03:53 - 15/05/2019
شه‌ڕی ئه‌مریكا له‌گه‌ڵ ئێران به‌چه‌كی كلاسیكی نابێت
شاره‌زایان و چاودێرانی ستراتیژیه‌تی ئه‌مریكا پێیان وایه، كه شه‌ڕی ئیداره‌ی دۆناڵد تره‌مپ له‌دژی ئێران ده‌ستیپێكردووه، به‌ڵام چه‌كی كلاسیكی تێدا به‌كارناهێندرێت، به‌ڵگه‌ی ئه‌وه‌ش ده‌هێننه‌وه كه دوو به‌رپرسی باڵای ئێران به‌م دواییانه سه‌باره‌ت به‌كاریگه‌ری گه‌مارۆكانی ئه‌مریكا دژی وڵاته‌كه‌یان لێدوانیان داوه.
فیفیان یی په‌یامنێری رۆژنامه‌ی"نیویۆرك تایمز"له رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌راست ئاماژه به به‌راوردكردنێكی حه‌سه‌ن رۆحانی سه‌رۆكی ئێران ده‌كات، كه تێیدا به‌راوردی له‌نێوان قورسایی سه‌ر ئابوری وڵاته‌كه‌ی كردووه كه به‌هۆی گه‌مارۆكانی ئه‌مریكاوه به‌ده‌ستیه‌وه ده‌ناڵێنێت، به‌و قورسیانه‌ی كه ئێران له‌شه‌ڕی له‌گه‌ڵ عێراق به‌ده‌ستیه‌وه ده‌ناڵاند.
ئه‌م شه‌ڕه كاریگه‌رییه‌كانی زۆرتر و قورسترن به‌راورد به‌شه‌ڕی هه‌شت ساڵه كه تێیدا ئێران ناچار بوو"ژه‌هری تێكشكان"بنۆشێت، ئه‌م شه‌ڕه له‌لایه‌ن حوسێن سه‌لامی فه‌رمانده‌ی سوپای پاسداران له‌كۆبوونه‌وه‌ی رۆژی یه‌ك شه‌ممه‌ی په‌رله‌مانی ئێران كه كۆبونه‌وه‌یه‌كی داخراو بوو به‌جه‌نگی ده‌رونی وه‌سف كرا، به‌ڵام ئه‌مجاره به هێزێكی سه‌ربازی و فرۆكه‌ی بی 52 ی شه‌ڕكه‌ر، به‌شداری شه‌ڕی ده‌رونی ده‌كه‌ن.
كاره‌كه سه‌باره‌ت به‌ئیداره‌ی ئه‌مریكا، خۆی له‌ملكه‌چ پێكردنی ده‌سه‌ڵاتدارانی ئێران و ناچاركردنیان بۆ گه‌رانه‌وه بۆ سه‌ر مێزی گفتوگۆ ده‌بینێته‌وه، ئه‌ویش به‌مه‌رجی نوێوه، عه‌لی فایز به‌رێوه‌به‌ری پرۆژه‌ی ئێران له گروپی كێشه نێوده‌وڵه‌تیه‌كان ده‌ڵێت، ویلایه‌ته‌یه‌كگرتووه‌كانی ئه‌مریكا و ئیسرائیل ئه‌مجاره به‌رنامه ئه‌تۆمییه‌كه‌ی ئێران ده‌كه‌نه ئامانج.
پێش ئه‌وه‌ی بگاته خاڵی سه‌دام، فایز ئامۆژگاری ده‌كات كه سزاكان وه‌ك شانه به‌كاربهێندرێن نه‌ك وه‌ك مشار، ئه‌وه‌ش به‌واتای ئه‌وه‌ی كه ئیداره‌ی تره‌مپ ئاماده‌یه به‌شێوه‌ی پله به‌ندی سزاكان لاببات، به‌ومه‌رجه‌ی له‌چوارچێوه‌ی دانوستانی قازانج به‌خش بێت.
