ئاماژەكانی پێكدادانی سعودیە و ئێران لەناو خاكی عێراق‌

پەیسەر

لەدۆخێكدا كە گونجاوە لەگەڵ سروشتی ناوچەكە، وەفدێكی سعودی سەردانی بەغدایان كرد، لەكاتێكدا حەسەن رووحانی سەرۆكی ئێران لەشاری نەجەفەوە ئامادەكاری دەكرد بۆ كۆتایی هێنان بەسەردانە فەرمیەكەی بۆ بەعێراق، روحانی لەپایتەختەوە چووە نەجەف بۆ بینینی ئایەتوڵا عەلی سیستانی، و سەردانی وەفدەكەی سعودیەش شتێكی چاوەروانكراو نە بوو بەڵام كاتەكەی پەیوەندی بە بوونی روحانی لەبەغداوە هەبوو، ئەوە سروشتی ئاڵۆزیەكانی ناوچەكە پیشان دەدات، هەروەها پەیوەندی بەهەڵوێستی پەراوێزخراوی ئەمریكاوە هەیە كە هیچ كارتێكی فشاری نیە پێی ڕووبەڕووی هەژمونی ئێران لەعێراق ببێتەوە.

لەگەڵ دەستپێكردنی سەردانی روحانی بۆ عێراق لە 11ی ئازار، هۆشیار زێباری وەزیری پێشووی دەرەوەی عێراق لەپێگەی تایبەتی خۆی لەتۆڕی كۆمەڵایەتی تویتەر نوسیوی ( ئەگەرچی سەردانەكە وادەردەكەوێت كە سەردانێكی ئاساییە بەڵام كاتی سەردانەكە نامەیەكی ئاشكرای بەهێزە بۆ ویلایەتەیەكگرتووەكانی ئەمریكا و وڵاتانی كەنداوی عەرەبی، ناوەرۆكەكەی ئەوەیە كە ئێران دەستی باڵای لەناو چینی دەستەبژێری سیاسی و دامەزراوەی ئاینی عێراق هەیە)
وادەردەكەوێت كە سەردانەكەی روحانی زیاتر لەئامانجێكی بەدی هێناوە، نامەیەكی روونی ئاراستەی ویلایەتەیەكگرتووەكانی ئەمریكا كرد ناوەرۆكەكەی ئەوەیە كە عێراق ناتوانێت لەژێر هەژمونی ئێران دەربچێت، و بەشداری پرۆژەی ئەمریكاش بۆ پەراوێزخستنی ئێران ناكات، بەپێچەوانەی هەوڵەكانی ئیدارەی ترەمپە، ئێران لەوسەردانەدا چەند دەستكەوتێكی لەبوارەكانی ئابوری و سیاسی بەدەستهێنا كە بەهۆیانەوە ئابوریە خنكاوەكەی بەسزاكانی ئەمریكا تۆزێك ببوژێتەوە، بەڵام ئایە سەردانەكەی وەفدی سعود یەكسانە بەو دەستكەوتانەی روحانی، یان هەژمونی ئێران لەعێراق زیاترە لەتوانای سعودیە بۆیە ناتوانێت سنورداری بكات بەتایبەتیش كە ئەو پێگەیە بەرهەمی چەندین ساڵەی ستراتیژیەتی ئێرانە كە  داگیركردنی عێراق لەساڵی 2003 بەدوای خۆیدا هێنا و دوای ئەوەش بۆماوەی چەندین ساڵ لەرێگەی كەناڵی سیاسی بۆ دەستەبژێری كۆمەڵگە و دامەزراوەكانی لەبواری ئابوری و ئەمنی و سەربازی بەردەوام بوو، هەموو ئەمەش بەپشتیوانی ویلایەتیەكگرتووەكانی ئەمریكا بووە یان لایەنی كەم بەبەرچاوی ئەمریكاوە ئەمانە ڕوویاندا و تا كۆتایی ویلایەتی ئۆباما لەسەرەتای ساڵی 2017 بەردەوام بوو، بەبێ ئەوەی بەدرێژای ئەو ساڵانە هیچ رەفتارێكی سعودی یان وڵاتێكی تری عەرەبی بەشێوەیەكی كاریگەر بۆ ڕووبەڕووبونەوەی هەژمونی ئێران ببیندرێت.

هەژمونی ئێران لەعێراق 
دوای دووساڵ لەداگیركردنی عێراق چەند لێكۆڵینەوەیەكی دووروودرێژ دەربارەی هەژمونی ئێران لەعێراق بڵاوكرانەوە و تێیدا ئەوە ڕوونكرابۆوە كە ستراتیژیەتی ئێران لەعێراق لەسەر سێ ئاستەی هاوكاتە ئەوانیش: هاندان لەسەر دیموكراتیەتی هەڵبژاردن ( وەك رێگایەك بۆ گەیشتنە دەسەڵات لەلایەن شیعەكانەوە) وە بانگەشەكردن بۆ رەخنەگرتن و چەند ئاڵۆزیەك كە لەكۆنترۆڵ دەرنەچن.

