01:56 - 22/08/2019
گفتوگۆی ئێران و حزبەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان
مانگی تەموزی ئەمساڵ، یادی ٣٠ ساڵەی تیرۆرکردنی د. عەبدولڕەحمان قاسملوو سکرتێری حزبی دیموکراتی کوردستانی ئێران کرایەوە، کە رۆژی ١٣ی تەموزی ١٩٨٩ لە ڤیەننای پایەختی نەمسا، لەسەر مێزی گفتوگۆ لەگەڵ بەرپرسانی باڵای کۆماری ئیسلامی ئێران شەهیدکرا. ئەمساڵ لە سەروبەندی ئەم یادەدابوو کە هەواڵی دانیشتن و گفتوگۆی چوار حزبی رۆژهەڵاتی کوردستان لەگەڵ بەرپرسانی ئێران لە نەرویج بڵاوبوویەوە.
لە ماوەی ئەو ٣٠ ساڵەی قاسملوو تیرۆرکراوە، ئەمە یەکەمجار نییە کە بەرپرسانی باڵای ئێران و حزبەکانی رۆژهەڵات گفتوگۆ دەکەن. بەڵام ئەمە بەرفراوانترینانە و لە هەلومەرجێکی زۆر تایبەتدایە بۆ ئێران کە خراوەتە ناو مەنگەنەی سزا توندەکانی ئەمریکاوە.
لە رۆژی 13 تەمموزی 2019، چەند سەرچاوەیەكی هەواڵ بڵاویان كردەوە، كە چەند گەڕێكی دانیشتن و گفتوگۆ لە نێوان شاندێكی كۆماری ئیسلامی ئێران و چوار حزبی رۆژهەڵاتی كوردستان (حزبی دیموكراتی كوردستانی ئێران – حزبی دیموكراتی كوردستان – كۆمەڵەی شۆڕشگێڕی كوردستانی ئێران – كۆمەڵەی شۆڕشگێڕی زەحمەتكێشان) لە شاری ئۆسلۆ لە پایتەختی نەرویج بە ناوبژیوانی ناوەندی چارەسەری قەیران (NOREF) كە سەر بە وەزارەتی دەرەوەی ئەم وڵاتەیە بەڕێوەچووە.
ئەم گفتوگۆیانە، هاوکات بوو لەگەڵ دیسان تۆپبارانکردنی بنکە و بارەگاکانی حزبەکانی رۆژهەڵاتی لە ناوچەی کوێستانەکانی قەندیل و باڵەکایەتی لە باشووری کوردستان لە رۆژی ١١ی تەموز کە بووە هۆی شەهیدبوونی کچێکی گەنج و سێ پێشـمەرگەی کۆمەڵە برینداربوون. ئەمەش لە کاردانەوەی کوشتنی فەرماندەیەکی سوپای پاسداران لە شارۆچکەی سەردەشت لە رۆژێک پێش تۆپبارانەکەدا.
لە ساڵی ١٩٨٠وە یەکەمجارە کۆماری ئیسلامی لەگەڵ حزبەکانی رۆژهەڵات بەم فراوانییە گفتوگۆ دەکات
لەدوای ساڵی 1979 ئەمە یەكەم جارە رژێمی ئێران و حزبەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان بە فەرمی گفتوگۆ دەكەن. بە گوێرەی زانیارییەكانی په‌یسه‌ر گەڕێكی نوێی دانیشتنی هەردوولا لە مانگی ئابی داهاتوو لە نێوان هەردوولا دەست پێدەكاتەوە. بەگوێرەی پێگەی ئەلیكترۆنی (ئەلمۆنیتۆر) سەید محەمەد كازم سەجادپوور سەرۆكایەتی شاندی ئێرانی كردووە، كە دیپلۆماتكارێكی ئەم وڵاتەیە و ئێستا راوێژكاری وەزیری دەرەوەی ئێران محەمەد جەواد زەریفە.
گفتوگۆی ئۆسلۆ گفتوگۆیەكی نهێنی بووە، بە گوێرەی ئەلمۆنیتۆر لە كۆتاییەكانی مانگی ئایار و مانگی حوزەیران دووجار دانیشتن ئەنجامدراوە. ئەم چوار حزبەی رۆژهەڵات بەشدارییان لەم كۆبوونەوانەدا كردووە، پێشتر و ساڵی 2014 ناوەندی هاوكاری و هەماهەنگی حزبەكانی رۆژهەڵاتی كوردستانیان دامەزراندووە. ئامانجیش لە دامەزراندنی ئەم ناوەندە یەكخستنی سیاسیەت و هەڵوێستە لەبارەی پرسە هەستیارەكانی پەیوەست بە بزووتنەوەی كورد لە رۆژهەڵاتی كوردستاندا.
