07:01 - 02/08/2023
ئایا له عێراق ده‌وڵه‌تی قوڵ حكوم ده‌كات؟
دەستەواژەی
"دەوڵەتی قووڵ" لە عێراقدا لە نێو بازنەی سیاسی و میدیای و جەماوەرییدا
ناو به‌ناو قسه‌ی له‌سه‌ر ده‌كرێت، ئه‌وه‌ش به‌هۆی ئه‌وه‌ی بۆچونێك هه‌یه پێیوایه
ده‌وڵه‌تی قوڵ كاریگه‌ری نه‌رێنی له‌سه‌ر هاوكێشه سیاسیه‌كان هه‌یه و به‌رنامه‌ی
پێكه‌وه كاركردن تێك ده‌دات.
دەستەواژەی
"دەوڵەتی قووڵ" یان "دەوڵەتێک لەناو دەوڵەتێکدا" یەکێکە لەو دەستەواژانەی
کە بەکاردێت بۆ وەسفکردنی دەستەی حوکمڕانی هەڵنەبژێردراو کە کۆنترۆڵی چارەنووسی دەوڵەت
دەکەن، وەک سوپا، حزب، کۆمپانیا، بازرگان و میدیا، ئه‌وه‌ش لە ڕێگەی ئه‌و كاره‌كته‌ره
كاریگه‌رانه‌ی كه له ناو دامەزراوە مەدەنی و سەربازییەکانی دەوڵەتدا هەن.
ئەمەش دەرفەتێک
بۆ ئەو دەزگا نافەرمییانە دەڕەخسێنێت کە چالاکییەکانی دامەزراوە فەرمییەکانی دەوڵەت
ئاراستە بکەن و کاریگەرییان لەسەر بڕیارە سیاسی و ئابووری و ئەمنییەکانیان هەبێت.
دەوترێ دەوڵەتی
قووڵ دوو لایەنی هەیە: ڕووخسارێکی فەرمی، ئەویش ئەو کەسایەتییە سیاسی و سەربازی و
ئابوورییانەیە کە پۆستی سەرکردایەتی لە دەوڵەتدا وەردەگرن و بە فەرمی دەوڵەت بەڕێوەدەبەن،
جا چ بە هەڵبژاردن یان بە دامەزراندن. ڕووخسارێکی نافەرمی، کە ئەو کەسایەتییە سیاسی
و سەربازی و ئابوورییانەن بە شێوەیەکی نافەرمی دەوڵەت و دامودەزگاکانی بەڕێوەدەبەن،
لە ڕێگەی کاریگەرییان لەسەر فەرمانبەر و بەرپرسە فەرمییەکان.
ڕووخساری نافەرمی
(کەسایەتییە نافەرمیەکان) ئەوەیە کە بە (دەوڵەتی قووڵ) ناسراوە، چونکە هیچ پێگەیەکی
فەرمی نییە و لە پێشەوە دەرناکەوێت و بەرپرسیارێتی ڕاستەوخۆ لە ئەستۆ ناگرێت لە بەرامبەر
هیچ بڕیارێکی ئیداری و سیاسی و ئابووری، به‌ڵام له حه‌قیقه‌تدا بڕیار دروستكه‌ره.
بۆچوونێک هەیە پێیوایه
دەوڵەتی قووڵ هیچ نییە جگە لە "دەوڵەتێک لەناو دەوڵەتێکدا"، کە تۆڕێکە لە
لایەنە پەیوەندیدارەکان و کەسانی کاریگەر، لەوانە بەرپرسانی پێشوو، خاوەن سەرمایە،
دامەزراوە ئەمنییەکان و خێڵەکان (لە وڵاتانی جیهانی سێیەم)، و ئەوانیش پەیوەندییەکی
نزیکیان لەگەڵ بڕیاردەرانی سەرۆکایەتی و دامەزراوە فەرمییەکان هه‌بێت.
