی دەكرد.

 

لەبارەی نوسەر و ئەدیبانی میسریشەوە قسەی دەكرد و گاڵتەی بەناوەكانیان دەكرد، ناوی لە ئەنیس مەنسوڕ نابو "ئیبلیس مەنسور".

 

بەرگری لە كۆمەڵەی ئیخوان موسلیمین دەكرد و هێرشی دەكردە سەر جەمال عەبدولناسر، لەسەر بێ هەڵوێستی زانكۆی ئەزهەرەوە دەیوت ئەزهەر مردووە و باشترە بچن مردووی لەسەر بكەن.

 

بەفەرمانی خودی جەمال عەبدولناسر و ئەنوەر سادت خرایەوە زیندانەوە، لەسەردەمی حوسنی موبارەكیش وتاردانی لێقەدەغەكرا و تەنانەت چوونەدەرەوەی ماڵەكەشی لێقەدەغەكرا.

 

ناوبانگی شێخ كوشك و وتارەكانی گەیشتبوە سوریاش و وای لە سەرۆكی ئەوكاتەی سوریا حافز ئەسەد فەرمان بدات بە قەدەغەكردنی گوێگرتن لە وتارەكانی شێخ عەبدولحەمید كوشك، تەنانەت حافز ئەسەد بڕیاری ئیعدام و لەسێدارەدارانی بۆ ئەو كەسانە دەكرد كە كاسێتی ئەویان پێبوایە و گوێیان لێبگرتایە.

 

كاتێك هەموو وڵاتانی عەرەب بە سەدام حسین یان دەوت ـ(قائد الامە)واتە سەركردەی ئومەی عەرەبی ،ئەم زانایە پێی دەوت (هادم الامە)واتە تێكشكێنەر و لەناوبەری ئومەت.

عەبدولحەمید كشك كێ بو؟

 

عەبدولحەمید كشك وتاربێژێكی بەناوبانگی میسڕییە، ساڵی 1933 لەدایكبووە، لەبەر لێهاتوویی و زمانپاراوی لە وتاردان بە "شاسواری مینبەرەكان- فارس المنابر" ناوی دەركردوە. لە دەساڵیدا هەموو قورئانی پیرۆزی لەبەركردبو. تەمەن تەنها شانزە ساڵ بوە چووەتە سەر مینبەرو وتاری داوە و لەدژی ڕەشوە و بەرتیل قسەی كردوە.

 

هەر لەسەرەتاوە زیرەكی پێوەدیاربوو، لە خوێندنی قۆناغی ناوەندی دا لە سەرئاستی وڵاتی میسردا یەكەم بووە. خۆشی دەیگوت "خوای گەورە  رووناكی چاوەكانمی لێسەندەوە، نورو رووناكی بە عەقڵم بەخشی".

 

شێخ كوشك لە زانكۆی ئەزهەر لەكولیەی ئوسوڵی دین خوێندنی تەواوكردوە، هەموو ساڵێكیش بە پلەی یەكەم دەرچووە،  هەتا لە بۆنەی رۆژی زانست"دا لەلایەن جەمال عەبدولناسرەوە خەڵاتی پێ بەخشراوە.

 

لەساڵی 1964 خوێندنی تەواوكرد و هەر لەزانكۆیە وەك وانەبێژ وەرگیرا، بەڵام تەنها یەكەم دەرسی تیا گوتووە، پاشان وازی لێهناوە و خۆی تەرخانكرد بۆ ئیمامەتی و وتاربێژیی سەر مینمبەر كە هەر لەسەرەتاوە خەون و ئاواتی بوو.

2000وتاری تۆماركراوی هەیە

 

هەرچەند هەردوو چاویشی لەدوای یانزە 11 ساڵیەوە ڕوناكی نەدیوە و نابینا بوو، بەڵام زیاد لە دووهەزار 2000 وتاری تۆماركراوی هەیە، بەهۆی شارەزایی لە بەلاغەتدا وتارەكانی كەمترین هەڵەی زمانەوانی تێدایە، پیاوێكی قسەخۆش بووە و بۆ قسە دانەدەما و لەكاتی خۆیدا قسەی بۆدەهات.

