06:03 - 23/10/2019

زریانی خۆپیشاندانەكان كوێ ڕادەماڵێت؟‌

پەیسەر

سەرجەم هاوڵاتیان و دانیشتوانی عێراق بە نیگەرانییەوە چاوەڕوانی هاتنی (رۆژی هەینی)، رۆژێك كە چاوەڕێ دەكرێت خۆپیشاندانی ملیۆنی تێدا ئەنجام بدرێت و تیایدا گۆڕانكاریی گەورە ڕوو بدات.

چالاكانی بواری خۆپیشاندانەكان، هەندێك لە گروپ و لایەنە سیاسیەكانی عێراق، بە گەرمی كار بۆ ڕێكخستنی خۆپیشاندانەكان دەكەن و چاوەڕوانی ئەوەش دەكەن خۆپیشاندانەكە ملیۆنی بێت و بەشداری گەرم و گوڕیی تێدا بكرێت، تەیاری صەدری و هەندێك لایەنی دیكەش لە پشت خۆپیشاندانەكەوەن.

هەرچەندە تا ئێستەش ئاسۆی خۆپیشاندانەكە ڕوون نیە، كەسیش نازانێت وڵاتانی دراوسێ و پەبوەندیدار چییان بۆ دۆخەكەو دوای ئەویش ئامادەكردووەو دەیانەوێت چی بكەن، لە هەمان كاتیشدا زۆرینەی ڕەهای حیزب و پێكهاتەكانی عیراق لە چاوەڕوانی دۆخێكی نادیاردا دەیگوزەرێنن.

ئەوەی كە هەیە نیگەرانی خەڵكە لە شێوەی بەڕێوەبردنی وڵات لە لایەن حیزب و پێكهاتە جۆراوجۆەكانەوە، ئەوان پێیان وایە دۆخی نالەباری عێراق لە ئەستۆی ئەو دەسەڵاتدارانەیە كە ئێستە فەرمانڕەوایی دەكەن و سوود مەند بوون لە گۆڕانكارییەكانی دوای 2003 ی عێراق، هەر بۆیە داتەپینی سەرجەم بوارەكانی عێراق دەخەنە ئەستۆی ئەوانەوە.

هەردوو لایەنی كێشەكە تائێستە لەسەر دوو هێڵی تەریب دەڕۆن و پێدەچێت لە رۆژی هەینیدا ڕوو بەڕووی یەك بنەوە یان بە كەمێك لاربوونەوەی یەكێكیان یەكتری ببڕن، یان ئەوەیە دەسەڵاتی شانزو ساڵە كۆتایی دێ یان ئەوەیە دەبێت لە هەموو بوارەكاندا چاكسازیی بكرێت، بە پێی سەرچاوەكان داخوازیی خۆپیشاندەران لە چەند شتێكدا خۆی دەبینێتەوە كە گرنگترینیان: دەستلەكاركێشانەوەی حكومەتەكەی عادل عەبدولمەهدی،  لەبەر ئەوەی بەرپرسە لەو دۆخی ئێستە هاتوەتە پێشوەو بەرپرسیشە لە ڕشتنی خوێنی سەدان كەس كە لە شەپۆلی یەكەمی ناڕەزایەتیەكاندا گیانیان لە دەستدا، بە پێی زانیارییە دزەپێكراوەكان قسەوباس لەسەر دەست لەكار كێشانەوەی عادل عەبدولمەهدی بووەتە قسەی رۆژ و پێدەچێت هەفتەیەك زیاتر نەخایەنێت.

پرۆسەی سیاسی لە عیراقی داوی 2003 لەسەر كۆتەڵی رژێمی لەناوچووی سەدام حسین بونیاد نراوەتەوە، هەموو عێراقیەكان كۆك نین لەسەری بەتایبەت لەناوی دەسەڵاتی جێبەجێكاردا –حكومەت- كە زۆرینەی پێكهاتەكەی لە لایەنێكی دیاریكراوی شێعە پیكهاتووە، لە هەمان كاتدا هێزێك لە هەرێمی كوردستان هەیە كە هەموو گۆڕانكارییە ڕیشەییەكان لە عێراق رەت دەكاتەوە بەتایبەتی لەو پۆستانەدا كە لەدوای نەمانی ڕژێم دەستیان كەوتووە.

هیچ كەسێك ناتوانێت كاریگەرییە هەرێمی و دەرەكیەكان لە گۆڕانكارییەكانی 2003 دا رەتبكاتەوە، هەروەها كاریگەرییان لە دانانی ڕژێمی دوای 2003 دا لەبەرچاو نەگرێت، چۆن هێنراون و چۆن پشتیوانی كراون و دەستیان گیراوە بۆ ئەوەی ئیدارەی وڵات بكەن، كە دوور بێت لە توندوتیژیی و گەندەڵی و حوكمی میلشیا كە پشتیوانی لە مانەوەی فەرمانڕەوایانی ئێستە دەكەن و بوونەتە هۆكاری دەستێوەردانی هەرێمی لە عێراق و ناوچەكەش.

