05:35 - 27/04/2019
ناوە سەیرەو سەمەرەكانی ئێران
هەرچەندە ناوبۆ ناسینەوەو جیاكردنەوەی مرۆڤەكانە لە یەكتری، و ئەو دسەڵاتە دراوە بە دایك و باوك و گەورەكان، هەربۆیە ئەو بڕیارە بەسەر كەسێكدا دەدرێت كە نەمرۆڤی ئەو ڕۆژگارانەیەو و نە توانای قبوڵ و ڕەتكردنەوەی هەیە، بەڵام دواجار مرۆڤەكان بڕیار لەسەر باشی و خراپی یان خۆش و ناخۆش، گونجان و نەگونجان دەردەكەوێت، ئەوەش لە كاتێكدا ئەگەر دەوڵەت و ڕژێمی سیاسی دەست وەرنەداتە ئەو بوارەش، ڕژێمە شمولیەكان لەو بوارەشدا دەستوەردان دەكەن و رەواج بە كۆمەڵێك ناو دەدەن و ڕێگەش لە هەندێك ناوی دیكە دەگرن.
لەم دواییانەدا ناوی سەیرو سەمەرە و نامۆ لە وڵاتی ئێران تۆمار کراون .كە جێگەی سەرنجە لە دوولاوە، لایەك كۆماری ئیسلامی ڕێگە لە هەندێك ناو دەگرێت و لە لاكەی تریشەوە ناو نیشاندەری جوڵەی كۆمەڵایەتی و ڕای گشتی پیشان دەدات .
وتەبێژی پێشووی ڕێکخەری تۆماری ناو لە باری شارستانی دەوڵەتی ئێران، لەبارەی خۆشترین ناوەکان لە ئێران و هەروەها ناوە سەیرو نامۆکان کە تۆمار کراونەوە بە میدیاكانی گوتووە : ناوە سەیرو نامۆکان لە ئێراندا لە ئەرکەکانی هەر باوک و دایکێکە کە ناوێکی شایستە بۆ منداڵەکانیان هەڵبژێرن . چونکە (ناو) هەرگیز لە کەسەکە جیا نابێتەوە و ناسنامە و کەسێتی ئەو دەردەخات بەشێكی زۆری . ئێرانیەکان و بەتایبەتی ئەوانەی كە باكگراوندێكی ئاینییان هەیە زیاتر ناوی (مەزهەبی) لە منداڵەکانیان دەنێن ، هەندێ جار ئەو ناوانە دەبنە ناوی (باو) و بۆ ماوەیەک هەموان پەیڕەوی لێ دەکەن . هەمو مرۆڤێک لەو ساتەی دێتە دنیاوە تا کۆتایی یەک ناونیشان وەردەگرێت ناونیشانێک کە هەرگیز لێی جیا نابێتەوە و ناسنامەو کەسێتی ئەو دیاری دەکات ، بەو هۆیەوە یە کە هەڵبژاردنی ناوێکی گونجاو جوان گرنگی خۆی هەیە و ئەرکی باوک دایکانە کە ناوێکی شایستە لە منداڵەکانیان بنێن و دیارە ئەوە خواستی دایک و باوکانیشە کە ناوێکی باش هەڵبژێرن بۆ منداڵەکانیان (سیف اللە ئەبو تورابی) شارەزا لە بواری ناونان لە ڕووی ساساییەوە بەو پێیەی كە ماوەیەكی زۆر لە نێو فەرمانگەی میری تایبەت بە تۆماركردنی ناو كاری كردووە، لە بارەی هەڵبژاردنی ناوەوە بۆ منداڵ لەلایەن دایک و باوکانەوە وتی :بەو شێوەیە نیە کە وەکو ڕابوردو دایک و باوکان هەر ناوێکیان ویست لە منداڵەکانیانی بنێن و ئەو ناوە تۆمار بکرێت و دانی پێدا بنرێت .
