03:37 - 21/07/2019

بەرپرسانی عێراقی سەرقاڵی ڕاكێشانی بۆریی نەوتن بۆ سوریا‌

پەیسەر

حكومەتی عێراقی بەدوای سەرچاوەیەكی دیكەدا دەگەڕێت تا نەوتەكەی لێوە بباتە دەرەوە، بۆ ئەوەی خۆی لەئەگەری ئەوزیانانە بپارزێت كە لەكاتی دروستبوونی نائارامیەكانی كەنداوی عەرەبیدا دێنە ئاراوە، لەبەر ئەوەی عێراق زۆرینەی داهاتەكەی لەسەر بنەمای فرۆشتنی نەوت دادەڕێژێتو زۆرینەشی لەو ڕیگەیەوە دەچنە بازاڕەكانی جیهان.

سەرەتای ئەم مانگە عادل عەبدولمەهدی سەرۆك وەزیرانی عێراق لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا رایگەیاندووە كە لە گفت و گۆی ئەوەداین لەڕێگەی سوریا یان ئەردەنەوە نەوت بنێرینە دەرەوە، ئەو ترسی خۆی نەشاردەوە لە هەڵگیرسانی شەڕێكی نوێی كەنداوو كە ئەوەش دەبێتە هۆی ڕاوەستانی هەناردەی نەوتی وڵاتەكەی.

بە پێی ئامارەكان مانگی پێشوو حكومەتی عێراق رۆژانە بڕیی 3.52 ملیۆن بەرمیل  نەوتی لە ڕێگەی بەندەری بەسرەوە كە لەسەر كەنداوی عەرەبییە ڕەوانەی بازاڕەكانی جیهان كراوە، هەروەها بەشێكی نەوتی كەركووكیشی لەڕێگەی بۆرییەوە رەوانەی  جەیهانی توركی كردووە.  قسە لەبارەی ئەوەشەوە دەكرێت كە بەغداد هەمیشە لە بیری دۆزینەوەی دەروازەیەكی دیكەدایە كە گونجاو بێت لە ڕووی سیاسی و ئەمنی و ئابورییەوە، سەرۆك وەزیران باسی لەوە كرد ئەو بیرۆكەیە نوێ نیەو دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی 2004 و دواكەوتن و جێبەجێنەكردنیشی بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كە هەلی گونجاو لەبەردەستدا نەبووە.

وتەبێژێك لە وەزارەتی نەوتی عێراق بەناوی عاصم جیهادەوە بە –المونیتۆر-ی ڕاگەیاندووە، توێژینەوە لەبارەی ڕاكێشانی بۆری لە ڕیگەی وڵات سوریاوە دەكەین تا لەوێوە بگەینە بەنداوەكانی دەریای سپی ناوەڕاست. ئەو بەرپرسە ئەوەشی ڕاگەیاندووە ئەوان لە ئامادەكاریی تەواودان بۆ سازاندنی كەشی ئەمنی و ئابووری بۆڕاكێشانی ئەو بۆرییە، هەروەها گوتیشی بیرۆكەكە دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی 2004 و دواكەوتنەكەشی بۆ نالەباری باری ئەمنی هەردوو وڵات دەگەڕێتەوە.

سەبارەت بە ڕاكێشانی بۆریی لەڕێگەی وڵاتی ئەردەنیشەوە جیهاد گوتویەتی: ئامانج زیادكردنی هەناردەی نەوتی عێراقە، لەبەر ئەوەی چاومان لەو زیادكردنەیەو كاری بۆ دەكەین، تەنها هۆكاریش هەبوونی گرژی و ئاڵۆزیەكانی كەنداو نیە، لەیەر ئەوەی ئەگەر بمانەوێت ئەو بۆرییانە ڕابكێشین ماوەی 4 تا 5 ساڵی پێویستە، لەوانەشە لەو ماوەیەشدا ئەم كێشانەش كۆتاییان بێت، ئەوەی جێگەی سەرنج بێت ناكۆكییە لە نێوان ئەو دوو ڕاگەیاندراوەدا، ئەمە لە كاتێكدا جموجوڵی دەریایی لەگەرووی هورموزدا زۆر گەرمەو ئێرانیش هەڕەشەی داخستنی دەكات و ئەوەش  بووەتە هۆی بەرزبوونەوەی نرخی نەوت لە بازاڕەكانی جیهاندا.

سەبارەت بەو بۆرییانەی كە دەگوتریت لە سوریاوە بگەیەنرێنێتە دەریای سپی و ئێستا هەردوو وڵات لەكات و ساتی ڕێكەوتندان لە سەر چۆنیەتی جێبەجێكردنەكەی، كە پێشتر ئەزموونی بۆریی (نەوتی بانیاس)یان لە نیواندا هەبووو لەكار ڕاوەستاوە، وەستانەكەی لە كاتێكەوەیە كە دیمەشق پشتیوانی لە وڵاتی ئێران دەكرد لە دژی عێراق لە جەنگی هەشت ساڵەی نێوانیاندا لە ساڵی 1980-1988، بەڵام لە دوای 2003 بارودۆخی سەر سنووری هەردوو وڵات لەبار نەبوو بۆ ئەوەی دەست بەڕاكێشانی بۆری تازە بكرێت یان بانیاس نوێ بكرێتەوە. لەبەر ئەوەی دەشتاییەكانی نێوان هەردوو وڵات ئێستەشی لەسەر بێت بەدەست هێزی چەكدارە توندڕەوەكانی نزیك لە قاعیدەو داعشەوەیە.

