03:22 - 23/04/2020
كۆرۆنا هه‌ڕه‌شه له ئابوری 170 وڵات ده‌كات
كریستالینا جورجیفا به‌رێوه‌به‌ری سندوقی دراوی نێوده‌وڵه‌تی هۆشداری دا له قه‌یرانێك كه به‌هۆی بڵاوبونه‌وه‌ی ڤایرۆسی كۆرۆنا دروست ده‌بێت و له داته‌پینی گه‌وره‌ی ئابوری ساڵی 1929 خراپتر ده‌بێت، راشیگه‌یاند ده‌رئه‌نجامه‌كانی بڵاوبونه‌وه‌ی ڤایرۆسی كۆرۆنا كاریگه‌ری له‌سه‌ر پاشه‌كشه‌ی ئابوری 170وڵاتی جیهان ده‌بێت.
رۆژنامه‌ی شه‌رقولئه‌وست له زاری وته‌بێژی بۆریس جونسون سه‌رۆكوه‌زیرانی به‌ریتانیاوه بڵاویكرده‌وه كه" سه‌رچاوه‌ی نیگه‌رانی گه‌وره شه‌پۆلی دووه‌مه، كه ئه‌وه له‌كۆتاییدا زیانی گه‌وره به ئابوری و ته‌ندروستی ده‌گه‌یه‌نێت" له‌لایه‌كی تره‌وه رێكخراوی نه‌ته‌وه‌یه‌كگرتووه‌كان بۆ كاروباری منداڵان، ناسراو به یونسێف له‌به‌یاننامه‌یه‌كدا، هانی كۆمه‌ڵگه‌ی نێوده‌وڵه‌تیدا كه 100 ملیۆن دۆلار بۆ هه‌وڵه‌كانی دابین بكه‌ن له‌پێناوی پشتیوانی هه‌وڵه‌كانی له رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌راست، به‌یاننامه‌كه ئاماژه‌ی به‌وه‌كردووه 110 ملیۆن منداڵ له‌ناوچه‌كه له‌ماڵه‌كانیان ماونه‌ته‌وه و ناچن بۆ خوێندنگا، و یونسێف هاوكاری وه‌زاره‌ته‌كانی په‌روه‌رده و فێربوونی ئه‌و وڵاتانه ده‌دات بۆ ئه‌وه‌ی په‌یره‌وی سیستمی خوێندن له‌رێگه‌ی ئۆنلاینه‌وه بكه‌ن.
ئابوری جیهان له‌دوای كۆرۆنا چۆن ده‌بێت؟
ماڵپه‌ری كۆربه‌ندی ئابوری جیهان راپۆرتێكی بڵاوكرده‌وه كه له‌لایه‌ن نورییل روبینی مامۆستای ئابوری له كۆلێژی لیونار ئین ستیرن بۆ به‌رێوه‌بردنی كار له زانكۆی نیویۆرك بڵاوكرده‌وه و تێیدا پێشبینیه‌كانی بۆ كاریگه‌ریه ئابوریه‌كانی ڤایرۆسی كۆرۆنا خستۆته ڕوو، كه ره‌نگه ته‌نانه‌ت دوای كۆتایی هاتنی كۆرۆناش به‌رده‌وام بن.
راپۆرته‌كه ئاماژه‌ی به‌وه‌كردووه كه ئه‌و شۆكه‌ی به‌ر ئابوری جیهانی ده‌كه‌وێت به‌هۆی كۆڤید 19 وه خێراتر و كاریگه‌رتره له قه‌یرانی دارایی ساڵی 2008، ته‌نانه‌ت قه‌یرانی داته‌پینی گه‌وره‌ی ئابوری ساڵی 1929.
كاریگه‌ری گه‌وره‌ی ئابوری له‌ماوه‌ی ته‌نها 15 رۆژدا
له‌ماوه‌ی 15 رۆژی رابردووی ئه‌م مانگه‌دا بۆرسه‌ی ئه‌مریكی به‌رێژه‌ی 20% دابه‌زیووه ئه‌وه‌ش خێراترین دابه‌زینی مێژوویه، ئێستا جموجوڵی بازار به‌رێژه‌ی 35% دابه‌زیووه، بازاری دڵنیایی دووچاری ئیفلیج بوون بووه.
ته‌نانه‌ت كۆمپانیا داراییه سه‌ره‌كیه‌كانی وه‌ك " جولدمان ساكس و جیه بی مورجان و مورجان ستانلی" پێشبینی دابه‌زینی به‌رهه‌می ناوخۆی ده‌كه‌ن به‌تێكرای ساڵانه‌ی 6% له چاره‌گی یه‌كه‌می ئه‌م ساڵ، تا ده‌گاته 24% بۆ 30% له چاره‌گی دووه‌می ئه‌م ساڵ، ستیڤن منوشین وه‌زیری گه‌نجینه‌ی ئه‌مریكا هۆشداری دا له به‌رزبونه‌وه‌ی رێژه‌ی بێكاری بۆ زیاتر له 20%، واتا دوو ئه‌وه‌نده‌ی رێژه‌ی بێكاری سه‌رده‌می قه‌یرانی دارایی جیهانی.
