یەكێك لە دەرهاویشتەكانی كه‌وتنى ئاكەپە لە دووبارەكردنەوەی هەڵبژاردنی شارەوانی ئیستانبۆڵ-دا، خێراتربوونی هەوڵی سەركردە ناڕازییەكانی ناو ئاكەپەیە، بۆ دروستكردنی حزبێكی نوێو، ناڕازییەکان هەر یەکەو با ئاڕاستەیەک کەوتوونەتە جوڵەو ئەردۆغان-یان خستووەتە نێوان بژاردەی قورسەوە. لە دووبارەكردنەوەی هەڵبژاردنی ئیستانبۆڵ-دا، كە 23 حوزەیرانی 2019 به‌ڕێوه‌چوو، كاندیدی پارتی گەلی كۆمار (جەهەپە) ئەكرەم ئیمامئۆغڵو، رێژەی جیاوازی دەنگەكانی لەگەڵ كاندیدی پارتی داد و گەشەپێدان (ئاكەپە) گەیاندە 10%، جیاوازی دەنگەكانیش سنووری 800 هەزار دەنگی تێپەڕاند، كە بە بەراورد لەگەڵ هەڵبژاردنی 31ى ئادار 62 قات زیادیكردووە. هەڵكشانی دەنگی ئیمامئۆغڵو و جەهەپە، تەنیا پەیوەندی بە دەنگدەری كورده‌وه نییە، كە بە ئاشكرا پشتگیری خۆی بۆ كاندیدی (جەهەپە) راگەیاند، بەڵكو وه‌ك باسده‌كرێت، پەیوەندی بە بەشێك لە دەنگدەری ئاكەپە هەیە كە دەنگی بۆ ئیمامئۆغڵو داوە. ئەگەر چاوێك بە رێژە و ژمارەی دەنگی هەردوو كاندیدی جەهەپە و ئاكەپە بخشێنینەوە، هه‌نێدئاماژه‌ى روون هه‌ن. لە چەندین شارۆچكەی ئیستانبۆڵ كە بە كۆگای دەنگدەرانی ئاكەپە دادەنرێت، دەنگی جەهەپە هەڵكشانی چاوەڕواننەكراوی بەخۆیەوە بینیووە. لە هەڵبژاردنی 31ی ئاداردا، ئاكەپە لە كۆی 39 شارۆچكەی ئیستانبۆڵ لە 24 شارۆچكەدا لە پێش جەهەپەوە بوو، بەڵام لە 23ی حوزەیراندا جەهەپە لە 28 شارۆچكە لە پلەی یەكەم دابوو، ئاكەپەش تەنیا لە 11 شارۆچکە لە پێش كاندیدی جەهەپەوە بوو. ئاكەپە یەكەمین جارە لە هەرسێ شارۆچكەی ئۆسكەدار، فاتیح و ئەیوب شكستدەخوات، كە ناسنامەی زۆرترین دەنگدەری ئەم سێ شارۆچكەیە، ناسنامەیەكی ئیسلامی موحافەزەكارە. دووركەوتنەوەی دەنگدەری موسوڵمانی تورك لە ئاكەپە و پشتگیریكردنی لە جەهەپە، هەوڵی سەركردەكانی پێشووی ئاكەپە كە بە (سەركردە زویرەكان) بەناو دەكرێن زیندوو كردەوە، یان خێراتر كرد بۆ جیابوونەوەیان لە ئاكەپە و دروستكردنی پێكهاتەی سیاسی دیكە لە داهاتوودا. ماوەی چەند ساڵێكە ناوبەناو، بەڵام بێئەوەی خودی ئەكتەرەكان قسەبكەن، میدیای تورك، ناوچەیی و بگرە جیهانیش، باس لە هەوڵی چەند سەركردەیەكی پێشووی ئاكەپە دەكەن، كە لە میدیا وەكو (سەركردە زویرەكان) ناودەبرێن، بۆ دامەزراندنی پێكهاتەی حزبی دیكە جیا لە ئاكەپە. لەو سەركردانە ناوی هەریەك لە (عەبدوڵا گول سەركۆماری یازدەیەمینی توركیا، عەلی بابەجان وەزیری دەرەوە و ئابووری پێشووی توركیا، ئەحمەد داودئۆغڵو سەرۆك وەزیرانی پێشووی توركیا و چەند سەركردەیەكی دیكە كە پۆستی وەزیر