07:30 - 10/04/2020

شەش ئاڵنگاری سەختی بەردەم کازمیی‌

فه‌رمان حه‌سه‌ن

پێچەوانەی عەلاوی و زورفی(هەردوو کاندیدی کشاوە، بۆ پێکهێنانی حکومەتی عێراق)، کۆڕی راسپاردنی کازمیی گەرمبوو، هەمووان لە کۆشکی سەلام کۆبوونەوە، وادێتە پیش چاو لەنێو کورەی ناکۆکییەکاندا، کازمیی کۆدەنگییەکی دەگمەنی بۆ خۆی بەدەستهێنابێت، ئەمریکا، ئێران، کورد، سووننە، لارییان نییە لەم پیاوە، زۆرینەی شیعەش پشتیوانی دەکەن.

لەگەڵ ئەوەشدا، ئەرکی کازمیی ئاسان نییە و ئاڵنگاری قورسی لە پێشە، ئەو پیاوە سوکانی کەشتییەکی وەرگرتووە، کە لەچەند لاوە ئاوی تێدەچێت، پێگەی ئەلحوڕە شیکارییەکی توێژەر عەباس کازم لە دامەزاراوەی رەفیق حەریری بۆ رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بڵاوکردووەتەوە، تێیدا توێژەر باسی لەوەکردووە، کازمی هەوڵی چاکسازی بەهێز و ئامادەکاریی بۆ هەڵبژاردنێکی خاوێن دەدات، پێیوایە هاوسەنگییەک دەگەڕێنێتەوە بۆ پەیوەندییە هەرێمی و نێودەوڵەتییەکانی عێراق، بە تایبەت لە نێوان ئێران و ئەمریکا. لە راپۆرتەکەدا ئاماژە بەوەکراوە، کە سەرەڕای گەشبینییەکان، شەش ئاڵلنگاریی ئاڵۆز لەبەردەم کازمییە.

ئابوریی

لەگەڵ داڕووخانی زیاتری نرخی نەوت، عێراق رووبەڕووی کێشەیەکی گەورە دەبێتەوە بۆ دابینکردنی مووچەی فەرمانبەرانی دەوڵەت و خانەنشینان، کە ژمارەیان دەگاتە شەش ملیۆن و ٥٠٠ هەزار مووچەخۆر، بەپێی لێدوانێکی وەزیری دارایی لە ناوەڕاست ساڵی رابردوو.
نرخی نەوت مانگی رابردوو گەورەترین دابەزینی لە ١٨ ساڵی رابردوودا تۆمارکرد، دوای گەورەبوونی مەترسییەکانی کۆرۆناو خەستبوونەوەی ناکۆکییەکانی سعودیە و روسیا.
بێ مووچە جوڵەی بازاڕی عیراق، دووچاری شەلەل دەبێت.
خەرجییە حکومییەکان پێش قەیرانی نرخی نەوتیش زۆر زیاد بووبوون، چارەسەر کەمکردنەوەی ئەو کورتهێنانەبوو، بەڵام سیستەمی دارایی کرێگرتەی  عیراق رێگەی بەوەنەدا. چارەسەری کۆتایی پەیڕەو کرد کە ئازادکردنی دینارە، ئەوەش واتە هەڵوەشاندنەوەی ئەو پاڵپشتییەی کە دەڵەوت پێشکەشی دەکات بۆ دراو، لەرێگەی فرۆشتنی بە نرخی پاڵپشتیکراو لە بازاڕی بانکیدا، بەڵام ئەوە روونادات.

 بەپێی گوتەی ئابوریناسان، قەیرانی ئابووری قورسترین کێشە دەبێت کە رووبەڕووی سەرۆک وەزیرانی نوێی عێراق دەبێتەوە، بە تایبەتی لە دۆخێکدا کە جوڵە لە وڵاتدا نەماوە، بەهۆی رێوشوێنەکانی بەرەنگاربوونەوەی ڤایرۆسی کۆرۆناوە.

