داستانەكانی حیزبی شیوعی عێراق بەخوێنی هاوڕێكانیان تۆماركراون نەك دروشمەكانی شۆڕش‌

پەیسەر

دوای كۆتایی هاتنی دەسەڵاتی عوسمانی لە عێراق و هاتنە ناوەوەی ئیستیعماری بەریتانی لە ساڵی 1918 دا، كۆمەڵگەی عێراقی گۆڕانكاریی زۆری بەخۆوە بینیوە، دیارترینیان بۆ یەكەمجار دەركەوتنی چینی كرێكارانە ، لەبەر ئەوەی دەسەڵاتی داگیركەری بەریتانی پێویستی پێیان بوو، بۆئەوەی كاریان پێبكات بەتایبەتی لەڕاكێشانی هێڵی ئاسن و دروستكردنی بەندەرەكان دا. ئەمە سەرەڕای دروستكردنی چەندین كارگە بۆ ئەوەی پێداویستیەكانی سوپاكەی دابین بكات. 

لەگەڵ جێگیربوونی فەرمانڕەوایی بەریتانیای داگیركەر، دەستەبژێر-نوخبە-یەكی نیشتیمانی لەناوچە عەربیەكاندا دەركەوتن، سەرەڕای كاریگەرییان بە شۆڕشی ئۆكتۆبەری1917 ی یەكێتی سۆڤیەت لەژێر كاریگەریی (سەردەمی رۆشنگەری)ی ئەوروپادادابوون و لە بیری ئەوەدا بوون وڵات لەژێردەستی داگیركەرو بۆرجواكان دەربهێنن.

یەكەم بازنەی كاركردن و ڕێكخستنەكانی ماركسیەت لەناو چینی ناوەندی كۆمەڵگەی عێراقی و لەناو نەوەی چینی ئەرستۆكراتە خوێندەوارەكاندا سەریانهەڵدا، ئەوەش دەگەڕێتەوە بۆ بەرئەنجامی داگیركاری عوسمانی لەو ناوچەیە، كە چوار سەدەی خایاندووە و بە تاریكترین سەردەمەكانی دۆڵی ڕافیدەین ناودەبرێت.

سەرەڕای هەبوونی بیروباوەڕی سۆسیالیزمی لەناو شەقامی گشتی وڵاتدا بەڵام وەك ڕێكخستن و دانانی یەكەم بازنەی كاری حیزبی دەگەڕێتەوە بۆ كەسایەتیەك بەناوی (بیوتر فاسیلی) كە مەسیحیەكی ئاشووری بوو، باوكی چووەتە دەرەوەی عێراق و هەربۆیە گەورەبوون و خوێندنی –فاسیلی-لە (جۆرجیا) بووە. ساڵی 1922 لە ڕێگەی ئێرانەوە گەڕاوەتەوە بۆ عێراق و چاوی كەوتووە بە خەڵكی دیارو دەستەبژێری ئەو بوارە، ڕێكخستنەكانی حیزبی شیوعی لەسەرانسەری عێراقدا دروستكردووە، ئەو بازنانەش بە رێكخستنەكانی -هاوڕێ فەهد- بەناوبانگن، كە فەهد ناوی- یوسف سلمان یوسف- و زاوای فاسیلی بووە.

لەدایك بوونی خوێناویی:
خوێنەر ناتوانێت لە مێژوو حیزبی شیوعی تێبگات تا لەسروشتی سیاسی عێراق تێنەگات، لەبەر ئەوەی تایبەتمەندە خۆی هەبوو كە پربوو لە ئەنجامدانی توندوتیژی لە نێوان نەیارە سیاسیەكاندا كە رۆڵەكانیان زۆر جار لە (نێوان جەللاد و قوربانی) دا ئاڵوگۆڕ دەبوو، حیزبی شیوعی لە ژینگەیەكی زۆر ناخۆش و دڵڕەقانەی تائاستی وەحشیگەریی بێ بەزەییدا دروست بووە، ئەو دۆخە وایكرد كە كارەكانیان زۆر بە نهێنی ئەنجام بدەن و هەمیشە لە خۆشاردنەوەو ڕاكردندا بن، لە پێناوی ئەوەدا دەستگیرنەكرێن، ئەم حاڵەتەش ڕنگدانەوەی هەبوو لەسەر بیركردنەوەو ڕەفتاری ئەندامەكانی حیزب، مێژووی ئەم حیزبە بەو شێوەیە هاتووە جگە لە ماوەیەك كە كەمێك ئازادییان بەخۆوە بینیوە كە هەندێك لە شارەزایان پێیان وایە ئەو حاڵەتەش هیچ نەبووە جگە لە تۆڕێك بۆ دۆزینەوەو كەشفكردنی ڕێكخستنەكان و دەستنیشانكردنی سەركردوەو كادرەكانیان و دواجاركۆتاییان پێبهێنێت.

 لەو دۆخە ناڕەحەت و نالەبارەدا حیزبی شیوعی دەستی  بە كارە گەورەو گرانەكانی ڕێكخستن كردووە، ئەڵبەتە ئەمە بواری –فكری- ناگرێتەوە. هاوڕێ فەهد لەو سەروبەندەدا ئەكادیمیای- زەحمەتكێشانی رۆژهەڵات- تەواوكردبوو، ئەدەبیاتی حیزب لەو كاتانەدا وەرگێڕان و كۆپی تەواوەتی سۆڤیەتیەكان بوو، هەموویان باسیان لە بیری ماركس دەكرد، هەروەها ئەو نامیلكانەی كە هاوڕێ فەهد لەبارەی ڕێكخستنەكانەوە دەینوسین و تایبەت بوون بەو كێشانەی كە لای حیزب گرنگ بوون و جێگەی بایەخ بوون، وەك ڕوبەڕووبوونەوە داگیركەر و سیاسەتەكانی لە عێراق (ئەڵبەتە عێراق لە ساڵی 1932 سەربەخۆیی وەرگرتبوو، بەڵام سێبەرو دسەڵاتی شاراوەی بەریتانیا بەئاشكرا دیاربوو)،لەگەڵ ململانێ لەگەڵ دەربەگ و هەموو ئەو چین و توێژانەی لەگەڵ بەرژەوەندی داگیركەردا بوون.

