02:49 - 04/12/2018
هێزی نەرم چییە و وڵاتانی جیهان و دراوسێ چۆن هێزی نەرم لەكوردستان پیادە دەكەن؟
زاراوەی هێزی نەرم یەكەمینجار وەكو گوزارشتێك لە سەر هەژموونێك كە پراكتیزەی ئەدەب و هونەر و دیپلۆماسیەتێكی كارا، دەكات.ئەم هێزە نەرمە كاریگەری لەسەر ڕای گشتی كۆمەڵایەتی و گشتی و گۆڕانكارییەكان، هەیە.واتە ئەو هێزەیە دەوڵەتێكە بەرجەستەی فكر و بنەمای نەگۆر و ڕەوشت و لێبوردەیی و ئاشتی دەكات.ئەوەش لە چوارچێوەی پاڵپشتی بۆ بواری مافی مرۆڤ و ژێرخانی ئابووری و ڕۆشنبیری و هونەر.
ڕۆژانە هێزی نەرم بۆتە شێوازێكی بنەڕەتی لە ڕاكێشانی هۆشی خەڵك و بەخشینی سۆز و بێلایەنی ئاكاری گەلان، ئەوەش لە ڕێگای لێبوردەیی و قەبوڵكردنی بەرامبەر كە دەبێتە هۆی زیادبوونی گرنگی هێزی نەرم و جۆراوجۆركردنی ئاراستە و شێوازەكانی و دووركەوتنەوە لە هێزە كۆنەكە كە نوێنەرایەتی هێز دەكات.
بۆ یەكەمین جار جەنڕاڵی خانەنشینكراوی ئەمریكی و مامۆستای زانكۆ لە زانكۆی هارڤارد (جۆزیف نای) ئه‌م زاراوه‌ی به‌كارهێنا
هێزی نەرم ڕووبەڕووی چەندین ئاریشە دەبێتەوە لەوانە كێشە دیپلۆماسیەكان، بەستنی كۆنگرەی نێوان سەركردەی وڵاتان بۆ تاوتوێكردنی پەیوەندییە هاوبەشەكانیان یاخود زاڵبوون و سووربوون بەسەر ئەو كێشانەدا.
زۆرجاریش هێزی نەرم دەبێتە شێوازێك بۆ چارەسەركردنی قەیرانەكان و ڕووبەڕووبونەوەی ئاڵنگاریەكان كە توشی لایەنی دیپلۆماسی وڵاتان دەبێت.هەوڵدەدرێت بۆئەوەی هاوپەیمانیەتیەكی سیاسی و ڕێكەوتننامەی ئابووری لە رێگەیەوە ببسترێت كە ئامرازی هێزی نەرم چالاكی زیاتری دەبێت بۆ هەژموون و ستراتیژییەت لە ڕێگەی زیادكردنی ناوبانگ و پێگەی وڵاتانی ناوچەیی و جیهانی.
سامانی ئەم هێزە بە گرنگیپێدانی وڵاتانە لە ڕێگەی دڵنیایی سیاسەتی دەرەوە و گوێڕایەڵی هاوپەیمانەكانی لەبواری دیپلۆماسی. جۆزیف نای یەكەمین كەسە كە زاراوەی هێزی نەرمی لە زانكۆی هارڤارد ساغكردەوە.
بۆچی ناونرا "هێزی نەرم"؟
كاتێك ئەم زاراوەیە بۆ یەكەمین جار جەنڕاڵی خانەنشینكراوی ئەمریكی و مامۆستای زانكۆ لە زانكۆی هارڤارد (جۆزیف نای) ئەم ناوەی نووسی و پاشان بوو بە زاراوەیەكی بەرچاو لە ئەدەبیاتی دیپلۆماسی و سیاسی و رۆشنبیری و پەیوەندی نێودەوڵەتی لە سەرەتای نەودەكانی سەدەی ڕابردوو.
