05:00 - 01/05/2019
ئێران دەست بەسەر گوتاری شێعەدا دەگرێت
ئەو دەستەو كۆمەڵ و
گروپانەی ناویان لێنراوە ئیسلامی سیاسی نایانەوێت ڕەخنەیان لێبگێرێت، لەبەر ئەوەی
خۆیان بە تەنها نوێنەری شەرعی و ڕێگە پێدراوی دین دەزانن و پێیان وایە تەنها خۆیان
لەسەر ڕێگە ڕاستەكەن، جیاوازی و فرەیی قبوڵ ناكەن، بەتایبەتی لەناو ئەو بازنە
تایبەتەی كە كاری تێدادەكەن لە ڕووی ئاینی و مەزهەبیەوە، پێدەچێت ئەوە هۆكاری
دیانەمان و شاردنەوەی ئەو دەنگە میانڕەوانەی شێعەی عەرەب بێت و نەتوانن لەدەرەوەی
هەژموونی ئێران و لایەنگرەكانی لە جیهاندا دەربكەون. جگە لەوەش دەیان كەسی وەكو
عەلی شەریعەتی هەبوون كە بەو جۆرە مەزهەبە تازەیە ڕازی نەبوون كە لەئێستەدا بەناوی شێعەوە كارەكانی دەكات و
هەژموونی هەیە بەسەر جیهانی شێعەدا. داخستنی دەرگای ڕەخنە ئەو دەرووەی لێگرتوون.
پێگە سەرەتاییەكانی عەرەبی شێعە:
لە میژوودا شێعەی
عەرەبی پێگەو نیشتیمانی تایبەت بە خۆیان هەبووە لە نیشتیمانی عەرەبیدا، لە ڕووی
مەزهەبی و مێژووییەوە بە وڵاتی عێراقەوە دەبەسترێنەوە، لە كووفەوە دەست پێدەكات
لەبەر ئەوەی نەوەكانی ئیمام عەلی ناوەندی خەلافەتەكەیان بۆ ئەو ناوچەیە
گواستوەتەوە، ئەو شارە بووەتە ناوەندێك بۆ شێعەكان هەرچەندە سونەشی تێدا بووە،
بەڵام لە دوای ڕووداوی كوشتنی ئیمام حوسەینەوە لە كەربەلا ڕێژەكەیان زۆر زیاتر
دەبێت، بە پێی توێژینەوەكانی نوسەری بەناوبانگ (ئیسحاق نەقاش) لە كتێبە (شێعەی
عێراق) ئەو ناوچەیە مەزهەبی شیعە تیایدا گەشەی كردووە و زۆرینەی ڕوداوەكانی ئەو
مەزهەبەش هەر دەكەونە ئەو وڵاتەوە.
ناوچەی (جبل عامل)ی لوبنان
بۆ شێعەكان بایەخی زۆرەو بەناوبانگە، هەر لەسەرەتای سەدەی دەیەمی زاینیەوە شوێنی
سەرەكی شێعە عەرەبەكانی لوبنان بووە، ئەمەش گەڕیدەی بەناوبانگ (ئیبن جوبەیر) بە
وردی باسی دەكات، تا ئێستەش ئەو ناوچەیە چەندین زانای عەرەبی شێعەی تێدا هەیە، بە
پێی وتەكانی ئو گەڕیدەیە زاناكانی ناوچەی (جبل عامل) ڕۆڵی سەرەكییان هەبووە لە
بڵاوبونەوەی مەزهەبی شێعە لەوڵاتی لوبنان و ناوچەكە و كاریگەری زۆریشیان هەبووە لە
سەر ناوچەكانی وڵاتی فارس، بە پێی بۆ چوونەكانی توێژەی بەناوبانگ (نبیل الحیدری)
لە كتێبی (التشیع العربی و التشیع الفارسی)دا ناوی هێناون نموونەی ئەو زانایانەی
كاریگەرییان هەبووە (بهاءالدین العاملی و علی الكركی)ن.
حەیدەری لەو كتێبەیدا
كە لە ساڵی 2014 دا بڵاوكراوەتەوە باس لەوە دەكات كە (عاملی و كركی) ڕۆڵی
سەرەكییان هەبووە لە جێ پێ قایمكردنی دەوڵەتی صەفەوی و دانانی مەزهەبی شێعە بە
مەزهەبی فەرمی دەوڵەتەكەی لە ساڵی 1500 زاینیدا.
توێژەرو پسپۆڕی
عێراقی (حمید حبیب) بە سایتی (حفریات)ی گوتووە شێعەكانی عێراق و حەوزە
زانستیەكانیان تا سەدەی نۆیەمیش مەرجەعی سەرەكی ئاینی مەزهەبی شێعە بوون، ئەوەش لە
كاتێكەوە كە حەوزەی (حللە) لەسەر دەستی (ئیمام موتەهەر)دا دروستكراوە و دواتر لە
ژێر كاریگەری ئەو حەوزەیەدا حەوزەكانی نەجەف و كەربەلا كراونەتەوە.