جاسم الحلفی، سەركردە لە حیزبی شیوعی  كە هاوپەیمانییان هەیە لە گەڵ – سائرون- دا كە (صدر) ڕێبەرایەتی دەكات دەڵێت: سیستەمی سیاسی كەلەسەر بنەمای پشك و بەش دانراوە بووەتە هۆی بەرهەمهێنانی ئەو هەموو گەندەڵییەی كەهەیە و نەتوانراوە هیچ كارێكی نیشتیمانی ئەنجام بدەین و تا ئەو پشكانەش بەردەوام بن من هیچ ئومێدێكم بە چاكسازیی نیە. ئەوان بە شێوەیەك یاساكانیان داڕشتووە كە مانەوەی خۆیان مسۆگەر بكات، ئەوان بوونەتە كەمینەیەكی دەسەڵات و دابڕاو لە خەڵك گوێ بەوە نادەن چی لەبەرژەوەندی خەڵكە و چۆن بڕیاری چارەنووس سازی لەبارەوە بدەن ، ئەوان تازە بوونەتە ڕێگەی دەستێوەردانە دەرەكییە هەرێمی و نێودەڵەتیە ئابڕووبەرەكان.

ئەو بەرپرسە عێراقییە پێشبینی خۆپیشاندانەكانی هەینی دەكات كە گۆڕانكاریی سیاسی ڕووبدات، حكومەت دەست لەكار بكێشێتەوە، لەجێگەی ئەو حكومەتێكی ڕاگوزەر –انتقالی- و كاتی دابنرێت و كاری سەرەكی بریتی بێت لە گەڕاندنەوەی دەوڵەتێكی یاسایی  و دروستكردنەوەی دامەزراوە حكومیەكان، لەگەڵ مانەوەی سەرۆكایەتی كۆمار و پەرلەماندام.
هەروەهائەو پێی وایە سەرجەم سیاسیەكانی ئێستا لەسەركاری بەڕێوەبردنی دەوڵەت دووربخرێنەوەو بۆ هەڵبژاردنی داهاتووش ڕێگەیان پێنەدرێت بەشداریی بكەن، پاشان لە ئەگەری گۆڕانكارییەكاندا پێشنیاری كردووە بۆ حكومەتی داهاتوو كە كاری یەكەم و لەپێشینەی بریتی بێت لە چاكسازیی ئابووری و كەمكردنەوەی جیاوازی نێوان ژیانی ئەو دوو چینەی دەسەڵاتداران و هەژاران، هەروەها هەرچی چەكی نایاسایی هەیە كۆی بكاتەوە و سوپای تایبەتیش ڕابسپێردرێت بۆ پارێزگاریی كردن لە سنوورەكان، پاشان پۆلیس و ئاسایش ببوژێنێتەوەو  چاكسازیی لە بواری كۆمەڵایەتی و رۆشنبیریی و ڕاگەیاندن دا ئەنجام بدات.

ئیحسان شمەریی بەڕێوەبەری ناوەندی –تەفكیر سیاسی- یە باس لەوە دەكات ئەو بزووتنەوەیەی كە داوای لابردن و كەناگیریی حكومەت دەكات ، پەیوەندی بە توڕەیی و نیگەرانیەكانیانەوە هەیە لەبەرامبەر ئەو چینە دەستڕۆشتووە سیاسیەدا، بەڵام گۆڕینی سیستەمە سیاسیش هەروا شتێكی ئاسان نیە. شمەری پێشبینی ئەوە دەكات جموجوڵەكان ببێتە گۆڕینی باڵانس لەناو  هێزە ، سیاسیەكاندا، لەوانەیە یەكێك لە داواكاریی خۆپیشاندەران هەڵبژاردنەوەی پێش وەختە بێت و ئەوەش پەیوەستە بەو فشارەوە كە جەماوەر دروستی دەكات. ئێستەش نەبێت هێزە سیاسیەكان دەگەنە ئەو بڕوایەی هەڵبژاردنی پێش وەختە گرنگە چوون ئەوە تەنها ڕێگایە بۆ ئاڵوگۆڕی سیاسی و گۆڕینی دەموچاوەكان.

سەرەڕای ئەمانەش –حارث حەسەن- كە توێژەرێكی سیاسی عێراقییەو لە ویلایەتە یەكگرتوەكانی ئەمەریكا نیشتەجێیە پێی وایە خۆپیشاندانەكانی عێراق و لوبنان جیگرەوەی ئابووری و سیاسی گونجاو نیە لە ئێستەدا، چوون ئەو بابەتە سەرەتایەتی و تازە چوونەتە ناو ململانێ سیاسی و كۆمەڵایەتیەكان، ئەوە تەنها داگیركردنی ئەو فەزا گشتییەیە كە دەنگێك بەرزببتەوەو بەئاشكرا بڵێت ئێمەش هەین، ئەو دەنگە لەدەرەوەی سیستەم و مۆنۆپۆڵەكانی سیاستەوە بێت. ئەو ئێمەیە لەڕووی زانستی كۆمەڵایەتییەوە حاڵەتێكی سادەو جەماوەرییە و هەموو میللەتانی دونیاش كۆكن لەسەر ئەوەی لەبەرامبەر دوژمن و ستەمكارەكاندا دەنگ هەڵببڕن، بەڵام ئەوەی گرنگە تێكشكانی ئەو شوناسەیە كە دەرەبەگ و تایەفەو پێكهاتە كۆمەڵایەتیەكان دروستیان كردووە.