-چەمكی هێزی نەرم ڕیشەكەی لە ڕۆشنبیری مرۆڤایەتیە، بە درێژایی چاخەكان هەمیشە ئامادەی وتەكان و پەرتووكی فەیلەسوف و بیرمەندان و زانایان بووە.
- ئەم چەمكە دانایی و پێشەنگی، نموونەی سروشبەخش و بەهای مرۆڤایەتی سەرنجڕاكێش و ڕۆشنبیری داهێنەرانە لە سەرجەم بوارەكان، دەگرێتەوە. زانینی پێگەیی و كاریگەر لە ژیانی مرۆڤ بەدەر لەمەش داڕێژەری ئەخلاقی سیاسەتی دەرەوەیە، ورژاندن و بەهای كۆمەڵایەتی ئەرێنی و هەڵسوكەوتی باشە.
-بە واتایەكی دیكە هێزی نەرم هێزی نمونەیی شارستانییە وەكو جێگرەوەی هێزی ڕەق كە نوێنەرایەتی بەكارهێنانی هێزی سەربازی و توندوتیژی نابەجێ.توڕەیی و هەژموونی خۆپەرستی و لووتبەرزی هێزی ڕەق.
-تاقیكردنەوەكانی مێژووی هاوچەرخ جەخت لەوە دەكاتەوە كە بەكارهێنانی هێزی رەق وەكو دەستتێوەردانی سەربازی بۆ چارەسەركردنی ململانێكان هەرگیز لەلای ڕای گشتی جیهانی قەبوڵكراو نەبووە و دەرئەنجامەكانیشی كارەسات ئامێز و بە جۆرێك لە جۆرەكان نا ئەخلاقی دەردەكەوێت.
- نموونە لە ژاپۆن، له دوای جەنگی دووەمی جیهانیەوە هێزی نەرم دیار نەما، بەهای سەربازی جەنگاوەرەكان و رۆشنبیری تۆڵە سەندنەوە، ڕەگێكی فراوانخوازی لە جەستەی بەهای سامۆرایەكانی جێگەی گرتەوە. كە بەهای نەرم و نیانی و ژیری تازە. بەهای گەشەپێدان و ئاشتی و درووستكردنی داهێنان و هونەری. هەروەها توانیان خۆشەویستی كار و كاركردنی بە كۆمەڵ وایكرد لە دونیای ڕۆشنبیری سوشی و جۆدۆ و فیلم كارتۆنی ژاپۆنی خۆیان ببینەوە.
- ئەو كارەش ئەمریكا ئەنجامیدا كاتێك بیرۆكەی (خەونی ئەمریكی)بۆ جیهان هەناردەكرد.بەهای ئازادی پێشكەشی جیهان كرد لە چوارچێوەی هێزی سینەما وەكو هێزی نەرم.پیشەسازی رۆشنبیری و زانكۆكان و زانستی پزیشكی پێشكەوتوو.لەگەڵ هەبوونی "دۆڵی سلیكۆن كە گەورەترین شوێنی ئەمریكایە بۆ وەبەرهێنانی تەنكۆلۆژیا" هەروەها وەبەرهێنانی خواردن و سەرنجراكێشانی بەكارهێنەرانی.
-بۆ نموونە ئەمریكا نزیكەی 10% فیلمی سینەمایی هەموو جیهان پێكدەهێنێت.بەڵام ئەم وەبەرهێنانە نیوەی كاتی هەموو جیهانی بۆ خۆی قۆرخكردووە.
- خەڵكی زۆر لە جیهان حەزیان لە كۆكاكولا و قاوەی ستارباكسە، حەزیان لە جنێفەر لۆپیز و ئیڤانكا ترامپ و هارڤەردە، یاخود عاشقی واڵت دیزنین، بەڵام پێویست نییە ئەوان سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكایان خۆشبوێت و حەزی لێبكەن.
