03:28 - 27/05/2020
كۆتایی دەوڵەتی توركیا و ئاوابوونی دەسەڵاتی پارتەكەی ئەردۆگان
پارتی دادو گەشەپێدانی فەرمانڕەوالە توركیا لە
خراپترین دۆخی سیاسی و ئابووری و تەنانەت كۆمەڵایەتیدایە و بە پێی وتەی شارەزایان
هۆكارەكان هەرچییەك بن شكستی ئەو پارتە دەردەخەن، ئەوانەی كەدەنگی ناڕەزایەتی
هەڵدەبڕن و پێیان وایە چیتر ئەو پارتە ناتوانێت توركیا بەڕێوە ببات تەنها
نەیارەكانی نین، بەڵكو لایەنگران و هەوادارانی ئیسلامی وڵاتەكەش گەشتوونەتە ئەو
باوەڕە كە ئیتر خۆری دادوگەشەپێدانی بەرەو ئاوا بوون دەڕوات و بەناچاری دەبێت مل
بۆ دۆخی نوێ شۆڕبكات و خۆی ڕادەستی مەرگ بكات.
بە پێی ڕاپرسیییەك كە ((SODEV) ئەنجامی داوە 47.3%ی
لایەنگران و دەنگدەرانی ئەو پارتە نایانەوێت لەناو توركیاو لەژێ دەسەڵاتی
ئەرۆدوگاندا بژین و بەدوای هەلێكدا دەگەرێن وڵات بەجێبهێڵن.
ماوەیەكی زۆرە ناوەندەكانی توێژینەوەی ناوخۆی
توركیا و دەرەكیش توێژینەوەی زانستی لەوبوارەدا ئەنجام دەدەن و بەداوای هۆكاری
سەرەكییدا دەگەڕێن، ئەوە سەرەڕای بۆچوون و دەربڕینەكانی ئەو كەسانەی پێشتر ئەندامی
پارتی دادو گەشەپێدان بوون و لەبەر هەر هۆكارێك دابڕاون یان دوور خراونەتەوە،
هەموو ئەوانە ئاماژەی ئەوەیان كردووە كە پارتی دادو گەشەی توركیا ڕووی لە
پاشەكشەیەو خۆری پرشنگداریی بەرەو ئاوا بوون دەچێت.
بە پێی راپۆرتێكی رۆژنامەی زەمانی توركی كە
نزیكەی لە بزووتنەوەی خزمەتی فەتحوڵاگولەنی نەیاری ئەردۆگان و دانیشتووی ئەمەریكا،
كەپشتی بە ڕاپرسییەك بەستووە كە لەلایەن دامەزراوەیەكی سۆسیال دیموكراتی توركیاوە ئەنجام دراوە، 47.3%ی لایەنگران و
دەنگدەرانی پارتی دادو گەشەو تەنانەت ئەوانەشی كە سەرسامی كەسایەتی ئەردۆگان بوون
لە ژیانی توركیا بێزاربوون و بە دوای هەلێكدا دەگەڕێن كە وڵات بەجێبهێڵن، ئەوە لە
كاتێكدایە كە ئەو ڕێژەیە ئەوەندە زۆرە كە
هەمووان سەرسام دەكات.
ڕاپرسییەكە لە 12 شاری جیاوازیی توركیاو
بەبەشداریی 600 گەنج ئەنجام دراوە كە تەمەنیان لە نێوان 15-25 ساڵیدا بووە، 51%
یان نێرو 48.7% مێینەو ئەوەی تر
ڕەگەزەكەیان دیاری نەكراوە، لە هەمان كاتدا 61.7%یان پیشیەیان خوێندكار و 19%
كرێكار و 9%یان بێكار بوون و بەدوای ئیشدا گەڕاون. 7.3%یان لەو كەسانە بوون كە
بێزاربوون لەگەڕان بەدوای كاردا و دەستیان نەكەوتووە.دوای ئەنجامدانی توژینەوەكەو
خاڵیكردنەوەی فۆڕمەكان دەركەوتووە كە 62.5% یان حەزیان بە ژیان بووە لە دەرەوەی
توركیا.
