09:58 - 13/05/2019
ئەردۆغان هەوڵ دەدات دەرز بخاتە نێوان دەنگدەری كورد و تورك
بۆ ئەوەی دەنگدەری كورد لە هەڵبژاردنی داهاتووی شارەوانی ئیستانبۆڵدا هەمان رۆڵی 31 ئادار نەگێڕێتەوە، دەسەڵاتی توركیا هەوڵ دەدات به گومان دەنگدەری بەرەی ئۆپۆزسیۆن لەدژی دەنگدەری كورد هانبدات و بەم شێوەیە ساردیان بكاتەوە.
رۆژی 6 ئایاری 2019 كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردن لە توركیا بەهۆی گوشاری دەسەڵات، بە زۆرینەی دەنگ بریاریدا ئەنجامی هەڵبژاردنی شارەوانی گەورەی ئیستانبۆڵ لە 31 ئاداری رابردوو هەڵوەشێنێتەوە و لە 23 حوەزیرانی داهاتووشدا هەڵبژاردنی ئەم شارەوانیە دووبارە ئەنجام بداتەوە.
نەسرین ناس، پەرلەمانتار و سەرۆكی پێشووی پارتی نیشتیمانی دایك (ئاناپ) لە وەڵامی پرسیارەكانی (پەیسەر پرێس) دا، پێیوایە هێشتا دیارنیە كە دووبارە كردنەوەی هەڵبژاردنی شارەوانی ئیستانبۆڵ لە 23 حوزەیراندا لە هەمان رۆژدا كۆتایی پێدێت یان نا. لەمبارەیەوە دەڵێت:" ئەنجامی هەڵبژاردنی شارەوانیەكانی توركیا لە 31 ئاداری رابردوو، بە ویستی دەسەڵات نەبوو، بۆیە دەستیگرت بەسەر ئیرادەی دەنگدەرانی ئەم وڵاتە. بەبێ هەبوونی هیچ بیانوویەكی یاسایی بەبریارێكی دەمامكدراوی كۆمسیۆنی باڵا هەڵبژاردن دووبارە دەكاتەوە. هێشتا دیارنیە ئەم پڕۆسەیە لە 23 حوەزیران كۆتایی پێدێت یان نا. ئەو شتەی توركیا ناوی لێدەنا ئیرادەی نیشتمانی و خۆی پێ لە وڵاتانی دیكە جیا دەكردەوە، لەلایەن دەسەڵاتی ئاكەپە دەستی بەسەر داگیراوە".
لە هەڵبژاردنی 31 ئاداردا ئەكرە ئیمامئۆغڵو كاندیدی بەرەی میللەت كە پێكهاتووە لە هەردوو پارتی (جەهەپە و ئیپارتی) 4 ملیۆن و 171 هەزار و 118 دەنگی بەدەستهێنا، لە بەرامبەردا بیناڵی یڵدرم سەرۆك وەزیرانی پێشووی توركیا و كاندیدی بەرەی كۆمار كە پێكهاتووە لە (ئاكەپە و مەهەپە) 4 ملیۆن و 149 هەزار و 656 دەنگی بەدەستهێنا بە پلەی دووەم هات. دەنگی كاندیدی پارتەكانی دیكەش بەم شێوەیە بوو:
پارتی سەعادەت 130هەزار دەنگ، پارتی چەپی دیموكرات 30 هەزار دەنگ، كاندیدی سەربەخۆی كۆمۆنیست و سۆسیالیستەكان 14 هەزار دەنگ، پارتی سەربەخۆی توركیا 15 هەزار دەنگ. هەروەها رێژەی 83% دەنگدەران دەنگی خۆیان بەكارهێنا.لەژێر رۆشنایی رێژە و ژمارەی دەنگی لایەنەكان، پێناچێت دەسەڵاتی توركیا بتوانێ بەئاسانی ئەنجامی هەڵبژاردنەكان لە 23 حوزەیرانی داهاتوودا لە بەرژەوەندی خۆیدا بگۆڕێت.
كەمال ئۆزكریاز، خاوەن و بەڕێوەبەری ناوەندی (ئەڤراسیا) بۆ توێژینەوە و راپرسی سیاسی و ئابووری لە وەڵامی پرسیارەكانی (پەیسەر پرێس) دا، پێیوایە لە 23 حوزەیراندا ئەردۆغان و دەسەڵاتەكەی ناتوانن ئەنجامی هەڵبژاردن بگۆڕن" ئەردۆغان تەنیا بەختی خۆی جارێكی دیكە تاقیدەكاتەوە. هەموو ئاماژەكان دۆڕاندنی دەسەڵات دووپات دەكەنەوە. بەڵام ئەردۆغان بە هەرزانی بیردەكاتەوە، باوەڕی بەخۆ هێناوە كە هیچ كاتێك نادۆڕێت. ئەمە كێشەیەكی دەروونیە تووشی بووە، دیارە كە لە راستی توركیا و جەماوەر دابڕاوە".