 

مەلایەكی بوێر، وتاربێژێكی كاریگەر، پیاوێكی نابینا، دەنگێكی گڕ و بەرزی هەبوو، كاتی وتاردانی مزگەوتەكەی جمەی دەهات لە ئامادەبوان و قەرەباڵغییەكی زۆر لەو شەقامە درست دەبو كە ڕێگای چوونە مزگەوتەكەی بوو.

 

لەسەرەتای حەفتاكاندا كاسێت پەیدابوو، ئەمەش دەرگایەك بۆ شێخ كوشك  و بەسای كاسێتەوە وتارەكانی  چوونە ناو هەموو شارەگانی میسر و جیهانی ئیسلامی.

 

شێخ كوشك هەموو ڕۆژانی هەینی بەتایبەت لەدوای نوێژی عەسرەوە لەمزگەوت دادەنیشت و كەسێكیش كە هاوكاری بوو ڕۆژنامە و گۆڤار و كتێبەكانی بۆ دەخوێندەوە، بەتایبەت هەواڵی هونەرمەندان و سیاسیەكانی دەكردە باسوخواسی وتارەكانی، لە وتارەكانیشیدا نوكتە و بابەتی گاڵتەجاڕی و داشۆردنی بەكاردەهێنا.

 

لەیەكەمینی ئەو كەسانەیە كە سوودی لە هۆگەلی پەیوەندی نوێی وەك كاسێت وەگرتووە، كە ناوبانگێكی زۆری پێ بەخشی، كە زۆرینەی گوێگری وتارەكانی توێژی سادە و هەژاری كۆمەڵگا بوو. توانای باشی هەبوو لە ڕەوانبێژی  بەهۆیەوە زۆركەسی كەمەندكێش كردبو.

شێخ كوشك و داشۆرین و گاڵتەكردن بە هونەرمەندان

بەشێكی بەرچاوی وتارەكانی باسی هونەر و هونەرمەندانی دەكرد، دەیوت هۆكاری دواكەوتنی ئومەتن، لەوتارەكانی دا و لەسەر مینبەری مزگەوت بەگاڵتەپێكردنەوە باسی هونەرمەندان ئوم كەلسوم  و عەبدولحەلیم حافز و عادل ئیمام و چەندانی تری دەكرد. ئەو كەسەش نەبوو كە بە تەواوی گۆرانی و مۆسیقا رەت بكاتەوە، بەڵكو وەك لێی دەگێڕنەوە گوێگری مۆسیقا بو گۆرانیەكانی محەمەد عەبدولوەهابی پێی خۆشبو.

 

ئەو ڕەخنەی لەوەدەگرت كە  موچەی زۆر و لێشاوی پارە دەدرێت بە هونەرمەندان و سامانی وڵات بەفیرۆ دەدرێت  وڵاتیش پڕە لە هەژاری خەڵكی میسر بەدوای پارووە نانێكدا وێڵە، كەچی گۆرانیبێژێكی وەك عەبدولحەلیم حافز (20هەزار) جونیە بۆ سەرف دەكرێت. عەبدولحەلیم حافزی بە هۆكاری  گومراكردنی گەنجان لەقەڵەم دەدا.

 

بەتوندی دژی پەخشكردنی ئەو فیلمە میسڕییانە بوو كە گرتەی سێكسی و ورووژێنەری تیابو، لەسەر ئەوە دەیوت "ئەمە فیلمانە تۆوی فەساد و بەلارێدابردنی گەنجانە". دەیوت: "ئەخلاق لەناوچوو، بۆیە رزق و رۆزیمان كەمبووەوە".

 

لەسەر ئوم كەلسوم و عادم ئیمام چی گووتوە؟

 

شێخ عەبدولحەمید كشك وتاربێژێك بو لە پلەی یەكەم، پیاوێك بو كە لە یەك كاتدا وای لێدەكرد بگری و پێبكەنی. بۆ نموونە ئەڵێ "بەهۆی زۆری دووركەوتنەوەمان لەخوا هەموو شتێكمان بە پێچەوانەوە تووش دەبێ، بەدوای ئیمامێكی عادل دەگەڕاین كەچی عادل ئیمام مان بۆ قوت بویەوە".

وە لەسەر ئوم كەلسوم ی خانمە هونەرمەند و گۆرانیبێژ دەڵێ: "ئافرەتێكی حەفتا 70ساڵە گۆرانی دەڵێ و ئێژێ بمبە بۆ سۆز و خۆشەویستی بمبە!! كورە داپیرە خوا بوباتەوە".

