05:19 - 09/07/2019
جه‌نگی نێوان توركیا و سوریا سه‌رهه‌ڵده‌دات؟
هه‌ر له سه‌ره‌تای سه‌رهه‌ڵدانی به‌هاری عه‌ره‌بی
له سوریا، ئه‌نقه‌ره هه‌ڵوێستی روونی هه‌بوو، له ساڵی 2011 ئه‌نقه‌ره داوایكرد
كه ده‌سه‌ڵاتی سیاسی فره لایه‌ن بێت. پاشان باوه‌شی بۆ ئۆپۆزسیۆنی سوریا كرده‌وه[1].
له ماوه‌ی ئه‌م هه‌شت ساڵه‌دا به هیچ جۆرێك
هه‌ردوولا په‌نایان نه‌برده به‌ر ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ی سه‌ربازی، به‌ڵكو سه‌ره‌ڕای
هه‌موو شتێك، ئه‌وان له هه‌وڵی ئه‌وه‌دابوون كه په‌یوه‌ندی نێوان دیمه‌شق و ئه‌نقه‌ره
باشتر بكرێت. هه‌ر بۆیه له ڕێگه‌ی ڕێكه‌وتنه سیاسیه‌كانه‌وه كه هاوپه‌یمانانی
به‌شار ئه‌سه‌د سه‌ركردایه‌تیان ده‌كرد، ده‌یانویست به‌و ڕێكه‌وتننانه چاره‌سه‌ری
سیاسی له‌گه‌ڵ ئه‌نقه‌ره بدۆزنه‌وه.
به‌ڵام خاڵی گۆڕانگاری له ماوه‌یه‌كی كه‌می
رابردوودا ڕوویدا. ئه‌وه‌ش كاتێك بوو كه هێزه‌كانی سوپای سوریا چه‌ندین جار هه‌ستان
به بۆردومانكردنی هێزه‌كانی توركیا له ناو خاكی سوریا. به هه‌مان شێوه توركه‌كانیش
وه‌ڵامی ئه‌و بۆردومانانه‌یان دایه‌وه. چونكه هێزه‌كانی توركیا له‌ناو خاكی سوریادا
چه‌ندین كاروانی سه‌ربازی و ئامێری سه‌ربازیان هه‌یه.
له‌م راپۆرته‌دا له‌گه‌ڵ سێ [2] پسپۆری سه‌ربازی وتوێژكراوه. هه‌ندێك له‌وانه‌ی پێشتر له‌گه‌ڵ سوپای به‌شار ئه‌سه‌د
به‌شداربوون، ده‌توانن به ئاسانی چه‌ند گریمانه‌یه‌ك له شه‌ڕی نێوان توركیا و
سوریا دابنێنن.
ده‌سه‌ڵاتی سوریا لووله‌ی تفه‌نگ ئاراسته‌ی
هێزه‌كانی توركیا ده‌كات
له چه‌ند ڕۆژی رابردوودا هێزه‌كانی سوپای
سوریا چه‌ند جارێك خاڵی هێزه‌كانی توركیا له باكوری سوریا كرانه ئامانج. [3] له‌و هێرشه‌دا كه له 27ی حوزه‌یرانی 2019 ئه‌نجامدرا. له ناوچه‌ی "شیر
مغار"بوو. له ڕیفی حه‌مای باكوری خۆرئاوا. هه‌ر بۆیه سه‌ربازێكی تورك كوژرا
و سێ سه‌ربازی دیكه‌ش برینداربوون. پێش ئه‌وه‌ش له 16ی حوزه‌یرانی 2019 جارێكی
دیكه سوریا بنكه‌یه‌كی چاودێری توركیای له پارێزگای ئیدلب باكوری خۆرئاوای سوریا
كرده ئامانج[4].
ئه‌م كرده‌وانه وایكرد كه سوپای توركیا وه‌ڵامی بۆردوومانه‌كانی سوریا [5] بداته‌وه. هه‌ر بۆیه هه‌ستا به زیادكرنی هێزی سه‌ربازی بۆ ناو خاكی سوریا ئه‌وه‌ش
له سنووری پارێزگای ئیدلب. لای خۆیه‌وه سه‌رۆكی توركیا[6] ڕه‌جه‌ب ته‌یب ئه‌ردۆغان هه‌ڕه‌شه‌ی له ده‌سه‌ڵاتدارانی سوریا كرد و گوتی"
ئه‌گه‌ر رژێمی سوریا له هێرشكردنه سه‌ر خاڵه‌كانی چاودێری توركیا له ئیدلب، به‌رده‌وام
بێت، ئه‌وا بێده‌نگ نابین."