سەركەوتنی شێعەی سەفەوی:
حەبیب درێژەی بە
بۆچوونەكانی داوە: دوای ئەوەی سەفەویەكان بەدوای شوێنگرەوەیەكدا دەگەڕان بۆ ئەوەی
ڕووبەڕووی عوسمانیە سونیەكان ببنەوە و بتوانن ململانێیان لەگەڵ بكەن، هەر بۆیە
گرنگی زۆریان داوە بە مەزهەبی شێعەو ژمارەیەكی ئێجگار زۆر لە فارسەكان ڕوویانكردوەتە
حەوزەكانی عێراق بۆ خوێندن، دوای ئەوە شێعەكانی ئێران چەندین بابەتی نەتەوەیی و
كلتووری و سیاسی خۆیان خزاندە ناو مەزهەبی شێعەوەو لە ڕێگەی دەسەڵاتی خۆیانەوە
سەپاندیان بە سەر دانیشتوانی وڵاتی فارس دا كەئەو كات زۆرینەی سونە مەزهەب بوون.
یەكێك لەو شتانەی كە (حەبیب)
جەختی لەسەر دەكاتەوە (جنێوو سوكایەتیە بە هاوەڵان) لە (خۆدان بە شمشێر و زنجیر)،
هەروەها لە (سینەی خۆدان- سنەزەنی) لە یادی ڕوداوەكەی كەرەبەلادا، ئەمەش وەك
سیمبولێكی دیارو گەورەی شێعەكانی وڵاتی فارسەو كەتا ماوەیەك لەمەوبەریش زۆر جیاواز
بوون لە شێعەكانی عێراق و وڵاتانی عەرەبی، تا ئەو كاتەی لە ژێر كاریگەری شێعەی
سەفەوی دا نەبوون، هیچ (شێخ) یان (شارەزا) یەكی شێعە شتێكی لەوبارەیەوە نەگوتووە
تا دەركەوتنی ئەم شێعانە..
بە شێوەیەكی
گشتی توێژەرە عێراقیەكە باس لە قۆناغەكانی
دروست بوون و گەشە سەندنی شێعە دەكات لە سەدەی بیستەم دا و دەڵێت: ئێران
توانیویەتی هەژموونی خۆی بەسەر گوتاری ئایینی شێعەدا بگرێت و توانی ئەوانی دیكەش
بخاتە ژێر دەستی خۆی و بیانقۆزێتەوە، لەبەر ئەوەی مەرجەعیەتی ئەوان لە دەرەوەی
حەوزە عیلمیەكانی عێراق بوون، دیارترین قۆناغ و قۆناغەكانی ئەو سەردەمە بە پیی
بۆچوونەكانی ئەو تویژەرە بریتین لە:
1-دوست بەسەردا گرتنی موڵك و ماڵی حەوزە عیلمیەكانی شێعە لە عێراق تا ساڵی 1958.
2-سەرهەڵدانی دەوڵەتی شیوعی لەعیراق لە ساڵی 1963 و ئەوانیش دریژەیان دا بەو دەستبەسەردا گرتنانە.
3-چەوساندنەوەو كوشتن و بەدوادا چوونی گەورە زاناكانی شێعە و ئەمەش لەسەردەمی حیزبی بەعس دا زۆر چربوویەوەو تا كۆتایی نەوەدەكانی سەدەی ڕابووردوو دریژەی هەبوو.
4-لە سێدارەدانی هەندێك زانای بەناوبانگی شێعە.
ئەوانەش بوونە هۆی ئەوەی كە مەرجەعەكانی شێعە و
زانایان و شارەزاكانیان جێبهێڵن و ڕوو لە نزیكترین شوێن بكەن كە دەكاتە وڵاتی
ئێران.
بە پێی قسەكانی ئەو
توێژەرە شێعە( فەلسەفەو بیروباوەڕەكەی) لە عێراق مەترسی لەناوچوونی هەبوو، هەربۆیە
بە داوی شوێنگرەوەدا دەگەڕان، بۆ ئەوەی
زانایانی عێراق و لوبنان پەنای بۆ ببەن، دوای ماوەیەك بڕیاریاندا ئێران هەڵببژێرن.
لە كات و ساتی
سەرهەڵدانی شۆڕشی ئیسلامی ئیران لە ساڵی 1979 داو سەرهەڵدانی خومەینی و
بیروبۆچوونەكانی كە دەیگوت: (دەوڵەتی سیاسی ئیسلامی نایەتەدی تا وەلی فەقیهـ نەبێت
چوون ئەو مەرجەعە) هەربۆیە (قوم) بەدوای دروست كردنی ئەو تاكە مەرجەعە فیقهیەوە
بوو بۆ شێعە، كە پیشتر تەنها مەرجەعەیەتیان بوو، ئەوەش بۆ ئەوەی مەرجەعیەت و
مەزهەبی شێعەش بخەنە خزمەتی شۆڕشەكەیانەوە، بۆ ئەوەی پیاوانی مەزهەبی كارەكانیان
تێكەڵ بە سیاسەت بكەن.