ئێران بەشێوەی راستەوخۆ سودی لەهاوپەیمانەكانی لەسەركردەكانی شیعە وەرگرت ئەوانەی كە ویلایەتەیەكگرتووەكانی ئەمریكا دەرفەتی كۆنترۆڵكردنی تەواوی دامەزراوەكانی دەوڵەتی پێدان، بەڵام بەشێك لەوانە بەشێوەیەكی راستەوخۆ وەك پلانی ئێران مامەڵەیان لەگەڵ ویلایەتەیەكگرتووەكانی ئەمریكا دەكرد، تاران ئەمانەی بۆ پەیوەندی و هەمەهەنگی لەگەڵ واشنتۆن بەكاردەهێنا یان پاڵنانی عێراق بۆ  لێواری داروخان وەك كارتێكی فشار لەدژی ویلایەتەیەكگرتووەكانی ئەمریكا بۆ ئەوەی سازشی پێ بكات، جا ئەو سازشانە لەعێراق بن یان لەناوچەكانی تر،لەكۆتاییدا ستراتیژیەتی ئەمریكا لەعێراق ڕوون نەبوو ئەوەش پاڵپشتێكی تربوو بۆ ئێران و بەهۆیەوە توانی ئەو بۆشاییە پڕبكاتەوە كە كشانەوەی سوپای ئەمریكا لەكۆتایی ساڵی 2011 دروستی كرد.

هەریەك لەپرۆسەی داگیركردنی عێراق لەلایەن ئەمریكا و هەڵوەشاندنەوەی سوپای عێراق وایكرد تاران هاوسەنگی هێز لەبەغداد بۆ بەرژوەندی حزبە ئیسلامیە شیعیەكانی نزیك لەخۆی رابگرێت، بەو رێگەیەش رۆڵی ویلایەتەیەكگرتووەكانی ئەمریكا لاواز بوو لەبەرژوەندی ئێران كە سودی لەبوونی داعش و كۆنترۆڵكردنی موسڵ لەناوەراستی ساڵی 2014 وەرگرت، ئەویش لەرێگەی دروستكردنی میلیشیای لایەنگری خۆی هەروەها بڵاوكردنەوەی راوێژكار وئەفسەرانی سوپای پاسداران لەژێر ناوی ڕووبەڕووبونەوەی داعش، ئەوەش بووە هۆی گۆڕینی تەرازووی هێز بەشێوەی یەكلاكەرەوە بۆ بەرژوەندی ئێران لەگەڵ ئەوەی هێزەكانی ویلایەتەیەكگرتووەكانی ئەمریكا و چەند وڵاتێكی تریش لەشەڕی دژی داعش چالاك بوون.

لەراستیدا ئەوەی ئەمریكا لەعێراق خەرجی كرد زۆر لەوە زیاتربوو كە ئێران هەوڵی بۆدا، واشنتۆن زیاتر لە دوو تریلیۆن دۆلاری راستەوخۆ خەرجكرد، جگە لەزیانەكانی كە بەپێی زانیاریەفەرمیەكانی وەزارەتی بەرگری ئەمریكا نزیكەی 4 هەزار و 500 سەربازی كوژرا و دەیان هەزار سەربازیشی برینداربوون، لەناویشیاندا ئەو 73 كوژرا و 300 بریندارەی كە دوای كشانەوەی سوپای ئەمریكا لەساڵی 2011 كرانە ئامانج.

بەڵام بەشێكی گرنگی ئەو خەرجیانە بۆ بەرژوەندی ئەو لایەن و پێكهاتانەبوو كە هاوپەیمانی ئێرانن یان راستەوخۆ سەربەئێران بەوەش چەكە پێشكەوتووەكانی ئەمریكا دزەیان پێكرا بۆ میلیشیاكانی سەر بەئێران.

بەپێی چەند راپۆرتێك كە لەویلایەتەیەكگرتووەكانی ئەمریكا بڵاوكراونەتەوە میلیشیاشیعیەكانی عێراق كە لەئێرانەوە نزیكن  دەستیان گەیشتووە بەچەند جۆرە چەكێكی پێشكەوتوو  كە عێراق بەچەندین ملیار دۆلار لەئەمریكای كڕیوون، لەناویشیاندا دەبابەی ئەبرامزی پێشكەوتوو  كە عێراق لە ساڵی 2008 دا 140 دەبابەی لێكڕیوون، و بەشێكیان بەرێگەی نەزاندراو گەیشتوونەتە دەست بەشێك لەو میلیشیایانەی كە ئەمریكا بەرێكخراوی تیرۆرستیان دەزانێت، و بەهۆیەوە ئەمریكا نیگەرانی خۆی گەیاندە حكومەتی عێراق لەسەر ئەوەی كە ئەو میلیشیایانە ئەو دەبابانەیان دەستكەوتووە، بەپێی لێدوانی بەرپرسانی سەربازی ئەمریكی حكومەتی عێراق چەكی لەمیلیشیاكان وەرگرتۆتەوە، بەڵام دواتر ئەوە پشتراست نەكرایەوە، هەروەها حكومەتی عێراق كە كۆت و بەند و مەرجەكانی ئەمریكای سەبارەت بەئامانج و بەكارهێنانی چەك لەگەڵ نەدەگونجا پەنای بردە بەر روسیا بۆئەوەی بیكاتەی سەرچاوەی دابینكردنی چەك و بەجۆرێك دەبابەی ئەبرامزی گۆڕی بەدەبابەی تی 90ی  روسی، ئەوەش سەرەتای رێگایەكی تربوو بۆ پڕچەككردنی سوپای عێراق ئەوەش بەواتای دەستبەرداربوونی پشتیوانیە سەربازیەكانی ئەمریكا واتا كۆتایی هاتنی گرنگترین بنەمای هەژمونی ئەمریكا لەعێراق.