شارەزایان باس لەوە دەكەن كە دەوڵەتی ئێران ماوەی چەند ساڵێكە لە نێو فەرمانگە پەیوەندیدارەكانی تایبەت بەناونانی منداڵ دەزگایەكی دروست كۆدووە بەناوی ( کۆمیتەی ناو) وەك شارەزایان باسی دەكەن بە مەبەستی رەتکردنەوەی ناوی نامۆ و نەناسراوە، هەروەك جەختیش لەسەر ئەوە دەكەنەوە كە ناونان مافێكی دایك و باوكە، بەمەرجێك ناوەكە ئەوەندە ناخۆش و نەشیاو نەبێت كە هەمووان لە دژی بوەستنەوە، لەگەڵ ئەوەشدا هەندێك لەو وڵاتان باس لەوە دەكەن كە بە پێی یاسا، یان راستتر(ڕێنمایی) ڕێگری لە هەندێك ناو دەكرێت، ئیتر لەبەر باری سیاسی یان كۆمەڵایەتی یاخود مرۆیی بێت.
بە هۆی ئەوەی كە ناوە كوردیەكان سەردەمانێك لە ڕووی دەربڕین و ماناوە جوانی خۆیان هەبووە، لە نێو فارسەكان دا بە كار هێنراون، بەڵام دواجار بە پێی ڕێنامییەكانی (كۆمیتەی ناو) قەدەغەكراوە، شارەزایان باس لەوە دەكەن لە ساڵدا جارێك یان زیاتر بە لیستێك ناوی منداڵان دەنێرێنە فەرمانگە تایبەتمەندەكان و تیایدا ئاماژە بەو ناوانە دەكرێت كە قەدەغەن ناوبنرێن و هەروەها لە هەمان لیستدا كۆمەڵێك ناو دەخرێتە بەردەستی دایكان و باوكان لەكاتی ناونانی منداڵەكانیان كە یەكێك لەو ناوانە هەڵبژێرن تا ڕەزامەندییان لەسەر بدرێت.
ئەبوتورابی وتی :لە پێناوڕێگری لەو ناوە سەیرو سەمەرەو نەشیاوانەدا (کۆمیتەی ناو) دامەزراوە ئەو ناوانەی کە لە لایەن خێزانەکانەوە پێشنیار دەکرێن بەدواداچونی بۆ دەکرێت . ئەو شارەزایە گوتیشی :ئەو ناوە سەیر و نەناسراوانە کە لە کۆمیتە بەدواداچوونیان بۆ دەکرێت لە لایەن مامۆستا و پسپۆڕانی ئەدەبیاتی فارسی و عەرەبیەوە ، بە زۆری لە ناو تۆماری گشتیدا باری کەسێتیدا نین و دوای ڕەزامەندی ئەم کۆمیتەیە ناوەکان لەسەر ناسنامە جێگیر دەکرێن . وتەبێژی دەزگای باری کەسێتی دەوڵەت لەگەڵ ئەوەی ڕونی کردەوە ناوی نەناسراو و نامۆ جێگای قەبوڵ نیە وتیشی : زۆربەی ئەو ناوە نەشیاوانە لە دە ساڵی ڕابوردوودا تۆمار کراون ولە لیستی ناوی نامۆ و سەیر و سەمەرەی کوڕان و کچانی ئێرانیدا بەدی دەكرێن .