لەگەڵ ئەمەشدا فەهد لە جەنگێكی فیكری گەورەدا بوو كەلەو سەردەمەدا (چەپەكانی جیهان) لەگەڵ (حیزبی شیوعی)هەیانبوو، هەروەها لەلایەكی دیكەشەوە لەگەڵ سۆشیاڵ دیموكراتەكان لە جەنگدا بوون، بۆ ئەو مەبەستە كتێبێكی دەركرد بەناوی (حزب شیوعی لا اشتراكیە دیمقراگیە) و كتێبێكی دیكەشی نووسی بەناوی (الصهیونیە) كە باسی لە جووەكانی عێراق دەكرد بەو پێیەی –جوولەكەكانی عێراق- رۆڵی سەرەكییان هەبوو لەناو ڕێكخستنەكانی حیزبداو سەركردەی دیاریان تێدا هەڵكەوتبوو، بڵاوبوونەوەی ئەو كتێبەش لە كاتێكدا بوو كە كیانی زایۆنی –ئیسرائل- لە كاتی دروست بوون دا بوو، زۆرینەی كەمینەكانی عێراق بە پشتیوانی -فەهد- و بە شێوەیەكی بەردەوام دژایەتییان دەكرد، دواتر دەستەیەك درووست بوون بەناوی –دەستەی قەڵاچۆكردنی زایۆنییزم-.

لە ساڵی 1949 رژێمی پاشایەتی عێراق (فەهد) و دوو لە هاوڕێكانی لە سێدارەدا، ئەم ڕوداوە بوو هۆی ئەوەی ڕێكخستنەكانی حیزب بخاتە تەنگەژەو كێشەی گەورەوە لەبەر ئەوەی حیزب لە سەرەتاكانی دروست بوونیدا بوو. ئەمەش وای لە هەندێك گەنج كردكە هەستن بە كۆمەڵە كارێكی سۆزداری و دوور لەبەرنامە لەبەرامبەر رژێم دا، لەبەر ئەوەی دەستیان ئاشكراببوو، ئەمەش بەهۆی ئەوەوە بوو كی توانای خۆشاردنەوەیان نەبوو،لە ڕاپۆرتە حیزبیەكاندا ئاماژە بۆ ئەوەكراوە بەهۆی خیانەت و خۆفرۆشی هەندێك لە ئەندامەكانی حیزبەوە هەموو شوێنەكانیان كەشفكراوون.

جیابوونەوەو گرفتەكانی ڕێكخستنەكان لەناو حیزبدا لەسەرەتای لە سێدارەدانی فەهدەوە بەردەوامییان هەبوو تا ساڵی 1955، لەو ساڵەدا -لیژنەی مەركەزی- بڕیاریدا بە هەڵبژاردنی (حسین احمد الرچی- سلام عادل) وەك سكرتێری حیزب، ئەو مامۆستایەك بوو چەندین جار ڕوبەڕووی گرتن و شوێن پێهەڵگرتن ببوویەوە، لەیەر ئەوە سەرپەرشتی مانگرتن و خۆپیشاندانی ڕێكخستنەكانی بەباشی و سەركەوتوویی ئەنجامداوە، هەروەها چەندین كەسی جیابووەوەی قایلكردبوو گەڕاندبوونیەوە بۆناو حیزب .

سەرەڕای سەركەوتنەكانی لە بواری ڕێكخستنەكاندا، بەڵام لەناوبردنی جەستەیی، دۆخی كاری نهێنی و هەموو ئەو ناهەمواریانەی دەهاتنە بەردەمی نەیانهێشت حیزبی شیوعی لە ڕووی فیكرییەوە بەباشی خۆی بونیاد بنێت و كۆمەڵە بیرمەندێك پەروەردە بكات كە هاوشان بێت لەگەڵ گەورەبوونی حیزبەكەداو تەریب بێت لەگەڵ بەرەو پێشچوونی ڕێكخستنەكانیداو لە ئاستی ئەو مێژووەدا بێت كەلە مێژووی عێراقدا تۆماریان كردووە. هەربۆیە لە ڕووی فیكرییەوە كاریگەر بووە بە بۆچوونەكانی حیزبی شیوعی سووری و بەشێك لە ئایدیا و دروشمەكانی لەوانەوە وەرگرتووە. وەلەئەنجامی ناكۆكی و جیابوونەوەی حیزبی شیوعی عێراقی –خالید بەگداش-ی سكرتێری حیزبی شیوعی سوریا دەستی لە كاروبارەكان وەردەدا.

سەرەڕای چەندین توێژینەوە لەبارەی شیوعیەكانی عێراق ئەنجام دراوە لە –ئەكادیمیای زەحمەتكێشانی رۆژهەڵات- ی ڕوسیا هەروەها لە ڕوانگەی بەشداریكردنی نوێنەرانی حیزب لە كۆڕو كۆبوونەوە نێو دەوڵەتیەكانیشدا، دەركەوتووە كە پەیوەندیەكانی حیزبی شیوعی عێراق لەگەڵ شیوعیەتی جیهانیدا زۆر ڕوون و دیار نیە، لە هەمان كاتدا حیزبی شیوعی عێراقی هۆكارەكەی بۆ ئەوە دەگەڕیننەوە كە ئەمان ئەو وێنەجوان و پەسەند كراوەكەی یەكێتی سۆڤیەت نین بۆیە ئەوان لەناوچەكەدا بەردەوام چاویان لە سەر حیزبی شیوعی سوریاییەو ئەمانیان فەرامۆش كردووە.

سەردەمی كۆماریی :
حیزبی شیوعی لەگەڵ حیزبە پێشكەوتوخوازەكان و ئەفسەرانی نیشتیمان پەروەر پێكەوە هاوكاربوون بۆ كۆتایی هێنان بە ڕژێمی پادشایی لە عێراق، بۆ ئەو مەبەستە لە ساڵی 1956 ەوە دەستیان بە پلاندانان كرد بۆ ئەوەی لە ساڵی 1958 دا كارەكە بگەیەننە ئەنجام لە ڕێگەی رێكخستەكانی ئەفسەرە نیشتیمان پەروەرەكانەوە كە زەعیم روكن (عەبدولكەریم قاسم) سەرپەرشتی دەكردن.

سەرلەبەیانی رۆژی  14 تەمووزی 1958 ئەفسەرەكان دەستیان بەسەر جومگە گرنگەكانی حكومەتدا گرت بۆ ئەوەی سیستەمی یەكەم (كۆماری عێراق) ڕابگەیەنن و (پەیمانی بەغداد) هەڵبوەشێننەوەو جاڕی ئازادی عێراق بدەن وە ك لەو سەردەمەدا دەیانگوت خۆیان لە (جونەیهی ئیستەرلینی) دەربازبكەن.