شێخ كوشك و ڕەخنەگرتن لە سەرۆكەكانی میسرو وڵاتانی عەرەبی

 

شێخ عەبدولحەمید كشك  ڕووبەرووی هەرسێ سەرۆكی میسر عەبدولناسر و سادات و موبارەك وەستایەوە، بەتوندی ڕەخنەی لێگرت و گاڵتەی بەناوەكانیشیان دەكرد. وەك دەیگوت " ئەنوەر سادات؟ نەنوری تیایە نە سیادە".

یەكێ لەوێستگە سەیرەكانی ژیانی شێخ كوشك ئەوەبو كە ساڵی 1961 لەلایەن جەمال عەبدولناسرەوە خەڵاتی ڕێزلێنانی پێبەخشرا، بەڵام دوای چەند ساڵێك بەهۆی وتارەكانیەوە بەفەرمانی جەمال عەبدولناسر زیندانی كرا.

 

لە كاتێكدا زۆریان بۆی هێنا، جارێكیان ئەنوەر سادات، دەڵێ بڕۆن ئەم كوشكەم بۆ بێنن، ئەمە كێیە؟! كوشكییان بۆ هێنا بە تەقە تەقە بە گۆچانێكەوە، وتی ئەمە كوێریشی! ئەوەندە بەرگری لە خوا دەكەی؟ بەرامبەر بە سەرۆك كۆماری میسر  دەڵێ: سوپاس بۆ ئەو خوایەی كوێری كردم، هەتا دەموچاوێكی قەڵبی وەكو تۆ نەبینم.

 

تەنانەت ڕەخنەی زۆر و  توندیشی لە هاوسەرەكەی سادات جیهان سادات دەگرت، لەسەر دەستوەردانی لە قانونەكانی پەیوەست بە خێزان و ژنان. گاڵتەشی بە حوسنی موبارەك دەكرد و دەیوت: "ناموبارەك".

 

لەوتارێكیشدا ساڵی 1981 بە ئەنوەر سادات دەڵێ "لەخوا بترسە ئەی زاڵم"، هەر ئەم وتارەش بوە هۆی دەستگیركردن و زیندانی كردنی. هەروەها خۆشحاڵی خۆی دەربڕی بە مردنی جەمال عەبدولناسر و لەوتارێكیدا بەتوندی قسەی لەسەر كرد و وتی :زەعیم لە دۆزەخە و ئینشاڵا نەمرە. لەوتارێكیدا هێرش دەكاتە سەر حافز ئەسەد سەرۆكی پێشوی سوریا و تۆمەتباری دەكا بەوەی "جۆلان"ی فرۆشتوە بە ئیسرائیل.

چەند جارێكیش لەبارەی سەدام حوسەین یشەوە قسەی كردوەو، لەوتارێكدا پێی دەڵێ: ئەی صەدام ئەی بەكرێگیراوی ئەمریكا ئەی پیاوە فاسیق و مونافیق "دووڕوو".شێخ عبدالحمید كوشك خرایە زیندانەوە لەسەر وتاردان دژ بە سەدام حوسەین لە هەشتاكان ئەوكاتەی هەموو وڵاتانی عەرەبی بەبراگەورەیان دەزانی.

دژی لەسێدارەدانی سەید قوتب و سەركردەكانی ئیخوان بو

لەماوەی 1964 حوكمی لەسێدارەدان بۆ ژمارەیك لە سەركردەكانی كۆمەڵەی ئیخوان موسلیمین دەرچوو، شَێخ عەبدولحەمید كشك بەتوندی هێرشی كردەسەر ئەو بڕیارە، لە یەكێ لەوتارەكانیدا وتی: "لەكاتێكدا كۆمەڵە كەسانێك گیراون كە تاوانیان نەنها ئەوەندەیە موسڵمانن، مۆسیقاژەنێكی وەك محەمەد عەبدولوەهابیش ئاهەنگ ئەگێڕێ و گۆرانی ئەڵێ، شێخ عەبدولحەمید كشك بۆیەكەم جار ساڵی 1965 بەهۆی هەڵوێستەكانیەوە زیندانی كرا، لەسەردەمی جەمال عەبدولناسڕ، ئەو كاتە تەمەنی 32 ساڵ بوو، دوو ساڵ نیو لە زیندان مایەوە.

