12:42 - 02/03/2019
هێشتنەوەى ٢٠٠ سەربازى ئەمریكى رۆژئاواى كوردستان ده‌پارێزێت؟
پێدەچێت كۆشكى سپى بەبڕیارى هێشتنەوەى ٢٠٠ سەربازى ئەمریكى لە رۆژئاواى كوردستاندا، دواى نەمانى داعش بخوازێت لەم ناوچەیەدا هێزى سەقامگیرى نێودەوڵەتى بۆ بەگژداچوونەوەى نەیارانى و پاراستنى واقیعى كوردى دروست بكات.
دواى تێپەڕبوونى زیاتر لە دوو مانگ بەسەر بڕیارى دۆناڵد ترەمپ سەرۆكى ئەمریكا لەبارەى كشانەوەى سەربازانى وڵاتەكەى لە رۆژئاواى كوردستاندا، لە رۆژى ٢١ شوباتدا (سارا ساندرز) گووتەبێژى كۆشكى سپى مانەوەى ٢٠٠ سەربازى وڵاتەكەى لە رۆژئاوا و باكوورى سوریادا راگەیاند. دواى ئەم بڕیارەش سیناتۆرى ئەمریكى لیندسى گراهام خۆشحاڵى خۆى بە بڕیارى سەرۆك ترەمپ دەربڕى گووتى" مانەوەى بەشێك لە سەربازانى ئەمریكا، وەكو بەشێك لە هێزى سەقامگیرى نێودەوڵەتى بۆ بەرقەراركردنى ئارامى و سەقامگیرى بڕیارێكى گرنگە". هەروەها گووتى"دروستكردنى ناوچەیەكى ئارام لە سوریادا كە هێزى نێودەوڵەتى سەرپەرشتى بكات باشترین رێگایە بۆ ئاسایشى نیشتمانى ئەمریكا بۆ گەماڕۆدانى زیاترى ئێران، گەرەنتیە بۆ سەرهەڵنەدانەوەى داعش، پاراستنى سنوورى توركیا لەگەڵ سوریادا".
بە گوێرەى قسەكانى غراهام بێت كە سەر بە كۆماریەكانە و كەسێكى نزیكى دۆناڵد ترەمپە، ئەمریكا دەخوازێت زەمینەى چارەسەرى سیاسى لە باكوورى سوریادا دروستبكات بۆ ئەمەش دامەزراندنى هێزى ئاشتى پارێزى نێودەوڵەتى لە ژێر ناوى (هێزى سەقامگیرى نێودەوڵەتى) بە مەرجى ئەم چارەسەریە دەزانێت، كە لە چەند ناوچەیەكى جیهاندا بوونى هەیە و دەكەوێتە نێوان دوو لایەنى دژ بەیەك بۆ چاودێرى و جێبەجێكردنى ئاگربەست، پاراستنى ئاشتى لەنێوان لایەنە ناكۆكەكاندا.
هاوپەیمانى نێودەوڵەتى دەتوانێت هێزى سەقامگیرى دروست بكات
ئەو هێزە نێودەوڵەتیەى لە ساڵى ٢٠١٥ بەدواوە لە باكوور و رۆژهەڵاتى سوریا هەبوونى هەیە، خاوەن سروشتێكى نێودەوڵەتییە لەژێر ناوى (هاوپەیمانى نێودەڵەتى بۆ بەرەنگاربوونەوەى داعش) درێژەى به كرده سەربازیەكانى داوە. بۆیە دروستكردنى تاوەرى چاودێرى و سەپاندنى ناوچەیەكى ئارام بژاردەیەكە كە لە بڕیارى مانەوەى بەشێك لە هێزەكانى ئەمریكادا دەخوێندرێتەوە. چونكە ئەو كەره‌ستەیەى بۆ ئەم ناوچەیە پێویستە لە ئێستادا لە ناوچەكەدا هەیە كە هێزێكى هاوپەیمانى نێودەوڵەتیە و سەربازى دەیان دەوڵەتى جیهانى لەخۆ دەگرێت. جگە لەوە بنكەى فەرمى هەیە لە باكوور و رۆژهەڵاتى سوریادا، هەروەها چەندین تاوەرى چاودێرى هەیە و دەوریەى سەربازى لەسەر سنوورى نێوان رۆژئاواى كوردستان و توركیادا هەیە. كە ئەمانەش هەموویان پێداویستى سەرەكى ئەو هێزەن.
هێرشەكانى هاوپەیمانى نێودەوڵەتى لەدژى داعش، شەرعیەتى نێودەوڵەتى بەخشیە هەبوونى ئەم هێزە لە سوریا و عێراقدا. بەتایبەتى ٢٠ دەوڵەتى ئەندام لەو هاوپەیمانیەتیەدا لەگەڵ نەتەوە یەكگرتووەكان پشتگیرییان لەم هێڕشانە كردووە كە لەدژى داعشدا ئەنجامدراون.
