رۆژئاوا دەیەوێت دادگایەکی نێودەوڵەتی بۆ چەکدارانی داعش پێکبهێنێت‌

پەیسەر

سەرەڕای بوونی بابەتی گرنگتر، رۆژئاوای كوردستان لە هەوڵەكانی بۆ دروستكردنی دادگایەكی نێودەوڵەتی تایبەت بە تاوانبارانی داعش بەردەوامە. بەرپرسێكی بەڕێوەبەرایەتی خۆسەریش دەڵێت: "سووربوونمان لەسەر پێکهێنانی دادگایەکی نێودەوڵەتی، سووربوونمانە لەسەر سنووردانان بۆ تیرۆر لە هەموو جیهاندا". نووسەرێكیش دەڵێت: "چەندین ئاستەنگی سیاسی و یاسایی لەبەردەم دروستكردنی ئەم دادگایەدا هەن". 

 
لە 23ی ئاداری 2019دا و دوای تێپەڕبوونی پێنج ساڵ بەسەر شەڕی دەستەویەخەی داعش و گیان لەدەستدانی 11 هەزار  كچ و كوڕ كە زۆربەیان خەڵكی رۆژئاوا و باكووری كوردستان بوون، هێزەكانی سوریای دیموكرات (هەسەدە) سەركەوتنیان بەسەر داعش و كۆتایهاتنی خەلافەتەکەیان لە ناوچەی باغۆزی باكووری رۆژهەڵاتی سوریا راگەیاند. دوو رۆژ دوای ئەم راگەیاندنە هەسەدە داوای لە نەتەوە یەكگرتووەكان و كۆمەڵگای نێودەوڵەتی كرد دادگایەكی نێودەوڵەتی تایبەت بە دیلە بیانیەكانی داعش دروست بكات.

زیاتر لە 9 هەزار دیلی داعش و خێزانەكانیان لە كەمپی هۆڵ ژیان بەسەردەبن

ئەم داواكاریەی هەسەدە لە كاتێكدابوو هەزاران ئەندامی داعش دوای ئەوەی لەناوچەی باغۆز تووشی شكست بوون، خۆیان رادەستی ئەو هێزە كرد. بە گوێرەی زانیاریەكان ئێستا زیاتر لە 9 هەزار دیلی داعش و خێزانەكانیان لە كەمپی هۆڵ ژیان بەسەردەبن. ئەو چەکدارە دیلانە سەر بە 55 دەوڵەتی جیاوازن و لەناویاندا 6500 منداڵ هەن. جگە لەو دیلانەی داعش کە خەڵكی عێراقن، 1300 ئەندامی دیكەیان سەر بە چەندین وڵاتی ئەوروپی و ئاسیایین.  

دەسەڵاتی خۆسەری دیموكراتی رۆژئاوای كوردستان و دامەزراوەكانی دیكە، هەوڵە سیاسی، دیپلۆماسی و میدیایەكانیان خستووەتەگەڕ بۆ ئەوەی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بە دامەزراندنی ئەم دادگایە قایل بکەن. دوایین هەوڵی رۆژئاوای كوردستان لەمبارەیەوە سازدانی کۆڕبەندەکەی (عاموودا) بوو لە رۆژانی 6 و ی7 ئەم مانگەدا (تەمموزی 2019). دەیان پسپۆڕ، توێژەر، راگەیاندنكار و پارێزەر  روویان لە رۆژئاوای كوردستان كرد و بە گوتار و لێكۆڵینەوەكانیان ڕێوشوێنەکانی پێکهێنانی دادگایەکی نێودەوڵەتیان بۆ سزادانی تاوانبارانی داعش تاوتوێ كرد. 

چۆنیەتی پێکهێنانی ئەم دادگایە و شێوازەكەی، بابەتێكە پەیوەندی بە گۆڕینەوەی بیروڕا هەیە لە نێوان ئێمە و كۆمەڵگای نێودەوڵەتیدا

گردبوونەوەی (عاموودا) لە كاتێكدا سازكرا هەوڵە دیپلۆماسیەكانی سەرکردەکانی رۆژئاوا بێ ئەنجام بوون، زۆربەی وڵاتان ئامادەنەبوون ئەو چەکدارە دیلانەی داعش وەربگرنەوە کە خەڵکی وڵاتەکانیانن. 

عەبدولكەریم عومەر بەرپرسی پەیوەندیە دەرەكیەكانی بەڕێوەبەرایەتی خۆسەری لەوبارەیەوە بە (پەیسەر)ی گوت: "ئەم مەسەلەیە بۆ ئێمە جدی و ستراتیژیە، كار بۆ دامەزراندنی ئەم دادگایە دەكەین".  