له عێراق نوری
مالیکی، سەرۆکوەزیرانی پێشوو بۆ دوو خولی یەک لە دوای یەک، وەک یەکەم دامەزرێنەری
دەوڵەتی قووڵ ناودەبرێت، لە دوای ساڵی ٢٠٠٣ وە یەکەم کەس بوو کە ئەندامانی حزبی دەعوەی
له‌ناو وه‌زاره‌ته‌كاندا دابه‌شكرد.
هەروەها ئاماژە
بە هادی عامری سەرۆکی هاوپه‌یمانی فه‌تح ده‌كرێت کە دەستیان بەسەر ژمارەیەک وەزارەتدا
گرتوە وەک وەزارەتەکانی گواستنەوە و ناوخۆ، هه‌روه‌ها حه‌شدی شه‌عبی ئه‌و هێزه‌یه
هه‌ندێك پێیانوایه یه‌كێك له پێكهێنه‌ره‌كانی ده‌وڵه‌تی قوڵ له عیراق و له په‌رله‌مان
و له‌ناو وه‌زاره‌ته‌كانیشدا ئاماده‌یی هه‌یه. هه‌ندێك پێیانوایه له‌م كابینه‌ی
محه‌مه‌د سودانیدا ئه‌وه‌ی ڕێگره له ڕێككه‌وتنه‌كان به‌تایبه‌ت رێككه‌وتنی نێوان
هه‌رێم و به‌غدا، ئه‌و لایه‌نانه‌ن كه ئاماژه‌یان بۆ كرا.
هه‌ندێك له‌شاره‌زایانی سیاسی بۆچونی دیكه‌یان
هه‌یه و پێیانوایه له عێراق
دەوڵەتی قوڵ و قووڵی نییە، بەڵکو حزبی تائیفی و قەومی لە عێراقدا هەن کە بوونی خۆیان
و سیاسەتی خۆیان بەسەر هەموو شتێکدا دەسەپێنن کە پێی دەگەن. بەڵام زۆری پێناچێت بە
هاتنە ناوەوەی حزبێکی تری بەهێز کۆنترۆڵی خۆیان لەدەست دەده‌ن.
هه‌روه‌ها پێیانوایه دەکرێت بڕیاری سیاسی و دارایی لەدەرەوەی
دامەزراوەی حکومەت ئاماده‌بكرێت و بگوازرێتەوە بۆ دامەزراوەی حکومی و فۆرمی ڕه‌سمی
پێبدرێت.
هه‌روه‌ها دەوڵەتی قووڵ جگە لە بەرژەوەندی هاوبەش،
پرەنسیپ و بەهای هەیە کە بڕوای بە پێویستی مانەوەی خۆی لە دامەزراوەی حکومیدا هەیە
و تێکۆشان بۆ دامەزراندنیان دەکات تەنانەت ئەگەر ناچاریشی بکات پەنا بۆ ئامرازی نایاسایی
ببات، بەڵام دۆخەکە لە عێراقدا بە هیچ شێوەیەک به‌و جۆرە نیه، بەو پێیەی هیچ پرەنسیپێکی
سیاسی و ئیداری نییە کە تێکۆشانی بۆ بكه‌ن بەڵکو خەریکی تاڵانی بەتاڵکردنەوەی دامەزراوە
حکومیه‌كانن لە بەها و ناوەڕۆکه‌كانیان.
دەوڵەتی قووڵ بەزۆری
هەوڵدەدات دامەزراوە حکومییەكان بپارێزێت کە گەرەنتی گەیشتن بە ئامانجە ڕاگەیەندراو
و ڕانەگەیەندراوەکانی بۆ دەکات. لەکاتێکدا لایەنە سیاسییەکانی عێراق کار بۆ نەهێشتنی
دامەزراوەی حکومی دەکەن بەشێوەیەک کە نەگونجێت بۆ خزمەتی گشتی.