سەردانی روحانی و كۆنترۆڵكردنی دۆسیەی عێراق
سەردانەكەی روحانی بەیەكەم سەردانی سەرۆكی ئێران بۆ عێراق دانانرێت لەدوای ساڵی 2003 وە پێش ئەو مەحمود ئەحمەدی نەژاد لەمانگی شوباتی ساڵی 2008 سەردانی عێراقی كرد، ئەگەرچی سەردانەكە لەكاتێكدابوو كە واشنتۆن و تاران یەكتریان بەخراپی دۆخی عێراق تۆمەتباردەكرد پێش ئەوەی ویلایەتی جۆرج بۆشی كوڕ كۆتایی بێت، بەڵام سوپای ئەمریكا كە كۆنترۆڵی دۆخی ئەمنی عێراقیان بەدەستەوە بوو پاسەوانی پێویستی سەرۆكی ئێرانیان كرد.

لەو سەردانەدا ویلایەتەیەكگرتووەكانی ئەمریكا هیواخوازبوو  كە بتوانێت هەژمونی ئێران سنورداربكات یان دەرفەت بداتە هاورێ عێراقیەكانی بۆئەوەی كۆنترۆڵی بكەن بەڵام ئەمە رووینەدا، بەهۆی ئەوەی ئێران پێی وابوو دەرفەتێكی لەبەردەمدایە بۆ ئەوەی عێراق بكاتە باخچەی دواوە بۆ ئاسایش و ئابوریەكەی، ئەوەش لەهەموو ئەو ئاستەنگانە گەورەترە كە ئەمریكا دروستی دەكات، ئەمە لەسەردەمی ئۆبامادا زیاتر جەختی لێكرایەوە، پاشان ئاڵۆزیەكانی سوریا و دواتریش شەری دژی داعش هەردووكیان دەرفەتێكیان دایە ئێران بۆئەوەی هێڵێكی وشكانی بكاتەوە كە تاران بەدەریای ناوەراستتەوە ببەستێتەوە، ئەوەش تایبەتمەندیەكی ستراتیژی گرنگ و بەبایەخ بوو.

سەردانەكەی روحانی بۆ عێراق لەدۆخێكدایە كە جیۆستراتژیەتی ناوچەكە وایە كە ئێران هاتۆتە ناوەوە لەسەرەتادا لەعێراق و سوریا، بەڵام ئەمجارە هێزی ئەمریكی نەبوو پاسەوانی روحانی بكات وەك ئەوەی بۆ ئەحمەدی نەژادی پێش خۆی كرا، جگە لەوەش سەردانەكە لەكاتێكدایە كە هەژمونی ئابوری ئێران كاریگەرە لەعێراق، لەوەش گرنگتر پشتیوانیە ئەمنیەكانی ئێران بۆتە گرەنتی دۆخی عێراق، ئەویش لەرێگەی ئەو میلیشیا شیعیانەی كە سەر بەئێرانن و بەشێكن لەحەشدی شەعبی و هێزێكی كاریگەرن لە عێراقدا.

ئەم دۆخە ئەمنی و ئابوری و سیاسیە وایكرد كە سەرۆكی ئێران سەردانەكەی بۆ عێراق بەخاڵی گۆڕانكاری بۆهەردوو وڵات وەسف بكات، وەسفێك كە نزیكە لەراستیەوە ئەو باسی ژمارەی ئاڵوگۆڕی بازرگانی و ئابوری نێوان هەردوووەڵاتی كرد كە بڕیارە لە 12 ملیار دۆلاری ساڵانەوە بۆ 20 ملیار دۆلار بەرزبكرێتەوە، هەروەها چەندین رێككەوتنی بواری ئابوری و خزمەتگوزاری لەنێوانیاندا واژۆكرا، بەنمونە بەستنەوەی هەردوو وڵات لەرێگەی هێڵی شەمەندەفەرەوە هەروەها لابردنی پارەی ڤیزە، و دروستكردنی شاری پیشەسازی هاوبەش، لەوەش گرنگتر رێككەوتنی هەردوولا لەسەر جێبەجێكردنی رێككەوتننامەی جەزائیری ساڵی 1975ی سەبارەت بە كەنداوی عەرەبی كە سەدام حوسێن سەرۆكی پێشووتری عێراق ساڵی 1980 هەڵیوەشاندەوە.  

لەگەڵ ئەوەشدا ئاراستەیەكی پێچەوانە لەعێراقدا دروست بووە كە ئێران لێی نیگەرانە و هەژمونەكەی دەخاتە بەرمەترسیەوە ئەویش دیاردەیەكە كە رەتكردنەوەی هەژمونی ئێرانە لەلای خەڵك بەتایبەتیش لەپارێزگاكانی باشور كە شیعەن و تاران وەك هاوپەیمانێكی كلاسیكی لێیان دەڕوانێت، ئەوەش لەخۆپیشاندانەكانی هاوینی رابردووی بەسرە بەئاشكرا دەركەوت كە تێیدا هێرشكرایە سەر كونسوڵخانەی ئێران و سوتێندرا، هەروەها وێنەی خامەنەیی و خومەینی و ئاڵای ئێرانیش سوتێندران.

لەگەڵ ئەوەی ئەوهێزەی سەر بەئێرانە توانی بەبەكارهێنانی هێزی سەربازی كۆتایی بهێنێت بەخۆپیشاندان و جوڵانەوەی نارەزایەتی باشور، لەچەندین رێگەوە لەناویشیاندا كوشتنی چالاكوانان كەلایەنگرانی ئێران بەئەنجامدانی تۆمەتباردەكرێن، بەڵام وادەردەكەوێت كە ئەوە بەس نیە، بەڵكو ئاماژەكان ئەوە دەردەخەن كە تاران پێی وابوو دەبێت چاوخشاندنەوە بە تەكتیكەكانی لەعێراقدا بكاتەوە، لەناویشاندا چاوخشاندنەوە بەوكەسانەی كەپەیوەندیدارن بەپرسی عێراق لەناو دامەزراوەكانی دەسەڵاتی ئێران.