بە پێی بۆچوونی راوێژكاری پێشووی عێراق لەبواری نەوت دا –حەمزە جەواهێریی- كاتێك بەریتانیا لە گەرووی جەبەل تاریق دا دەست بەسەر كەشتییەكدا دەگرێت لە 4 ی مانگی تەمووزدا و نەوتی ئێرانی هەڵگرتووەو بۆ سوریای دەگوازێتەوە، بۆیە فشار دەخاتە سەر عێراق تابڕە نەوتی پێویست بۆدیمەشق بنێرێت و بۆ ئەو مەبەستەش نەوت هەڵگرەكانی عێراق ڕوویان لە دیمەشق كردو نەوتی پێویستیان گەیاندە دەسەڵاتدارانی سوریا.

ئەگەر ئەوە راست بێت كە حكومەتی عێراقی بیەوێت نەوتەكەی لەڕێگەی سوریاوە بنێرێت و ئێرانیش بیەوێت هاوكاری دەسەڵاتدارانی سوریای هاوپەیمانی بكات بە ناردنی نەوت بۆیان و ئەوەش ببەستێنەوە بە پۆستێكی وەلید جومبوڵاتی سەرۆكی حیزبی پێشكەوتوخوازی ئیشتراكی لوبنانەوە كە لە سەرەتای ئەمساڵدا گوتبووی لەماوەیەكی نزیكدا بانیاس دەبێتە جێگرەوەی بەسرە لە ناردنی نەوتی عێراق دا، بە پێی سەرچاوەكانیش لە كۆبوونەوەی نێوان –زەریف و لافرۆڤ-دا  ئەو بابەتە باسكراوە و خراوەتە ڕیزبەندی گۆڕانگارییەكان لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دا، ئەوەش دەبیتە هۆی نزیكبوونەوەی زیاتری نێوان ڕوسیاو ئێران و فراوابوونی دەسەڵات و پێگەی ڕووسەكان لە ناوچەكەدا و كاریگەری لەسەر ئابووری لوبنانیش دادەنێت، لەبەر ئەوەی زۆرینەی نەوتی عێراق لە بەسرەوە تا كەركووك دەبەسترێتەوە بەو بۆرییە نەوتانەی كەلە سوریاوە دەڕۆن بەرەو دەریای ناوەڕاست، بەپێی هەندێك سەرچاوەی ئاگاداری ناو حكومەتی عێراق هەفتەی داهاتوو ئەو پرۆژەیە دەخرێتە بەرباس و گفت و گۆ.

لەلای خۆشییەوە هەیبەت خەلبووسی سەرۆكی لیژنەی وزە لە ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق بە –المونیتۆر-ی ڕاگەیاندووە كە لیژنەكەیان ئاگای لە وردەكاریەكانی ڕاكێشانی بۆریەكەی نێوان عێراق و سوریا نیە، بەڵام لە هەوڵی ئەوەدایە كە لەڕێگەی تایبەتی خۆیانەوە وردەكارییەكانی بزانن، هەروەها باسی ئەوەشی كردووە كردنەوەی دەروازەیەكی نوێ بۆ ناردنە دەرەوەی نەوتی عێراق لەم كاتەدا كە گەرووی هورموز كێشەی تێكەوتووە، بۆ عێراق بایەخ و گرنگی زۆریی هەیەو لە لای خۆیانەوە نەك هەر ڕێگری ناكەن بەڵكو بە پێویستیشی دەزانن.

لەڕاستیشدا پاڵنەرەكانی ئێران لە پشتی ئەو پرۆژەیەوە تەنها لە ڕاكێشانی بۆرییەكی نەوتی نێوان ئەو دوو وڵاتەدا خۆی نابینێتەوە، بەڵكو خۆی لەوەدا دەبینییەوە لە بەندەری ئیمام خومەینیەوە بۆ بەندەری لازقیەی سوریا هێڵی ئاسن ڕابكێشرێت و بە خاكی عێراقدا تێدەپەرێت، بیگومان ئەوانەش ڕوبەڕووی تەنگەژەی سیاسی و ئەمنی دەبنەوەو دەبێتە كێشەی سیاسی گەورە لە كاتێكدا كە ئێران سزای ئابووری دراوە لە لایەن ئەمەریكاوەو ئەویش ئەویێت لەو ڕێگەیەوە درزێك بكاتە سزاكەو بیكاتە سەرەتایەك بۆ شكاندنی ئابڵۆقە ئابوورییەكەی سەر وڵاتەكەی.