ڕاپۆرتی کوردستانی

10:36 - 17/10/2019

رۆژانێكی زەحمەتتر چاوەڕێی رۆژئاوای كوردستان دەكات‌

پەیسەر

جیهانی رۆژئاوا و ئەمریكا بانگەشەی جێبەجێكردنی سزای ئابووری، سەربازی و بازرگانی دەكەن بەسەر توركیادا. جەخت لەوە دەكەنەوە كە لە ئێستادا فرۆشتنی چەكیان بە توركیا راگرتووە.


لە پڕۆسە جەنگییەكاندا، بەهۆی فاكتەری گوشاری دەروونی، زوو بە زوو كاریگەری سزادان و گەمارۆدان بەسەر لایەنەكاندا دەرناكەوێت. چونكە لایەنی سزادراو بە گرتنەبەری رێوشوێنی مەدەنیانە هەوڵ دەدەات سزاكان بێ كاریگەر بكات.

جیهانی رۆژئاوا و ئەمریكا ئەم راستییە دەزانن كە سزا و گەمارۆ كاریگەری بەسەر توركیاوە نابێت

نزیكەی 40 ساڵە گەمارۆ بەسەر ئێران سەپێندراوە. بەڵام گەمارۆكان نەوەكو نەبوونە فاكتەری رووخاندن و گۆشەگیركردنی، بەڵكو ئێران قۆستیەوە، لە سەردەمی ئەم گەمارۆ و سزایانە ئێران لە هەریەك لە لوبنان، سوریا و عێراق شوێن پێی قایمكرد، خەریكە دەبێتە هێزێكی سوپەر.

لەم چوارچێوەیەدا قسەكانی دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا كە دەڵێت:" ئابووری توركیا تێكدەشكێنین و لەناو دەبەین" جگە لە هاش و هوشێكی میدیایی شتێكی دیكە نیە. هەستانەوەی رێژەیی بەهای لیرەی توركی (دوێنێ 15 تشرینی دووەم) لە 5.92 بۆ 5.88 لە بەرامبەر دۆلاردا ئاماژەیەكی ئەم راستیەیە.

 تەنیا مناوەرە دەتوانێ هێڕشبەر رابگرێت

بێگومان بە بەراورد لەگەڵ ساڵی 1974 و پڕۆسەی داگیركردنی قوبڕس لەلایەن سوپای توركیا رۆژگاری ئەمڕۆ سەردەمێكی دیكەیە. لە ساڵی 1974 پێداویستیەكانی تاك و كۆمەڵگا كەم بوو. لەگەڵ ئەمەشدا گەشبین نین بەوەی كە گەمارۆ و سزای ئابووری هەرچەند توندیش بێت چۆك بە توركیادا بدات.

جیهانی رۆژئاوا و ئەمریكا ئەم راستییە دەزانن كە سزا و گەمارۆ كاریگەری بەسەر توركیاوە نابێت ئەگەر بشبێت سنووردارە. ئەوان بۆ هاوسەنگكردنی ناڕەزایی ناو وڵاتەكانیان ئەم هەنگاوە دەگرنەبەر،گۆڕەپانی خۆ دزینەوە و مناوەڕەی سیاسی بەم هەڵمەتە دروست دەكەن.

لە سەردەمی شەڕدا تەنیا مناوەرە دەتوانێ هێڕشبەر رابگرێت. بە واتایەكی دیكە هێرشبەر ببینێ لایەنی بەرامبەر چوونە ناو شەڕ بە پێویست نازانێ یەكسەر سارد دەبێتەوە.

سوپای سوریا بە ئاشكرا داوا لە جەنگاوەرە عەرەبەكانی هەسەدە دەكەن، وەرنە ناو ریزەكانی سوپای سوریا

بۆ نموونە ئەگەر لە ئێستادا چەند كەشتییەكی جەنگی ئەمریكا لە دەریای سپی ناوەڕاستدا جوڵە بكەن و نمایشی سەربازی بكەن، یان چەند فرۆكەیەكی سەربازی ئەمریكا لە ئاسمانی رۆژئاوای كوردستاندا لەسەر سنووری لەگەڵ توركیادا بە نزمی بفڕن توركیا ناچارە حسابی بۆ بكات و هەنگاو بۆ دواوە بنێت.

پرسیارەكە ئەمەیە:
ئایا جیهانی رۆژئاوا و ئەمریكا ئەمە دەكەن؟ لەم قۆناغەدا وەڵامی ئەم پرسیارە بە نەخێرە، لە مەودا كوورتدا ئەمە ئەگەرێكی زۆر لاوازە.