و باڵاترشیان هەبووە) دەهێنن. بەڵام دیارە شكستی ئاكەپە لە 23ی حوزەیراندا زەمینەی خۆشكرد بۆ ئەوەی ئەوكەسانە تا رادەیەك پەردە لەسەر جموجوڵەكانیان هەڵگرن و كۆتایی بە دوودڵی شەقامی توركی بێنن. لەدوای ئاشكراكردنی ئەنجامی بەرایی هەڵبژاردنی 23ی حوزەیران، هەواڵی سەردانی عەلی بابەجان بۆ لای ئەردۆغان لە میدیاكان بڵاوكرایەوە. بەگوێرەی ئەم هەواڵانە بابەجان دەستلەكارێكشانەوەی، خۆی لە ئاكەپە پێشكەشی ئەردۆغان كردووە. پێدەچێت، سەدرانی بابەجان بۆ لای ئەردۆغان بەر لەوەی هیچ جوڵەیەكی فەرمی سیاسی دەستپێبكات، پەیوەندی بە ناسینی كەسێتی ئەردۆغان هەبێت لەلایەن بابەجان و تیمەكەی. دیارە بابەجان بەلانی كەم لەم قۆناغەدا حەز ناكات، ببێتە ئامانجی تەنزە و گوتارە توندەكانی ئەردۆغان، بۆ ئەوەی ناچار نەبێت وەڵامی بداتەوە، كە رەنگە ئەمەش لە رووی سیاسییەوە بە خراپ بەسەری بشكێتەوە. هەرچەندە هێشتا، ناسنامەی ئەو پارتە و پێكهاتەیە دیارنیە كە بابەجان بە هاوكاری و پشتگیری عەبدوڵا گول دروستیدەكات، بەڵام بە وردبوونەوە لە پڕۆفایلی سیاسی بابەجان لەوكاتەی وەزیری دەرەوە و ئابووری بووە لە حكوومەتی ئاكەپەدا، كە زیاتر شێوازێكی بیرۆكراتی دەوڵەتیانەی هەبووە، لەگەڵ كلتووری سیاسی سەرمایەداری ئەوروپا تێكهەڵكێشی كردووە، دەگەینە ئەو ئەنجامەی كە بابەجان خۆی لە لاسایی كردنەوەی مۆدێلی حزبایەتی ئاكەپە بە دووردەگرێت، بەلای دامەزراندنی پارتێكی لیبڕاڵی سەرمایەداریدا دەڕوات. بۆ ئەوەی بشتوانێ دەنگدەری تورك بە لای خۆیدا رابكێشێت، بەرگی ئەم پارتە بە سەركردە توڕەكانی پێشووی ئاكەپە رەنگ دەكات، كە ئەمەش دەبێتە هۆی ئەوەی جگە لە ناسنامەی لیبڕالی، بە رووكەشانەش بێ، ناسنامەیەكی موحافەزەكارانەش بەو پارتە ببەخشێت. هەروەها لەبەرئەوەی وەزیر، پەرلەمانتار و سەركردەكانی پێشووی ئاكەپە كە بۆ دامەزراندنی ئەم پارتە هاوبیری بابەجانن، ناتوانن ناسنامەی لیبڕالیانە بەو پارتە ببخەشن، بابەجان ناچارە پەنا بۆ هەندێك كەسایەتی بیرۆكرات و سۆسیال دیموكراتی تورك ببات، تا پۆستە باڵاكانی ئەم پارتە وەربگرن. یەكێك لەو بنەمایانەی ئاكەپە لە ساڵی 2001 لەسەری دامەزراوە، كە بۆتە هۆی ئەوەی ئەمریكا و ئەوروپا بۆماوەی چەند ساڵ پشتگیری لەم پارتە و رەجەب تەیب ئەردۆغان بكەن، بانگەشەی ئەم پارتەبوو لەبارەی نەرمكردنی ئیسلام و ئاوێتەكردنی بنەماكانی دیموكراتی رۆژئاوا لەگەڵ ئیسلامی سیاسی لەناوچەكەدا. بەڵام ئەم بانگەشەیە بەم شێوەیە دەرنەچوو كە سەرمایەداری جیهانی هیوای لەسەر هەڵچنیبوو. بۆیە لە ئەمڕۆدا بابەجان دەزانێت بە