ساڵی 1967 ڕۆژنامەنوسان لێیان پرسی ڕات چیە بەرامبەر سەرۆك عەبدولناسر كە جەنگی دژی ئیسرائیل ڕاگەیاندووە. ئەویش لەوەڵامدا پێچەوانەی هەموو خەڵكی كەبڕوایان وابوو ئیسرائیل زۆر لاوازە لە ٦۷ و میسر و هاوپەیمانەكانی دەتوانن كۆتایی پێ بهێنن، وتی "سوپایەك سەرناكەوێت كە بكوژی سەید قوتب سەركردەی بێت". وەك ئاماژەیەك بۆ جەمال عەبدولناسر كەساڵێك پێشتر فەرمانی لەسێدارەدانی سەید قوتبی جێبەجێكردبوو.

لەزۆر لاوە هەوڵی كڕینی و بێدەنگ كردنی درا

شێخ كوشك بەكردەوە ئەوەی سەلماند كە گوتاری هەینی هیچی كەمتر نییە لە هۆكارەكانی ڕاگەیاندنی نوێ و هاوچەرخ. بگرە زۆر زیاتریش دەتوانێ كاریگەری لەسەر گوێگر دابنێت.

هەر ئەمەش وایكردبوو بەهۆی كاریگەری وتارەكانیەوە لەچەند لاوە هەوڵی كڕینی و بێدەنگ كردنی درا، بەڵام ئەو ڕەتی كردەوە. كاتێك هاتنە و گوێیان گرت لە وتارەكەی، پێیان ووت گەشتێك بكە بۆ وڵاتانی عەرەبی شتێكت پێدەدەین. لەوەڵامدا پێیان دەڵێ شتێكی چی! پارەی چی! ئێوە باسی چیدەكەن؟! سوێند بەخوا گەر ویستبام خوا ئەم خۆڵەم بۆ بكات بە زێڕ ئەوا بۆی دەكردم بە زێڕ.

بەتوندی دژی یەهودیەكان قسەی دەكرد و دەیوت " ئەگەر عەرەب پیاوی تیابوایە، یەهود جورئەتی ئێمەیان نەبو".

لەدوای ساڵی 1976وە كە ڕێككەوتنی كامپ دەیڤید مۆركرا، ناڕەزایی توندی لە شەقامی ئیسلامی  و عەرەبی لێكەوتەوە، شێخ كوشكیش لەسەر ئەمە كەوتەوە دژایەتی دەسەڵات، ووتی ئەمە نۆكەرایەتی یە بۆ جولەكە، ئەمە زیللەتە ئەمە ئەوپەڕی لاوازی و زەعیف بوونە. سادات و دەسەڵاتدارانی میسری تۆمەتبار كرد بە "خیانەت كردن لە ئیسلام".

لەبەر ئەوەی قسەی زۆر بە دەسەڵاتداران دەوت زوو زوو دەگیرا و سجن دەكرا، زۆربەی زابت و پۆلیسەكان ئەیناسی كێیە و چكارەیە و بۆ ئەگیرێت.

جاسوس و ڕاپۆرتنوسەكان مزگەوتەكەیان تەنی بو

دۆسیە و مەلەفی شێخ عەبدولحەمید كشك زۆرترین جێگەی گرتبوو لە ناو فایلی ڕاپۆرتەكانی دەزگای هەواڵگری، كە جاسوسەكان ناو مزگەوت لەسەریان نوسی بو.

ڕۆژێكیان نوێژی جومعە مزگەوت پڕدەبێ لە خەڵكی، لە وتارەكەدا دەڵێ: "برایانی جاسوس لە ڕیزی یەكەم بێنە پێَشەوە بۆ ئەوەی برایانی نوێژخوێن لەدواوە بێنە مزگەوتەكەوە".

هەمیشە جاسوسەكانی ناو مزگەوت تەقریریان لەسەری دەنوسی و دەزگا ئەمنیەكانیش ئیجرائاتیان لەدژی دەكرد و ناڕەحەتیان دەكرد.