ئەمە پرۆژەیەكی كۆمەڵایەتی و ئابووری گەورە بوو، شیوعیەكان تیایدا ڕۆڵی بەرچاویان هەبوو، كاتێك یاسای نوێ هاتە كایەوە تیایدا یاسای نوێی باری كەسێتی هاتە ئاراوە، كە تیایدا دانی ناوە بە یەكسانی نێوان ژنان و پیاودا، هەروەها بەشی ژنانی لەگەڵ پیاوان یەكسان كردوە لە بابەتی –میرات- دا،  لەبواری چاكسازی كشتوكاڵیشدا كە پێی دەگوترا –یاسای ئیصلاحی زەراعی- و تیایدا موڵكایەتی دەرەبەگەكانی هەڵدەوەشاندەوە.

دەبینین لە ئەنجامی ئەم جۆرە كارانە و شێوازی كاركردنیانەوە حیزبی لە دەسەڵات نزیك دەكردەوەو بەتەواوی دەستیان بەسەر شەقامی عێراقیدا گرتبوو، لەگەڵ ئەوەشدا بەدرێژایی ئەو ماوەیەش هێشتا حیزبی شیوعی دەستبەرداری كاری نهێنی نەبووبوو.
گرفتەكان لەكەسی یەكەمی شۆڕشی  1958 ەوە –عەبدولكەریم قاسم- دەستی پێكرد، چوون تاك لایەنە دەستی بەكارەكانی كرد، ئەو زۆرتریش لە حیزبی نیشتمانی دموكراتی یەوە نزیك بوو كە لەلایەن (كامل چادرچی)یەوە سەرۆكایەتی دەكرا كە زۆر باوەڕیان بە سۆسیالیزمی فابینسم هەبوو، لەگەڵ ئەوەشدا قاسم راستەوخۆ پەیوەندی راستەوخۆی لەگەڵ هیچیان نەبوو.

لەگەڵ ئەمەشدا حیزبی شیوعی هەر لەسەرەتاوە داوای ئەوەی دەكرد بە شێوەیەكی دیموكراسیانە دامەزراوەكان بونیات بنرێن و سیستەمی پەرلەمانی بێتە ئاراوە، بەڵام باسیان لە هاوبەشیكردنی دەسەڵاتدا نەدەكرد، چوون زۆرینەیان ڕایان وابوو ئەگەر بەشداری هەڵبژاردنەكان بكەن بە زۆرینە دەیبەنەوەو دەتوانن ئەوان خەڵك  بكەنە هاوبەش.

بە پێچەوانەی چاوەڕوانیەكانەوە هەر لەساڵی یەكەمەوە ناكۆكی كەوتە نێوان حیزبی شیوعی و قاسم، لە ساڵی 1959 ڕوداوەكانی كەركووك ڕویاندا و قاسم حیزبی شیوعی بە كوشتن و خوێنڕشتن تاوانباركرد، هەندێك لەو كوردانەش كەئەندامی حیزبی شیوعی بوون بەشدار بوون، لە شەڕی نێوان تورك و كوردی شارەكەدا دەیان كەس لە هەردوولا كوژران.

كاتێكیش سەركردەی سەربازی –عەبدولوەهاب شەواف- بە هاوكاری میسریەكان و لەناوخۆشدا بە پاڵنەری -قەومیەكان- و –دەرەبەگەكان- و –لایەنە دینەیەكان- ئەوانەی كە نیگەران بوون لە سیاسەت و ئەدای  حیزبی شیوعی، هەڵگەڕانەوەی لە دژی  عبدالكریم قاسم ئەنجامدا، دەستێوەردانی حیزبی شیوعی یەكلایی كەرەوە بوو دوای ئەو ڕوداوەش دروشمی حیزبی شیوعی بوو بەشداریكردن لە دەسەڵاتدا. حیزبی شیوعی بە شێوەی كرداری چووە ناو بابەتی بەشداریكردن لە حكومەت دا و بۆ ئەو مەبەستەش بە پشتیوانی ئەوانەی لایەنگرییان دەكرد ژمارەیەكی زۆریان كۆكردەوەو لە دوای شۆڕشی 1958 ەوە رێكخستنەكانیان بە هەزاران كەس زیادی دەكرد، ئەوەندە خەڵك بە لێشاو دەچوونە ناو ئەو حیزبەوە كە بەناچار لە ساڵی 1959 حیزب وەرگرتنی ئەندامیان ڕاگرت، لەبەر ئەوەی هەیكەلی حیزب توانای هەڵگرتنی ئەو هەموو ئەندامەی نەبوو،ئەندامانی لیژنەی مەركەزی گەشتنە 33 كەس، هەرچەندە لەسەر ئاستی عێراق حیزبی شیوعی ئامادەیی تەواوی تێدابوو بۆ ئەوەی دەسەڵات وەربگرێت، بەڵام سەركردایەتی نەیتوانی پرۆژەكەی بگەیەنێتە مەنزڵ لەبەر ئەوەی حیزبی شیوعی سۆفیەتی لە ڕاپۆرتی خۆیدا ڕەخنەی زۆری لە حیزبی شیوعی عێراقی گرتبوو.

یاداشتەكە بە توندڕەوی چەپرەوەكان لێكدەدرایەوە و داوای لێكراوە كە پشتیوانی لە قاسم بكرێت لەبەر ئەوەی عێراق لەبەردەم پیلان و دەسیسەی ئیمپریالیزمی دایە، هەربۆیە دەبێت حیزب پاڵپشتی عەبدولكەریم قاسم بكات و بەشداری لەگەڵ بكات لە دەسەڵاتدا. بەم شێوەیە حیزب لە بەرنامەو پلانەكانی خۆی پاشەكشەی كردو هیچ جۆرە ئەڵتەرناتیڤێكی گونجاوی بەدەستەوە نەبوو، وەك تاكە لایەن چوون و لەگەڵ قاسم ڕێكەوتنیان كردو چارەنووسی خۆیان بە چارەنووسی ئەوەوە گرێداو هیچ ئاسۆیەكی داهاتووشیان لەبەرچاو ڕوو نەبوو.