دەشڵێت: "چۆنیەتی پێکهێنانی ئەم دادگایە و شێوازەكەی، بابەتێكە پەیوەندی بە گۆڕینەوەی بیروڕا هەیە لە نێوان ئێمە و كۆمەڵگای نێودەوڵەتیدا. چەندین کۆبوونەوە لەگەڵ وڵاتانی گرنگی وەك ئەمریكا، بەریتانیا و فەڕەنسا كراوە. هەستمان نەکردووە لایەنێك دژی پێکهێنانی ئەم دادگایە بوەستێتەوە". 

ئەو وڵاتانەی هاوڵاتیەكانیان پەیوەندیان بە داعشەوە كردووە و دواتر بەدیل گیراون، نەک تەنها رازی نەبوون وەریانبگرنەوە. بەڵكو پرۆسەی وەرگرتنەوەی 12 هەزار ژن و منداڵی داعشیەکانیش زۆر بە خاوی بەڕێوەدەچێت. بەگوێرەی ئەو زانیاریانەی دەست (پەیسەر) كەوتوون، تا ئێستا 13 وڵات ئامادەییان نیشانداوە ژن و منداڵەكان وەربگرنەوە، لە كۆی 12 هەزار ژن و منداڵ تەنها 300 ژن و منداڵ رەوانەی وڵاتەكانیان كراونەتەوە. 

كەمال عاكیف، گوتەبێژی فەرمی بەڕێوەبەرایەتی پەیوەندیە دەرەكیەكانی بەڕێوەبەرایەتی خۆسەری لە باكوور و رۆژهەڵاتی سوریا، پێیوایە دادگای نێودەوڵەتی باشترین ڕێگەیە بۆ سەپاندنی سزای دادپەروەرانە بەسەر چەكدارانی داعشدا كە چەندین تاوانیان دژ بە كورد و گەلانی ناوچەكە و جیهان ئەنجامداوە.

 

ئەم بەرپرسەی بەڕێوەبەرایەتی خۆسەری لەبارەی گرنگی ئەم دادگایە و ئامانجی ئەوان بە (پەیسەر)ی گوت: "سووربوونمان لەسەر پێکهێنانی دادگایەکی نێودەوڵەتی، سوربوونە لەسەر بەرەنگاربوونەوە و سنووردان بۆ تیرۆر لە سەرتاسەری جیهاندا.

 

پرسی پێکهێنانی دادگایەکی نێودەوڵەتی بووەتە پرسی لەپێشینەمان بۆ كاری دیپلۆماسی و سیاسی، چەندین ئاماژەی ئەرێنی لەمبارەیەوە دەبینین، چەندین لایەن پشتگیری ئەم بیرۆكەیە دەکەن. چەندین دەوڵەت پشتگیریی بۆ پێکهێنانی ئەم دادگایە راگەیاندووە، بۆ ئەم مەبەستە حکومەتی سوید شاندێكی رەوانەی رۆژئاوای كوردستان كرد".

سووربوونمان لەسەر پێکهێنانی دادگایەکی نێودەوڵەتی، سوربوونە لەسەر بەرەنگاربوونەوە و سنووردان بۆ تیرۆر

لەبارەی گردبوونەوەکەی شارۆچكەی (عاموودا)ش دەڵێت: "ئەوەی لە عاموودا كرا دەستكەوتێكی گرنگە و رێگایەكی باشە، تیایدا دەرك بە مەترسی تیرۆر و ئەو كردەوانە دەكرێت كە ئەو چەکدارانە ئەنجامیانداوە. عاموودا رێنمایی گرنگی دەركرد، دەكرێت وەك زەمینەیەكی باش بۆ بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر و لۆژیكی تیرۆر لێكیبدەینەوە، هەوڵ دەدەین لە داهاتوودا كۆڕبەندی دیكەی لەم شێوەیە ئەنجام بدەین". 

كەمال عاكیف باسی لەوەشکرد: "ئەم دادگایە بۆ پاراستنی جیهان لە مەترسی داعش گرنگە. پێویستە كۆمەڵگەكان گوشار بخەنە سەر حكومەت و دامەزراوەكانیان بۆ ئەوەی دادگایەكی لەم شێوەیە پێکبهێنرێت، بۆ رۆژئاواش دەبێتە دەستكەوتێكی گرنگ و تەواوكەری دەستكەوتەكانی دیكەی". 

ئەندامانی داعش تاوانبارن بە ئەنجامدانی زنجیرەیەك تاوانی دژی مرۆڤایەتی، وەك لە سێدارەدانی بە كۆمەڵ، دەستدرێژیكردنە سەر ژنان، رفاندن و سزای وەحشیانە لە ناوچەكانی ژێردەستیاندا، جگە لە ئەنجامدانی هێرشی خۆكوژی لە چەند وڵاتێكی جیهاندا. ئەمانە زەمینە خۆشكەرن بۆ دادگاییكردنی ئەندامانی داعش.