به‌واتایه‌كی تر هه‌موو ره‌گه‌زه‌كانی خواستی ته‌واوه‌تی / به‌كاربردن و خه‌رجی دارایی و هه‌نارده/ له‌دۆخی داته‌پینیدان به‌شێوه‌یه‌ك كه پێشتر نمونه‌ی نه‌بووه، زۆرینه‌ی شیكه‌ره‌وه‌كان پێشبینی دابه‌زینی گه‌شه‌ی ئابوری ده‌كه‌ن له‌شێوه‌ی پیتی ڤی( ) ی ئینگلیزی به‌جۆرێك پاشه‌كشه‌یه‌كی گه‌وره‌ی ئابوری كه بوژانه‌وه‌یه‌كی به‌هێزی به‌دوادادێت، له‌گه‌ڵ داته‌پینێكی گه‌وره‌ی به‌رهه‌م له‌یه‌ك چاره‌گدا پاشان باش بوونه‌وه‌ی دۆخی دارایی له چاره‌گی دواتری هه‌مان ساڵ، پێویسته ئه‌وه زۆر ڕوون بێت، قه‌یرانی كۆرۆنا ته‌واو جیاوازه.
پێشبینی ده‌كرێت تێكرایی بێكاری له‌ساڵی 2020 زیاتربێت له رێژه‌ی بێكاری قۆناغی داته‌پینی گه‌وره‌ی ئابوری، ئه‌وه‌ش به‌رزترین رێژه‌ی بێكاریه له‌مێژووی ئه‌مریكادا.
ته‌نانه‌ت له سه‌رده‌می " داته‌ینی گه‌وره‌ى ئابوری" و " جه‌نگی جیهانی دووه‌م" زۆرینه‌ی چالاكیه‌ئابوریه‌كان دانه‌خران، وه‌ك ئه‌وه‌ی ئێستا له چین و ویلایه‌ته‌یه‌كگرتووه‌كانی ئه‌مریكا و ئه‌وروپا له ئه‌مرۆدا ده‌بیندرێت.
باشترین سیناریۆ ئه‌وه‌یه كه داته‌پینی ئابوری توندتر ده‌بێت له‌و داته‌پینانه‌ی جیهان به‌خۆیه‌وه بینیوه ( له‌ڕووی كه‌م بوونه‌وه‌ی به‌رهه‌می جیهانی) به‌ڵام ته‌مه‌نی كورتر ده‌بێت، ئه‌وه‌ش ده‌رفه‌تی ئه‌وه به ئابوری جیهان ده‌دات كه له‌چاره‌گی چواره‌می ئه‌م ساڵدا گه‌شه‌ی ئه‌رێنی به‌خۆیه‌وه ببینێت، له‌م دۆخه‌دا دۆخی بازاره‌كان باش ده‌بنه‌وه به‌هۆی ئه‌وه‌ی ڕووناكی له‌كۆتایی تونێله‌كه ده‌رده‌كه‌وێت.
رێكاری ته‌ندروستی ... چاره‌سه‌ری نمونه‌یی بۆ خۆپارێزی له‌داته‌پینی ئابوری
نوسه‌ر پێی وایه باشترین سیناریۆ پێویستی به‌جێبه‌جێكردنی چه‌ند مه‌رجێك هه‌یه، یه‌كه‌میان ئه‌وه‌یه كه ویلایه‌ته‌یه‌كگرتووه‌كانی ئه‌مریكا و ئه‌وروپا و ئابوریه‌كانی تر كه كاریگه‌ری كۆرۆنایان به‌به‌هێزی له‌سه‌ر ده‌ركه‌وتووه، ده‌بێت رێكاری فراوان بۆ پشكنینی ڤایرۆسی كۆرۆنا بگرنه به‌ر، به‌ره‌چاوكردنی ئه‌وه‌ی كه په‌ره‌پێدانی ڤاكسینی به‌شێوه‌یه‌كی فراوان 18 مانگ ده‌خایه‌نێت، پێویسته دژه‌ڤایرۆسه‌كانی تر و ده‌رمانه چاره‌سه‌ره‌كان به‌شێوه‌یه‌كی فراوان بڵاوبكرێنه‌وه.
دووه‌م/ پێویسته سیاسه‌تی پیشه‌سازی نه‌ختینه‌ی به‌رده‌وام بێت، و پشتیوانی بانكه‌كان و سندوقه داراییه‌كان بكرێت، ته‌نانه‌ت ده‌ستی هاوكاری بۆ كۆمپانیا گه‌وره‌كان درێژ بكرێت، پێویسته كار ئاسانی بكرێت بۆ هاندانی بانكه‌كان به‌مه‌به‌ستی پێدانی قه‌رز به كۆمپانیا بچوك و مام ناوه‌نده‌كان، كه پاره‌یان نیه به‌ڵام توانای دانه‌وه‌ی قه‌رزیان هه‌یه.