بەبێ بازدان بۆ ئەنجامی رەها بەڵام پێدەچێت سەردانەكەی روحانی بۆ عێراق جەختكردنەوە لەشتێكی تریش بێت ئەویش گواستنەوەی پرسی عێراق لە سوپای پاسدارانەوە بۆ وەزارەتی دەرەوە، یان وەك دیبلۆماتكارێكی ئێرانی و بەرپرسی سەنتەری لێكۆڵینەوەی ستراتیژی لە تاران گوتی " گواستنەوەی دۆسیەی عێراق لەقاسم سولەیمانی فەرماندەی فەیلەقی قودسەوە بۆ وەزارەتی دەرەوە"
ئەوانەی بانگەشە بۆ ئەوە دەكەن بەوە نمونە دەهێننەوە كە قاسم سولەیمانی لەلایەن عەلی خامەنەئیەوە چەند كاتژمێرێك پێش گەرانەوەی روحانی مەدالیایەكی سەربازی پێبەخشرا، مەدالیایەك كە لەدوای شۆرشی ئێرانەوە لەماوەی 40 ساڵی رابردوودا جگە لەقاسم سولەیمانی هیچ كەسێكی تر وەری نەگرتووە، ئەوەش وەك رێزلێنانی هەوڵەكانی سولیمانی لەرابردوودا لێكدەدرێتەوە و لێرەبەدواوە پرسەكە رادەستی وەزارەتی دەرەوە و حكومەت دەكرێت، دەگوترێت گواستنەوەی پرسی عێراق بۆ وەزارەتی دەرەوەی ئێران رەنگە یەكێك لەو هۆكارانە بێت كە محەمەد جەودا زەریفی لەدەستلەكاركێشانەوەی مانگی شوباتی رابردوو پاشگەزكردبێتەوە، لەگەڵ ئەوەی ئەو پرسە ئەوەندەش ئاسان نیە ئەگەر بەشێك نەبێت لەتەكتیكی سەرەكی و پێویست بەلای ئێرانەوە.

جگە لەوەش پاڵنەری دیار بۆ ئەو بۆچوونە دیدارەكەی روحانی و سیستانی بوو، چاوپێكەوتنێك كە زۆرینەی پیاوانی دەوڵەت لەئێران لەناویشیاندا خودی سولەیمانی نەیانتوانی پێی بگەن، ئەوەش وەك بەشێك لەسەركەوتووی سەردانەكە لەلایەن سەرۆكایەتی ئێرانەوە لێكدەدرێتەوە، هەروەها لەوەش باسی ئەو پێشوازیە گەرمەی روحانی دەكەن لەعێراق لەمیانی كۆبونەوەی لەگەڵ كەسایەتی عەشیرەتەكان و پیاوانی ئاینی عێراقی.

بەڵام روداوێكی راگەیاندن كە سەرۆكایەتی ئێران بەهەڵەوەسفی كرد لەم نێوەندەدا ڕوویدا ئەویش بڵاوكردنەوەی كاسێتێكی ئامادەكراو، سەبارەت بەسەردانی روحانی بۆ عێراق بوو، بەڵام هەرزوو سەرۆكایەتی كۆماری ئێران بڵاوكردنەوەی ئەو ڤیدیۆیەی راگرت و سڕیەوە و داوای لێبوردنی كرد، ڤیدیۆكە سەبارەت بەسەردانی چەند رۆژی رابردووی روحانی بوو بۆ عێراق و چەند بەشێكی سەردانەكەی بۆلای سیستانی و سەركردە عێراقیەكان، و چەند شیكارێكی لەسەر گرتە ڤیدیۆیەكان بڵاوكردەوە دەقەكانی بەم شێوەیە بوو:
لەسەردانەكەیدا بۆ عێراق دكتۆر حەسەن روحانی چاوی بە بەرێز عەلی حوسێن سیستانی مەرجەعی تەقلیدی شیعەكانی عێراق كەوت بەرای چاودێرانی خۆجێی سەردانەكە سێ نامە بۆ سێ لایەنی سەرەكی لەخۆدەگرێت ئەوانیش:
پەیامی یەكەم بۆ سەركردەكانی عێراق: كە روحانی توانایەكی ئەوتۆی هەیە كە شایەنی گرنگی پێدانە، و پێویستسش نیە سەركردەعێراقیەكان گفتوگۆ لەگەڵ هەموو دامەزراوە و كەسایەتیە سەربازیەكانی ئێران بكەن دەربارەی بەرژوەندی تاكتیكی بەڵكو دەتوانن گفتوگۆ لەگەڵ روحانی بكەن بەوپێیەی سەرۆك كۆماری ئیسلامی ئێرانە.

پەیامی دووەم بۆ سەركردەكان لەئێران: روحانی لەلایەن یەكێك لەگرنگترین كەسایەتیەكانی عێراق كە زۆرترین هەژمونی هەیە پێشوازی لێكرا.

پەیامی سێیەم بۆ ترەمپ و هاوپەیمانە عەرەبەكانی: عێراق دەرگای بەڕووی وڵاتاندا لەناویشیاندا ئێران دەكاتەوە بەئامانجی دابینكردنی بەرژوەندی هاوبەش و رێگەش بەترەمپ نادرێت وڵاتی سێیەم بۆ دژایەتی ئێران بەكاربهێنێت.