زۆرانبازیی تاران و واشنتن لە عێراق
پێش کۆتایی ساڵی رابردوو ناکۆکییەکانی ئێران و ئەمریکا لە عێراق توندتربوونەوە، دوای کوشتنی قاسم سولەیمانی دۆخەکە پێی نایە قۆناغێکی سەختەوە. ئەم چەند رۆژەی دوایی ململانێکان چوونە دۆخە هەرە نالەبارەکەیەوە، دوای کوژرانی دوو سەربازی ئەمەریکی و بەریتانییەک لە عیراق.
ئەمریکییەکان چەند بنکەیەکی سەربازییان چؤڵکردوو رادەستی سوپای عیراقیان کرد. هاوکات ئەمریکا دەستی بە جێگیرکردنی سیستەمی پاتریۆت کردووە لە بەغداو هەولێریش.

ئیستا هەموان چاویان لەسەر دۆخەکەیە هەنگاوی دواتر چی دەبێت ئەمریکا چی دەکات و کاردانەوەی گروپەکان چی دەبێت، ئاماژەکان بەرەو باشبوون ناچن لەنێوان هەردوو وڵات ( ئێران- ئەمریکا) لە عیراق، دوای قەیرانی کۆرۆنا کیشەکانیان قوڵتربوویەوە، کاتێک ئەمریکا ئامادەنەبوو سزاکان هەڵبگریت.

تەحەدیی گەورەی بەردەم کازمیی ئەوەیە، چۆن شەڕی ئەو دوو جەمسەرە گەورەیە، دەگۆڕێت بۆ لێکتێگەیشتن و عێراق لە شەرەقۆچیان دووردەخاتەوە، لەکاتێکدا تاران سوورە لەسەر ئەوەی ئەمریکا لە عیراق بچێتە دەرەوەو ئەمریکاش سورە لەسەرئەوەی کلک و گوێی میلیشیاکان بکرێت و کۆتاییان پێبهێنرێت.

چەکی میلیشیاکان

کازمی هەر یەکەم رۆژی راسپاردنی بەڵێنیدا، چەک تەنها بەدەستی دەوڵەتەوە بێت. لە عێراق سەدان گروپی میلیشیای چەکدار هەن، هەندێکیان جوڵەیان بە فەرمانی سوپای قودسی ئێرانە. میلیشیاکانی عێراق بەجۆرێک پڕچەککراون تەنانەت تانک و مووشەکیان هەیە و چەندین چەکی قورسیان هەیە.
میلیشیاکان بەشێکی گرنگی ئابوری عێراق بەڕێوەدەبەن، لەرێگەی کۆنتڕۆڵکردنی جومگەی بڕیاری وەزارەتە گرنگەکانی عێراقەوە.
هەروەها گومان لە توانای دەزگا ئەمنییەکان دەکرێت، کە  لەلایەن حزبە سیاسییەکانەوە کۆنتڕۆڵکراون، بۆ سەپاندنی هەر کۆتێک بەسەر میلیشیاکان و پێگەی ئەو گرووپانەدا، لە ئەگەری ئەوەی کازمیی، بەهێز بەڵێنەکەی جێبەجێبکات، ئەو گروپانە و تەنانەت هەندێک لە حزبەکان لە رێگەی سوپاشەوە رەنگە کێشە بۆ کازمیی دروست بکەن.

سەرچاوەیەکی نزیک لە کازمی بەپێگەی ئەلحوڕەی راگەیاندووە، سەرۆک وەزیران لە داهاتوو بە سیفەتی فەرماندەی گشتی هێزە چەکدارەکان،"هەموو هێزە ئەمنییەکان بە پۆلیس، سوپا، حەشد و پێشمەرگەش دەخاتە ژێر فەرمانی خۆیەوە. وە رێگە نادات بە هیچ لایەنێک کە پابەندی بڕیارەکانی فەرماندەی گشتی نەبێت چەک هەڵبگرێت".
چاودێرانی دۆخی عێراق ئەو بەڵێنەی کازمیی بە ئەستەم دەبینن، بەتایبەت کاتێک گروپە میلیشیاکان بەشێکن لە حەشدو حەشدیش بە یاسایی کراوە، دەڵێن ئەگەر کازمیی مەبەستی چەکی دەستی عەشائیر و مەدەنییەکان بێت، ئەوا بەڵێنەکەی هیچ مانای نییە.
مامەڵەکردن لەگەڵ ئەم هەموو گروپە چەکدارەدا، کە بەشێکیان لەشەڕی ئەمریکادان، بۆ کازمیی پڕکێشەیە.