لەناوبردن و جیابوونەوە:
فەرمانڕەوایەتی تاكەكەسی قاسم و نزیكی لە قەومیەكانەوە كەلە ترۆپكی دەسەڵاتدا بوو، ئەوانەی لێ بەرهەم هات كە هەڵگەڕانەوەو شۆڕشی لەدژ ئەنجام بدەن، رۆژی 17 تەمووزی 1963 ئەوەی كە چاوەڕوان دەكرا ڕویدا، هەرچەندە ئەگەر شیوعیەكان بیانویستایە دۆخەكەیان دەگۆڕی وە ئاڕاستەكە ئاوەژوو دەكرایەوە و بەدژی قەومیەكان، بەڵام ئەوان بە بیانووی نەڕژانی خوێن خۆیان دوورخستەوە، ئەو هەڵگەڕانەوەیە بە كارەساتێكی ناخۆش كۆتایی هات كە بریتی بوو لە كوشتنی خۆی و هاوڕیكانی لەناو ژوورەكەی خۆیدا، پاشان سەرانی شۆڕشەكە لە ڕێگەی رۆژنامەوە بەیاننامەیەكیان بڵاوكردەوە و لەناو شەقام و شوێنە گشتیەكانیش بڵاوەیان پێكرد ، ئەو بەیاننامەیە خەڵكی لە دژی شیوعیەكان هاندەدا تا لەناویان ببەن، ئەو هەڵمەتە بووبە كردارو هەزاران ئەندامی ئەو حیزبە لەناوبران، لەو ڕوداوەدا زۆرینەی كادیرەكانی حیزب و هەندێك لە سەركردایەتیەكانیان لەسەروو هەمووشیانەوە سكرتێری لیژنەی مەركەزی –سەلام عادل- بەشێوەیەكی زۆر دڕندانە سزایان دان و كوژران،

دوای كوشتنی سەلام عادل بەو شێوە ناشیرین و ناخۆشە، عەزیز محمد سكرتاریەتی ئەو حیزبە گرتە دەست كە لە مێژووی حیزبی شیوعی عێراقیدا بە درێژترین ماوە ئەژمار دەكرێت (1963-1993)، لە نێوان ساڵانی 1963 تا 1968 بە كۆماری دووەمی عێراق ناو دەبرێت، لەبەر ئەوەی لەو ماوەیەدا حیزبی شیوعی كەمترین جووڵەو چالاكی هەبووە، بەڵام زۆرترین جیابوونەوەی تێدا ڕوویداوە كە لەمێژووی ئەو حیزبەدا وێنەو پێشینەی نەبووە.

ساڵی 1964 چەندین ئاڕاستەی كاركردن لەناو سەركردایەتی حیزب دا سەریان هەڵدا، ئەوانە بوونە هۆی دوور خستنەوەی ئامانجەكانی شۆڕش لە شۆڕشی سۆسیالیزمی، ئەمانەش بوونە هۆی كەمكردنەوەی رۆڵی حیزب و چینی كرێكاران و زەحمەتكێشان، زۆرینەی هەرە زۆری جەماوەرو قاعیدەی ئەو حیزبەش دۆخەكەیان رەت دەكردەوە، هەموو ئەم دەرئەنجامانە لە كۆبوونەوە لیژنەی مەركەزیدا و لە ساڵی 1664 لە (پراگ) تاووتوێ كران و دواتر ئەو ئاڕاستەیە نانرا بە (خگ اب).

هەرچەندە حیزب لە دوای تەنها یەك ساڵ دەستی لە –خگ اب- هەڵگرت، بەڵام ئەو دەست هەڵگرتنە نەبووە هۆی راگرتنی جیابوونەوەكانی حیزب و ناكۆكیە فیكری و ڕێكخستنەكانیان، كە لەگەڵ هەموو قۆناغێكدا دەردەكەوتەوەو سەریان هەڵدەدایەوە. یەكەم جیابوونەوە  ساڵی 1967 ڕویدا كە (حیزبی شیوعی عێراق – قیادەی مەركەزی) ڕاگەیەنراو هەیكەلی حیزبی دابەشی دوو كرد، لەگەڵ ئەو جیابوونەوەیەدا ژمارەیەك لە ئەندامانی سەركردایەتی كۆن لەلایەن رێكخستنە تازەكەوە دەست بەسەر كران.

ڕێكخستنە تازەكە بانگەشەی بۆ شەڕی (پارتیزانی) و (شۆڕشی نهێنی) و (راپەڕینی چەكدارانە لە گوندەكان) دەكرد، لەگەڵ ئەوشەدا جەختی لەسەررەتكردنەوەی هەڵگەڕانەوەی سەربازیی دەكرد، لە هەمان كاتدا پشتگیریكردنی سوپای بۆ ڕاپەڕینی جەماوەری بە شتێكی خراپ نەبوو كە هیوای لەسەر هەڵچنرابوو، ئەوەش لە پاش ئەو ئەزموونانەوە دەهات كە خەباتی حیزبی شیوعی لەو ساڵانەدا ئەنجامی دابوو لە نموونەكانی وڵاتی كوەیت كە لەلایەن سەفارەتی چینەوە لە عێراق ڕاستەوخۆ سەرپەرشتی دەكرا.

لە گەڵ ئەوانەشدا هەوڵە سەربازیەكانی ڕێكخستنە نوێیەكە بۆ دژایەتی  وەستانەوە لەدژی دەسەڵات سنوورداربوو و لەچاوەڕوانی ئەواندا نەبوو، بەڵكو چالاكیەكان و تواناو ئەزموونەكانی دەزگا هەواڵگریەكان بۆ لێدان و سەركوتكردنی حیزبی شیوعی كە لە سەردەمی پاشایەتیەوە بۆیان مابوویەوەو كەڵەكە ببوو هەمووی لای دەزگا ئەمنیەكانی (بەعس) بوونی هەبوو سەرەڕای دەستكەوتنی تازە لە ئەنجامی هەڵگیرسانی شۆڕشی 1968 كە بەعسیەكان لە دژی قەومیەكان ئەنجامیاندا بەو هۆیەشەوە (ئەحمەد حەسەن بەكر) بووە سەرۆك كۆمارو (سەدام حسین) بووە جێگری و دۆسیەی (ئەمنی) وڵاتی گرتە دەست و دواجایش خودی سەرۆك كۆمار(ئەحمەد حەسەن بەكر)یشی كردە ئامانج لە ساڵی 1979 دا.

ڕێكخستەنەكان زۆر بەخراپی لێیان درا و دەزگا ئەمنیەكان كەوتنە گرتن و ڕاوەدونانی زۆر لە كادرە دیارو بەناوبانگەكانی حیزب، لێدانی بەعسیەكان لە حیزبی شیوعی ئەوكاتانە زۆر تر كاریگەریی هەبوو ئازاری بە ستوونی ڕاگرەكەی گەیاند كە بەرپرسی یەكەمی لە ساڵی 1969 دا دەستگیركرد. بەناوی (عزیز الحاج) نابراو جگە لەوەی كە لە كازمیەی بەغداد لەدایك بووە كوردی فەیلی بووەو بە یەكێك لە نوسەرە دیارو بەرچاوەكانی حیزبی شیوعی ئەو كات دەژمێرێت، كەچی لەدوای ئەوەی هەموو هاوڕێكانی لەسێدارە دەدرێن ئەو ئازاد دەكرێت و لەكاری حیزبی دووردەكەوێتەوەو لە ساڵی 1971یش دا دەبێتە نوێنەری عێراق لە (یونسكۆ)ی سەربەنەتەوە یەكگرتوەكان. هەندێك لەسەرچاوەكان باس لەوە دەكەن هۆكاری لە سێدارەدانی هاوڕێكانی و مانەوەی خۆی و دواتر دانانی بە نوێنەری عێراق بۆ ئەوە دەگەڕیتەوە كە هاوكاری دەزگا ئەمنیەكانی كردبێت و قسەی بۆ بردبن و زانیاری پێدابن. بەڵام ژمارەیەكی دیكەش ئەو قسانە بە هەڵبەستراو دەزانن و پێیان وایە تۆمەتێكەو دەدرێتە پاڵی و هۆكارەكەشی بۆ ئەوە دەەڕێننەوە كە لە حیزبی شیوعی دا باڵێكی جیاكردوەتەوە.