ئۆزكریاز لە بەشێكی قسەكانیدا باس لە ستراتیژی دەسەڵات دەكات كە كار دەكات بۆ ئەوەی رێژەی 17% ئەوانەی بایكۆتیان كردبوو لە 31 ئاداردا رازی بكات تا دەنگی خۆیان بەكاربێنن:" 10% ئەم رێژەیە لەهیچ هەڵبژاردنێكدا دەنگی بەكارنەهێناوە. بە چەندین هۆكاری جەستەیی، نەخۆشی، یان لە شوێنێكی دوورە، لەهیچ بارودۆخێكدا دەنگ نادەن. ئیمكانی ئەوە هەیە 6% ئەم رێژەیە ئەمجارە دەنگ بدات. لەم رێژەیەدا 3.5% بۆ ئاكەپەیە 2.5% بۆ كاندیدی میللەت دەڕوات كە زۆربەیان دەنگدەری هاداپن. بۆیە ئەگەر بتوانن ئەم رێژەیە ببەنە سەر سندوقی دەنگدان 1% دەنگی ئەردۆغان زیاد دەبێت كە حساب لەسەر ئەمە دەكات. بەڵام بیری لەوە نەكردۆتەوە كە چەند دەنگی دەڕوات بەهۆی پێشێڵكردنی یاسا و ئەو نادادیەی بە دووبارە كردنەوەی هەڵبژاردن ئەنجامی داوە. لە ئێستادا نە ئێمە و نە ئەردۆغان نازانین بەهۆی ئەم بڕیاری دووبارەكردنەوەی هەڵبژاردن چەند دەنگدەری رێككەوتنی كۆمار دەنگ نادات یان دەنگ بە ئەكرەم ئیمامئۆغڵو دەدات".
دوای ئەوەی كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكانی توركیا لە 6 ئایار بە زۆرینەی دەنگ بڕیاری دووبارەكردنەوەی هەڵبژاردنی شارەوانی ئیستانبۆڵی دەركرد، زۆربەی كاندیدانی پارتە بچووكەكان پشتگیری خۆیان بۆ ئەكرەم ئیمامئۆغڵو نیشاندا و رایانگەیاند ئەگەر لە بەرژەوەندی ئیمامئۆغڵو دابێت لە پێشبڕكێی هەڵبژاردندا دەكشێنەوە.
ئۆزكریاز لەمبارەیەوە دەڵێت:"تەنیا پارتی وەتەن رایگەیاندووە كە كاندیدی خۆیان ناكێشنەوە. پارتی سەعادەت گفتوگۆ لەسەر ئەوە دەكات ئەگەر كاندیدی بكێشێتەوە بۆ ئەكرەم ئیمامئۆغڵو باشترە یان نەكێشێتەوە، چونكە بەشێكی زۆری دەنگدەری ئەم پارتە موحافەزەكارن و هیچ كاتێك بەلای جەهەپەدا ناچن. واتە سەعادەت دەخوازێ بڕیارێك بدات كە پشتگیری لە ئۆپۆزسیۆن بكات. سۆسیالیست و كۆمۆنیستەكان كاندیدی سەربەخۆی خۆیان كێشایەوە كە 30 هەزار دەنگیان هێنابوو. پارتی سەربەخۆیی توركیا كاندیدی كێشایەوە كە 15 هەزار دەنگیان هەبوو. پارتی چەپی دیموكرات (دەسەپە) كە نزیكەی 30 هەزار دەنگی هەیە، بۆ ئەوەی كاندیدی خۆی نەكێشێتەوە بەرخودان دەكات. بەڵام ئەگەر نەشكێشێتەوە پێموایە 20 – 22 هەزار دەنگی ئەم پارتە بۆ ئیمامئۆغڵو دەچێت. واتە ئەكرەم ئیمامئۆغڵو زیاتر لە 100 هەزار دەنگ لەم پارتە بچووكانە بەدەست دێنێت".
لە هەڵبژاردنی 31 ئاداردا دەنگدەری كورد لە ئیستانبۆڵ رۆڵی سەرەكی هەبوو لە بنكەوتنی كاندیدی ئاكەپە. بۆ ئەوەی لە 23 حوەزیراندا بتوانێ ئەنجامی هەڵبژاردن لە بەرژەوەندی خۆی بگۆڕێت ئاكەپە بەدوای ئەم رێگایانە دەگەڕێت تا درزێك بخاتە نێوان دەنگدەری كورد و دەنگدەری بەرەی ئۆپۆزسیۆن. بۆ ئەمەش ویستی دیداری عەبدولڵا ئۆجالان لەگەڵ پارێزەرانی كە لە رۆژی 6 مانگی ئایار لەلایەن پارێزەرانی ئۆجالان بۆ رای گشتی ئاشكرا كرا بەكاربێنێت و تۆی لێكترازان لە نێوان دەنگدەران بچێنێت. دیداری ئۆجالان لەگەڵ پارێزەرانی كە لەهەمان رۆژی بریاری كۆمسیۆنی باڵا بۆ هەڵوەشاندنەوەی ئەنجامی هەڵبژاردنی 31 ئاداردا بوو، كاریگەری خۆی لەسەر بەرەی ئۆپۆزسیۆن كرد. ئەم دیدارە لەلایەن لایەنگرانی ئۆپۆزسیۆن وەكو رێككەوتنی ژێربەژێری نێوان كورد و ئاكەپە خوێندرایەوە، كار گەیشتە ئەوەی بەشێكی ئۆپۆزسیۆن بڵێت كە لە 23 حوزەیراندا كورد دەنگ بە ئیمامئۆغڵو نادات.