ئەم ڤیدیۆیە توڕەیی لایەنگرانی سوپای پاسداران و توندرەوەكانی لێكەوتەوە، و فەرمانبەرانی راگەیاندنی سەرۆكایەتی كۆماریان بەدروستكردنی دووبەرەكی تۆمەتباركرد، چالاكوانانی نزیك لەمەحمود ئەحمەدی نەژاد سەرۆكی پێشووی ئێرانیش رایانگەیاند ئەو ڤیدیۆیە لەچوارچێوەی ناكۆكیەكانی داهاتووی روحانیە لەگەڵ سەركردەكانی ئێران.

بەبێ ئەوەی بچینە قوڵای ئەو ڤیدیۆیە و ئەو دۆخەی كە بووە هۆی بڵاوكردنەوەی یان سڕینەوەی بەڵام ئەم رووداوە بنەمایەك دروستدەكات ئەویش ئەوەیە كە هێشتا زووە باسی دەستبەرداربوونی سوپای پاسداران لەدۆخی عێراق بكرێت.

سعودیە و راونانی ئێران
لە 13ی ئازاری 2019 وەفدێكی فەرمی سعودی بەسەرۆكایەتی ماجد قەسەبی وەزیری بازرگانی و ئابوری گەیشتە بەغداد، قورسە كاتی سەردانەكە پشتگوێ بخەین بەوپێیەی هاوكات بوو لەگەڵ دوا رۆژی سەردانەكەی روحانی بۆ عێراق، هەروەها سروشتی وەفدەكەی سعودیە كە پرسی ئابوری و بازرگانی باڵی بەسەرداكێشابوو، هەروەها سامر سەبهان وەزیری دەوڵەت بۆكاروباری كەنداوی عەرەبی كە یەكەم باڵیۆزی سعودیە بوو لەدوای ساڵی 1990 لەساڵی 2015 لەبەغداد دەستبەكاربوو بەڵام ساڵی 2016 لەسەرداوای بەغداد سعودیە گەڕاندیەوە و كەسێكی تری لەشوێنی دانا، بۆیە گەرانەوەی سەبهان بۆ عێراق ئەگەرچی لەچوارچێوەی وەفدێكیشیدا بێت بەڵام پێداگری سعودیە پیشان دەدات لەسەر بەهێزكردنی پەیوەندیەكانی لەگەڵ بەغداد بەجۆرێك كە سنوری ئابوری تێپەڕێنێت، سەبهان كەسایەتیەكی نزیك لەمحەمەد سەلمان شازادەی جێنشینە و ئەو پابەندە بەدۆسیە گەرمەكانی عێراق و لوبنان و سوریا بەتایبەتیش بۆ ڕووبەڕووبونەوەی ئێران، هەروەها یەكەم جارە سەردانی عێراق دەكات لەدوای لابردنی لەباڵیۆزی وڵاتەكەی لەبەغداد لەمانگی ئەیلولی 2016، دوای ئەوەی حكومەتی عێراق تۆمەتباری كرد بەدروستكردنی ئاژاوە لەرێگەی لێدوانەكانیەوە دەربارەی دەستوەردانی ئێران لەعێراق، هەروەها تۆمەتباركردنی میلیشیاكانی عێراق بە هەوڵدان بۆ كوشتنی.

وەفدەكەی سعودیە لەسەردانەكەیدا دەستكەوتی بواری ئابوری بەدەستهێنا، ئەوەش بەرەچاوكردنی كات و سروشت و دۆسیەكەی بەجۆرێك ریاز هەوڵ دەدات پشت بەستنی بەغداد بەتاران لەپێداویستیەكانی وەك كارەبا و بەرهەمە نەوتیەكان و بەروبومە كشتوكاڵی و پێداویستیە سەرەكیەكان كەم بكاتەوە، بەئومێدی ئەوەی كە ئەم هەنگاوە ببێتە هۆی قورستربوونی سزاكانی واشنتۆن دژی ئێران و بێبەشكردنی تاران لەدەستگەیشتن بەدارایی عێراق كەلەرێگەی ئەو خزمەتگوزاریانەوە دەگاتە دەست ئێران، هەروەها دروستكردنی بنكە لەناو عێراق كە رێگری بكات لەبەكارهێنانیان لەلایەن ئێرانەوە دژی سعودیە.

سعودیە هەر لەسەرەتاوە پلانی دادەرشت بۆ بەدەستهێنانی ئامانجەكانی لەعێراق بەتایبەتیش كێبركێ كردنی هەژمونی ئێران ئەویش لەرێگەی كاركردن لەرێگەی چوار دەرچەی تەكتیكیەوە:
بەردەوام بوون لەگەڵ دەستەبژێری سیاسی شیعە بەشێوەیەكی سەرەكی
بەهێزكردنی پەیوەندی ئابوری
پەلكێشكردنی هەموو پێكهاتەكان لەبواری ئاینی
بڵاوكردنەوەی نیەت باشی لەناو كۆمەڵگەدا
بەڵام تێكچوونی پەیوەندیەكانی لەگەڵ عێراق دوای ئەوەی بەغداد داوای گۆڕینی سەبهانی كرد، پرسەكە گەرایەوە بۆچوارگۆشەی یەكەم و بووە هۆی پەككەوتنی پرۆژەی سعودی، هەروەها بەهۆیەوە دەرفەتی سەركەوتنی گەمارۆكانی ئەمریكای دژی ئێران لەرێگەی عێراقەوە پەكخست.