لیرەوەئێرانیەكان
توانییان شێعەكانی عیراق و لوبنانیش پەیوەست بكەن بە شێعەكانی مۆدێل سەفەویەوەو
بیانخەنە ژێركاریگەری ئەو نموونەیەوە، لەو كاتە بەدواوە هەرچی ئەدەبیات و گوتاری
شێعەبوو چووە ژێر دەسەڵاتی سیاسی ئێرانی خومەینی یەوە. سەرەڕای ئەوەی كە
لەناوەڕاستی سەدەی هەژدەیەمەوە عێراق ئەو ڕۆڵەی دەبینی.
سەرەڕای ئەوەی كە لە
عێراق و لوبنان شێعە زۆر كۆنترەو مەزهەبی شیعە لەوڵاتی ئێراندا ئەو پیشكەوتنەی بە
خۆیەوە نەدییوە لە ڕووی سیاسی و ئاینییەوە، بەڵام لە دوای شۆڕشی ئیسلامی 1979ی ئەو
وڵاتە بەتەواوەتی هەنگاوی گەورەی هاویشت و نموونەی ئێرانیەكەی شێعە بووە مۆدێل و
كەوتە بازاڕەوە، تەنانەت لە ئەمڕۆدا كار گەشتوەتە ئەوەی بگوتریت لە جیهانی عەرەبی
و ئیسلامیدا هیچ نموونەیەكی دیكەی شێعە بەردەست نیە، نموونە ئێرانیەكە نەبێت، هەر
لە ڕێگەی ئەوانەوە جموجوڵ و كۆمەڵە ئیسلامیە
شێعەیكان دروست دەكرێن و هاوكاری دەكرێن و بەرێوە دەبرێن وهەمووشیان لە خزمەتی
بەرەو پیشبردنی شێعەی ئێرانی دان، لەنموونەی (حزب الله ی لوبنان، حوسیەكانی یەمەن)
هەرچەندە زۆر دەنگ و ڕەنگی دیكە هەبوون لە دژی ئەو بۆچوونەش بوون بەڵام كراون بە
ژێر ئەو هەژموونەوەو بێدەنگ كراون لە نموونەكانی (عەلی شەریعەتی، عەلی ئەمین، هانی
فەحص) و دەیانی دیكە.
شێعە بە دووەم گەورە
مەزهەبی ئیسلامی دێت لە دوای مەزهەبی سونی یەوە كە دەبرێنەوە سەر كوڕەكانی عەلی
كوڕی ئەبووتاڵب و لە مێژوودا بە شێعەی عەلی بەناوبانگن، لەبەر ئەوەی كە باوەڕیان
بە ئیمامیەتی حەزرەتی عەلی هەبووە بەر لە خەلافەتی ئەبوبەكر، بۆ ئەو مەبەستەش
چەندین بەڵگەو ڕوداوی مێژوویی و نزیككردنەوەی فەرموودە دەهێننەوە تا پێگەو شوێنی
نەوەكانی پێغەمبەر(د.خ) بدەن بەسەر ئەوانی دیكەدا.
وشەی شێعە بە
ماناكانی (پێر – دەستە – تاقم و لایەنگر)دێت لە پیناوی ئەو بۆچوونەدا هەر لەسەرەتای
مردنی پێغەمبەرەوە (د.خ) كێشە كەوتۆتە نێو موسڵمانان و تا لە یەكەم بەرەو ڕوو
بوونەوەی چەكدارییدا لە ساڵە 36 كۆچیدا شەڕ كەوتە نێوان عەلی كوڕی ئەبوو تاڵب و
عائیشەی خێزانی پێغەمبەرو تەڵحەو زوبێر و هەزاران كەس لەو شەڕەدا لە هەردوو بەرەكە
كوژران كە بە شەری (جەمەل –وشتر) بەناوبانگە.
هەرچەندە لە لایەن
زانایان و رۆشنبیرانی هەردوو مەزهەبەوە بە درێژایی مێژوو چەندین هەوڵ هەبووە بۆ
نزیك بوونەوەو كۆتایی هێنان بەو دۆخە بەڵام شەڕو كوشتاری نێوان ئەو دوو مەزهەبە
سەرەكییەی جیهانی ئیسلامی لە شەڕی جەمەلەوە تا ئێستە بەردەوامی هەیەو تادێت
دووركەوتنەوەیان لە نزیك كەوتنەوەیان زیاترە. لە ڕووی سیاسیشەوە ئەگەر دوێنی
سەفەوی و عوسمانی نوێنەرایەتی كردبن ئەوا لە ئێستەدا عەرەبستانی سعودیەو ئێران
بوونەتە سەری ڕمی ئەو شەڕەو هەرجارەی بە جۆرێك دەیهێننەوە گۆڕەپانەكەوە.