ده‌بێت ئه‌وه له‌به‌رچاو بگرین كه هێزه‌كانی
توركیا له ناوچه‌ی باكوری سوریاوه هاتوونه‌ته ناو خاكی سوریاوه. بۆ نموونه ئه‌م
هێزه كه‌وتۆته نێوان هێزه‌كانی سوریا و هێزه‌كانی ئۆپۆزسیۆنی سوریاوه. ئامانجه‌كانی
خۆی له ڕێگه‌ی به‌رزكردنه‌وه‌ی راپۆرت و دیمه‌نه‌كانه‌وه له‌و خاڵه‌وه دیاریده‌كات،
چاودێری هه‌موو شتێكی ئه‌و ناوچه‌یه‌ش ده‌كات.
به پێی گوته‌ی شیكه‌ره‌وه‌ی سه‌ربازی
ستراتیژی عه‌مید ئه‌حمه‌د ره‌حال، توركیا 12 بنكه‌ی خۆی له سوریا به ڕه‌زامه‌ندی
ڕووسیا داناوه. ئه‌وه‌ش له ئه‌نجامی ڕێكه‌وتننامه‌ی سوتچی، كه له مانگی ئه‌یلولی
2018 له‌سه‌ری ڕێكه‌وتوون. ئامانجیش له‌وه‌یه مه‌ودایه‌ك له نێوان هێزه‌كانی
سوریا و ئۆپۆزسیۆن درووست بێت. له هه‌مان كاتدا هێزه‌كانی ڕووسیاش له‌وێ بن، تاوه‌كو
ته‌قه‌كردن و په‌لامار له‌و ناوچانه كۆنتڕۆڵ بكه‌ن.
سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی ڕه‌حال باوه‌ڕی وایه كه
هاتنی كاروانه سه‌ربازییه‌كانی توركیا پێش شه‌ڕه‌كانی ئه‌مدواییه، ئاماده‌كرابوو.
هه‌ر بۆیه توركیا له چه‌ند ڕۆژی ڕابردوودا هێز و كه‌ره‌سته سه‌ربازییه‌كانی خۆی
له ناوخۆی سوریا زیادكردووه. به پێی ئه‌م ڕێوشوێنانه‌ش كه گیراوه‌ته‌به‌ر،
گریمانه‌ی ئه‌وه ده‌كرێت له قۆناغی داهاتوودا پێكدادان له نێوان هێزه‌كان ڕوو بدات.
به‌ڵام بۆچی سوپای ده‌ستپێشخه‌ری ئه‌و
بۆردومانه‌یه؟ ڕه‌حال ده‌ڵێت" كاتێك له ساڵی 2015ه‌وه ڕووسیا ده‌ستی وه‌ردایه
كاروباری سوریا، ده‌سه‌ڵاتدارانی سوریا بڕیاریاندا ئه‌وان ده‌سه‌ڵاته‌كان بده‌نه
ڕووسیا. دوای ئه‌وه‌ش ده‌سه‌ڵاتدارانی ئه‌سه‌د ناوێرن به بێ هه‌ڵكردنی گلۆپی سه‌وز
له لایه‌ن ڕووسیاوه هێرش بكه‌نه سه‌ر بنكه‌كانی توركیا."
ده‌شڵێت" هێرشكردنه سه‌ر خاڵه‌كانی توركیا، به ڕه‌زامه‌ندی ژێربه‌ژێری ڕووسیایه.
له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ڕووسه‌كان هه‌ستیان ده‌كرد، ئه‌وان ناتوانن ده‌ستدرێژی بكه‌نه سه‌ر
توركیا، مۆسكۆ نایه‌وێت خۆی بخاته ئه‌و هه‌ڵوێسته‌وه كه دژی هه‌بوونی توركیایه
له ناو خاكی سوریا. هه‌ر بۆیه ئه‌مه‌ش وایكردووه كه بۆردومانكردنی هێزه‌كانی
توركیا به فه‌رمانی ڕووسیایه، تاوه‌كو له‌و ڕێگه‌یه فشار بكه‌نه سه‌ر سوپای
توركیا تاوه‌كو په‌ڕاوه تازه‌كانی توركیا له سوریا تێكه‌ڵ و پێكه‌ڵ بێت. به‌ڵام
هێشتا ئه‌نقه‌ره ده‌یه‌وێت هه‌ژموونی خۆی له سوریا زیاد بكات و ناشیه‌وێت به
هیچ جۆرێك ده‌ستبه‌رداری ئه‌و هه‌ژموونه بێت، چونكه پێی وایه ئه‌وه له به‌رژوه‌ندی
ئاسایشی نیشیتمانی توركدایه."