 

تەڵەی بەرەی نیشتمانی:
حیزبی بەعس لە ساڵی 1979 وە دەستیكردووە بە چەندین پرۆژەی چارەنوس ساز. لەوانەش خۆماڵێكردنی نەوت ، بەیاننامەی 11 ئازاری 1971 كە لەو بەیاننامەیەدا بەشیك لە خواستەكانی گەلی كورد دەستەبەر كرابوو، لەوانەش زمانی كوردی بە فەرمی ناسێنرابوو، بەم كارەش بۆ ماوەیەكی زۆر كێشەو گرفتە ئەمنیەكانی خامۆش كردبوو.

لە هەمان كاتدا ڕێكەوتنی هاوكاری و دۆستایەت لەگەڵ یەكێتی سۆڤیەتی ئەوسا واژۆكردبوو، هەروەها بە خێرایی دانی نا بە ئەڵمانیای رۆژهەڵات داو ئەوەش بوو هۆی ئەوەی سەرنجی یەكێتی سۆڤیەت راكێشا و فشاری خستە سەر بەرپرسانی حیزبی شیوعی تاهاوپەیمانی و هاوكاری لەگەڵ حیزبی بەعس ئەنجام بدەن، نەك هەر ئەوە بەڵكو سۆڤیەت هەڵوێستی بەعسیەكانی لە حیزبی شیوعی پێباشتر و گونجاوتر بوو.

فشارەكە تەنها لەسەر شیوعیەكان نەبوو بەڵكو سەركردایەتی بەعیسش كەوتە هاوكاری و نزیكبوونەوە لەگەڵ شیوعیەكان وهەڵگرتنی فشاری جۆراوجۆر لەسەریان ، ئەم دوو فشارە لە هەردوولاوە بووە هۆی ئەوەی لە ساڵی 1973 دا رێكەوتنی نێوان بەعس و شیوعیەكان واژۆكرا.

لەدوای ئەوەوە هەڵگەڕانەوە شكستخواردووەكەی قەومیەكانی 1968 كۆمەڵێك دەرئەنجامی لێكەوتەوە، لەوانەش دووركەوتنەوەی بەعسەیەكان لە دژایەتیكردنی شیوعیەكان و بەڵكو كردنی بە ڕووكەشێك بۆ جوانكردنی دەسەڵاتەكەی خۆی، بەعسیەكان زۆر كارامەیانە توانییان كار لەسەر شیوعیەكان بكەن، وەك دانانیان لەو شوێنانەی كە دەبووە پشتیوانی بۆ حیزبی بەعس و ئەوەش دەبووە هۆی شۆڕبوونەوەی دیدگای بەعس بۆ ناو خەڵك، لە هەمان كاتیشدا دەبووە هۆی بەرزبوونەوەی پەیوەندیەكانی حیزبی بەعس لە ناوەوەو دەرەوە بە تایبەت لەگەڵ بلۆكی رۆژهەڵاتی سۆسیالیستی، سەرەڕای ئەوەش لەبەر ئەوەی شیوعیەكان خاوەنی رۆشنبیرییەكی فراوان بوون و كاریگەرییان لەسەر بواری رۆشنبیری عێراق دانابوو، ئەمەش بووە هۆی ئەوەی كە ڕواڵەتێكی رۆشنبیرانە بە حیزبی بەعس ببەخشرێت. هەربۆیە هاوپەیمانیەكە زیاتر لە جوانكردن و ئەستۆپاكی بوو بۆ بەعسیەكان و سڕینەوەی مێژووە  خوێناویەكەیان .

ئەو هاوپەیمانیەی دوو قۆڵییە بەردەوام بوو تا ئەوە ئاشكرابوو كە ئامانجی بەعسیەكان بریتی بووە لە دوورخستنەوەی شیوعیەكان لە پێگە جەماوەرییەكەی، ئەگەر بە ترس و تۆقاندن كارەكەیان پێنەكرابێت، ئەوا لە ڕێگەی یاساوە پێیان كرا، بەتایبەتی ئەو كاتانەی حیزبی بەعس فشاری زۆر خستە سەر حیزبی شیوعی كە ڕێكخراوە جەماوەریەكانی هەڵبوەشێنێتەوە كە هەزاران كەس لەناویاندا كاریان دەكرد و لە چین و توێژە جیاوازەكانی قوتابیان و لاوان و ژنان پێكهاتبوون.

حیزبی بەعس سودێكی زۆری لە پەرتكردنی بزووتنەوەی نیشتیمانی عێراقی بینی و توانی لەیەكیان داببڕێت كە ئەوانیش بریتی بوون لە (حیزبی شیوعی عێراق) و (پارتی دیموكراتی كوردستان- بەسەرۆكایەتی مستەفا بارزانی) كە ئەو كات خەریكی خەباتی چەكداری بوون لە باكووری عێراقداو لە دژی حیزبی بەعس كاری چەكدارانەیان ئەنجام دەدا.

ئامانجی بەعسیەكان لە دروستكردنی (بەرە) ئەوە بوو بتوانێت خۆی لە هاوپەیمانی هەموو حیزبەكان ببوێرێت، ئەوەش بۆ ئەوەی بتوانێت بەئاسانی لەیەكیان جیابكاتەوەو بە سانایی دەست بگرێت بەسەریانداو لە بابەتی فیكری و ڕێكخراوەییەوە ئاڵوگۆڕیان بەسەردا بهێنێت، تا نەتوانن پاڵ بەیەكەوە بدەن و بەرەیەكی چەكداری لە ژی بەعس نەكەنەوە، بەتایبەتی نەهێڵن ئاراستەكەیان بەرەوە كوردستان بڕوات و لەوێشەوە بەرەیەكی سەربازی پێكنەهێنن و شیوعیەكان نەبنە هۆی بەهێزكردنی كوردەكان و پشتیوانییان نەكەن.