دابه‌شكردنی پاره به‌سه‌ر به‌كارهێنه‌راندا... به‌مه‌به‌ستی هاندانی خه‌رجكردن
سێیه‌م پێویسته حكومه‌ته‌كان پاداشتی دارایی گه‌وره دابه‌ش بكه‌ن، ئه‌ویش له‌رێگه‌ی دابه‌شكردنی پاره به‌شێوه‌یه‌كی هه‌ره‌ه‌مه‌كی به‌سه‌ر به‌كاربه‌راندا، وه‌ك هاندانێك بۆ زیاده‌خه‌رجی، به‌ره‌چاوكردنی قه‌باره‌ی شۆكی ئابوری، ئاستی كورتهێنان له ئابوریه پێشكه‌وتووه‌كان له 2-3% ده‌بێت به‌راورد به به‌رهه‌می ناوخۆی تا ده‌گاته 10% و زیاتریش، حكومه‌ته ناوه‌ندیه‌كان بودجه‌ى گشتی گه‌وره داده‌نێن، بۆ رێگری له داته‌پینی كه‌رتی تایبه‌ت.
به‌ڵام ئه‌م ده‌ستوه‌ردانانه ده‌بێت له‌رێگه‌ی پاره‌داركردنی كورتهێنانه‌وه بێت و بكرێنه دراوی نه‌ختینه‌ی له‌رێگه‌ی قه‌رزی حكومی به‌پێوه‌ر و دیایكراو، ئه‌مه ئاستی سود به‌رزده‌كاته‌وه.
به‌پێی راپۆرته‌كه ئه‌وه‌ی جێگه‌ی داخه ئه‌وه‌یه كه هیچ به‌ده‌مه‌وه‌هاتنێك بۆ باشترین سیناریۆ نابیندرێت نه‌گه‌یشتۆته ئاستی وه‌ڵامدانه‌وه‌ی ته‌ندروستی گشتی له ئابوریه پێشكه‌وتووه‌كان، نه‌گه‌یشتۆته ئاستی پێویست بۆ كۆنترۆڵكردنی په‌تاكه.
ئه‌گه‌ر نه‌تواندرێت ڤایرۆسه‌كه تێكبشكێندرێت ئه‌وه ئابوری و بازاره‌كانی جیهان به شێوه‌ی ئازادانه داده‌ته‌پن، ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر ڤایرۆسه‌كه‌ش كۆنترۆڵ بكرێت ئه‌وه پێناچێت، گه‌شه‌ی ئابوری تا كۆتایی ئه‌م ساڵ ڕووبدات، ئه‌گه‌رێكی به‌هێزیش هه‌یه له‌گه‌ڵ ده‌ستپێكی وه‌رزی داهاتووی ڤایرۆسه‌كه به بازادانی نوێوه بگه‌ڕێته‌وه، هه‌روه‌ها ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر ده‌رمانیش به‌كاربهێندرێت به‌ڵام به‌هۆی ئه‌وه‌ی به‌زۆری له‌لایه‌ن خه‌ڵكه‌وه به‌كارده‌هێندرێت كاریگه‌ریه‌كه‌ی كه‌م ده‌بێته‌وه، به‌وه‌ش جارێكی تر پاشه‌كشه‌ی ئابوری ڕووده‌داته‌وه و بازاره‌كان داده‌ته‌پنه‌وه.
كۆنترۆڵكردنی كۆڤید 19 به‌مانای بوژانه‌وه‌ی ئابوری جیهانی نایه‌ت
پێویسته ئه‌وه بزاندرێت كه‌كۆنترۆڵكردنی ڤایرۆسه‌كه به‌مانای بوژادنه‌وه‌ی ئابوری نایه‌ت، به‌ڵام ئابوری جیهان له‌به‌رده‌م ژماره‌یه‌ك مه‌ترسیدایه كه ره‌نگه ڕووبه‌ڕووی ببنه‌وه، له‌گه‌ڵ نزیك بوونه‌وه‌ی هه‌ڵبژاردنی سه‌رۆكایه‌تی ئه‌مریكا، پرسی كۆڤید 19 جارێكی تر رێگه له‌به‌رده‌م ململانێی رۆژئاوا و چوار هێزی تر ده‌كاته‌وه، كه داوای ده‌ستكاریكردنی سیستمی ئێستا و سنورداركردنی ده‌كه‌ن، ئه‌وانیش چین و روسیا و ئێران و كۆریای باكورن، هه‌رچواریشیان شه‌ڕی ئه‌لیكترۆنی دژی ئه‌مریكا ده‌كه‌ن بۆ ئه‌وه‌ی له‌ناوخۆدا تێكیبشكێنن، به‌دڵناییه‌وه ئه‌و وڵاتانه هێرشی ئه‌لیكترۆنی ده‌كه‌ن له‌كاتی هه‌ڵبژاردنی سه‌رۆكایه‌تی، ره‌نگه ئه‌مه ناكۆكی له‌سه‌ر ئه‌نجامه‌كان دروست بكات و تۆمه‌تباركردنی سه‌باره‌ت به‌یاریكردن به‌ده‌نگه‌كانی لێ بكه‌وێته‌وه.