-رۆژنامەنووسێكی ئەمریكی دەڵێت"بوونی ئیڤانكا ترامپ لە كۆشكی سپی هێزی نەرمە و لایەنێكی پێچەوانەیە بۆ توڕەبوون و هەڵچوون و توندڕەویەكەی باوكی".
- بۆلیودی هیندی لە ئەمریكا زیاتر فیلم بەرهەم دەهێنن بەڵام فیلمی ئەمریكی سەرنجڕاكێشترە.
- بەهای خۆشەویستی و لێبوردەیی و خۆگونجان و جێهێشتنی ژیانی خۆشگوزەران هێزی نەرمی سەرنجڕاكێشانە ئەم كارەش ڕۆڵێكی گەورەی هەبووە لە بڵاوبوونەوەی بیروباوەڕی ئاینی بودایی و كۆنفۆشیۆسی.هەروەها بازرگانە موسڵمانەكانیش كاتی خۆی لەڕێگەی ئاوریشمی كۆن پەیڕەویان دەكرد.هێزی نەرم نوێنەرایەتی باوەڕپێهێنانە لە هەڵسوكەوت بۆیە ئاینی ئیسلام زۆر سودی لە هێزی نەرم وەرگرت لەنێوان نەتەوەكاندا ئەوەش لە ڕێگای ئاوریشمەوە كە ڕێگایەك بوو بۆ بازرگانی لە چینەوە بۆ توركیا كاریگەریەشی لەسەر ژاپۆن و كۆریا دانا.بۆیە ئەو بازرگانە توانیان ببنە سروشبەخشی زۆر خەڵكی ئەوەش بەهۆی هەڵسوكەوت و گۆڕینی زانیاری و هونەر.
- توغل بازرگانێكی عەرەبی بوو لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاستەوە تاوەكو هیند و چین و دەریایی خەزەرو فۆلگا لەوێوە دەگەیشتە چیاكانی ئەلپ هەمیشە تەپڵ و لۆكە و حەریر و بۆنی خۆشی لەگەڵ خۆی دەبردو زانستی گەردوونناسی و بیركاری و دیاری تایبەتی لەگەڵ خۆی دەبرد.
- پێش هەزار سال كۆلێژی پزیشكی پاریس بچووكترین كتێبخانەی هەبوو لە جیهاندا تەنانەت یەك پەرتووكی تێدابوو ئەویش نووسەرەكەی كەسێكی موسڵمانی عەرەبی بوو لە كۆلێژی پزیشكی زانكۆی بەغدا خوێندبووی لەوێ فێری چارەسەری ئەغریقی و فارسی و هیندی و عەرەبی ببوو.
- پادشای فەرەنسا لویسی 11هەم ئەم پەرتووكەی حەز لێبوو دەیویست بە شێوەی خوازە وەریبگرێت یاخود پزیشكەكان كۆپیەكی بۆ لێبگرنەوە. هەركاتێك پادشا و خێزانەكەی نەخۆشكەوت بەكاربهینرێت و پاشان بگەڕێنرێتەوە.
-لەناو ئەو پەرتووكەدا زانستی پزیشكی بوونی هەبوو تاوەكو ساڵی 925زاینی بۆ ماوەی چوار سەدە بووە ڕێبازی پزیشكی ئەوروپا بۆیە فەرەنسییەكان پەیكەرێكیان بۆ ئەو پەرتووكە لەناو كۆلێژی پزیشكی درووستكرد، نووسەری ئەو پەرتووكە(ئەبوبەكر ڕازی )بوو كە فەیلەسوف و زمانزان و پزیشك و ژەنیاری میوزیك بوو. لەوێ هێزی نەرمی بۆ شارستانی ئیسلام درووستبوو.