كۆبوونەوەی نێوان ئێران و بزوتنەوەی كورد لە كاتێكدایە كە ئەمریكا گوشارەكانی لەسەر ئێران توندتر كردووە، تادێت كێشە و قەیرانە سیاسی وئابوورییەكانی ئەم وڵاتە زیاتر دەبن. ئەگەری پێكدادانی سەربازیش لە نێوان ئەمریكا و ئێران لە هەڵكشان دایە.
هەر بۆیە گفتوگۆی هەردوولا وەكو هەوڵێكی ئێران لە قەڵەم دەدرێت، بۆ ئەوەی بزووتنەوەی كورد نەچێتە پاڵ ئەمریكا یان نەبێتە ئامرازێك بۆ ئەوەی شەڕی بە وەكالەت لەدژی ئێران هەڵبگیرسێنێ. بە گوێرەی هەواڵێكی كەناڵی (ئەلعەرەبیە نێت) لە گفتوگۆی ئۆسلۆدا، ئێران هەڕەشەی لە حزبە كوردییەكان كردووە كە ئەگەر بێ و بچنە ناو سەنگەری ئەمریكاوە، ئەوا گورزی توندیان بەردەكەوێت.
هەروەها ئێران گوشاری خستووەتە سەر هەرێمی كوردستان تا مانەوەی حزبەکانی رۆژهەڵات کە بنکە و بارەگایان لەناو هەرێمدایە، قەدەغە بكات و چەكیان بكات. یان وەكو هێزێكی دوژمن لە قەڵەمیان بدات. بۆیە حكوومەتی هەرێمیش داوای لەم حزبانە كردووە لەگەڵ ئێراندا دەست بە گفتوگۆ بكەن.
چاودێرانی سیاسی گفتوگۆی نێوان هەردوولا، بە هەوڵی ئێران ناو دەبەن بۆ كەمكردنەوەی ئەو گوشارانەی دوای توندبوونەوەی گەمارۆكانی ئەمریكا کەوتووەتە سەری.
شەماڵ بەشیری چاودێر و شرۆڤەكاری بواری سیاسەت پەیوەست بە رۆژهەڵاتی كوردستان و ئێران بۆ (په‌یسه‌ر) دەڵێت:" گەڕی نوێی گەمارۆكانی ئەمریكا بۆ سەر ئێران، قەیرانێكی ئابووری قوڵی لێكەوتۆتەوە، ئەمەش قەیرانی ئایدیۆلۆژی و سیاسی دەوڵەت قوڵتر دەكاتەوە. بۆیە ئێران لە هەوڵی سووککردنی گوشارەکان دایە. دەیەوێ لەڕێی ئەو گفتوگۆیانەوە كاردانەوەی کۆمەڵگەی ئێران بە گشتیی و کۆمەڵگەی کوردی بەتایبەت بزانێ. لەهەمان کاتیشدا دەخوازێ لە مەیلی حزبەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان تێبگات"
هەروەها دەڵێت:" ئامانجی یەکەمی ئێران دروستكردنی هیوایەكە لەلایەن ئەو حزبانە بۆ ئەوەی لە چاوەڕوانیدا رایانبگرێ و نەهێڵێ لەوە زیاتر بەلای عەرەبستانی سعودیەو ئەمریكا و توركیاوە بچن. هەروەها هەوڵ دەدات ئەم حزبانە بەشداری لە شەڕی بە وەكالەت لەدژی ئێراندا نەكەن".
