05:27 - 17/02/2020
ترس هه‌یه سه‌رژمێرى كورد بخاته‌وه سه‌ر ساجى عه‌لى
هه‌نگاوه‌كان بۆ ئه‌نجامدانى سه‌رژمێرى گشتى به هێواشى ده‌چنه پێش، به‌ڵام كورد دوودڵى زۆرى هه‌یه، به‌م دۆخه‌ى ئێستاوه پرۆژه‌كه به ته‌واوى له زیانى كورد ده‌چێته پێشه‌وه، رێژه‌ى كورد له ناوچه جیناكۆكه‌كان بووه‌ته ئاردى ناو دڕك و رۆژ دواى رۆژ بارودۆخى كورد له‌و ناوچانه خراپتر ده‌بێت. حكومه‌تى هه‌رێم له‌رێگه‌ى دروستكردنى لیژنه‌یه‌كه‌وه ده‌یه‌وێت ئاوى سه‌رژمێرى برژێته ئاشى خۆیه‌وه، به‌ڵام لایه‌نه عێراقییه‌كان پێناچێت به ئاسانى له‌م دۆخه‌دا مل بۆ هه‌رێم بده‌ن.
ساڵی رابردوو عادل عه‌بدولمه‌هدی سه‌رۆك وه‌زیرانی عێراق، بڕیاریدا به ئه‌نجامدانی سه‌رژمێری دانیشتوان له سه‌رتاسه‌ری عێراق له ساڵی ٢٠٢٠، هه‌ر له سه‌ره‌تاوه حزبه شیعه‌كان پشتیوانی ئه‌وه‌یان ده‌كرد خانه‌یه‌ك هه‌بێت بۆ دیاریكردنی مه‌زهه‌ب، به‌و پێیه‌ی ئه‌وان خۆیان به زۆرینه ده‌زانن له عێراق، ئه‌وه‌ش له لایه‌ن هه‌ندێك لایه‌نی تره‌وه ره‌تكرایه‌وه، كورد كێشه‌ی له‌گه‌ڵ ئه‌و خانه‌یه نه‌بوو، به‌ڵام خانه‌ی نه‌ته‌وه به تایبه‌ت له ناوچه كوردستانییه‌كانی ده‌ره‌وه‌ی هه‌رێم كوردى دوودڵ کردووە.
كورد ترسى له‌وه هه‌یه، له رێگه‌ی ژماره‌یه‌كی زۆری ئاواره كه له‌و ناوچانه نیشته‌جێن دیموگرافیای ناوچه‌كه به‌جۆرێك له‌و سه‌رژمێرییه پیشان بدرێت، كه جارێكی تر باسكردنیان وه‌ك ناوچه‌ی كوردستانی ئه‌سته‌م بێت.
به‌م دۆخه‌وه، كورد به سه‌ر ژمێرى رازى نییه
هه‌رێمی كوردستان ساڵانێكى زۆره داواى ئه‌نجامدانى سه‌رژمێرى گشتى ده‌كات، به‌ڵام له دۆخێكدا داواكه‌ى جێبه‌جێكرا كه كورد له ناوچه جێناكۆكه‌كان بووه به ئاردى ناو دڕك، بۆیه دڵخۆش نییه به هه‌نگاوه‌كان به‌ره‌و سه‌رژمێرى. محمود عوسمان ئه‌ندامی لیژنه‌ی باڵای سه‌رژمێری دانیشتوانی عێراق بۆ په‌یسه‌ر ده‌ڵێت، له‌گه‌ڵ ده‌زگای ناوه‌ندی ئاماری عێراق، شان به‌شانی یه‌ك ئاماده‌كارییه‌كانیان ده‌ست پێكردووه، به‌ڵام ئاماده‌كارییه‌كانی ئه‌نجامدانی سه‌رژمێری زۆر به سستی به‌رێوه‌ده‌چن.
حكومه‌تی هه‌رێم دوو نوێنه‌ری هه‌یه له لیژنه‌ی باڵای سه‌رژمێری دانیشتوان، سیروان محه‌مه‌د سه‌رۆكی ده‌سته‌ی ئاماری هه‌رێم، محمود عوسمان به‌ڕێوه‌به‌رى گشتى ئامارى سلێمانى.
ئه‌و ئه‌ندامه‌ی لیژنه‌ی باڵای سه‌رژمێری ده‌ڵێت، له ناوچه جێناكۆكه‌كان باری دیمۆگرافیای ئه‌و ناوچانه گۆڕدراوه و ته‌عریبێكی فراوانیان كردووه،"ده‌یانه‌وێت ئه‌نجامه‌كانی سه‌رژمێری دانیشتوان له به‌رژوه‌ندی ئه‌وان بشكێته‌وه، به‌و كرداره‌ی كردوویانه هه‌رێمی كوردستان رازی نابێت".
حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان لیژنه‌یه‌كی وزاری دروستكردووه، بۆ گفتوگۆ له‌گه‌ڵ حكومه‌تی عێراق سه‌باره‌ت به تێبینییه‌كانى له‌سه‌ر سه‌رژمێرییه‌كه به مه‌به‌ستی جێبه‌جێكردنی خواسته‌كانی، حكومه‌تى هه‌ریم ده‌ڵێت، ده‌بێت دۆخى ئه‌و ناوچانه ئاسایی بكرێته‌وه، ئه‌وكات به ئه‌نجامدانی سه‌رژمێری رازین.
مه‌حمود عوسمان گوتى:"ئه‌نجامدانی سه‌رژمێرییه‌كی سیاسی له لایه‌ن هه‌رێمی كوردستانه‌وه له ناوچه جێناكۆكه‌كان ره‌تده‌كرێته‌وه، ده‌كرێت ئه‌و سه‌رژمێرییه بۆ بواری گه‌شه‌پێدان بێت. ئه‌گه‌ر سه‌رژمێری دانیشتوان بۆ مه‌رامی سیاسی ده‌كرێت و خانه‌ی نه‌ته‌وه‌یی تێدابێت ده‌بێت دۆخی ناوچه جێناكۆكه‌كان ئاسایی بكرێته‌وه، ئه‌گه‌ریش بۆ بواری گه‌شه‌پێدان بێت و خانه‌ی نه‌ته‌وه‌یی تێدا نه‌بێـت ئه‌وه هه‌رێمی كوردستان هیچ رێگریه‌كی نیه".
٥٠٠ هه‌زار ئاواره‌ی عه‌ره‌ب لە كه‌ركوک-ن
به‌گوته‌ى مه‌حمود عوسمان، زیاتر له ٥٠٠ هه‌زار عه‌ره‌ب هێندراونەتە كه‌ركوك به‌ناوی ئاواره‌وه، له خانه‌قین و نه‌ینه‌واش ئاوارەیەکی زۆر هێندراون،"بۆیه ده‌بێت ئه‌مه چاره‌سه‌ر بكرێت"،
مه‌رجی سه‌ره‌كى نه‌ته‌وه یه‌كگرتووه‌كان بۆ ئه‌نجامدانی سه‌رژمێری دانیشتوان، بۆ ئه‌وه‌ی په‌سه‌ندی بكات ئه‌وه‌یه، ده‌بێت زۆرینه‌ی خێزانه‌كان له شوێنی خۆیان بن، هه‌روه‌ها زۆرینه‌ی دانیشتوانی ئه‌و وڵاته رازی بن به‌شداری سه‌رژمێری دانیشتوان بكه‌ن، به‌ڵام به‌شێك له پارێزگاكانی عێراق وێران بوون.
لیژنه‌ی باڵای سه‌رژمێری دانیشتوانی عێراق بریاریدابوو له مانگى داهاتوو ده‌ست بكرێت به كاری ژماره‌لێدان و گه‌مارۆسازی. به‌ڵام به گوته‌ى ئه‌و ئه‌ندامه‌ى لیژنه‌كه،"جارێ هیچی دیار نییه، ئاماده‌كاری نوسینگه‌یه، به‌ڵام كاره‌كه زۆر به سستی به‌رێوه‌ده‌چێت".
سه‌رژمێریه‌كی دره‌نگ وه‌خت
دوایین جار ساڵی ١٩٨٧ سه‌رژمێرى له عێراق كرا، سه‌رژمێری گشتی دانیشتووان به شێوه‌یه‌كی گشتگیر له سه‌رتاسه‌ری عێراق ئه‌نجامدراوه، ئێستا ژماره‌ی دانیشتووانی عێراق به ٣٨ ملیۆن كه‌س مه‌زنده ده‌كرێت، رێژه‌ی گه‌شه‌ی دانیشتوانیش به (سەدا ٢.٨)ه.
بژارده‌ى كورد، تۆماری ١٩٥٧
مەحمود محه‌مه‌د چاودێری دۆخی كه‌ركوك بۆ په‌یسه‌ر پرێس پێى وایه، ئه‌گه‌ر پرسی سیاسی تێكه‌ڵ به پرسی سه‌رژمێری بكرێت سه‌ركه‌وتوو نابێت"هه‌رچۆن ئه‌و سه‌رژمێریانه‌ی كه دوای ١٩٥٧ كراون ئیعتیباریان نیه". به بڕواى ئه‌و رێگا چاره‌ی ئه‌م دۆخه ئه‌وه‌یه كه پشت به سه‌رژمێری ١٩٥٧ ببه‌سترێت، بۆ نموونه ئه‌وانه‌ی كوردن، خه‌ڵكی سلێمانین و دوای ١٩٥٧ چوون بۆ كه‌ركوك خانه‌یه‌كی تایبه‌تیان بۆ بكرێته‌وه و جیابكرێته‌وه له‌و كه‌سانه‌ی له‌ئاماری ١٩٥٧ به‌شداریان كردووه، له‌و رێگه‌یه‌وه هه‌موو ئه‌وانه‌ی عه‌ره‌بی هاورده‌ن ده‌رده‌كه‌ون، ئه‌و كاته هه‌ركاتێك راپرسی بكرێت ئه‌وانه‌ی له‌دوای سه‌رژمێری ١٩٥٧ هاتوون لاده‌درێن،"چونكه ده‌ستوور وا ده‌ڵێت".
محمود محه‌مه‌د پێشتر ئه‌ندامی ئه‌نجومه‌نی پارێزگای كه‌ركوك بووه، ده‌ڵێت:"ئه‌نجام نه‌دانی سه‌رژمێری كێشه‌ی گه‌وره‌ی دروستكردووه، له پشكی پارێزگاكان و دامه‌زراندن و پرۆژه، ئه‌گه‌ر سه‌رژمێری نه‌كرێت ئه‌وه دۆخه‌كه هه‌ر ئاوا ده‌بێت، با سه‌رژمێری بكرێت به‌ڵام بۆ گه‌شه‌پێدان بێت نه‌ك سیاسی. پێم وانیه ترسی كورد سه‌رژمێری له‌و ناوچانه دوابخات، چونكه ئه‌وان زۆرینه‌ن به‌ڵام كورد ده‌توانێت داوا بكات خانه‌ی نه‌ته‌وه لاببرێت".