- وەزیری كۆچكردووی عیراق بانگهێشتی دەرهێنەری ناوداری میسری یوسف شاهین دەكات بۆ عیراق بۆ ئەوەی گەشە بە سینەمای عیراقی بدەن، تارق لە یوسف شاهین دەپرسێت "عیراق لە چی كەمە بۆ درووستكردنی سینەمای جیهانی لە كاتێكدا هونەرمەند و ماددەی خاو و پارەی هەیە.؟؟" یوسف شاهین وەڵامی دادەتەوە"عیراق ئازادی نییە."( سەمیر فەرید كە ڕەخنەگرێكی سینەماییە ئەمەی گێڕاوەتەوە.)
ڕۆڵی زمان له هێزی نه‌رم
له‌سه‌ره‌تاوه زانایانی كۆمه‌ڵناسی و سیاسی به گوێره‌ی پێویست گرنگیان له زمانی ڕێپیشانده‌ر له واقیعی كۆمه‌ڵایه‌تی، نه‌ده‌دایه‌وه.ئه‌مه‌یه وایكردووه كه له بواره‌جیاجیاكان و گۆڕانكارییه‌كان مێشكمان پێكبهێنت.به‌ڵكو مه‌سه‌له‌ی كۆمه‌ڵایه‌تی و سیاسی ده‌كرێت یه‌ك كارلێك و یه‌ك كاریگه‌ریان له كۆمه‌ڵگه‌یه‌كه‌وه بۆ كۆمه‌ڵگه‌یه‌كی دیكه هه‌بێت، ئه‌ویش له‌به‌ر جیاوازی زمان.
زۆربەی كات هەندێك دیاردە دەبینن كە تێیدا لە ڕێگەی قسەكردنەوەی دووبارە بەرهەمهێنان دەبینینەوە، لە كاتێكدا زمان ڕۆڵێكی بەرچاو دەگێڕێت.یان پێگەیەكی بەهێزی دەبێت. بە پێی بیركردنەوەی سیاسی و دەراویشتەكانی گوتارەكان و پیادەكردنیان ناكرێت پراكتیزەی سیاسەت بكەیت، بە بێ زمان، ئەگەرچی ئەو پراكتیزەیە لە پەیوەندی نێوان دەسەڵات و گەلدا بێت. لە دامەزراندن و كۆمەڵ و كۆمەڵگە، هەنگاوی یەكەمە لە ئاراستەی كاری سیاسی و پێكهێنانی قەوارەی پێوست و كێ سەركردایەتی دەكات.ئەگەر بێت و چەمكی دەسەڵات ڕووداوی سیاسی بەسەریدا زاڵ بێت، ئەوە بە دڵنیایەوە زمان هۆكاری ئەو زاڵبوونەیە. چونكە هەر زمانە هۆكاری كردەی سیاسیە و بەدیهێنەری وەبەرهێنانی ڕووداو و دیاردەكانن. بەڵام خەڵكی ڕەشۆك لەمە تێناگەن. دەگوترێت" هەر دەوڵەت و میللەتێك بیەوێت هێزەكانی زیاد بكات و ڕابوونەكانی بەدیبیهێنت، دەبێت سەرەتا كرۆكە شاراوەكانی زمانەكەی ئاشكرا بكات، تاوەكو وزە شاراوەكانی بتەقنەوە."
هێزی نەرم هەرگیز لەلایەنی ئاینی لەبیر نەكردووە، بەڵكو ئەوانەش دەگرێتەوە كە لەگەڵ ئایدۆلۆژییان یەكانگیر دەبن
چۆن ئێران لە ڕێگای هێزی نەرمەوە دەستی بەسەر خۆرهەڵاتی ناوەڕاستدا گرتووە؟
پێش هەموو شتێك دەبێت درك بەوە بكەین، كە پلانی ئێران بۆ هێزی نەرم دوور مەودایە، بەرپرسێكی ئێرانیش دەڵێت" ئەوەی خاوەنداری هێزی نەرم دەكات، دەبێت دان بەخۆیدا بگرێت."