ئێران لە ئێستاوە دەترسێ کارتی کوردیش بخرێتە ناو بازنەی گەمارۆکانی سەری و لە کوردستانەوە ئاستەنگی بۆ دروست بکرێ
شێرزاد خۆشحاڵیی چاودێری سیاسی كە خەڵكی رۆژهەڵاتی كوردستانە و لە وڵاتی ئەڵمانیا نیشتەجێیە، لە وەڵامی پرسیارەكانی (په‌یسه‌ردا) دەڵێت:" لایەنی ئێرانی لە دۆخێكی لاوازی ئابووری دایە، هەروەها لەبوای سیاسی و دیپلۆماسیدا، لە ئاستی نێودەوڵەتی تەنیا خەریكی بەڕێكردنی كاتە. بۆیە پێویستی بەم گفتوگۆ هەیە تا ئەگەری راپەڕینێكی جەماوەریی بگەینێتە خاڵی سفر ئەگەر بۆی بكرێت"
خۆشحاڵیی خاڵێکی تر دەبینێ لەم گفتوگۆیانەدا کە تاران دەیەوێت لەرێی درێژەدان بەم گفتوگۆیانەوە، جۆرێك لە ئومێد لەناو حزبەكانی رۆهەڵاتی كوردستاندا دروست بكات، بۆ ئەوەی لە ئەگەری هەر شەڕ و پێكدادانێكدا یان ئاڵۆزبوونی ناوچەكە لە نێوان جیهانی رۆژئاوا و ئێراندا، كورد بەهیچ جۆرێك پشتگیری رۆژئاوا نەكات و كوردستان نەبێتە سەكۆیەك و رژێمی ئێران تووشی گرفت بکات.
ئامانجی کورد لە گفتوگۆدا
سەبارەت بە ئامانجی لایەنی كوردی لەم گفتوگۆیەدا، خۆشحاڵیی روونی دەکاتەوە " لایەنی كوردی مەبەستی دروستكردنی لەمپەرێكە تاوەكو هێزە میلیشیاكانی سەر بە ئێران، كە وەكو دەست و پەیوەندی كۆماری ئیسلامی لە باشووری كوردستان دەناسرێن، هەڵنەكوتنە سەر حزبەكانی رۆژهەڵات و باجێكی گیانیی و ماڵیی لەم ساتەوەختەدا بدەن. بۆ ئەوەیە حزبەكان بتوان هێزی خۆیان بپارێزن تا ئەو كاتەی رژێمی ئێران لاواز دەکرێت. لە ساتە وەختی گونجاودا دەرفەتەكان لە بەرژەوەندی خۆیان بقۆزنەوە"
زەمینەی چارەسەری پرسی كورد لەرێی گفتوگۆوە لە ئێران، لە لاوازترین ئاستیدایە. دەوڵەتی ئێران لە ڕووی لۆژیك و هزرەوە هێشتا نكوڵی لە مافی كورد دەكات. لەلای خۆیەوە كورد هیچ متمانەیەكی بە رژێمی كۆماری ئیسلامی نییە. كاتێ لەم روانگەیەوە سەیری تابلۆكە دەکرێ، پێناچێ ئەم گفتوگۆیانە بپەڕنەوە بۆ قۆناغی دانوستان و رێككەوتن.
لە گفتوگۆکانی مانگی تەموزی ئەمساڵدا ناوەندی چارەسەری قەیرانەکانی نەرویج وەکو ناوبژیوان ئامادەبووە
شەماڵ بەشیری پێیوایە ئێستا پڕۆسەی گفتوگۆی نێوان هەردوولا، رژدبوون و پەرۆشییی پێوەدیار نییە " دانوستان پرۆسەیەکە پێش هەموو شت پێویستی بە بوێری و بڕیاری سیاسی- یاسایی هەیە. ئێستا ئەمە بەدی ناکرێت. ئەوەندەی کە من ئاگادارم ئەم دیدارانە پێشتریش بە ناوبژیوانی جەلال تاڵەبانی و دواتر لەرێی نێچیرڤان بارزانییەوە بەرێوە چوون. جیاوازی ئەم دیدارانەی ئێستا لەوە دایە کە لە دوای ساڵی ١٩٨٠ ئەمە یەکەمجارە ئێران لەگەڵ شاندێكی نوێنەرایەتی چەند حزبێکدا دادەنیشێ" بەشێکی تر لە قسەکانی شەماڵ بەشیری.
لەگەڵ ئەمەشدا بەشیری جەخت لە هەبوونی زەمینەی دەستپێكردنی دانوستان دەكاتەوە" زەمینەی دانوستان هەیە. زۆربەی حزبەکانی رۆژهەڵات بە قەیرانێکی سیاسی- رێکخراوەیی تێپەڕدەبن و بەدوای زەمینەی خۆ بوژاندنەوەدا دەگەڕێن. لە ئاستی رژێمیشدا ئێران خاوەن رێبەرێکە کە فتوایەک بەسە بۆ ئەوەی هەموو حکومەت خۆی بۆ هەموو ئەگەرێك ئامادە بكات. لێرەدا پرسیارەكە ئەوەیە: ئایا ئێران ئەوەندە تەنگەتاو بووە کە ناچاری گفتوگۆ بێت لەگەڵ حزبە كوردییەكان؟ وەڵامی ئەو پرسیارە بەندە بە پرۆسەی ئاشتی لە تورکیا و دانپێدانانی نێودەوڵەتی بە خۆسەری دیموکراتی باکووری و رۆژهەڵاتی سوریا. لە ئاستی نێودەوڵەتیشدا ئامادەکاری دەكرێت بۆ دانپێدانان بە خۆسەری باکوور و رۆژهەڵاتی سوریا. ئێران تاسەر ناتوانێ تاكە وڵاتێكبێ لەناوچەكەدا كێشەی كورد بێ چارەسەری بهێڵێتەوە. لە ئێستاوە ناچارە ئامادەكاری بۆ ئەم قۆناغە بكات".