كە وەڵامی ئەم پرسیارە نەخێر بێت. دەبێت بەدوای وەڵامی پرسیاری دیكەدا بگەڕێین: سوپای سوریا چی دەكات كە لەلایەن هەسەدە (هێزەكانی سوریای دیموكراتی) بانگهێشتكراوە و لە ئێستادا بە شار، شارۆچكە و ناوچە سنووریەكانی رۆژئاوای كوردستان (جگە لە سەرێكانیێ و گرێ سپی) بڵاو دەبێتەوە؟

هیچ گومان لەوە دانیە كە سوپای سوریا لە شوێنی پاراستنی كورد حسابی وردتر دەكات. لە ئێستادا یەكینەكانی سوپای سوریا كە لەناوچەكانی رۆژئاوای كوردستاندا بڵاوبوونەتەوە، بە ئاشكرا داوا لە جەنگاوەرە عەرەبەكانی ناو هەسەدە دەكەن :"بە چەكەكانتانەوە، وەرنە ناو ریزەكانی سوپای سوریا". بێگومان جیاوازیەكی ئەوتۆ لە نێوان سوپای سوریا لەگەڵ سوپای توركیادا نیە ئەگەر بۆی بچێتەسەر. دەكرێت بڵێین سوپای سوریا ڤێرژینی سوپای توركیایە بەڵام بە كلتوور و زمانی عەرەبی.

كێشەی كوردستان چارەسەر نەكرێت ئەم كابووسە بەسەر ناچێت

بەهەمان شێوە، بەر لەدەستپێكردنی هەڵمەتی داگیركاری ئەردۆغان و گرووپە سەلەفی و جیهادییەكانی بۆسەر رۆژئاوای كوردستان، لایەنی توركیش حسابی لەسەر جەنگاوەرە عەرەبەكانی ناو هەسەدە هەبوو. پێیوابوو دوای تێپەڕبوونی چەند رۆژێك بەسەر دەستپێكردنی جەنگ عەرەبەكان لە هەسەدە هەڵدەگەڕێنەوە. بەڵام شەهیدبوونی ژماریەكی بەرچاو لە جەنگاوەرە عەرەبەكان لە بەرەكانی سەرێكانیێ و گرێ سپی، حسابی توركیای لەم بارەیەوە سەراوبن كرد.

چاوەڕێش دەكرێت لەگەڵ زیاتر گیرسانەوەی سوپای سوریا لەناوچەكانی رۆژئاوای كوردستاندا لە چەند رۆژی داهاتوودا، هەنگاوی پراكتیكی بنێن بۆ هەڵگەڕانەوەی عەرەبەكان لە هەسەدە دا. لە ئێستادا نازانین هەسەدە ئەمە دەبینێت و حسابی بۆ كردووە یان نا. كەواتە سوپای سوریا نە دۆستە و نە دەبێتە دۆست. كەواتە لە چەند رۆژی داهاتوودا رۆژانی زەحمەتتر چاوەڕێی رۆژئاوای كوردستان دەكەن. دەبێت ئەو راستیە لەبیر نەكرێت.

چی دەقەومێت؟
نەوەكو تەنیا رۆژئاوای كوردستان، بەڵكو رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و هەموو جیهانیش لەناو كابووسێكدا تێپەڕدەبێت كە ناوەندەكەی كوردستانە. تا كێشەی كوردستان چارەسەر نەكرێت ئەم كابووسە بەسەر ناچێت. بەهۆی رووداوەكانی رۆژئاوای كوردستان، تا رادەیەك جیهان ئەم راستیەی بینی و چاوەڕێ دەكرێت زیاتر بیبینێت.

دوورنیە نموونەی گەمارۆكانی سەر ئێران لەسەر توركیا دووبارە بكەنەوە

قسەكانی دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا كە دەڵێت:" لە بەردەممان سێ بژاردە هەیە: یان رەوانەكردنی سوپایە و بە جەنگێكی گەورە ئەم مەسەلەیە چارەسەر بكەین، یان دەبێت تورك و كورد سازش بكەن، یان لە رێگای سزای ئابووریەوە، ئابووری توركیا تەخشان و پەخشان بكەین". لەخۆوە نەكراوە و بێ ناوەڕۆكیش نیە.

لەم قۆناغەدا نە ئەمریكا و نە جیهانی رۆژئاوا بۆ خاتری كورد رێگای شەڕكردن ناگرنەبەر. لە ئەنجامی هەڕەشەكانی ئەردۆغان، ئەمریكا و هێزی هاوپەیمانان بە ناچاری لە رۆژئاوای كوردستاندا كشانەوە. دەبێت درك بەم راستیە بكەین، چونكە لە خوێندنەوەی رووداوەكان و پێشهاتەكاندا هاوكاریمان دەكات.