كاتێك كۆماری ئیسلامی ئێران دامەزرا، هیچ هاوپەیمانێكی لە ناوچەكە نەبوو، بەڵام لە چەند دەیەیی ڕابردوودا ئیشی لەسەر ئەوە كرد، دەست بگرێت بەسەر عێراق و سوریا و لوبناندا. بە دڵنیایەوە ئیشیشی لەسەر ئەوە ئەكرد، كە چەندین نوێنەری خۆی لە وڵاتانی دیكەی وەكو یەمەن و بەحرین هەبیت.ئەگەر بیت و لەسەر ئەم ئاراستەیە ئیش بكات، ئەوا لە ماوەی 10-20 ساڵی داهاتوو، ژمارەی نوێنەرەكانی لە ناوچەكە بە شێوەیەكی گەورە چەندجارە دەبێتەوە.
پێش لابردنی سزاكان، ئێران هەوڵی دەدا جەخت لەسەر یاریكردن و قۆستنەوەی گلەیی ئەو كۆمەڵەیەی كە پەیوەست بوون بە وڵاتانی دراوسێیەوە و هاوپەیمانیان لەگەڵ درووست بكات، ئەوكارەش لە چوارچێوەی باوەڕ پێهێنانیان كە لەیەك ئاراستەی ئایدۆلۆژییەوە نزیكن، وەكو ئەوانەی دژی ئیسرائیلین یان ئۆپۆزسیۆنی حكومەتی ئیسرائیلین. ئێران دەهات ئیشی لەسەر كەوتنی حكومەتەكانی سوننە مەزهەب و ئۆپۆزسیۆنەكانی ئەمریكا دەكرد.
ئێران لە ڕێگەی هێزی نەرمەوە لە باشووری كوردستانی زۆر گرنگی بە ئەدیب و نووسەرانی فارسی زمان دەدەن
هێزی نەرم هەرگیز لەلایەنی ئاینی لەبیر نەكردووە، بەڵكو ئەوانەش دەگرێتەوە كە لەگەڵ ئایدۆلۆژییان یەكانگیر دەبن. ئێران ئیشی لەسەر ئەوە كردووە كە پەیوەندی لەگەڵ شیعەكان خۆش بكات و هاوپەیمانی لەگەڵیان ببەستێت بە ئامانجی ئەوەی كاریگەری لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاست درووست بكەن و دەستوەربدەنە ناو سیاسەتی ئەو وڵاتانەوە.ئێران لە ئێستادا ئیش لەسەر پێكهێنانی هاوپەیمانیەتی لەگەڵ هەندێك لایەنی كوردی سوننە مەزهەبدا كە لەگەڵ كێشە و گرفتەكانیاندا لەگەڵ ئێران هاوڕان.
دوای دروستكردنی هاوپەیمانی لەگەڵ ئەو كۆمەڵەیە و پێكهێانی یەك ڕای گشتی، ئێران پشتیوانیان لێدەكات بۆ ئەوەی ببنە هێزێكی سیاسی ڕاستی و ئەو نەتەوانەش كاریگەر دەبن بە ئێران لە چوارچێوەی دامەزراوە سیاسیە شەرعییەكانیانەوە، ئەگەر بێت و ئەو حكومەتانە بڕوخێن لە بری ئەوان نوێنەرانەكانی ئێران دەبنە دەسەڵاتدار، وەكو ئەوەی ئێستا لە ئێران هەیە.
تەنانەت ئەگەر ئەو حكومەتانەش نەڕووخێن، ئەوا حكومەتەكە دووجار بیر لە كاردانەوەكانی ئێران دەكات، وەكو ئەوەی ئێستا حكومەتی لوبنانی و حزبوڵا. زۆربەی ئەوانە هێزی نەرمی ئێرانن لە چەندین چینی چیاوازی پێشكەوتوو پێكدێت كە لە نێوانیاندا زۆرێك لە دامەزراوە حكومەیەكانی تێدایە.