هەروەها هاوپەیمانانى ئەمریكا لەناو هاوپەیمانى نێودەوڵەتى سوورن لەسەر مانەوە لەناوچەكەدا تا لە رووى سەربازیەوە بە تەواوەتى داعش تێكدەشكێت، بەرپرسانى فەڕەنسى و بەریتانى رەخنەیان لە بڕیارى ترەمپ لەمەڕ كشانەوەى هێزەكانى ئەمریكا لە رۆژئاواى كوردستاندا گرت و چەندین جار جەختیان لە پێویستى مانەوە لەناوچەكەدا كردووە. بۆیە بڕیارى هێشتنەوەى ٢٠٠ سەربازى ئەمریكا بریتیە لە پڕۆسەى دامەزراندنى هێزێكى نێودەوڵەتى لە وڵاتانى هاوپەیمانى نێودەوڵەتى بۆ بەرەنگاربوونەوەى داعش، بۆ رێگرتن لە بەیەككەوتنى هێزەكانى سوریاى دیموكراتى و توركیا.
لەهەمان كاتدا ئەم پڕۆسەیە یارمەتیدەرە بۆ كۆتاییهێنان بە بیانووەكانى توركیا لەمەڕ مەترسى و ئەو هەڕەشانەى كە لەوانەیە لە باكوورى سوریادا بكرێنە سەر خاكى وڵاتەكەیدا. بەم شێوەیە هێزى سەقامگیرى نێودەوڵەتى پاراستنى نێودەوڵەتى بۆ ئیدارەى خۆسەر لە باكوورى سوریادا دروست دەكات، رێگا لە هەڕەشەكانى توركیادا دەگرێت.
هێزى سەقامگیرى نێودەوڵەتى چیە؟
ئەو هێزەیە كە لە ژێر ناوى جیاوازدا لەنێوان چەند هێزێكى نێودەوڵەتى دروست دەبێت، هەندێك جار بە بڕیارى نەتەوە یەكگرتووەكان و هەندێك جاریش بە رێككەوتنى چەند دەوڵەتێك لەگەڵ ئەو دەوڵەتانەى كێشەیان هەیە. ئەركى ئەم هێزە جێگرتنە لەنێوان دوو هێزى شەڕكەر و لەگەڵ یەكتر ناكۆك، بۆ بەردەوامكردنى ئاگربەست و چاودێرى كردنى جوڵەى هێزەكانى دیكە.
هێزى ئاشتى پارێزى نێودەوڵەتى: ئەو هێزەیە كە لە كەسانى مەدەنى و چەكدار (سەرباز، پۆلیس و ئەفسەر) پێكدێت، هەوڵدەدەن ئاشتى بەرقەرار بكەن و هاوكارى ئەم وڵاتانە بكەن كە ململانێ و شەڕ تەنیوویەتیەوە. ئەندامانى ئەو هێزە لە وڵاتانى جیاواز پێكدێت و یەكێكە لەو پڕۆسانەى نەتەوە یەكگرتووەكان سەرپەرشتى دەكات. ئەركى ئەم هێزە هەوڵدانە بۆ جێبەجێكردنى رێككەوتنەكانى ئاشتى و بەرفراوانكردنى دیموكراسى، هێنانەدى ئارامى و سەقامیگرى، سەپاندنى سەروەرى یاسا، كاركردن بۆ گەشەپێدانى ئابوورى و هێنانەدى مافەكانى مرۆڤ. لەهەمان كاتدا ئەم هێزە سەرپەرشتى هەڵبژاردن دەكات و هاوكارى ناوچە زیان لێكەوتووەكان دەكات.
ئەم هێزە لەچەندین ناوچەى جیهاندا هەبوونى هەیە. لە نێوان هیندستان و پاكستان، لە تەیمورى رۆژهەڵاتدا، لەسەر سنوورى لوبنان و سوریا لەگەڵ ئیسڕائیلدا، هەروەها كۆسۆڤۆ، لە نێوان قوبڕسى یۆنانى و قوبرسى توركى، لە دارفۆى سودان، لە بیابانى رۆژئاوا لەگەڵ مەغریبدا، لە كۆنغۆ، لە كۆتفوار و لیبریا و هایتى.
- هێزى نەتەوە یەكگرتووەكان بۆ كۆتایى هێنان بە شەڕ (ئەندۆف)
هێزێكى نێودەوڵەتیە بۆ چاودێریكردنى ئاگربەست لە نێوان سوریا و ئیسڕائیلدا. ئەم هێزە لە دواى شەڕى تشرینى ١٩٧٣ (شەڕى عەرەب – ئیسڕائیل) بۆ لێك جیاكردنەوەى هێزەكانى سوریا و ئیسڕائیل لە بەرزایەكانى جۆلاندا دروستكراوە. ئەم هێزە لە سەدان سەرباز و دەیان كارمەندى نێودەوڵەتى و لۆكاڵى پێكدێت.
-هێزى پاراستنى ئاشتى نێودەوڵەتى(هێز و چاودێرى فرە رەگەز).