جارێكیان پێش دەستكردن بە وتاردان دەڵێ من دوعا دەكەم و ئێوە بڵێن ئامین. لە دوعاكەیدا دەڵێ "خوایە ئەوەی بەناوی نوێژەوە دێتە مزگەوت و دواتر تەقریر لەسەرمان دەنوسێت و درۆدەكات لە وتارەكە تەواو نەبین ئیفلیجی بكەیت".
شاهێدحاڵەكان دەگێڕنەوە وتاری شێخ كوشك تەواونەبوو كەسێكیان بەچوار دەستی بردە دەرەوە بە ئیفلیجی.

لەزیندان سەگیان تێبەردا، بەڵام..

ڕەنگبێ سەیرترین چیرۆك لەژیانی شێخ كشكدا ئەو ڕووداوەبێ كە لەكاتی زیندانی كردنی ڕوویداوە، هاتوون لەكاتی نوێژكردندا سەگیان تێبەرداوە بۆئەوەی پەلاماری بدا،بەڵام سەگەكە دێتە تەنیشتیەوە و وەك ئەو سوجدەی بردووە.

جارێكیان دەزگا ئەمنیە دڕندەكانی میسر دەستگیری دەكەن و بەرپرسە ئەمنیەكە لێی دەپرسێت ئەگەر تۆ ئەوەندە مسوڵمانیت بۆ دوعا ناكەیت خوا چاوت چاك بكاتەوە ؟ فەرمووی لەوەڵامدا  دەڵێ "من سوپاسی خوا دەكەم كە بێچاوم و دەموچاوی قێزەونی ئێوەی دڕندەی پێنابینم".

وتاردانی لێ قەدەغەكرا

شێخ عەبدولحەمید لەسەردەمی سەرۆكایەتی حوسنی موبارەكدا، لەوتاردان دوورخرایەوە و وتاردانی لێ قەدەغەكرا و ڕێگەش نەدرا چیتر دەرس بڵێتەوە. ئەمەش بەهۆی كاریگەری وتارەكانییەوە بوو.

یەكەم هەینی دوای ئازاد بوونی دوو ملیۆن كەس چوون بۆ مزگەوتەكەی و لەبەر زۆری ژمارەی نوێژخوێنان دەزگا ئەمنیەكان ڕێگەیان نەدا وتاری ئەو هەینیە بخوێنێت.

بەهۆی كاریگەری وتارەكانییەوە رۆژ بە رۆژ جەماوەری زیاددەبو، ساڵی 1982 حكومەتی میسر بە فەرمانی  حوسنی موبارەك وتاردانی لە مزگەت لێقەدەغەكرا، پاش ماوەیەك هەر حكومەتی میسر لەڕێگەی وەزارەتی ئەوقافەوە داوایەكیان خستەبەردەمی ئەگەر بەو مەرجانەی ئەوان قبوڵ بێ ئەوا ڕێگەی پێدەدەرێت دەستبكاتەوە بە وتاردان لەسەر مینبەری مزگەوتەكەی.

بەم چوار مەرجە، یەكەم چیتر باسی بارودۆخی سیاسی نەكات، دوەم چیتر لەوتارەكانی باسی هونەرمەندان و ئەكتەرو كەسەبەناوبانگەكانی میسر نەكات، سێیەم باسی كێشەكانی خەڵك نەكات، چوارەم پێیان وت تەنها بۆت هەیە باسی هەندێ بابەتی دینی و فیقهی و زانستی بكەیت.

كە هەر چوار مەرجەكەیان بەلای شێخ كوشكەوە قبوڵ نەكراو بوو.

شێخ كوشك لەڕۆژی  لە 6/12/1996 لە ناومزگەوتەكەی و لەكاتی سوجدەبردن كۆچی دوایی كرد.

سەرچاوەكان:
1-  فارس المنابر الشیخ كشك - الجزیرە الوپائقیە
2- الیوم السابع: فی ژكری میلاد الشیخ عبد الحمید كشك.. عشق الغنا‌و وهاجم المغنین
https://www.youm7.com/story/2020/3/10/%D9%81%D9%89-%D8%B0%D9%83%D8%B1%D9%89-%D9%85%D9%8A%D9%84%D8%A7%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D8%B4%D9%8A%D8%AE-%D8%B9%D8%A8%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D8%AD%D9%85%D9%8A%D8%AF-%D9%83%D8%B4%D9%83-%D8%B9%D8%B4%D9%82-%D8%A7%D9%84%D8%BA%D9%86%D8%A7%D8%A1-%D9%88%D9%87%D8%A7%D8%AC%D9%85/466549