ده‌سه‌ڵاتدارانی تاران و بریكاره‌كانیان له‌ناوچه‌كه، سه‌رقاڵی هه‌وڵه‌كانیان بۆ دۆزینه‌وه‌ی ره‌گه‌زه‌كانی شه‌ڕی ده‌رونی وه‌ك پلانی تره‌مپ كه ئاماژه به‌وه ده‌كات سیستمی مه‌لایی له‌ئێران نازانێت چ ڕووده‌دات، بۆیه جه‌نه‌راڵ سه‌لامی باسی پێویستی"مامه‌ڵه‌ی هۆشیارانه ده‌كات بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌مریكیه‌كان ئیستیفزاز نه‌كه‌ن"
ئه‌گه‌ر سه‌لامی باوه‌ڕی به‌وه هه‌یه كه"ئه‌مریكا هێزی له‌ناوچه‌كه‌دا نیه بۆیه ده‌ست به‌شه‌ری راسته‌قینه ناكات و ئه‌و یاریه، یاری ده‌رونییه" ئه‌وه پێچه‌وانه‌ی لێدوانه‌كه‌ی حه‌سه‌ن روحانی سه‌رۆكی ئێرانه كه رایگه‌یاندبوو، سزاكانی ئه‌مریكا دژی وڵاته‌كه‌ی شێوه‌یه‌ك له‌شێوه‌كانی شه‌ڕی گشتگیره، ئاماژه‌ی به‌وه‌شكردووه وڵاته‌كه‌ی به‌چڕی چاودێری هه‌ڵوێستی ویلایه‌ته‌یه‌كگرتووه‌كانی ئه‌مریكا ده‌كات و هه‌ست به دوودڵی ده‌كات كه شه‌ڕی ئه‌مجاره راسته‌قینه بێت.
كوپه ژه‌هری دووه‌م
چاودێران له‌واشنتن به‌دووری نازانن كه ده‌سه‌ڵاتی ئێران جارێكی تر " كوپه ژه‌هری دووه‌م بخواته‌وه" ئه‌وه‌ش دوای ئه‌وه‌ی ئایه‌توڵا خومه‌ینی و دوای نزیكه‌ی هه‌شت ساڵ له‌شه‌ر له‌گه‌ڵ عێراق، ئاماده‌بوو ساڵی 1988 شه‌ڕ دژی عێراق رابگرێت، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی پێشتر به‌ڵێنی سه‌ركه‌وتنی دابوو كه خۆی له‌تێكشكاندنی رژێمه‌كه‌ی سه‌دام و گه‌یشتنه كه‌ربه‌لا ده‌بینییه‌وه و خومه‌ینی رێككه‌وتنه‌كه‌ی به"خواردنه‌وه‌ی كوپێك ژه‌هر"چواند.
بهنام بن تالبو كه هاورێی دامه‌زراوه‌ی"به‌رگری له‌دیموكراتیه‌ته" كه پشتیوانی سیاسه‌تی فشار له‌دژی ئێران ده‌كات تا ئه‌وكاته‌ی خۆی راده‌ست ده‌كات، پێی وایه ئێران له‌ژێر فشاری پێویست و كاریگه‌ردا ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ سه‌ر مێزی گفتوگۆ.
ده‌شڵێت"لێدوانه‌كه‌ی حه‌سه‌ن روحانی سه‌رۆكی ئێران كه فشاره‌كه‌ی ئێستای سه‌ر وڵاته‌كه‌ی به‌قورستر له ته‌نانه‌ت له‌كاتی شه‌ڕی هه‌شت ساڵه‌ش له‌گه‌ڵ عێراق وه‌سفكرد، به‌ڵگه‌یه له‌سه‌ر ئاستی كاریگه‌ری سزاكان، رونیشی كرده‌وه كه سزاكان بۆ دوو ئه‌وه‌نده و سێ ئه‌وه‌نده و چوار ئه‌وه‌نده زیاد ده‌كرێت، تا له‌كۆتاییدا سیاسه‌تی تاران به 180 پله ده‌گۆڕدرێت ئه‌گه‌ر زانیی هیچ ده‌رچه‌یه‌ك نیه".