ئەم هێزە نێودەوڵەتییە بەرپرسیارە لە پاراستنى ئاشتى لە نێوان میسڕ و ئیسڕائیل. لە دواى رێككەوتنى كامپ دێڤید لە نێوان(ئەمریكا – میسڕ – ئیسڕائیل) لە ساڵى ١٩٨٢ دروستكراوە. بارەگاى سەرەكى دەكەوێتە گوندى (ئەلجورە) لە میسر و ٣٧ كم لە سنوورى ئیسڕائیل دوورە. ئەم هێزە بە پاڵپشتى ئەمریكا دروستكراوە، دواى ئەوەى نەتەوە یەكگرتووەكان رازى نەبوو هێزى ئاشتى پارێز رەوانە سینا بكات لە میسر. هێزێكى فرە رەگەز كە بارەگاكەى لە رۆما پایتەختى ئیتاڵیایە سەرپەرشتى ئەم هێزە دەكات. نووسینگەى بەدواداچووى لە هەریەك لە قاهیرە و تەلئەبیب هەیە. ٣٥ تاوەرى چاودێرى و خاڵێكى پشكنین لە خۆ دەگرێت. بەگشتى ژمارەى هێزى ناوبراو ١٧٠٠ كەسە، هەروەها چەند تیمێكى چاودێرى ئەمریكى كە ژمارەیان ١٥ كەسە لەخۆ دەگرێت.
رۆژئاوا و پەیوەستبوونى سەربازى بە هاوپەیمانى نێودەوڵەتى
ناكرێت هێزەكانى سوریاى دیموكراتى بەشێك نەزانین لە هاوپەیمانى نێودەوڵەتى بۆ بەرەنگاربوونەوەى داعش. چونكە ئەم هێزە لە پڕۆسە زەمینیەكاندا بڕبڕەى پشتى هاوپەیمانان بووە. ئەو هێزە لەلایەن هاوپەیمانى نێودەوڵەتى چەكدار كراوە و راهێنراوە. هێزێكى شەرعیە و ئەندامە لە ژوورى ئۆپه‌راسیۆنى نێودەوڵەتى دژ بە تیرۆر لە سوریادا. لە رووى جیۆسیاسیەوە ناكرێت دەست لەم هێزە بەربدرێت، چونكە خاوەن هێز و سروشتێكى جەنگى هێڕش بردنە. بە كردەوە هاوپەیمانى نێودەوڵەتى ناتوانێ دەستبەردارى هێزەكانى سوریاى دیموكراتى بێت، چونكە دەبێتە هۆى شەڕێكى گەورە لەنێوان ئەم هێزە و سوپاى تورك، كە ئەمە دەبێتە هۆى ناسەقامگیرى لە سوریا و عێراقدا، لەدژى بەرژەوەندى هاوپەیمانى نێودەوڵەتى دەشكێتەوە.
ئەگەرەكان دواى بڕیارى ئەمریكا
دواى پێداچوونەوەى ئەمریكا بە ستراتیژیەكەى لە سوریادا دەخوازێت زەمینەى بیرۆكەى پاراستنى ئیدارەى خۆسەر لە باكوور و رۆژهەڵاتى سوریا لە رووى پراكتیكیەوە دروست بكات. لەخۆیدا بیرۆكەى بڵاوەپێكردنى هێزى هاوپەیمانى نێودەوڵەتى، جێبەجێكراوە چونكە سەدان سەرباز، ئەفسەر و چاودێرى وڵاتانى هاوپەیمانى نێودەوڵەتى لەناوچەكەدا بوونیان هەیە. هەروەها مەسەلەى شەڕ لەدژى داعش خاوەن سروشت و رەهەندى نێودەوڵەتیە، دەكرێت بڵێین بەشێوەیەكى رانەگەیندراو ئەم پڕۆسەیە لەژێر سەرپەرشتى نەتەوە یەكگرتووەكان بەڕێوەدەچێت.
كەواتە جێبەجێكردنى بیرۆكەى بەناو (هێزى سەقامگیرى نێودەوڵەتى) مەسەلەیەكى نیمچە جێبەجێكراوە. ئەم هێزە هەبوونى هەیە و بڕیارى هێشتنەوەى ٢٠٠ سەربازى ئەمریكیش پشتگیرى لەم بیرۆكەیە دەكات. ئەم هێزە دەتوانێت بارودۆخێكى سەقامگیر لەسەر سنوورى نێوان باكوورى سوریا و توركیا بێنێتە ئاراوە. دەتوانێت بیانووەكانى توركیا ببڕێنتەوە و پارێزگارى لە هێزەكانى سوریاى دیموكراتى بكات و وەكو هاوپەیمانێكى سەربازى ئەمریكا لەناوچەكەدا. لەگەڵ ئەوەشدا دەتوانێت هەبوونى واقیعى كوردى بپارێزێت و رێگاى بە جنیۆسایدكردنى نەدات، كە بەردەوام توركیا و گرووپە توندڕەوە جیهادییەكان هەموو كاتێك پەناى بۆ دەبەن.