ریاز هەوڵیدا بەجۆرێك مامەڵە لەگەڵ بەغداد بكات كە پەتی پەیوەندیان نەپچڕێت هەروەها رێگری بكات لەهەوڵەكانی ئێران بۆتێكدانی هەوڵەكانی سعودیە لەناو خاكی عێراق، ئابوریش رێگای یەكەم بوو، بۆیە سعودیە دوای دروستكردنەوەی پەیوەندی لەگەڵ عێراق ژمارەیەك دەستپێشخەری بەرامبەر عێراق راگەیاند لەوانەش زیادكردنی پشكی عێراق لەحەج و كردنەوەی هێڵی ئاسمانی راستەوخۆ هەروەها كردنەوەی دەروازەی سنوری عەرعەر، و وەبەرهێنان لەملیۆنان هێكتار زەوی كشتوكاڵی، پاشانیش سعودیە دەستپێشخەریەكی پێشكەشی بەغداد كرد بۆ بەستنەوەی تۆڕی كارەبای هەردوو وڵات بەنرخێكی باشتر لەوەی ئێران داوای دەكات، هەروەها  پارەیەكی پێشكەشی عێراق كرد بۆ دروستكردنی یاریگایەكی وەرزشی گەورە، ئەمە جگە لەئامرازی تری هێزی نەرم لەبوارەكانی رۆشنبیری و ئابوری و وەرزشی.

بەڵام كێشەكە بەردەوام بوونی ی گومانەكان بوو لەهەوڵەكانی سعودیە بەجۆرێك هەوڵەكانی ریاز لەعێراق ڕووبەڕووی گومان دەبێتەوە لەناو ئەوانەشدا بڕیاربەدەستانی بەغداد پێیان وایە كرانەوە لەناكاوەكەی سعودیە لەچوارچێوەی پرۆژەیەكی هەرێمایەتی ئەمریكادایە لەناوچەكە بەگشتی و لەعێراق بەتایبەتی، بەئامانجی كەمكردنەوەی هەژمونی ئێران، ئەم گومانە بەبێ پاشخانی پێشووتر نیە بەجۆرێك حكومەتی عێراق لەسەردەمی هەردوو ویلایەتەكەی نوری مالكی سەرۆك وەزیرانی پێشوتری عێراق، سعودیەی بەپشتیوانیكردنی تیرۆر لەعێراق و كارئاسانی بۆ هاوڵاتیانی سعودی بۆئەوەی بچنە ریزەكانی قاعیدە  و دواتریش داعش تۆمەتباردەكرد، تەنانەت بەغداد ریازی بەپاڵپشتی دارایی گروپەتیرۆرستیەكان و تاوانەكانیان تۆمەتباردەكرد، لەكاتی داگیركردنی موسڵ لەلایەن رێكخراوی تیرۆرستی داعش لەمانگی حوزەیرانی ساڵی 2014 ، بەڵام تەواوی ئەو تۆمەتانە لەلایەن سعودیەوە رەتدەكرانەوە و بەهۆیەوە پەیوەندیەكان ئاڵۆزبوون، تا حەیدەرعەبادی سەرۆكایەتی حكومەتی وەرنەگرت هیچ دەرچەیەك بۆ ئەو پەیوەندیانە نەبوو.
جگە لەوەش ئیرادەیەكی سیاسی راستەقینە لەلایەن سعودیەوە نەدەبیندرا بۆ دروستكردنی پەیوەندی بەهێز لەگەڵ عێراق، بەڵام ئەمە لەوكاتەوە گۆڕدرا كە محەمەد بن سەلمان شازادەی جێنشین لەسەرەتای ساڵی 2015 دەسەڵاتی گرتە دەست، و كاریگەریەكانیشی دواتر دەركەوتن، بەڵام بەجۆرێك نەبوو كە كاریگەری خێرا و دیاری لێبكەوێتەوە، بەهۆی ئەوەی نزیكەی چارەگەسەدەیەك بوو سعودیە پەیوەندی لەگەڵ عێراق  لەساڵی 1990 وەپچڕاندبوو ، تا كارگەیشتە ئەوەی لەساڵی 2007 سعودیە بڕیاریدا دیوار لەسنورەكانی لەگەڵ عێراق  دروست بكات.

جەختكردن لەبواری ئابوری
كرانەوەی سعودیە بەسەر عێراقدا لەدوای ساڵی 2015 بەشێوەیەكی تایبەت بواری ئابوری لەخۆ گرتبوو، لەگەڵ ئەوەی سعودیە هەوڵی نزیكبوونەوەی لەهێزەكاریگەرەكانی گۆڕەپانی سیاسی و كۆمەڵگەی عێراقیدا، بەڵام كرانەوەی سعودیە لەو بوارەدا سنورداربوو، ئەوەش بەرەچاوكردنی كەمی دەرفەت، هۆكارەكەشی هەژمونی ئێران بوو كە زووتر چووبوە عێراق، و چەندین پێگەی بەهێز دروستكردبوو كە دەرفەرتی ئەوەی دابوە تاران كە بەشی گەورەی بازار و بڕیاری سیاسی عێراق كۆنترۆڵ بكات، هەروەها دەرفەتی ئەوەشی پێدابوو كە رێگری لەلایەنەكانی تر بكات كێبركێی بكەن.

ئاستی ئاڵوگۆڕی بازرگانی نێوان سعودیە و عێراق لەساڵی 2018 دا گەیشتبوووە 650 ملیۆن دۆلار ئەوەش دەكاتە 5%ی ئاستی ئاڵوگۆڕی بازرگانی عێراق و ئێران كە 12 ملیار دۆلاربووە، هەروەها دەكاتە نزیكەی 4%ی ئاستی ئاڵوگۆڕی توركیا و عێراق كە لەساڵی 2018 دا گەیشتە 16 ملیار دۆلار.