هێزی نەرمی كۆماری ئیسلامی ئێران لە كوردستان
ئێران لە ڕێگەی هێزی نەرمەوە توانیوویەتی بیر لە چەندین ستراتیژیەتی دیكە بكاتەوە لەوانەش ڕۆشنبیری و پەروەردەی و دامەزراوەی ئاینی بۆنموونە لە باشووری كوردستاندا بە تایبەتی لە ناوچەی سلێمانی زۆر گرنگی بە ئەدیب و نووسەرانی فارسی زمان دەدەن، تاوەكو وڵاتانی دیكە، چەندین كەناڵی تەلەفزێۆنی وەكو پرێس تی ڤی و عالەم و كەوسەر، ئیش لەسەر بەرهەمهێنانی فیلم و درامای ئاینی دەكەن، لە سەرەتای نەوەدەكانی سەدەی ڕابردوو زۆرینەی خەڵكی ناوچە سنوورییەكانی ئێران بە حكومی نزیكیان لەئێرانەوە، تاكە كەناڵێك كە زووتر لەسەر شاشەكان دەردەكەوتن كەناڵەكانی فارسی بوو، كە بەجۆرێك هێزی نەرم ئیشی لەسەركردبوون زۆربەی مناڵەكان حەزیان بە سەركەوتنی سوپای پاسداران دەكرد لەكاتی بینینی فیلمەكانی جەنگی ئێران و عێراق بۆیە دەبینی ئەگەر ئێستا ڕاپرسیەك بكرێت لەنێوان گەنج و مناڵی ناوچە سنووریەكانی ئێران دەكرێت بگوترێت نزیكەی 50% زمانی فارسی دەزانن و ئاگاداری ئەدەبیاتی ئەو وڵاتانەن. لە هەریەك لە ناوچەی سلێمانی مزگەوتی شیعە مەزهەبەكان كراوەتەوە و لە گەرمیانیش بە تایبەتی شاری كەلار، شیعەكان مزگەوتی تایبەت بە خۆیان هەبووە و ئێستاش هەیە.
هێزی نه‌رم و توركیا
دوای كه‌وتنی یه‌كێتی سۆڤێت له ساڵی 1991 بۆ هه‌موو جیهان ئه‌وه سه‌لمێنرا ئه‌گه‌ر هه‌رده‌وڵه‌تێك ده‌یه‌وێت، به‌هێز بمێنته‌وه، نابێت هه‌موو ته‌ركیزێكی بخاته سه‌ر هێزی ڕەق(هێزی سه‌ربازی) به‌ڵكو ده‌بێت سیاسه‌ته‌كانی له نێوان هێزی نه‌رم و هێزی ڕه‌ق دابه‌ش بكات، هێزی ڕه‌ق پێوستی به هێزی نه‌رمی ئابوری و ڕۆشنبیری و یاسایی هه‌یه، بۆ ئه‌وه‌ی پشتگیری ئه‌و هێزه ڕه‌قه بكات تاوه‌كو ده‌گاته لووتكه‌ی سه‌ركه‌وتن.
یه‌كێتی سۆڤێت هه‌میشه په‌نای ده‌برده به‌ر چه‌كداركردنی جه‌مسه‌ری خۆرئاوا و ده‌یویست به زه‌بری هێزی سه‌ربازی و به شێوه‌ی ڕق لێبوونه‌وه و ئامانجه‌كانی به‌دیبهێتت، ئه‌م كاره‌ش پێچه‌وانه‌ی ئه‌مریكا بوو، كاتێك ده‌یویست به زه‌بری هێزی نه‌رم سه‌رنجی هه‌موو لایه‌ك بۆ خۆی ڕاكێشت، له ڕووی ئاڵوگۆری بازرگانی و چالاكی ڕۆشنبیری، دیپلۆماسی وڕاگه‌یاندن، فیلم و دراما.له رێگای ئه‌م هه‌نگاوه‌شه‌وه توانیوویه‌تی ده‌سه‌ڵاتێكی زۆر بۆ خۆی ده‌سته‌به‌ر بكات.