به‌ڵام داواكاریه‌كانی ئیداره‌ی تره‌مپ به خۆراده‌ستكردنی سه‌ركرده‌كانی ئێران لێكده‌درێته‌وه، هه‌نگاوێك كه ئێرانییه‌كان ئاماده‌نین ئه‌مه قبوڵ بكه‌ن چونكه ده‌بێته هۆی گۆڕینی سیستمی حوكمرانی به‌ته‌واوه‌تی. عه‌لی فایز ده‌ڵێت، له تێروانینی ئێرانییه‌كان تاكه‌شتێك كه له‌ناره‌حه‌تی سزاكان مه‌ترسیدارتره خۆ راده‌ستكردنه به ئه‌مریكییه‌كان، ئایه‌توڵا خامه‌نه‌ئی باوه‌ڕی وایه كه خۆ راده‌ستكردن به‌كرده‌وه فشاره‌كان كه‌م ناكاته‌وه، به‌ڵكو ده‌بێته هۆی زیادبوونی فشاره‌كان، به‌م گریمانه‌یه‌ش پێناچێت ئێرانیه‌كان له‌كاتێكی نزیكدا په‌یوه‌ندی به‌تره‌مپه‌وه بكه‌ن وه‌ك ئه‌وه‌ی سه‌رۆك روحانی رایگه‌یاند"خۆراده‌ستكردن له‌گه‌ڵ رۆشنبیریی و ئاینی ئێمه، یه‌ك ناگرێته‌وه و خه‌ڵكیش قبوڵی ناكات".
كارتی ئه‌وروپا لاوازه
وادیاره كارتی كۆتایی ئێران بۆ راگرتنی ئه‌و شه‌ره نا كلاسیكیه كه واشنتن ده‌ستی پێكردووه، ئه‌وه‌یه كه چاوه‌ڕێی هه‌ڵوێستی ئه‌وروپا ده‌كات، تاران 60 رۆژی داوه‌ته سه‌ركرده‌كانی ئه‌وروپا وه‌ك ده‌رفه‌ت بۆ دۆزینه‌وه‌ی رێگایه‌ك بۆ لابردنی گه‌مارۆ داراییه‌كانی سه‌ر ئێران و ناچاركردنیان، كه له‌نێوان پشتیوانی سیاسه‌تی ئه‌مریكا كه‌خۆی له‌كه‌نارگیركردنی ئێران ده‌بینێته‌وه و یان پاراستنی رێككه‌وتنه ئه‌تۆمیه‌كه‌ی ساڵی 2015 یه‌كێكیان هه‌ڵبژێرن، به‌ره‌چاوكردنی ئه‌زمونه نزیكه‌كانی هه‌ڵوێستی یه‌كێتی ئه‌وروپا سه‌باره‌ت به ویلایه‌ته‌یه‌كگرتووه‌كانی ئه‌مریكا ده‌رده‌كه‌وێت، كه هه‌ڵوێستی ئه‌وروپا لاوازه و هیچ شتێك به‌ده‌ست ناهێنێت.
له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا مایك پۆمپیۆ وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی ئه‌مریكا واشنتنی جێهێشت، بۆ ئه‌وه‌ی سه‌ردانی برۆكسل بكات، به‌مه‌به‌ستی گفتوگۆكردن له‌گه‌ڵ به‌رپرسانی ئه‌وروپی سه‌باره‌ت به‌ئێران و دواتریش سه‌ردانی روسیای كرد.
وڵاتانی ئه‌وروپا جه‌ختیان له‌وه‌كرده‌وه، كه ده‌یانه‌وێت پارێزگاری له رێككه‌وتنه ئه‌تۆمییه‌كه‌یان له‌گه‌ڵ ئێران بكه‌ن و "هۆشداری كۆتایی هاتنی رێككه‌وتنه‌كه"ش له‌لایه‌ن تارانه‌وه ره‌تده‌كه‌نه‌وه، ئه‌وه‌ش دوای ئه‌وه‌ی ئێران پابه‌ندییه‌كانی خۆی به‌رامبه‌ر رێككه‌وتنه ئه‌تۆمیه‌كه كه‌مكرده‌وه و كۆت و به‌نده‌كانی سه‌ر به‌رنامه ئه‌تۆمییه‌كه‌ی دابه‌زاند و هه‌ڕه‌شه‌ی ئه‌وه‌شی كرد كه هه‌نگاوی ئه‌وتۆ ده‌نێت كه رێككه‌وتنه ئه‌تۆمیه‌كه‌ی ساڵی 2015 پێشێل ده‌كات.