ئێران فشاری خستووەتە سەر هەرێمی کوردستان تا حزبەکانی رۆژهەڵات دەربکات یان چەکیان پێ دابنێ بۆیە حکومەتی هەرێم هانی حزبەکانی رۆژهەڵاتی داوە گفتوگۆ لەگەڵ تاراندا بکەن
بەڵام بەهزاد خۆشحاڵی لەمبارەیەوە جیاواز بیر دەكاتەوە لەگەڵ شەماڵ بەشیری و پێیوایە هیچ زەمینەیەك بۆ دانوستان لە ئارادانیە:" چاوەڕوانی هەردوولا لە ناوەڕۆكدا جیاوازە. دیپلۆماسی و دانوستان كاتێك دەكرێت كە هەردوولا خاڵی هاوبەشیان هەبێ. یەك خاڵی هاوبەشی لە نێوان حزبەكانی رۆژهەڵات و كۆماری ئیسلامی نادۆزیتەوە. لەبەر ئەوەی لە ناوەڕۆكدا كێشەكە هیچ چارەسەر نەكراوە، خاڵێك نییە بۆ گفتوگۆ دواتریش بۆ ئەوەی ببێتە دانوستان. تەنیا بەیەك شێواز دەكرێت ئەم گفتوگۆیە ببێتە دانوستان، ئەگەر بێ و بزووتنەوەی رزگاریخوازی گەلی كورد بە نوێنەرایەتی حزبەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان، بەیەكەوە ئەجێنداكانیان یەكبخەن و داوای مافەكانی گەلی كورد بكەن كە ئەمەش مەحاڵە. هەروەها كۆماری ئیسلامی ئێران گۆڕانكاری لە ناوەڕۆكی و ئامانجی سیاسی خۆیدا بكات كە ئەمەشیان هەر نابێ و بەدووری دەزانم"
لەسەر هەبوونی زەمینەی گفتوگۆ لەنێوان کۆماری ئیسلامی ئێران و حزبەکانی رۆژهەڵاتدا، بۆچوونی جیاواز هەیە
لە ئێستادا گفتوگۆی كۆماری ئیسلامی لەگەڵ كوردی رۆژهەڵاتی كوردستان بە چوار حزبی كوردی قەتیس كراوە، كە ئەمەش ناتوانێ چارەسەری بكاتە واقیع ئەگەر لایەنەكانیش نیازپاكبن و رژدبن لەسەر گەیشتن بەچارەسەری. چونكە چەندین لایەنی دیكەی رۆژهەڵاتی كوردستان بەشداری لە پڕۆسەكە ناكەن یان بەشداریان پێنەكراوە. شەماڵ بەشیری دەڵێت:" ئەگەر پڕۆسەكە مۆركێكی جدییانەی پێوە بلكێنرێت هەموو لایەنەكان بەشداری تیادا دەكەن. چونكە تائێستا هیچ لایەنێك هەڵوێستی دژ بە گفتوگۆ و دانوستانی لەگەڵ رژێمی ئێران نیشان نەداوە". هەروەها دەربارەی بەشداری و بەشداری پێنەكردنی حزبی ژیانی ئازاد (PJAK)كە بە باڵی سیاسی پەكەكە لە رۆژهەڵاتی كوردستان لە قەڵەم دەدرێت دەڵێت:"
بەبێ (PJAK) ئەم پرۆسەیە سەرکەوتوو نابێ. لەو باوەڕەدام کە دیداری ناراستەوخۆ لە نێوان ئێران و (PJAK) لە ئارادایە. بە بڕوای من ئێران سەرەتا لەرێی پەکەکەوە دانوستاندنی لەگەڵ (PJAK) دەستپێکردووە و دواتر هەنگاوی ناوە بۆ گفتوگۆ لەگەڵ لایەنەكانی دیكەدا"