ده‌بێت ئه‌وه‌مان له بیر نه‌چێت،
ململانێكانی سوریا له ساڵی 2011ه‌وه ده‌ستی پێكردووه و چه‌ندین وڵات ده‌یانه‌وێت
هه‌ژموونیان له سوریا هه‌بێت. له باكوری سوریا، توركیا له ئیدلب و به‌شێك له
حه‌ما و حه‌له‌ب ولازقیه له ژێر ده‌سه‌ڵاتی ئه‌واندایه. باكوری خۆرهه‌ڵاتی
سوریا ناوچه‌ی خۆرهه‌ڵاتی فورات به ده‌ست ئه‌مریكاوه‌یه، چه‌ند ناوچه‌یه‌كی دیكه‌ش
له ژێر چاودێری ئێران و به‌شار ئه‌سه‌دایه، هه‌روه‌كو ئاشكرایه باشووری سوریا،
پشكی ئیسرائیله و به هاوبه‌شی له‌گه‌ڵ ڕووسیا دابه‌شیان كردووه.
هێزی ئۆپۆزسیۆنی سوریا هاوكێشه‌كان ده‌گۆڕێت[7]
ماوه‌ی زیاتر له 70 رۆژه باكوری سوریا
ڕووبه‌ڕووی بۆردومانی به‌رده‌وامی هێزه‌كانی سوریا و ڕووسیا ده‌بنه‌وه. ئه‌و
بۆردومانانه ده‌كرێته سه‌ر "بنكه‌كانی ئۆپۆزسیۆنی سوریا" ئه‌وه‌ش گه‌وره‌ترین
پلانه بۆ له‌ناوبردنی سه‌رجه‌م كه‌لوپه‌ل و چه‌ك و ته‌قه‌مه‌نیه‌كانیان. سه‌ره‌ڕای
ئه‌وه‌ی له به‌ره‌كانی ئه‌دلب و حه‌ما شه‌ڕی به‌رده‌وامی له نێوان
ئۆپۆزسیۆن و سوپای سوریا هه‌یه.
ئۆپۆزسیۆنی سوریا له 6ی حوزه‌یرانی 2019 توانیان چه‌ندین سه‌ركه‌وتنی یه‌ك له
دوای یه‌ك به‌ده‌ست بهێنن به تایبه‌تی له‌ناوچه‌كانی ڕیفی حه‌مای باكوری. ئۆپۆزسیۆن
به هه‌مان شێوه توانیان هه‌ردوو شارۆچكه‌ی ته‌ل ملح و جه‌بین گرن. هه‌روه‌ها
ڕێگای نێوان محرده و سقلیه بگرن. هه‌ر له دوای ئه‌وه سوپای سوریا ناچاربوون له
هێرشه‌كانیان بۆ سه‌ر باشوری ئه‌دلب بكشێنه‌وه.
ئۆپۆزسیۆن هه‌ستاون به‌زنجیره‌یه‌ك هێرش له
ناوچانه‌ی كه سوپای سوریا ده‌ستی به‌سه‌ردا گرتوون، به تایبه‌تی چه‌ند گوندێكی
حه‌مای باكوری. له‌و كاته‌شدا سوپای سوریا شكستی له‌و جه‌نگانه هێناوه. ڕاپۆرته‌كان
ئاماژه به‌وه ده‌كه‌ن[8] له‌و شه‌ڕانه‌دا زیاتر له 600 سه‌ربازی سوپای به‌شار كوژراون. به لایه‌نی كه‌مه‌وه
17 تانك و پێنج زرێپۆشیش سوتێنراون. ده‌یان ئۆتۆمبیلی سه‌ربازی دیكه‌ش له‌ناوچوون.
له هه‌مان كاتدا 100ئه‌فسه‌ری له فرقه‌ی چواری هێزی پڵنگ كوژراون.
له‌وباره‌یه‌وه ئه‌حمه‌د حه‌ماده شیكه‌ره‌وه‌ی
سه‌ربازی ده‌ڵێت، به‌هۆی هه‌بوونی هێزه‌كانی ڕووسیا و ئێرانه‌وه و پێشكه‌وتنیان له ناوچه‌كانی باكوری حه‌ما و
باشووری ئیدلب كردووه. هه‌ربۆیه ئه‌وه‌ش وایكردووه له توركیا بده‌ن. ئه‌و
دوژمنكارییه‌ی ڕووسیا و سوریا له دژی توركیا پێی هه‌ستاون ئامانجیان ئه‌وه‌یه بۆ
ئه‌وه‌ی توركیا له‌ناوچه‌كه ده‌ربكه‌ن."