هەرچەندە ناو لە زمانێكی دیكەوە وەرناگێڕرێتە سەر زمانێكی دیكە و لە میللەت و كەلتوورێكیشەوە بۆ یەكێكی دیكە ئاڵوگۆڕی بەسەردا دێت، بەڵام بۆ خوێنەری كورد هەندێك لەو ناوانەمان كردوەتە كوردی تا لەمانا و مەبەستەكان تێبگەین، لێرەدا تورابی لەگەڵ ئەوەی ئاماژەی بە هەندێ ناوی سەیرو سەمەرە کردوە کە لە لایەن خێزانەکانەوە لە منداڵەکانیان نراون وتی :لە ناو ئەو ناوانەی لە کوڕان نراون وەک ناوەکانی (ئارشیو، ئەرشیف) (ێ‌سیب ، دەرد و ناڕەحەتی) (اجباری ، زۆرەملێ) (اخی - ئاخی) (اردوخان) (أشتر- وشتر ، سەگی تەک لول ) (اهریمن ، شەیتان) (باباقلی) (بیابانی ، دەشتەکی) (ملخ – كوللـە) (فچا – بۆشایی ئاسمان) (فراری ، هەڵهاتوو) (شفتالو- قۆخ ) (شربت ، شەربەت) (قگار ، شەمەندەفەر) (قگاری ، شەمەندەفەری) (قسمت ، بەش) (قربانی، قوربانی) (کابوس ، دێوەزمە) (گشنە- برسی ) (گرگ ، گورگ ) (ێ‌قا - كاكە) (برە) (بشم) (بێهداشت، ساغڵەمی) (بوشفر) (چاە -چاڵ) (چراغ ، جرا) (چیتر) (زنگی ، ڕەش پێست ) (سرباز ، سەرباز) (شوجر- ) (علاقە ، پەیوەندی) (غم ، خەم) (غارت - غیرە) (فرار ، هەڵهاتوو) (فراموش، لەبیرکراو) (گوپاڵ) (گمان ، گومان) (لژت ، چێژ) (لشکر ، لەشکر) (للو) (ورندل ویتیم) دەبینرێت ناوبراو وتی هەرەوها بۆ کچانیش ناوی نەناسراو هەن وەکو (ێ‌شفتە) (ێ‌فت ، ئافات) (إجبار ، بەزۆر) (افسردە ، خەمبار) (باجی) (بیزار ، بێزار) (پنبە ، پەموو ) (تعارف ، شەرم) (حلوا ، حەڵوا) (خرما ، خورما) (خیار ، خەیار) (شربتی ، شەربەتی) (شقیقە ، سەرئێشە ) (کفتر , سنگ دەرپۆقیو ) (نیمکت ، قاڵی) (قیمتی ، بەنرخ) (همیشە ، هەردەم) (نوشابە ، ساردی) (ییلاق ، جۆرێك خانو) (لولە ، بۆری ) (لیاقت، توانا) (لبو - چەوەندەر) (لبا‌و – جۆرێك كێك) (مشکی ، ڕەش) (مشکی جان- ڕەشە گیان ) (مغلوبە ، زاڵ) (مفتول ، وایەر ) (حاڤر ، ئامادە) (حسرت ، مەراق) (حچرت ، حەزرەت) (خارا ، دڕکاوی) (پارچە ،جل و بەرگ ) (پاکت ، زەرفی نامە ) (پنیر ، پەنیر) (پوپول –ناوی كارتۆنێكی فارسی) (پولی ، پارەیی ) (ئینقلاب ، کودەتا) (اوجق - كوانوو) (امریکا ، ئەمریکا) (ێ‌لمان ، ئەڵمانیا) (انگلیس ، ئینگلتەرا) (اقابگم) (ادامە – بەرەوام) و (ێ‌ژان - بانگ) تۆمار کراون .