دووبارەكردنەوەی مۆدێلی سیاسی ئاكەپە ناتوانێ پشتگیری سەرمایەداری وەبەرهێنانی دەرەكی بەدەستبێنێت، بۆ راستكردنەوەی باری لەنگی ئابووری توركیا. كەسێتی بیرۆكراتیانەی بابەجان و ناوبانگی لە ئاستی نێودەوڵەتیدا، دەمانگەیه‌نێتە ئەو ئەنجامەی كە بابەجان لە سیاسەتی ئابووری و جەماوەری ناوخۆیدا نەوەكو لاسایی ئەردۆغان و ئاكەپە ناكاتەوە، بەڵكو هەوڵدەدات ئەو رێچكەیە دووبارەبكاتەوە، كە سەرۆك كۆماری پێشووی توركیا (تۆرگوت ئۆزال) پیایدا تێپەڕیووە. ئۆزال، پەیوەندییەكی تۆكمەی لەنێوان خۆی و بۆرژوازی توركیا درووستكرد. هیچ كاتێك خیتابێكی تایبەتی بۆ هەژاران نەبوو لەدژی دەوڵەمەندان. لەرێگای ئەو پەیوەندییە تۆكمەییەی لەگەڵ بۆرژوازی تورك دروستیكرد، توانی پشتگیری سەرمایەی تورك بەدەستبێنێت، لە رێگای ئەمەشەوە پشتگیری جەماوەری بەدەستهێنا، بەتایبەتی لەم ناوچانەی رێژەی دەنگدەر و دانیشتووانی چڕە. بابەجان، كە بە ئابووریناسێكی بە توانا ناسراوە، بۆ ئەوەی ناسنامەی لیبڕالی بۆ خۆی مسۆگەر بكات، دەبێت رووبكاتە ئەو توێژە بەرهەمهێنەرە، كە لەماوەی رابردوودا بەهۆی سیاسەتی زۆری باج، رێژەی بەرزی سووی بانكی حكوومەتی ئاكەپە زیانی بەركەوتووە. پیشەوەرە بچووكەكان، خاوەن كارگە و بگرە گرووپە سەرمایەداریەكانی تورك لە دەست سیاسەتی ئابووری ئاكەپە زیانی گەورەیان بەركەوتووە. دیمۆگرافیای سەرمایەداری تورك گۆڕانكاری گەورەی لەماوەی 15 ساڵی حوكمڕانی ئاكەپە بەسەردا هاتووە. لەسایەی قۆرخكاری ئاكەپەدا چەندین گرووپی سەرمایەداری گەورە پەیدابوون كە تا بەر لە دەسەڵاتی ئاكەپە یان نەبوون، یان لاواز و نەناسراو بوون. بۆیە هەنگاوی یەكەمی بابەجان ئاشتكردنەوەی بۆرژوازی توركە، كلیلی سەركەوتنی پڕۆژەكەی بابەجانیش بەندە بەو پشتگیرییەی لەم چینە بەدەستیدێنێت. سیاسییەكی دیكەی پێشتری ئاكەپە، كە ناوی لە لیستی زویرەكان دایە و بە بەراورد لەگەڵ بابەجان رەخنەی زیاتر لە ئاكەپە دەگرێت، ئەحمەد داودئۆغڵو سەرۆك وەزیرانی پێشووتری ئاكەپەیە. لەوكاتەی دەنگۆی هەوڵی سەركردە زویرەكانی ئاكەپە لەمەڕ جیابوونەوە و دامەزراندنی رێچكەی سیاسی جیاواز بڵاوكرایەوە، بەجیا باسی داودئۆغڵو كرا، كە دەخوازێت نەوەكو لەگەڵ بابەجان و عەبدولڵا گول، بەڵكو لەگەڵ كۆمەڵێك سیاسەتمەداری دیكە حزبێكی جیاواز لە تیمەكەی بابەجان دروستبكات. لە ئێستاشدا ئەحمەد داود ئۆغڵو ناوچە بە ناوچەی توركیا دەگەڕێت و بێئەوەی خۆی یەكلایی كردبێتەوە كە پارتێكی سیاسی جیاواز دروستدەكات یان نا. بەڵام ئەوەی یەكلایی بۆتەوە ئەحمەد داودئۆغڵو ناچێتە پاڵ ئەو پێكهاتەیەی كە بابەجان و گوڵ دروستی دەكەن. به‌ڵام بۆچی؟ داودئۆغڵو لەگەڵ عەلی بابەجان، ساڵانێكی دوور و درێژ لەناو حكوومەتی ئاكەپە لەژێر چەتری یەك بەرنامە كاریانكردووە. بە گوێرەی دەنگۆی میدیای توركیا لە ئێستاشدا هەردوو سیاسەتوان پەیوەندی تۆكمەیان لەگەڵ یەكتر هەیە. ئەوەی دیارە بەیەكەوە كاركردنی رابردوو، هەبوونی پەیوەندی كۆمەڵایەتی تۆكمە لە نێوانیاندا، بەس نیە بۆ ئەوەی ئەمڕۆ لەژێر چەتری یەك پێكهاتەی سیاسی كۆببنەوە. ئەمەش پەیوەندی بە جیهانبینی ئەم دوو سیاسه‌تمەدارەوە هەیە. داودئۆغڵو وەكو سیاسەتمەدارێكی تورك ناسراوە، كە دەخوازێت میراتی دەوڵەتی عوسمانی زیندوو بكاتەوە. وەكو كۆڵەكەی ئایدیای (عوسمانی نوێ) لە قەڵەم دەدرێت. گوتاری ئیسلامیانەی داود ئۆغڵو، لەلایەك ئاستەنگە لە بەردەم ئەوەی بڕیاربدات لەگەڵ ئاكەپە بمێنێتەوە، یان جیابێتەوە. لایەكەی دیكە ئەم گوتارە عەلی بابەجان دەترسێنێت لە خۆ نزیككردنەوە لە داودئۆغڵو. چونكە ئەم گوتارەی داودئۆغڵو دەبێتە هۆی بەلاڕێدابردنی پڕۆژەكەی بابەجان، دوودڵی دەخاتە ناو سەرمایەی دەرەكی بۆ كاركردن لەگەڵ بابەجان. بۆ بابەجان بەدەستهێنانی پشتگیری سەرمایەی دامەزراوە نێودەوڵەتییەكان مەرجی بەهێزكردنی پێگەی خۆیەتی لەناوخۆی توركیادا. بابەجان بە دەگمەنیش باسی مێژووی عوسمانی ناكات و ناخوازێت لەسەر سەروەری ئەوان دواڕۆژی سیاسی خۆی بونیادبنێت. ئەو زیاتر بە زمانی ژمارە باس لە چۆنێتی بەهێزكردنی ئابووری دەكات، دەخوازێت هەموو سێكتەرە ئابوورییەكان بخاتەوە جوڵە. لەم ڕووەوه دەخوازێت لاسایی تۆرگوت ئۆزال بكاتەوە. بەڵام داودئۆغڵو باس لە مێژووی پێكەوەژیانی ناوچەكە دەكات لە سایەی ئیسلام و ئیمپراتۆریەتی عوسمانی هەبووە، دەخوازێت ئەم باگراوەندە بكاتە وێستگەی دەستپێشخەری سیاسییانەی خۆی. لەرووی سیاسەتی جەماوەری و بەدەستهێنانی دەنگیشه‌وه، جیاوازی لە نێوان داودئۆغڵو لەگەڵ بابەجان بەدیدەكرێت. داودئۆغڵو هەوڵدەدات دەنگدەری ئاكەپە بۆ لای خۆی پەلكێش بكات. كەچی بابەجانە، هەوڵدەدات دەنگدەرێك پەیدابكات كە سەر بە لایه‌نى جیاواز و رەنگا و رەنگ بن. لە رووی بابەتییەوە بە لەبەرچاوگرتنی بارودۆخی توركیا، ئەمڕۆ ناكرێت عەلی بابەجان و داودئۆغڵو لە چوارچێوەی یەك پێكهاتەی سیاسی كۆببنەوە یان كۆبكرێنەوە. بۆیە چاوەڕێ دەكرێت ئەو دوو كەسە لە داهاتوودا لەسەر دوو رێچكەی جیاوازدا سیاسەت بكەن. بە پێچەوانەشەوە تەنیا بۆ دەستكەوتێكی سیاسی دەمكورت لەگەڵ یەك كار دەكەن كە ئەمەش كاریگەری لەسەر دواڕۆژی سیاسی هەردووكیاندا دەبێت. جوڵه‌كانى عەلی بابەجان و هاوڕێیانی بۆ جیابوونەوە لە ئاكەپە و هەڵبژاردنی رێگایەكی دیكەی سیاسی، ماوەی چەند ساڵێكە هەستیپێدەكرێت و لەبارەیەوە قسە دەكرێت. بەڵام هەرجارێك كە باسی ئەم هەوڵە كرابێت، لەلایەن خودی ئەردۆغان و دەورووبەرەكەی بە (هەوڵی خیانەت یان نان سوێرى) لە قەڵەمدراوە، یان رووداوێك دروستبووە یان دروستكراوە، ئەم هەوڵەی راگرتووە. لەدوای 23ى حوزه‌یرانه‌وه كە ئەردۆغان ئیستانبۆڵ لە دەست دەدات و لاوازتر دەبێت، بە بەراورد لەگەڵ ساڵانی رابردوو باشترین زەمینەی بابەتی بۆ بابەجان په‌یداده‌بێت. بۆیە لە ئێستادا هەڕه‌شەى هەڵدانەوەی كارتی كۆن لەلایەن ئەردۆغان بەشی ئەوە ناكات، ئەم هەوڵە رابگرێت. هه‌نگاوه‌كانى بابەجان لەم ساتەوەختدا، هاوكاتە لەگەڵ جوڵه‌ى چوار پارتی ئۆپۆزسیۆنی توركیا بۆ گەڕاندنەوەی سیستەمی پەرلەمانی و هەڵوەشاندنەوەی سیستەمی سەرۆكایەتی. ئەرگومێنتی سەرەكی بابەجان – گول بۆ جیابوونەوە لە ئاكەپە، رەتكردنەوەی سیستەمی سەرۆكایەتییە لەلایەن هەردووكیانه‌وه. چەندین جار بابەجان و گول دووپاتیان كردووه‌تەوە، كە سیستەمی سەرۆكایەتی لەگەڵ راستی توركیا ناگونجێت. لەم ساتەوەختەدا كە ئەردۆغان لەوپەڕی بێهێزی دایە، ئەگەر لە سیستەمی سەرۆكایەتی پاشگەزبێتەوە، دوورنییە بابەجان و گول، چاوێك بە بڕیارەكەیاندا بخشێننەوەو بە مانەوە لەناو ئاكەپەدا رازیبن. هەرچەندە داهێنانی سیستەمی سەرۆكایەتی زۆرتر بریتیبووە لە كاردانەوەیەكی بێ ئامادەكاری، بۆ رێگاگرتن لە دووربارەكردنەوەی كودەتا سەربازییەكان و رێگاگرتن لە گەڕانەوەی هەژموونی سوپا بەسەر دامەزراوەكانی دەوڵەتدا. بەڵام لە بواری پراكتیكیدا ئەم سیستەمە ئەنجامی خراپی لێكەوتەوە، گەیشتە ئەو ئاستەی ژمارەیەكی زۆر لەو كادیر و پسپۆڕانەی تا رابردوویەكی نزیك هەبوونی ئەم سیستەمەیان بۆ دواڕۆژی توركیا بە چارەنووسساز دەزانی، ئەمڕۆ لەدژی بوەستنەوە و وەكو بەڵایەك بەناوی بكەن. كاتێك هەر چوار پارتی ئۆپۆزسیۆن (جەهەپە، هه‌ده‌په، ئی پارتی، سەعادەت) هەماهەنگی نێوانیان تەواودەكەن، بە فەرمی پڕۆژەی خۆیان بۆ ئەنجامدانی راپرسییەكی نوێ لەبارەی گەڕانەوەی سیستەمی پەرلەمانی رادەگەیه‌نن، ئەوكاتە كاردانەوەی ئەردۆغان دیار دەبێت، كە ئایا رازییە بە پاشگەزبوونەوە لە سیستەمی سەرۆكایەتی یاخود نا. بێگومان سووربوونی ئەردۆغان لەسەر برەودان بەم سیستەمە، دەبێتە هۆی لە دەستدانی بەشێكی گرنگی جەستەی حزبەكەی.
تورکیا چەندە جدییە عێراقیش هەر ئەوەندە!
عێراق؛ پڕۆژەی فاوی گەورە کوردستان؛ دوو بەرەکی بەردەوام !
بنەچەى پەتاکە لە کوێوە سەرچاوەى گرتووە؟
مرۆڤ لە بەخێوکردن زیاتری دەوێت