كاری تێكده‌رانه
له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا ویلایه‌ته‌یه‌كگرتووه‌كانی ئه‌مریكا جارێكی تر هۆشداری دا سه‌باره‌ت به‌كاری تێكده‌رانه كه كه‌شتیه‌كانی ئیماراتی عه‌ره‌بی كردۆته ئامانج، ئه‌وه‌ش له‌دۆخێكدا كه ناوچه‌كه ئاڵۆزی نێوان ئه‌مریكا و ئێران زیادیان كردووه. له‌و چوارچێوه‌یه‌دا چه‌ند سه‌كۆیه‌كی رۆژنامه‌وانی ئه‌مریكی ده‌ركه‌وتن، كه تێیدا سه‌ركۆنه‌ی هاوپه‌یمانه‌كانی ناوچه‌كه‌ی ئیماراتی عه‌ره‌بیان ده‌كرد،به‌هۆی ئه‌و هه‌وڵه تێكده‌رانه‌ی كه رۆژی یه‌ك شه‌ممه راگه‌یه‌ندرا و تێیدا چوار كه‌شتی ئیماراتی له‌كه‌ناراوه‌كانی فه‌جیره ڕووبه‌ڕووی هه‌وڵێكی تێكده‌رانه‌بوونه‌وه، ئه‌وه‌ش دوای چه‌ند كاتژمێرێك له‌بڵاوكردنه‌وه‌ی راپۆرتی ناراست له‌لایه‌ن میدیاكانی ئێران و لوبنانه‌وه سه‌باره‌ت به‌ڕوودانی ته‌قینه‌وه له به‌نده‌ری مه‌دینه.
رۆژنامه‌ی واشنتن پۆست ئاماژه‌ی به‌وه‌شكرد، كه به‌نده‌ری فه‌جیره كه نزیكه‌ی 140 كیلۆمه‌تر له باشوری گه‌رووی هۆرمز دووره، و له‌رێگه‌یه‌وه سێیه‌كی نه‌وتی جیهانی تێدا ئاڵوگۆر ده‌كرێت، و مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ كۆگاكردنی نه‌وتی جیهانی و باركردنی ده‌كات و به‌ناوچه‌یه‌كی ستراتیژی داده‌نرێت، و وه‌ك راڕه‌وی نه‌وت باركردنی كه‌نداوی عه‌ره‌بی و نیمچه قاره‌ی هندی و ئه‌فریقا داده‌نرێت.
روداوه‌كه دوای ئه‌وه دێت كه ئیداره‌ی ده‌ریاوانی ئه‌مریكا كه به‌شێكی سه‌ر به‌وه‌زاره‌تی گواستنه‌وه‌ی ئه‌مریكا، هۆشداری دا له‌وه‌ی كه ئێران جوڵه‌ی ده‌ریاوانی ده‌ریای ده‌كاته ئامانج، و هۆشداریه‌كه‌ش له‌سه‌ره‌تای مانگی ئایار بوو كه گریمانه‌كانی هێرشی ئێران و بریكاره‌كانی له‌ناوچه‌كه‌دا زیادیكرد، له‌ناویشیاندا ژێرخانی به‌رهه‌م هێنانی نه‌وت، له‌دوای هه‌ره‌شه‌كانی ئه‌م دوایانه به‌داخستنی گه‌رووی هۆرمز، بۆیه ده‌كرێت ئێران كه‌شتیه بازرگانیه‌كان بكاته ئامانج، له‌ناویشیاندا كه‌شتیه‌كانی گواستنه‌وه‌ی نه‌وت و كه‌شتی سه‌ربازی ئه‌مریكی له‌ده‌ریای سور و گه‌رووی بابلمه‌نده‌ب و كه‌نداو دا.
رۆژنامه‌كه به‌دووی نه‌زانیوه كه هۆشدارییه‌كه‌ی ده‌ریاوانی ئه‌مریكا، بووبێته هۆی ئه‌وه‌ی كۆشكی سپی داوا له فڕۆكه‌هه‌ڵگری یوئێس ئێس ئه‌براهام و فرۆكه‌ی بی 52 بكات به‌ره‌و ناوچه‌ی كه‌نداو بجوڵێن.
رۆژی یه‌ك شه‌ممه ئاژانسی ده‌ریاوانی ئه‌مریكا، جارێكی تر هۆشداری دا له كه‌شتیوانی كردن له‌ئاوه‌كان ئه‌وه‌ش دوای بڵاوبوونه‌وه‌ی هه‌واڵی تێكده‌رانه و داواشی له‌كه‌شتییه‌كان كرد هۆشیار بن له‌ناوچه‌كه، هۆشدارییه‌كه‌ش به‌دڵنیاییه‌وه هاوكێشه‌ی هه‌رێمایه‌تی ناوچه‌كه ده‌گۆڕێت.