كارو باری ئەو بەرەیە پشتی بە لیژنەیەكی هاوبەشی هەردوو حیزب بەستبوو كە لە لیژنەی مەركەز لەبەغداد سەرپەرشتی دەكردن بەسەرۆكایەتی سەدام حسین، پاشان لە هەموو پارێزگایەك لیژنەیەكی لاوەكی هەبوو، تەنها مەرجیش ئەوەبوو دەبێت لە كەسی یەكەمی هەردوو حیزب پێكهاتبن، لەگەڵ ئەوەشدا ڕێگە درابوو بە حیزبی شیوعی لەسەرانسەری عێراقدا بارەگا بكاتەوە، ئەمەش بووە هۆی دەركەوتن و ئاشكرایوونی زۆرینەی ئەندامانی حیزبی شیوعی و دەزگا ئەمنیەكانی حیزبی بەعسیش بكەونە خۆئامادەكرن تا لە هەر كات و ساتێكدا و لە سەعاتی –سفر- دا دەستیان لێبوەشێنن.

سەعاتی سفری حیزبی بەعس كەوتبووە دوای ئەو بوژانەوەیەی كە دەكەوتە نێوان 1973-1967 و هاوكات بوو لە گەڵ گرێدانی سێیەم كۆنگرەی حیزب لە بەغداد  یەكەم كۆنگرەی دوای دەستبەركاربوونی بەعس، چوون ئاشكرابوونی حیزب بە (قیادەو قەواعیدیەوە) وەك تەڵەیەك وابوو بۆ قەڵاچۆكردنی حیزبی شیوعی پێبكەن.

توندوتیژی تۆقاندنەی لەبەرامبەر شیوعیەكان كاتێك زیاتر بوو كە شیوعیەكانی ئەفغانسان سەركەوتنیان بەدەستهێناو چوونە سەر كورسی دەسەڵات، هەربۆیە بەعەسیەكان ئەمەیان بە ئاماژەیەكی مەترسیدار لەسەر خۆیان وەرگرت و لەترسی دووبارە نەبوونەیوەی لە عێراق، بۆیە حیزبی بەعس بڕیاری لە سێدارەدانی 31 ئەفسەری ناو سوپای عێراقی دا لە ساڵی 1978 دا بە بیانووی ئەندامێتییان لە ڕیزەكانی حیزبی شیوعیدا. هەر چەندە لە سەر ئاستی جیهانی نیگەرانی و ناڕەزایەتی زۆر هەبوو و تەنانەت خودی (برجنێف) خۆی خستە ناو دۆخەكەوە و پەیامی دایە حیزبی بەعس و دەسەڵاتدارانی عێراق بەڵام بەعس هەموویانی لە سێدارەدا و تەرمەكانیشی بردە بەردەم بارەگای سەرەكی حیزبی شیوعی وەك سوكایەتی و ترساندن و نیشاندانی بێباكی خۆیان.

كۆتا بزمار كە لە تابووتی حیزب درا ئامادەنەبوونی حیزبی شیوعی بوو  لە لۆمەكردن و ئیدانەكرنی حیزبی بەعسی سوریا، كە حیزبی بەعس داوای لێكردبوون، هەرچەندە شیوعیەكان ئەوەیان ڕوونكردبوویەوە ئەوان گوێیان بە ناكۆیەكانی نێوان ئەو دوو باڵەی حیزبی بەعس نیەو بەیەك چاو سەیری هەردوولا دەكەن هەروەها بە هەمان شێوە رەتی ئیدانەكردنی (رێكخراوی ئازادی خوازی فەلەستین)یشیان ڕەتكردەوە كە بەعسیەكان لەگەڵیان ناكۆك بوون. لێرەوە ناكۆكیەكانی هەردوو حیزب بەرەو گەورەتر دەڕۆشتن و تا گەشتە ئەوەی كە حیزبی شیوعی بە ئەندامەكانی خۆیان بڵێن (هاوڕێ خۆت دەربازكە) ئەوەش ئاماژەیەك بوو بۆ ئەوەی هەركەسەو لە لای خۆیەوە وڵات بەجێبهێڵێت.

لەبەر ئەوەی هیچ پلانێك نەبوو بۆ چوونە دەرەوەو ڕاكردنی شیوعیەكان لە عێراق، هەزاران كەسیان لە ژن و پیاو كەوتنە دەست هێزە ئەمنیەكانی بەعس، لێرەوە هەڵمەت و قەڵاچۆكردنی دووەم دەست پێدەكات كە زۆرینەی هەرەزۆری كادیرە ناوەندەكانی دەگرتەوەو بەشێكی زۆریشیان زیندانی دوور ودرێژیان بەسەردا سەپاندن و ژمارەیەكیشیان لە سێدارەدران و ژماریەكیش لە كادیرەكان روویان كردە كوردستان لە بەر ئەوەی بە شوێنێكی ئارام و بێدەنگیان دەزانی.

خەباتی چەكداریی:
ساڵی 1979 لە باكووری عێراق یەكەم شانەی چەكداریی حیزبی شیوعی دروستكرا، حیزب دانی بەوەدا نا كە كاری چەكداریی هاوكات لەگەڵ بواری فیكری و رێكخراوەییدا هۆكارێكی زۆر باشە بۆ لادان و سەرنگونكردنی رژێمی بەعس، لەگەڵ ئەوەشدا پێشوتریش چەندین كەسیان چووبوونە ناو سوپای یەمەنی باشوورو رێكخراوە چەكداریەكانی فەڵەستین و ئەزموونی سەربازیی زۆریان كۆكردبوویەوە.

حیزبی شیوعی هاوشان لەگەڵ هێزەكوردیەكان كەوتنە دژایەتیكردنی حیزبی بەعس، لە كوردستان دوو هێزی چەكداری گەورە هەبوون كە پارتی دیموكراتی كوردستان بەسەرۆكایەتی –مەلامستەفا بارزانی – و ئەوی تریان یەكێتی نیشتیمانی كوردستان بوو بە سەرۆكایەتی جەلال تاڵەبانی، ئەمە لە كاتێكدا كە یەكێتی لە پارتی جیابوبویەوە، لەگەڵ ئەوەشدا خۆیان لەناوخۆشیاندا لە شەڕێكی ناوخۆیی دابوون، هەركاتێك لایەكیان هەستی بەوە كردبێت بەگیرهاتووە یان لە كەوتن نزیك بووەتەوە پەنای بردوەتە بەر (دوژمنەكەیان) حكومەتی عێراقی، بۆ ئەوەی هاوسەنگی و باڵانسەكە ڕابگرن.