لەگەڵ هەوڵەكانی سعودیە بۆ بەهێزكردنی پێگەی ئابوری خۆی لە عێراق لەمیانی سەردانی ئەم دوایەی وەفدەكەی بۆ بەغداد، بەڵام دەركەوت كە كاریگەری گەورەی دراوسێكانی تر بەشی زۆری بۆ سعودیە نەهێشتۆتەوە، لەگەڵ ئەوەی كە هەر ئامادەبوونێكی سعودی لەئابوری عێراق بەتێكشكانی هەژمونی بەهێزی ئێرانی لەبوارەكانی سیاسی و ئابوری و ئەمنی عێراق دادەنرێت، ریاز هەوڵ دەدات لەچەند بوارێكی تردا ئەو تێكشكانە زیاتر بكات بەتایبەتیش لەرێگەی وەرزش، بەجۆرێك پارەی تەرخانكرد بۆ دروستكردنی یاریگایەك لەعێراق كەتوانای لەخۆگرتنی 100 هەزار كەسی هەبێت، هەروەها بەهێزكردتی پەیوەندی لەگەڵ چینی دەستەبژێری رۆشنبیری و كۆمەڵایەتی.

نارەحەتی ئێران لەماڵی شیعە
وادیارە كە گرنگترین هەوڵی سعودیە بۆ دروستكردنی پەیوەندیە لەگەڵ ئەو كەسایەتیە سیاسیە عێراقیە شیعیانەی كە بەنزیك لەئێران دادەنرێن یان لەسەر تاران ئەژمار دەكرێن لەسەرووی هەموویانەوە موقتەدا سەدر كە لەساڵی 2018 دا سەردانی سعودیەی كرد، هەروەها عەمار حەكیم كە پەیوەندیەكی بەهێزی لەگەڵ ریاز دروستكردووە و هاوكاری دارایی لێوەردەگرێت لەو چوارچێوەیەشدا 10 ملیۆن دۆلاری بۆ كەناڵەكەی وەرگرت.

تەنانەت لەسەردانی ئەم دوایانەی وەفدی سعودیە بۆ عێراق سامر سەبهان ئەندامی وەفدەكە سەردانەكەی بە چوونە لای حوسێن سەدر كەسایەتی ئاینی شیعیەكان لە شاری كازمیەی بەغداد دەستپێكرد، ئەوەش وەك لاسایكردنەوەی روحانی كە لەمیانی سەردانەكەی بۆ بەغداد بە چوونە سەر گۆڕی ئیمام موسای كازم لەكازمیە دەست پێكرد پێش ئەوەی سەردانی هیچ شوێنێكی تر بكات یان لەگەڵ هیچ بەرپرسێكی عێراقی كۆببێتەوە، سەبهان دوای ئەوە سەردانی كۆمەڵگەی فقهی عێراقی ( سوننە) ی كرد لەناوچەی ئەعزەمیە لەبەغداد.

ژمارەیەك لەرەفتارەكانی سعودیە وادەردەكەون كە ستراتیژیەتی ریاز لەعێراق بێزاركردنی ئێرانە لەگۆڕەپانی هەژمونی خۆی لەناو شیعەكاندا، زیاتر لەوەی كە خۆی خەریك بكات بەدروستكردنی پێگە و هەژمون لەناو سوننەكاندا، بۆیە پرۆژەی سعودیە لەبواری سیاسی و راگەیاندن و تەنانەت دارایش بەپلەی یەكەم بۆ هێز و كەسایەتیە سیاسی و ئاینیە شیعیەكانە زیاتر لە كەسایەتیە سوننەكان، لەرێگەی پێشوازیكردن لێیان یان پشتیوانی دارایی.

ئێستا زووە بۆ ئەوەی بگوترێت كە هەژمونی بەهێزی ئێران لەعێراق شكست بەو شتراتیژیەتەی سعودیە دەهێنێت، ئەوەش بەهۆی ئەوەی هەژمونی ئێران رەها نیە، لەگەڵ ئەوەی توانیویەتی زۆرینەی ناوەندەسوننەیەكان لەناوبەرێت و مەرجەع و هێزەخۆجێیەكانی لەخۆبگرێت، بەڵام  ڕووبەڕووی نارەزایەتی لەناو شیعەكان بۆتەوە كە پێی وایە ژینگەیەكی سروشتیە بۆ لەخۆگرتنی سیاسەتی ئێران بۆ ماوەیەكی دوورودرێژیش وابووە.

گرنگترین ئاڵنگاری بەردەم ئێران نیگەرانی مەرجەشیعیەكانی عێراقە لەهەوڵەكانی تاران بۆ كۆنترۆڵكردنی مەرجەعیەتی نەجەف و لكاندنی بەویلایەتی فقهی، هەروەها ئێران بەوە تۆمەتباردەكرێت كە هۆكاری بڵاوبونەوەی گەندەڵیە ئەوەش لەرێگەی پشتیوانیكردنی هێزە ئاینیە شیعیەكان و میلیشیاكان كە پێیان وایە بەشێوەیەكی راستەوخۆ لەتۆڕەكانی گەندەڵی تێوەگلاون.