بەڵام هێشتا چەند كاتژمێرێك لەسەر بریارەكە تێنەپەڕی بوو (هاداپ) هەڵوێستی خۆی ئاشكرا كرد و رایگەیاند كە ئەوان مكوڕن لەسەر هەمان هەڵوێست و ستراتیژی 31 ئادار. لەهەمان كاتدا ئەم پارتە رەخنەی لە بێ هەڵوێستی و بێ دەنگی جەهەپە گرت لەبارەی دوورخستنەوەی چەندین سەرۆك شارەوانی هاداپ بەبیانووی بریارنامەی باری نائاسایی.
سەزای تەمەلی هاوسەرۆكی هاداپ لە لێدوانێكیدا بۆ دەزگاكانی راگەیاندن گووتی:" لەكوێ نادادی و نایاسایی هەبێت هاداپ لەوێ دەوەستێت. ئێمە بەبێ ئەوەی كات بە فیڕۆ بدەین دەزانین چی دەكەین. بەڵام ئێوە چی دەكەن؟ ململانێی دیموكراسی بەم شێوەیە نابێت پشتی خۆتان لە هەندێك بێ دادی و كردەوەی نایاسایی دەكەن و لە دژی هەندێكی دیكەش بوەستنەوە. كاتێك شارەوانی مووش و مەڵازگرتیان دزی لە كوێ بوون، كاتێك بەشێوەیەكی رێكخراوی پڕۆسەیەكی سەختەكاریان لە شەڕنەخ جێبەجێكرد چیتان كرد؟ ململانێی دیموكراسی پێویستی بە بریاربوون و هەڵوێستی بەردەوام و تێروتەسەل هەیە. بێ دەنگبوونتان لەمەڕ مەسەلەی گۆشەگیری ئەو نادادپەروەریەی دروست كردووە. ئێوە لەبەرامبەر ئەو گۆشەگیریە چی دەكەن؟".
نەسرین ناس لەمبارەیەوە داوا لە جەهەپە دەكات سەر لەنوێ بە راشكاوانە پێناسەی دیموكراسی بكاتەوە و دەڵێت:"دەسەڵات بۆ ئەوەی هەماهەنگی نێوان دەنگدەری جەهەپە دەنگدەری كورد تێكبدات دەستی بە چەند هەڵمەتێك كردووە. پێویستە سەركرایەتی جەهەپە و ئەكرەم ئیمامئۆغڵۆ بۆ بێ كاریگەر كردنی هەڵمەتی دەسەڵات خیتابێكی تێروتەسەل بەكاربێنن، تا دەنگدەری كورد و دەنگدەری تورك بڵێن ئەمەیە خیتابی دیموكراسی، جەهەپە دەكەوێتە تەڵەی دەسەڵات. دەبێت جەهەپە بە راشكاوانە هەڵوێست لەمەڕ كێشەی كورد بخاتەڕوو تا دەنگدەری كورد سارد نەبێتەوە".
ناس، بە پێچەوانەی كەمال ئۆزكریاز پێیوایە ئەگەر كارتەكانی دەستی دەسەڵاتی ئاكەپە و مەهەپە نەسووتێندرێن، مەترسی لەسەر ئەنجامی هەڵبژاردن پەیدا دەبێت. لەمبارەیەوە دەڵێت:" دەسەڵات چاودێرانی سەر سندوقەكان بەخۆ دیاری دەكات، لیستی دەنگدەرانی لەلایەهەیە و دەزانن كێ دەنگی داوە و كێ دەنگی نەداوە. بە تایبەتی گوشار دەخەنە سەر دەنگدەری موحافەزەكار كە جاری پێشوو بایكۆتی هەڵبژاردنیان كردووە".
لە كۆتایی قسەكانیدا ئابووریناس و سیاسەتمەدار نەسرین ناس دەڵێت:"گرنگترین شت كە دەسەڵات كاری لەسەر بكات دوورخستنەوەی دەنگدەری كوردە لە ئەكرەم ئیمائۆغڵو. ئەردۆغان وەكو ئەوەی دەست بە پڕۆسەی ئاشتی بكاتەوە هەنگاو دەنێت، رێگایدا پەیامی ئۆجالان بگاتە رای گشتی، بەم شێوەیە دەخوازێ لە مێشكی دەنگدەری ئۆپۆزسیۆن پرسیار دروست بكات. چونكە دەزانێ دەنگدەری كورد هۆشیار و ناتوانێ كاریگەری لەسەر دروست بكات، بۆیە كار لەسەر دەنگدەری تورك و بەرەی ئۆپۆزسیۆن دەكات".