لەو ململانێ و ناكۆیانەدا حیزبی شیوعی چەندجارێك دەیویست ناوبژییان بكات و بكەێتە نێوانیانەوە بەڵام بێسوود بوو، بۆیە ناچاربوون بە دابەشبوونیان، ئەوەش بووە هۆی ئەوەی كە یەكێتی تەنگەتاو بكات و ناچار لە ساڵی 1983 بۆیەكەمجار پەلاماریان بدات و سەرجەم بارەگاكانی حیزبی شیوعی دەست بەسەردا بگرێت و ژمارەیەگی زۆریشیان بكوژرێت كە بەكارەساتی (پشتاشان)بەناوبانگە.

تێكچوونی هاوسەنگی لە نێوان شیوعی و بەعسیەكان، بەكارهێنانی چەكی كیمیاویی لە دژی كوردەكان و كێشەی شیوعیە چەكدارەكان و هێزە كوردیەكان لە كوردستان ، لە كۆتایی هەشتاكانی سەدەی ڕابوردوودا بووە هۆی شكستهێنانی خەباتی چەكداریی حیزبی شیوعی ئەمە لە كاتێكدا كە شیوعیەكان خاوەنی سنورێكی فراوانی خاك بوون كە بەدەستیانەوە بوو هەروەها ژمارەیەكی بەرچاویش شەهیدیان دابوو.

دواجار حیزبی بەعس لە هەموو هاوكێشەكان بە دۆڕاویی هاتەدەرەوە، لە قۆناغێكدا حیزبی شیوعی هاوپەیمانی لەگەڵ قەومیەكان كردووە لەسەردەمی عەبدولكەریم قاسمداو بەرگرییان لە شۆڕشەكەی كردووە، ئەوەش بە بیانووی پشتیوانیكردنی لە فەرمانڕەوایی نیشتمانی، بەڵام دواجار هەموو زیندانەكان پڕكران لە ئەندامانی حیزبی شیوعی و كۆتاییەكەشی بەكارەسات و قەسابخانەی مرۆیی كۆتایی هات. لە ناوەڕاستی حەفتاكانیشدا هاوپەیمانییان لەگەڵ بەعسیەكان كردوو لە ساڵی 1979 ش دا بە كارەسات كۆتایی هات، لەگەڵ حیزبە كوردیەكانیش هاوپەیمانی دروستكردو بە (پشتاشان) كۆتایی هات.

ژمارەیەكی زۆر لە شیوعیەكان كوژراون لەبەر ئەوەی داوای پێداچوونەوەیان كردووە بە سیاسەتی لە مێژینەیاندا، چوون وایانداناوە كە ئەو ڕێكەوتنانە هیچ پاساوو بیانویەكیان نیە، بەڵام لە هەمان كاتدا ژمارەیەكی دیكە پێیانوایە ئەو قۆناغە پێویستی بەو رێكەوتنانە هەبووە تا بەو ڕێگەیەوە هەناسەیەك بدەن، چوون گۆڕەپانی عێراق بە جۆرێك بوو كە نەدەتوانرا بەتەنهایی هیچ كارێك ئەنجام بدرێت، هەر لەسەرەتای دامەزراندنیشەوە (فەهد) گوتەیەكی بەناوبانگی هەیە كە دەڵێت: ڕێكخستنەكانی حیزب بە هێزكەن، ڕێكخستنەكانی بزووتنەوەی نەتەوەیی بەهێزبكەن.

تەنگەژەی داگیركاری و تائیفی:
هێزە سیاسیە ئۆپۆزسیۆنەكان لە دەرەوەی عێراق گەشتبوونە ئەو بڕوایەی كە لادانی حكومەتی عێراق دوورە و تاڕادەیەكیش مەحاڵە، هەموو هەوڵدانێكیش بۆ لابردنی رژێمی سەدام حسین ئەنجامەكەی مەترسیدارو ترسناكدەبێت، چوون سزای هێزە ئۆپۆزسیۆنەكان ئەوەندە توندو جەرگبڕبوون بۆیە لای هەموو هێزە ئۆپۆزسێۆنەكان گۆڕانگارییان تەنها وەك خەیاڵ و قەسەكردن دەهاتەبەرچاو،ئیتر گۆڕانكارییەكە سەربازی بێت یان هەڵگەڕانەوەو ئەنجامدانی شۆڕشی سەربازیی.

بەڵام لە كاتی ڕوداویی 11 سێبتەمبەری 2001 دا روخاندنی ڕژێمی عێراق بووە كارێكی مسۆگەر و تەنها لەسەر كات مابوویەوە، لەو هەلومەرجەدا حیزبی سیوعی لە نێوان دوو بژرادەی گەورەدا (رژێمێك كە خوێنی هەزاران كەسی لەگەردندایە) و (هاوپەیمانی كردن لە گەڵ هێزی داگیركاری ئیمپریالیزم) لەم كاتەدا حیزب دروشمی (نەخێر بۆجەنگ نەخێر بۆ دیكتاتۆریەت)یان هەڵبژارد، كە هەمان دروشم چەپەكانی ئەوروپاش بەرزیانكردبوویەوە.

حیزبی شیوعی بۆیە جەنگیان رتكردەوە لەبەر ئەوەی جەنگ خراپترین كارەسات دەخوڵقێنێت، وە جەختیشیان لەسەر ئەوە كردبوویەوە كە دەربازبوون و ڕزگاری گەلانی عێراق لە ڕێگەی بیانیەكانەوە نابێت، هەربۆیە ئەوان ئەوەیان بەباش دەزانی كە هێزە سیاسیە ئۆپۆزسیۆنەكان پشت بە ست بە خەڵك و بە هاوكاریی هێزی سەربازی عێراق خۆی.

ئەو لایەنە سیاسیانەی حیزبی شیوعی گرەوی لەسەر دەكردن لەمانە پێكهاتبوون: ئیسلامیەكان، قەومی و لیبراڵیەكان، هەموو ئەمانەش بە پاساوی -ئەمری واقیع- بوونە هاوپەیمانی ئەمەریكیەكان و خۆیان سازو ئامادەدەكرد بۆ عێراقی داوی سەدام حسین.