ئەوەی لە ئێستادا دیارە دەخوازن بە سزای ئابووری و گەمارۆدان كێشەی كورد چارەسەر بكەن. دوورنیە نموونەی گەمارۆكانی سەر ئێران لەسەر توركیا دووبارە بكەنەوە. هەرچەندە لە نێوان خەیاڵی داگیركارانەی توركیا و ئێراندا جیاوازیەكی ئەوتۆش نەبێ، ئەوە لە شێوازی جێبەجێكردن و داگیركاریدا جیاوازیەكی گەورە لە نێوان هەردوو وڵاتدا هەیە.

لەو كاتەی توركیا لەبەرچاوی جیهاندا پەنا بۆ داگیركردن و لەناوبردندا دەبات، ئێران دەخوازێت لە رێگای هاوپەیمانیەتی كردن لەگەڵ هێزە لۆكاڵیەكان لەناوچەكەدا پێگەی خۆی قایمتر و بەرفراوانتر بكات. ئەم بارودۆخە لە ئاستی نێودەوڵەتیدا تێزی توركیا "هێزی هەرە مەترسیدارترە" یان "توركیا لە ئێران مەترسیدارترە" دەئافرێنێ.

 رۆژئاوا بۆ یەكێتی كورد زەمینەیەكی باشی دروست كردووە

كاتێك بارودۆخەكە بەم شێوەیە بێت، كۆمەڵگای نێودەوڵەتی ناچار دەبێت نموونەی (سەدام حوسێن لە عێراقدا) لەگەڵ توركیا دووبارە بكاتەوە، لە رێگای گرتنەبەری رێوشوێنی سەربازی توركیا لاواز بكەن و بێ هێزی بكەن. لەگەڵ ئەمەشدا نابێت لە داهاتوویەكی نزیكدا چاوەڕێی ئەم پڕۆسەیە بكرێت.

لە ئێستادا بەهۆی ئەوەی كورد جەنگی نەتەوەكانی جیهان دەكات، لەناو بارودۆخێكی هێجگار زەحمەتدا دەژی. لە 14 ئایاری 1948 كاتێك ئیسڕائیل سەربەخۆیی راگەیاند، لە ماوەی 24 كاتژمێردا 6 وڵاتی عەرەبی هێڕشیان كردە سەر ئیسڕائیل. لەبەر ئەوەی جولەكە حسابێكی وردی كردبوو، ئەنجامی ئەم هێڕشە و هێڕشەكانی دواتریش كشست بوو، بەم شێوەیە خۆیان بۆ جیهان سەلماند كە ئەوان میللەتێكن و شایستەی دەوڵەتن.

دەبێت كوردی پارچەكانی دیكەی كوردستان لەوە تێبگەن، كە سەركەوتن بەسەر داگیركەری فاشیست و نەتەوە پەرستی تورك ئاسانی نییە و ئاسان نابێت. ئەگەر چاوی لە سەركەوتن و (دەوڵەت دروستكردنە) دەبێت هەرێمی كوردستان (40 ساڵ خۆی بۆ گیان خواردن) ئامادە بكات. ئەمە قسەی ئێمە نیە، قسەی ئەوانەیە كە بوونە خاوەن ستاتۆ.

بەهۆی ئەوەی كورد جەنگی نەتەوەكانی جیهان دەكات، لەناو بارودۆخێكی هێجگار زەحمەتدا دەژی

ئەگەر لە چوارچێوەیەكی عاتیفیانەش دابێ، رۆژئاوا بۆ یەكێتی كورد زەمینەیەكی باشی دروست كردووە. لە جیاتی ئەوەی سیاسەتمەدارانی كورد لە غەفڵەتی (ئەمریكا ئابووری توركیا تەخشان و پەخشان دەكات) بژین، دەبێت سوود لەو كاردانەوانە ببینن كە لە ئاستی ناوخۆ و نێودەوڵەتیدا دروست بووە و (وەچەرخان لە سیاسەتی لۆكاڵی بۆ سیاسەتی نەتەوەیی) ئەنجام بدەن.

دوورنیە، ئەمە دوا دەرفەت بێ. لە جیاتی دۆگماتیزم و بەرژەوەندی تەسكی رۆژانە و حزبایەتی و گرووپچیەتی، دەبێت دەست بە پڕۆسەیەكی دیكەی سیاسی ببەن و جیهان ناچار بكەن، لەسەریان بەدەنگ بێت و لە داهاتووشدا شەڕیان بۆ بكات.
ئەگەر نا كورد مەحكومی دۆڕاندن دەبێت.