کۆرۆنا
ڤایرۆسی کۆرۆنای نوێ، بە ترلیۆن دۆلار زیانی لە ئابووری وڵاتان داوە، وڵاتە هەرە پێشکەوتووەکانی دونیا هاواریان لێ هەستاوە. لە عیراق جووڵەی بازرگانی هاوشێوەی جوڵەی خەڵک وەستاوە. رێکخراوی تەندروستیی جیهانیی یەکێک لەو وڵاتانەی کە ترسی لێی هەیە کۆرۆنا لە دەست دەربچێت تێیدا، عێراقە. چونکە سیستەمە تەندروستییەکەی هی ئەوە نییە بتوانێت شەڕ لەگەڵ ئەو ڤایرۆسە بکات.

وەزارەتی تەندروستی عێراق تا ئەمڕۆ دەڵیت، لە عێراق هەزار و ٢٠٠ توشبووی کۆرۆنا تۆمارکراون، ٦٩ لە توشبووانیش مردوون. کەمیی پێداویسیتی تەندروستی و پزیشکی و ئامێری هەناسەدان، و دانانی سنورێک بۆ تەشەنە سەندنی زیاتری ڤایرۆسەکە، کێشەی ئامادەی سەر مێزی سەرۆک وەزیرانی نوێیە. بەوپێیەی کۆرۆنا هاوکات لەگەڵ قەیرانی نرخی نەوتدا، پێکەوە ئابووری عێراق وێران دەکەن.

تەوافوقی سیاسیی

پێش کازمیش، عادل عەبدولمەهدی، لەرێگەی سندوقی دەنگدانەوە نەبوو بە سەرۆک وەزیران، بەڵکو لە ئەنجامی تەوافوقی سیاسی حزبەکان ئەو پۆستەی وەرگرت. سەرۆک وەزیرانەکانی عێراقی نوێ هەر بە رێککەوتن بوون بە سەرۆک، بەڵام ئەوەی ئەم دووانە جیادەکاتەوە،  کوتلەی پەرلەمانی بەهێز لە پشتیان نییەو لە پەرلەمان بێ پشتن، عەبدولمەهدی لەلایەن کوتلە سیاسییەکانەوە پشتیوانی نەکرا کاتێک کابینەکەی کەوتە بەر رق و توڕەیی خۆپیشاندەران. تەنانەت هێزی یەکەم کە سەدرییەکان بوون لەهەر لایەک زیاتر دژایەتییان کرد.
بێ کوتلەو هێزی سیاسیی، بۆ کازمیی قورس دەبێت، بڕیارەکانی خۆی بسەپێنێت لە ئەنجومەنی نوێنەران، یاخوود لانی کەم هەوڵی بە دیهێنانی خواستی خۆی بدات. رۆژنامەنوس ئەحمەد حسێن بەپێگەی حوڕەی گوتووە، کازمیی هەمان کێشەی عەبدولمەهدی دەبێت، عەبدولمەهدیش بە دەستی حزبەکان بەو دەردە برا، چونکە هیچ کوتلەیەکی بەهێز نەبوو پشتیوانی بکات.

 شەقام و خۆپیشاندەران

  پێش مانگێک، کاتێک ناوی کازمیی کەوتە ناو ناوان بۆ پۆستی سەرۆک وەزیرانی عێراق، خۆپیشاندەران وێنەی کازمییان لە گۆڕەپانەکان بەرزکردەوە، بەڵام خەتێکی راستوچەپی سوریان هێنابوو بەسەر وێنەکەیدا، گوتیان کازمیی رەتکراوەتە.
لە دۆخێکدا کە ڤایرۆسی کۆرۆنای نوێ بە کردەیی کۆتایی بە خۆپیشاندانەکان هێناوە، چالاکوانان هەماهەنگی دەکەن بۆ کاروانێکی دیکەی ناڕەزایی دوای مەترسییەکانی ڤایرۆسەکە.
خۆپیشاندەران داواکاری هەڵبژاردنی پێشوەخت، چاکسازیی یاسایی هەڵبژاردن، دادگاییکردنی بکوژانی خۆپیشاندەرانیان، کردووە بە مەرجی کشانەوەیان لە شەقام. کازمیی لە گوتاری راسپاردنەکەیدا پێچەوانی زورفی و عەلاوی خۆی نەدا لە قەرەی وردەکاری داواکاری شەقام. تەنانەت زورفی لە گوتاری کشانەوەی گوتی، یەکێک لە هۆکارەکانی رەتکردنەوەی، پێداگریی بووە لە داواکارییەکانی شەقام.