 

جگە لەمانە وەرنەگرتنەوەی ئەندامانی داعش لەلایەن وڵاتەكانیان  بە پێچەوانەی عێراقەوە، كە لەم دواییانەدا سزای لە سێدارەدانی بۆ 11 داعشی فەڕەنسی دەركرد، نەبوونی سزای لە سێدارەدان لە رۆژئاوای كوردستان لایەنێكی دیكەیە کە لە رووی تیۆرییەوە دامەزراندنی ئەم دادگایە ئاسان دەكات. 

سەرەڕای گەشبینیەكان بە لێکەوتەکانی کۆڕبەندەکەی عاموودا، دامەزراندنی دادگایەكی نێودەوڵەتی لە باكووری رۆژهەڵاتی سوریا کارێکی سەختە، چونكە بەڕێوەبەرایەتی خۆسەری لە ئاستی نێودەوڵەتیدا دانی پێدانەنراوە. هەروەها دامەزراندنی ئەم دادگایە لە رووی تەكنیكی و لۆجستییەوە كاتێكی زۆری دەوێت.

 

رێوشوێنەكانی ئامادەكردنی دادگا و راهێنانی پارێزەر و دادوەرەكان پێویستی بە كاتێكی دوور و درێژە. جگە لەوەش هێشتا پرۆژەی ئەم دادگایە رەزامەندی نێودەوڵەتی بەدەستنەهێناوە. 

عەبدولمەجید قاسم نووسەر و توێژەر لە پارێزگای حەسكێ، پێیوایە سەرەڕای ئاستەنگیەكان، خۆسەری دیموكراتی پێداگری لەسەر دامەزراندنی ئەم دادگایە دەكات. لەوبارەیەوە بە (پەیسەر)ی گوت: "بەڕێوەبەرایەتی خۆسەری خوازیارە بەم هەنگاوە نیشانی جیهانی بدات لەرووی پاراستنی یاسا و بە بنەماگرتنی مافەكان، پێگەیشتووە".

 

لەبارەی ئەوەی لە ئەگەری دامەزراندنی ئەم دادگایەدا رۆژئاوای كوردستان چ دەستکەوتێکی سیاسی دەبێت؟ گوتی: "ئەگەر ئەم دادگایە پێکبهێنرێت، بەشێوەیەك لە شێوەكان دەبێتە دانپێدانانێكی نێودەوڵەتی بە رۆژئاوای كوردستاندا. وەك لایەنێكی سیاسی دانوستان و هاوكاریی لەگەڵ دەكرێت، كە سەنگ و ستراتیژی و هێزی سەربازی خۆی هەیە". 

بەڕێوەبەرایەتی خۆسەری خوازیارە بەم هەنگاوە نیشانی جیهانی بدات لەرووی پاراستنی یاسا و بە بنەماگرتنی مافەكان

لەمانگی ئایاری رابردوودا فەڕەنسا رایگەیاند، میكانیزمی دادگاییكردنی جیهادیەكان لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی تاوتوێدەکەن. هەروەها تا ئێستا بە فەرمی هەریەك لە سەرۆك وەزیرانی سوید، وەزیری ناوخۆی فنلەندا و نەمسا و ئەڵمانیا پشتگیریان لەو بیرۆكەیە كردووە، بەگشتی پێیانوایە كە تیرۆر جوڵانەوەیەكی نێودەوڵەتیە، لەناوبردنیشی پێویستی بە هەوڵی نێودەوڵەتیە. 

هەوڵدەدرێت لە رێگای دادگایەكی نێودەوڵەتیەوە چەکدارە دیلەکانی داعش لە عێراق یان سوریادا سزا بدرێن و بەو شێوەیە لە ئەوروپا دووربخرێنەوە

نووسەر و رۆژنامەنووس فەهیم تاشتەكین كە یەكێكە لە بەشداربووانی کۆڕبەندەکەی (عاموودا) جەخت دەكاتەوە، ماوەیەكە لە ئەوروپا گفتوگۆ لەبارەی دادگاییكردنی ئەندامانی داعش لە دادگایەكی نێودەوڵەتیدا دەكرێت. هۆكارەكەشی بۆ ئەوە دەگەڕێنێتەوە ئەم وڵاتانە ئامادەنین ئەو خەڵکانەیان وەربگرنەوە کە بوونەتە داعش.

 

تاشتەكین بە (پەیسەر)ی گوت: "هەوڵدەدرێت لە رێگای دادگایەكی نێودەوڵەتیەوە چەکدارە دیلەکانی داعش لە عێراق یان سوریادا سزا بدرێن و بەو شێوەیە لە ئەوروپا دووربخرێنەوە. لەگەڵ ئەمەشدا بۆ دامەزراندنی ئەم دادگایە رەزامەندی خودی ئەم وڵاتانە مەرجی پێشوەختە". 