پرۆژەكەی ئەمەریكا  بۆ بەڕێوەبردن و فەرمانڕەوایی عێراق، كاری لەسەر (پشك) دەكرد لە نێوان تایەفەو نەتەوەكانی عێراقدا، دەرئەنجامەكەشی ئەوەبوو هەندێك لایەنی لاوەكی هاتنە پێشەوەو دەركەوتن و چوونە ناو فەرمانڕەوایی و دەسەڵاتەوە، هەر ئەوەش بووە هۆی زیندوو كردنەوەی گیانی نەتەوەیی و مەزهەبی و تائیفی . سەرەڕای ئەو ئازادییە لاوەكییەی كە لەهاتە پێشەوە بۆ گەلانی عێراق، حیزبی شیوعی بڕیاریدا بەشداریی پرۆسەی سیاسی بكات، هەرچەندە لە ساڵی 1979 ەوە لە پرۆسەی سیاسی عێراق دابڕاوە، هەربۆیە پەنایان بردەوە بەر رێكخستنەوەی حیزبی و پێداچوونەوەی، بەڵام ئەو دۆخە نوێیەی حیزب نەبووە مایەی دڵخۆشی ئەندامانی حیزبی شیوعی لەبەر ئەوەی زۆر بێ ئومێد ببون لەو كارە.حاڵەتی پاشەكشەی هەموو حیزبە چەپەكان دەگەڕایەوە بۆ دوو

هۆكاری سەرەكی: 
یەكەم: لاوازیی و كەمتوانایی چەپەكان و هەموو ئەو حیزبانەی كە ناوی –شیوعی- یان لە خۆیان ناوە لە هەموو جیهاندا، بەتایبەتی لە داوی روخانی دیواری بەرلین و ڕوخان و لەبەر یەك هەڵوەشانی یەكێتی سۆڤیەت و یەكلایی بوونەوەی جیهان بۆ یەك جەمسەریی،  هەرچەندە حیزب زۆر كاری بۆ ئەوە دەكرد كە بەداواداچوون بكات بۆ هۆكارەكانی پاشكەوتنی حیزب و بۆ ئەو مەبەستەش كۆنگرەی پێنجەمی خۆی گرێدا بە دروشمی –كۆنگرەی دیموكراسیەت و نوێبوونەوە- لە ساڵی 1993 دا و لەو كۆنگرەیەدا دانیان بەوەدا نا كە دیموكراسیەت  بكەنە بنەمای كاركردن  و پرۆژەی رێكخستنەكان و پرۆگرامی پەروەردەكردنی ئەندامانی، بەڵام روخانی چەپی جیهانی كە سێبەری لەسەر سەرجەم حیزبە شیوعیەكانی دونیا دانا، زۆر لەوە گەورەتر بوو كە چاكسازیەكانی حیزب بەو ئاسانییە لەناوخۆیدا ئەنجام بدرێت بەتایبەتی بۆ حیزبێكە لەیەكترازاو پارچە پارچەبوو.

دووەم: سەركەوتنی حیزبە ئیسلامیە سیاسیەكانی عێراق، هەرچەندە ئەو پرۆژەیە لەناو دۆخی شكستی قەومیەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دا لە دایك بووە و دەكرێت وەك حاڵەتێكی گشتی سەیربكرێت، بەڵام كارەساتە زۆرەكانی ئەو وڵاتەش هۆكاری گەورەبووە بۆ سەرهەڵدانی ئەو جۆرە گروپانە، لە هەمان كاتیشدا سیاسەتەكانی رژێمی پێشوو لەدوای  جەنگی كەنداوی 1991 وە گرتبوویە بەر و لە ساڵی 2003 دا شێعەكان كەوتنە كۆكردنەوەی بەری رەنج و بەرهەمی ستەملێكراووی ئەو ساڵانەیان و بەكاریان هێنا لە قوڵكردنەوەی بیری تایەفەگەری و مەزهەبی دا.

بەم شێوەیە بەرنامەی نوێی عێراق كە لەسەر بنەمای تائیفی و نەتەوەیی بونیات نرابوون و پێچەوانەی بیروباوەڕی شیوعیەكان بوو، دەستی بە وەلاخستنی حیزبی شیوعی كردوو، لێرەوە لاوازیی و نەتوانایی حیزب زیاتر بوو،ئەوەندەی تر پەراوێزكەوتن و لەناو كۆمەڵگەی عێراقیدا ئەوەندەی تر نامۆ بوونەوە، جارێكی دی حیزبی شیوعی بووە سوتەمەنی ئەو جەنگەی كە هێزە سیاسیە ئیسلامیەكانی عێراق ئەو جەنگەیان پێ بەڕێوە دەبرد.

لەگەڵ ئەوانەشدا تا ئێستەش حیزبی شیوعی عێراقی دەستی بە ڕێكخستنەكانی خۆیەوە گرتووە و لە زۆرینەی ناوچەكانی وڵاتدا ئەندامیان هەیەو لەسەر ئەو مێژووە كار دەكەن كە رۆژانێك هەیبووەو بە شانازی خۆیان دەزانن كە تێوەنەگلاون لە گەندەڵی دارایی كە لە ئێستەدا زۆرینەی حیزبە عێراقیەكان تێوەی گلاون و نەچوونەتە ناو بەرداشی تائیفی، بۆ ئێستەش خاوەنی پرۆژەی یەكپارچەیی هێزە مەدەنیە دیموكراتەكانن لەسەر بنەمای بەرنامەیەكی ئابووری و كۆمەڵایەتی كە لەسەر پایەكانی (دادپەروەری كۆمەڵایەتی و دیموكراسیەت)بونیات نرابێت. هەرچەندە لەناو چینە ناوەندەكەی عێراقدا ئەم جۆرە بۆچوونە جێگەی قبووڵە، بەڵام ئەوەی كە گرفتە ئەوەیە حیزب ناتوانێت ئەو راستییانە بكاتە واقیع و دەنگەكانی ناو سندوقی هەڵبژاردنی پێ تۆكمە بكات، سەرەڕای ئەوەش ئەو حیزبە هەمیشە خۆی بە جیگرەوە –بەدیل-ی هەموان زانیوەو هەرچەندە كاریگەرییەكانیشی زۆر كەم بێت.

حیزبی شیوعی عێراق ئەمساڵ یادی هەشتاو پێنجەمینی خۆی دەكاتەوە، ئەوان دەیانەوێت ڕاگرو پێشڕەوی حیزبە عێراقیەكان بن، بەڵام دەبێت ئەوە بزانین كە مێژوو تەنها بەس نیە و نابێتە شەفاعەتكاری ئەو ڕوبەڕوبوونەوانەی كە لە گۆڕەپانی عێراقدا ڕوودەدەن، لەوانەیە گرنگترین شت بۆ ئەوان بوونی خوێنی گەنجانەو نوێ بێت، لەگەڵ دابەشكردنی سامانی نیشتمانی بۆ ئەوەی سیاسەت بگەڕێنێتەوە ئامێزی خۆی،  لە گۆڕەپانێكی سیاسی وادا كە رێبەرایەتی سیاسی تیایدا لەسەر بنەمای نەتەوەیی و تائیفی بەڕێوە دەچێت نەك شتی تر.

سەرچاوە