ئه‌و شیكه‌ره‌وه‌یه ئاماژه به‌وه‌شده‌كات"
ڕووسیا هه‌موو هه‌وڵێكی ئه‌وه بوو كه شه‌ڕ له ئیدلب نه‌مێنێت. به‌ڵام توركیا و
ئۆپۆزسیۆنی سوریا ده‌یانه‌وێت قه‌ره‌بووی ئه‌و شه‌ڕانه بكه‌نه‌وه كه تێیدا
دۆڕاون. هێزه‌كانی توركیا 12 جار به ئه‌نقه‌ست هێرشی كراوه‌ته سه‌ر. بۆ ئه‌وه‌ی
خاكی سوریا به‌جێبهێڵت. ده‌بێت كێشه‌كان به پێی بڕیاره‌كانی ئه‌نجومه‌تی ئاسایشی
نێوده‌وڵه‌تی كه ساڵی 2015 سه‌باره‌ت به سوریا ئه‌نجامدراوه به‌ڕێوه بچێت. ده‌بێت
هه‌موو لایه‌ك پابه‌ندی ئه‌وه بێت، چۆن به بێ چه‌ك چاره‌سه‌ری كێشه‌كان بكرێت.
"
تا چه‌ند گریمانه‌ی جه‌نگی توركیا وسوریا هه‌یه؟
ڕانی جابر شیكه‌ره‌وه‌ی سه‌ربازی سه‌رباره‌ت
به‌و ڕووداوانه ده‌ڵێت" بۆردومانی به‌رده‌وامی سوریا بۆسه‌ر بنكه و خاڵه‌كانی
توركیا له وڵاته‌كه‌ی واتای ئه‌وه‌ی هه‌یه ده‌یه‌وێت له ڕووی میدیای و سیاسیه‌وه
سه‌ركه‌وتن به‌ده‌ستبهێنێت."
له درێژه‌ی قسه‌كانیدا ده‌ڵێت"
بارودۆخی باكوری سوریا هێشتا دووره له‌وه‌ی شه‌ڕی ڕاسته‌وخۆ له نێوان سوریا و
توركیا بێته ئاراوه. چونكه ده‌سه‌ڵاتدارانی سوریا ده‌زانن له ئێستادا دۆخی سه‌ربازیان
چۆنه، هه‌ر ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه‌یه‌كی ڕاسته‌وخۆش له نێوان سوریا و توركیا واتای
ئه‌وه‌ی هه‌یه كه ده‌سه‌ڵاتی سه‌ربازی سوریا به ته‌واوه‌تی له‌ناو ده‌چێت. كاتێك
سوریا بۆردومانی هێزه‌كانی توركیا ده‌كات، ڕووسیا ده‌یپارێزێت. بوونی ڕووسیاش له
توركیا ئه‌و گریمانیه كه‌مده‌كاته‌وه كه ڕاسته‌وخۆ شه‌ڕ له نێوان ئه‌و دوو
وڵاته بێته ئاراوه."
جارێكی دیكه ئه‌حمه‌د ڕه‌حال باس له‌وه ده‌كات،
هیچ كاتێك دۆخه‌كان ناگات به‌وه‌ی كه له قۆناغه‌كانی داهاتوودا شه‌ڕ له نێوان
ئه‌نكه‌ره و دیمه‌شق به‌رپا بێت. ئه‌وه‌ش له‌به‌ر دوو هۆكار:
یه‌كه‌م: توركیا نایه‌وێت خۆی زۆر سه‌رقالی
كێشه‌ی سوریا بكات. ناشیه‌وێت بگلێته جه‌نگی سه‌ربازیه‌وه له‌گه‌ڵ ڕووسیا. چونكه
توركیا هه‌میشه ئه‌وه‌ی زانیووه كه ڕووسیا به ڕووكه‌ش دۆسته‌و له ژێره‌وه
دوژمنه. ئه‌گه‌ر بێت و توركیا مله‌جیڕه بكات ئه‌وا به‌سه‌ریدا ده‌شكێته‌وه. ئه‌و
كاته‌ش كه ئه‌نكه‌ره له ڕێكه‌وتنانمه‌ی سوتچی كشایه‌وه واته داڕوخانی سه‌رجه‌م
ده‌ستكه‌وته سیاسی و سه‌ربازییه‌كانی توركیا له‌گه‌ڵ ڕووسیا به تایبه‌تی له‌ناوخاكی
سوریادا.
دووه‌م: سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ش توركیا خاوه‌نی حه‌وت
بنكه‌ی ئاسمانییه كه نزیكه له سنووری سوریاوه و ده‌كه‌وێته ناوچه‌ی ئامه‌ده‌وه.
هه‌رچه‌نده سوپای ده‌سه‌ڵات لاوازه كه‌چی توركیا گۆچانه‌كه‌ی له ناوه‌ڕاسته‌وه
گرتووه. ئه‌و نایه‌وێت شكۆی سوپای توركیا بشكێت و به جه‌نگه‌وه بگلێته‌وه.
سەرچاوە
یەكەم
دووەم
سێیەم
چوارەم
پێنجەم
شەشەم
حەوتەم
هەشتەم