ئه‌م ئه‌زموونه سیاسیه بووه هۆی ئه‌وه‌ی سه‌ركرده سیاسیه‌كانی ئێستای توركیا و سوودی لێوه‌رگرن، تێگه‌یشتن ده‌بێت سیاسه‌تی خراپی وه‌كو هێزی ڕه‌ق به‌كارنه‌هێنن، بۆیه ده‌بێت سیاسه‌تێكی سه‌ركه‌وتوو پیاده بكه‌ن، ئه‌ویش سیاسه‌ت هێزی نه‌رمه كه ئه‌ڵته‌رناتیڤی(به‌دیل) هێزی ڕه‌قه. سیاسه‌تی كۆنی توركیا پشتیان به‌و چه‌مكه به‌ستبوو كه تورك هیچ هاوڕێیه‌كی نییه تورك نه‌بێت.له‌به‌ر ئه‌وه‌ی تورك متمانه به هیچ نه‌ته‌وه‌یه‌كی دیكه ناكات خۆی نه‌بێت. هه‌ربۆیه ده‌بوو توركیا به له پێویست زیاتر ئابووری بۆ خۆی به‌ده‌ست بهێنێت و دوور بكه‌وێته‌وه له بازرگانی له‌گه‌ڵ ده‌ره‌وه. دواتر ئه‌وان زانییان به‌مجۆره وڵات به‌ڕێوه ناچێت بۆیه له ڕێگای چه‌ندین ئه‌كادمیست داوایانكرد و پێشنیازی هێزی نه‌رمیان بۆ سیاسه‌تی وڵاته‌كه‌یان كرد.
حكومه‌تی توركیا له هه‌ولێر چه‌ندین ڕێكخراوی كرده‌وه به‌ناوی ناونوسین كردنی خه‌ڵكی توركمان، خه‌ڵكی زۆر له پێناو نه‌بوونی نان خۆیان به توركمان تۆمار ده‌كرد
سیاسیه تازه‌كانی توركیا كه حزبی داد و گه‌شه‌پێدان سه‌ركردایه‌تی ده‌كردن، ئه‌م ڕێگه‌یان پیاده كرد، بۆ ئه‌وه‌ی توركیا هێزی خۆی كه هێزی نه‌رمه هاورده بكه‌ن له ڕێگای سیاسه‌ت و ئابورییه‌وه، ئه‌وه‌ش له ڕێگای ئه‌م خاڵانه‌وه
یه‌كه‌م: سیاسه‌تی تازه‌ی توركیا هاتن مێژووی سیاسی خۆیان به‌كارهێنایه‌وه به تایبه‌تی له وڵاتانی ڕۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست و بڵقان و قه‌وقاز، كه توركیا په‌یوه‌ندییه‌كی ئاینی مێژوویان له‌گه‌ڵیان هه‌یه له سه‌رده‌می حكومی ئیمپراتۆریه‌تی وه‌سمانییه‌وه چوار سه‌ده زیاتر ده‌سه‌ڵاتداری كردوون، بۆیه توركیای نوێ هه‌میشه ده‌یویست له‌گه‌ڵ ئه‌و گه‌لانه هاوسۆز بێت ئه‌وه‌ش له ڕێگای بیرهێنانه‌وه‌یان به ژیان له سایه‌یی ئاشتی و ئارامی و دادپه‌روه‌ری كه وه‌سمانی پێیانی به‌خشیبوو.به‌ده‌ر له‌مانه‌ش توركیا هه‌میشه له هه‌ڵوێسته سیاسیه‌كان هاوسۆزی خۆی بۆیان بۆ ئه‌و گه‌لانه پیشانداوه وه‌كو كه‌یسی فه‌ڵه‌ستین.