هەروەها ئێران وەك هێمای داتەپاندنی ئابوری عێراق و سەرمایەدارەكانی وەسف دەكرێت بەجۆرێك كە ئابوری عێراق ناتوانێت بەرگەی كەرەستە و كەل و پەلی هەرزانی ئێرانی بگرێت كە زۆر جار لەپارەی گومرگیش دەبەخشرێن ئەوەش بەچاپۆشی حكومەتی عێراق، ئەم هەنگاوە بۆتە هۆی شكستی وەبەرهێنان لەبوارەكانی پیشەسازی و كشتوكاڵی و پرۆژەكانی كەرتی تایبەت، زۆرینەی ئەو بارزگانیانەش لەلایەن سەرمایەدارەكانی شیعەوە كۆنترۆڵكراون، بەهۆی ئەوەی ئابوری عێراق ناتوانێت كێبركێی ئابوری ئێران بكات، ئەوەش بەواتای نەهێشتنی دەرفەتەكانی گەشەپێدان و زیادبوونی قەبارەی بێكاری و خراپ بوونی دۆخی ئابوری دانیشتوان، ئەوەش هۆكاری راستەوخۆی توڕەی خەڵكە بەرامبەر ئێران و چینی دەسەڵاتدار كە پشتیوانیان دەكات، خۆپیشاندانی هاوینی رابردووی بەسرە ئاماژەیەكی گرنگە لەو بارەیەوە.

ئەمە بڕیاربەدەستدانی سعودیەی رازیكرد كە لەگۆڕەپانی ئێران ڕووبەڕووی ببێتەوە كە عێراقە، ئەوەش لەگەڵ بوونی ناخی عەرەبی لەلای هۆزە عەرەبیە شیعیەكان، و ئەو پیاوانەی ئاینی شیعە كە رەچەڵەكی عەرەبین، ئەوە میحوەرێكی گرنگە بۆكاركردن بەلای سعودیەوە، بەڵام ریاز چەند راستیەكی گرنگی دەربارەی كلیلیەكانی ئێران لەعێراق پشتگوێ خستووە، بەنمونە ئێران دەتوانێت ئاستەنگ بۆ پرۆژەكانی وەبەرهێنانی سعودی لەعێراق دروستبكات لەرێگەی بیرۆكراتیەت، ئەگەر نەتوانێت لەرێگەی حكومەتەوە رێنمایی بكرێت، هەروەها ئێران كلیلی ئەمنی گرنگ و سەرەكی لەعێراق بەدەستەوەیە، بەتایبەتیش دوای ئەوەی كە زۆرینەی گروپەكانی حەشدی شەعبی خستەژێر هەژمونی خۆیەوە، ئەمەش وادەكات چالاكیەكانی سعودیە و كەسانی ئەو وڵاتە ببنە ئامانجی بەردەوامی هەرەشەكانیان.

لەگەڵ ئەوەشدا ئێران سودی لەگرنگی پێدانی سعودیە بەبەشێك لەشیعەكان وەرگرتووە بۆ ئەوەی پەیوەندی لەگەڵ پێكهاتەی سوننە دروست بكات بەتایبەتیش كەسایەتیە ئاینی و خۆجێیەكانیان بۆ ئەمەش سودی لەداتەپینی توانای عەرەبی سوننە لەعێراق وەرگرتووە، هەروەها توانای ئێران سەبارەت بەكارئاسانی بۆ بوونی گروپە سیاسیەكان كە خواستیان هەیە و دەیانەوێت لەرێگەی ئێرانەوە پۆستی حكومی یان داهات یان پارێزبەندی ئەمنی بەدەست بهێنن، ئەم تاكتیكەی ئێران سەركەوتنی بەدەستهێناوە ئەگەرچی رێژەییش بێت، بەتایبەتیش كە هێزە سیاسیە سوننیەكان لاوازبوونی رۆڵی ئەمریكا و پشتگوێخستنیان لەلایەن سعودیەوە وای لێكردن هەنگاو بەرەو ئەو ئاراستەیە بنێن، ئەوەش دوای ئەوەی ناوچەكانیان ڕووبەڕووی پشتگوێ خستن بۆوە و شارەكانیشیان ڕووبەڕووی وێرانكاری ،لەدوای كۆنترۆڵكردنی ناوچەكانیان لەلایەن رێكخراوی تیرۆرستی داعشەوە.

ئەگەرچی ئەو پێشبڕكێیەی ئێران و سعودیە لەعێراق كۆتاییەكەی دیارنیە، بەڵام بەپشت بەستن بەچەند راستیەك لەوانەش دەستوەردانی راستەوخۆی ئێران لەعێراق پێش سعودیە دروستكردنی پێگەی هەژمونی بەهێز لەزۆرینەی جومگەكانی حكومەت، لەگەڵ ئەو دەستكەوتانەی لەبەرژوەندی خۆی لە دیمۆگرافیا و پێكهاتەی كۆمەڵایەتی عێراق دروستیكرد، بەبەشداری یان چاوپۆشی ئەمریكا، بەرەچاوكردنی ئەو راستیانە دەردەكەوێت كاری سعودیە ئاڵۆزە و قورسە بەڵام موستەحیل نیە.

لەراستیدا هەر پێشبینیەك دەربارەی ئەوەی چی لەناكۆكی ئەو دووڵاتە ڕوودەدات، پەیوەندیدارە بە ئاستی پلانی ستراتیژی سعودیە بۆ گەرانەوە بۆ عێراق ، وە ئایە ئەو ستراتیژیە بەردەوام دەبێت لەگەڵ ئاڵنگاریە ئەمنیەكان و پەیوەندیە چارەنوسازەكان؟ یان تەنها ڕوویەكی ناكۆكیەكانیەتی لەگەڵ ئێران؟ و دەیەوێت لەگرنگترین پێگەی ئێرانی لەدەرەوەی سنورەكانی هەراسانی بكات، و هەوڵ بدات سزاكانی ئەمریكا دژی ئێران چڕبكاتەوە؟ گومانی تێدانیە وەڵامی ئەو پرسیارە ئەو لایەنە دیاری دەكات كە زۆرتر گرنگی بەو ناكۆكیە دەدات و توانای زیاتری بۆ بەردەوام بوون هەیە.