لەگەڵ ئەمەشدا فەهیم تاشتەكین پێیوایە چەند ئاستەنگێكی جدی لەبەردەم رۆژئاوای كوردستاندا هەیە و بەلانی كەمەوە لە ئێستادا رێگرە لە دامەزراندنی ئەم دادگایە.

 

تاشتەكین لەوبارەیەوە دەڵێت: "رۆژئاوای كوردستان سەروەریی سیاسی نییە، بۆ دامەزراندنی دادگایەكی لەم جۆرە پێویستە رەزامەندی لە دەوڵەتی سوریا وەربگیرێت كە ئەمەش ناگونجێت. هەروەها دەبێت ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی رەشنووسێك ئامادە بكات و زەمینەی نێودەوڵەتی بۆ پێکهێنانی ئەم دادگایە خۆش بكات.

 

هیچ ئاماژەیەك لە ئارادانیە كە ئەمریكا و رووسیا گڵۆپی سەوز بۆ پێکهێنانی ئەم دادگایە هەڵدەكەن. كێشەی چۆنیەتی پێناسەكردنی ئەم دادگایە هەیە، ئەگەر وەك تاوانەكانی دژ بە مرۆڤایەتی لە عێراق و سوریادا پێناسە بكرێت، ئەو كاتە دەبێت ئەكتەرەكانی دیكەی دەرەوەی داعشیش دادگایی بكرێن. لەناوچەكەدا ژمارەیەكی زۆر لایەن و دەوڵەت تاوانی دژ بە مرۆڤایەتیان كردووە". 

تاشتەكین لە درێژەی قسەكانیدا ئاماژە بە ئاستەنگەكانی دیكەش دەكات كە ئەمانەن: "ئەندامانی داعش بە گوێرەی چ یاسایەك دادگایی دەكرێن. سزای لە سێدارەدانی عێراقی لەناو یەكێتی ئەوروپادا مشتومڕێکی گەورەی لێدەكەوێتەوە. ئەو دوو فەڕەنسیەی لە عێراق سزای لە سێدارەدانیان بۆ دەركراوە، ژانەسەرێكی توندی بۆ حكومەتی فەڕەنسا دروستكردووە. ئەگەر پرۆسەی دادگاییكردن شەفاف و دادپەروەرانە بێت، پەیوەندی نێوان تاوانباران و دەزگای هەواڵگریی دەوڵەتان ئاشكرا دەبێت.

 

ئەكتەرانی ناوچەكە كە دەستیان لەم شەڕە نەگریسەدا هەبووە بەهیچ شێوەیەك ئەمە قەبوڵ ناكەن. لە هەموویان گرنگتر دامەزراندنی دادگایەكی لەم شێوەیە لە رۆژئاوای كوردستاندا دەبێتە هۆی پێدانی شەرعیەت بە بەڕێوەبەرایەتی خۆسەریدا، چەندین دەوڵەتیش ئاستەنگ بۆ ئەمە دروست دەكەن. لەمبارەیەوە هەموو ئەكتەرەكان بەتایبەتی رووسیا و ئەمریكا زۆر بێدەنگن. نیازیان نیە خۆیان لەم بابەتە هەڵقورتێنن. وەكوئەوەی لە نێوان خۆیاندا گفتوگۆیان كردبێت و بڕیاریان دابێت ئەم بابەتە بۆ كاتێکی گونجاو هەڵبگرن". 

بەهۆی نەبوونی گرنگیپێدانی نێودەوڵەتی، داعشە بیانیەكان بەبێ دادگاییكردن و وەرگرتنی سزای تاوانەکانیان ماوەیەكی زیاتر لە زیندانەکانی رۆژئاوای کوردستاندا دەمێننەوە

هاوشێوەی چەندین قەیرانی دیکە، كێشە و گرفتەکانی سوریا و باكووری ئەم وڵاتە، بڕیاری دامەزراندنی دادگایەکی نێودەوڵەتی بۆ دادگاییکردنی تاوانبارانی داعش، بە بەرژەوەندی و هاوسەنگی نێوان ئەكتەرە نێودەوڵەتیەكان بە تایبەتی ئەمریكا و رووسیا بەستراوەتەوە. ئەوەی دیارە بەهۆی نەبوونی گرنگیپێدانی نێودەوڵەتی، داعشە بیانیەكان بەبێ دادگاییكردن و وەرگرتنی سزای تاوانەکانیان ماوەیەكی زیاتر لە زیندانەکانی رۆژئاوای کوردستاندا دەمێننەوە. ئەمەش لە مەودا ناوەند و درێژخایەنەکەشیدا گەورەترین مەترسی دروست دەكات، دوورنییە ئەم زیندانیانە ببنە هۆكارێك بۆ ژیانەوەی داعش.