هەروەها وتی :ناوی کەسانێک کە لە ژێر ڕۆشنایی بڕگەی (6) لە مادەی (20)ی یاسای تۆماری باری کەسێتی و پشت ئەستور بە بنەماکانی ئاینی پیرۆزی ئیسلام، و شەرەفمەند بون ، گۆڕینی ناوی هاوچەشن لە خێزانەکاندا ، وەک برا لەگەڵ براکەی ، باوک و کوڕ ، خوشک لەگەڵ خوشک ، دایک لەگەڵ کچەکەی ، لەو شێوەیە مایەی قەبوڵە . ئەبو تورابی هەروەها وتی :شێوەی ئەو ناوانەی کە هیچ واتایەکی گونجاویان نیە ، وەک ئەو ناوانەی ئاماژەیان پێدراوە بۆ نمونە (افسردە ، خەمبار) (افت ، ئافات) (عژاب ، ئەشکەنجە) (زشتک ، چەپەڵ) وئەو ناوانەی کە هەڵگری مانای خراپ و بێزراون و پێچەوانەی بەها کۆمەڵایەتیەکانن وەک ناوەکانی (کوچک ، بچووک) (چاکر ، نۆکەر) (پالون ، لوس) (جاندار ، گیاندار) و. ناوێک کە پێچەوانەی ڕەگەزی مرۆڤ بێت وەک (ێ‌ر) بۆ کچ و (نەسرین) بۆ کوڕ بەکار هاتوە ، کە ئەمانە شایانی گۆڕانن.
لەبەر ئەوەی كۆماری ئیسلامی ڕوانگەیەكی ئاینی هەیە زۆر ترین ناوی پەسەند لە ساڵی ڕابردودا ئەوانەن كە باكگراوندی ئاینییان هەیە، تورابی ڕایگەیاند زۆرترین ئەو ناوانەی کە لە لایەک خەڵکەوە هەڵبژێردراون بۆ منداڵەکانیان ، بۆ کوڕان وەکو (امیر علی) (علی) (محمد) (ابو الفچل) (امیر حسین) (محمد گە) (امیر عباس) (حسین) و (کیان) بوە . هەروەها بۆ کچان وەکو (فاگمە) (زهرا) (هلما) (زینب) (یسنا) (نازنین) (ێ‌وا) (ریحانە) (رها) نراون لە منداڵ . ئەو ناوانەی لە شەش مانگی ڕابردوو ئێرانیەکان زۆر بایەخیان پێ داون . وتەبێژی تۆماری باری کەسێتی لەبارەی شەش مانگی ڕابردوەوە وتی (امیر علی) (محمد)(علی) (امیر حسین) (حسین) (ابو الفچل) (امیر عباس) (محمد گاها) (محمد حسین) و (کیان) لە کوڕاندا و (فاگمە) (زهرا) (حلما) (زینب) (یسنا) (ێ‌وا) (نازنین زهرا) (باران) (ریحانە) و(فاگمە زهرا) بۆ کچان زیاتر هەڵبژێردراون. (حسین) لە پێشەنگی ناوەکانەوە دێت لە مانگی (موحەڕەم) دا .
تورابی وتی : ئەڵبەتە بۆنە ئاینی و مەزهەبیەکان و فیلم دراما لە دەسنیشان کردنی ناوداڕۆڵێکی گەورەی هەیە ، بە شێوەیەک کە لە مانگی (موحەڕەم) دا ناوەکانی وەک (امیر حسین) (حسین) (امیر علی) (علی) (محمد) (ابو الفچل) و(امیر عباس) و (محمد حسین) لە پێشەنگی ناوی کوڕاندا بون.. تورابی ئاماژەی بەوەدا کە لە کاتی نمایش کردنی درامای (ستایش) لە تێبینیمان کردوە کە ناوی (ستایش)ەو لە كاتێكدا دوو ساڵ پێش لە پێشكەشكردنی ئەو زنجیرە تەلە فزیۆنیە ریزبەندی (32)وەمینی هەبو لە ناوی کچاندا ، لەگەڵ پیشاندانی درامای (ستایش) لە ساڵی پێشكەشكردنی دراماكەدا هاتۆتە ریزبەندی دووەم و سێیەم دوای تەواو بونی دراماکە گەڕاوەتەوە بۆ پلەی نۆیەم و خوارتر . ئەبو تورابی وتی :لەسەر بنەمای ڕاپۆرتەکان لەشەش مانگی سەرەتای ئەمساڵدا (706) هەزارو (788) کەس لەدایک بوون کە لەم ژمارەیە (364)هەزارو (397) کوڕ و (342) هەزارو ( 391) کچ لەدایک بوون.