دووه‌م: له ساڵی 2008ه‌وه هه‌موو ساڵێك به پێی به‌رنامه‌یه‌ك زیاتر له 12 هه‌زار خوێندكاری بیانی ڕوو له توركیا ده‌كه‌ن بۆ ئه‌وه‌ی هاوڵاتی وڵاتانی دیكه‌ی جیهان بۆ خۆیان ڕاكێشن، هه‌موو ساڵێكیش وه‌زاره‌تی په‌روه‌رده و خوێندنی باڵا چه‌ندین كۆنگره ده‌به‌ستن له‌گه‌ڵ ئه‌و خوێندكارانه تاوه‌كو مێشكی ئه‌وان به خۆشه‌ویستی توركیا بشۆرنه‌وه كاتێك گه‌ڕانه‌وه وڵاتی خۆیان له‌هه‌موو شوێنێك باس باسی توركیا بێت.
سێهه‌م: له ڕووی دیپلۆماسیه‌وه توركیا، ئه‌ندامێتی خۆی له چه‌ندین ڕێكخراوی هه‌رێمی و نێوده‌وڵه‌تی جێگاكردۆته‌وه كه ڕۆڵی نێوه‌ندگێر ده‌بینن، به تایبه‌ت له ناوچه كێشه له‌سه‌ره‌كان، هه‌وڵیداوه سه‌ركه‌وتن به ده‌ست بهێنێت له چاره‌سه‌ركردنی ئه‌و كێشانه.
چواره‌م: ڕاگه‌یاندن. كه به گه‌وره‌ترین چه‌كی هێزی نه‌رم داده‌نرێت، له ڕۆژگاری ئه‌مڕۆماندا ئه‌وه‌ی ڕاگه‌یاندن ده‌یكات گه‌وره‌ترین كاریگه‌ی درووست ده‌كات و بیرو هۆشی خه‌ڵكی بۆ لای خۆی ڕاده‌كێشێت.كه‌ناڵه‌كانی توركیا ئیش له‌سه‌ر ئه‌وه ده‌كه‌ن، له توركیا وه‌به‌رهێنان هه‌یه بۆ بازرگانان ژیان هه‌یه بۆ گه‌نجان، هه‌ر ئه‌مه‌یه وایكردووه هه‌میشه شه‌قامه‌كانی توركیا جمه‌ی دێت له خه‌ڵكی هه‌موو زمانه جیاوازه‌كان.
هێزی نەرمی توركیا لە كوردستان
ئه‌گه‌ر بێت و باس له هه‌رێمی كوردستان بكه‌ین كه چۆن توركیا كاریگه‌ری له‌سه‌ر داناوه، ئه‌وا له كاتی ئه‌و گه‌مارۆ ئابووریه‌ی خرایه سه‌ر عیراق و كوردستان، حكومه‌تی توركیا له هه‌ولێر چه‌ندین ڕێكخراوی كرده‌وه به‌ناوی ناونوسین كردنی خه‌ڵكی توركمان، خه‌ڵكی زۆر له پێناو نه‌بوونی نان خۆیان به توركمان تۆمار ده‌كرد، یاخود دواتر له سلێمانی خوێندگه‌ی توركی كرایه بۆ ئه‌وه‌ی خه‌ڵكی ڕووی تێبكه‌ن وەكوكۆلێژی سەڵاحەدین وزانكۆی ئیشق، له ڕێگای دراما و فیلم و جلوبه‌رگه‌وه كاریگه‌ریان زۆر له‌سه‌ر خه‌ڵكی دانا. بۆیه هه‌ر ئه‌و هێزه نه‌رمه‌یه ناوچه‌ی زاخۆ به ڕێژه‌ی زیاتر له 50% توركیه‌كی پاراو ده‌زانن. ئێستاش كه‌ناڵه‌توركییه‌كان كاریگه‌ریه‌كی گه‌وره‌یان له‌سه‌ر كه‌ناڵه كوردییه‌كان هه‌یه، زۆرجار لاسایكردنه‌وه‌ی بێ ئه‌ندازه ده‌بینرێت.