سەبارەت بەو پرسیارەش كە ئەگەر توركیا بەجێبهێڵیت
دەتەوێت لە چی وڵاتێك نیشتەجێ بیت؟ 72.2%
ی بەشداربووان وڵاتی سویسرایان هەڵبژاردووە، هەرچەندە داهاتی ئەو وڵاتە
نیواونیویشە لەگەڵ داهاتی ساڵانەی كەسێك لە توركیا. هۆكارەكەشی بۆ دامەزراویی و
ئاسایشی گشتییە بۆ ژیانكردن لە سویسرا و دانەمەزراویی و دۆخی شڵۆقی توركیا.
27.8% بەشدار بووان باوەڕیان وابووە خوێندنی
زانكۆیی لە توركیا ناتوانێت ژیان و كاری داهاتوو بۆ دەرچووەكانی بدۆزێـتەوە. هەروەها 10.5%ی بەشداربووان پێیان وابووە كە
لەتوركیادا ناتوانن بە ئازایی بۆچوونی خۆیان تەنانەت لەنێو تۆڕە كۆمەڵایەتیەكانیش دەرببڕن
چ جای بگات بەوەی بە ئازادیی و لەسەر شەقام و رۆژنامەو تەلەفزیۆنەكان بۆچوونی خۆت
دەرببڕیت.
ئەم دۆخە نالەبارە تەنها لە نێوڕێكخراوەكان یان
میدیاكاندا نەبووەو 2018 سەرۆكایەتی توركیا دانی بەوەدا ناوە كە تەنها لەو ساڵەدا
137 هەزار هاوڵاتی توركیایان بەجێهێشتوەو ڕوویان لەوڵاتانی توركیا كردووە، هەر لەو
دانپێدانانەی توركیادا هاتووە لەچاو 2017 دا كۆچكردن بە رێژەی 20% زیادیكردووە.
ئەوەش بووەتە مایەی ڕاپۆرتێكی ئەنادۆڵ لە 2018 دا.
بە پێی راپرسییەك كە دامەزراوەی (mak)بۆ تێژینەوەیی كۆمەڵایەتی و راپرسی ئەنجامی داوە و لەپێگەی احوال تركیا
بڵاوبووەتەوە لایەنگرانی پارتی دادو گەشەپێدان و ئەردۆگان لەدوای ئەنجامدانی
هەڵبژاردنەكانی 24 حوزەیرانی 2018 وە تائێستا بە ڕێژەی 10% كەمی كردووە.
-سالجوق
ئۆزداغ- پەرلەمانتاریی پێشوو كە دەستی لە پارتی دادو
گەشەپێدان كێشاوەتەوە بە میدیایەكی ناوخۆی وڵاتەكەی گوتووە: ساڵانی پێشوو
تێڕوانینمان بۆ كەسانی پارێزكارو ئایندارەكانی جۆرێكی دیكە بوو، جاران وامان
دەزانی ئەو جۆرە كەسانە شایانی ئەوەن پشتیان پێببەسترێت و متمانەیان پێبكرێت،
واماندەزانی ئەو جۆرە كەسانە خراپەیان لێناوەشێتەوە، بەڵام كاتێك سەیری ڕەفتاریان
دەكەیت و بەراوردی دەكەیت لەگەڵیان تووشی شۆك دەبیت وباوەڕناكەیت ئەو جۆرە كارانە
لەو كەسانە بوەشێتەوە. ئایا ئەمە مانای داڕمان و تێكشكان و پاشەكشە نیە؟ هەروەها دەڵێت:
ئەو برادەرانەم كە هێشتا لەناو ئەو پارتەدان و ماونەتەوە ئێستا منداڵەكانیان یان
چوونەتە ناو پارتەكانی تر، یان دەنگ بەوان دەدەن.
ئەو باس لەوەش دەكات ئەگەر ئەو پارتە لەسەر ئەو
ڕێڕەوەی ئێستای بەردەوام بێـت ئەوا لە داهاتووی توركیادا شوێنیان نامێنێت و لەڕووی
سیاسی و ئابووری و كۆمەڵایەتیشەوە ڕووبەڕووی شكستی گەورە دەبنەوە.
ئەو بەرپرسە پێشووە باس لەوەش دەكات كە كاری
توندوتیژیی و ترس و تۆقاندن لە توركیا پەرەی سەندووەو لەسایەی پارتی دادوگەشەپێدان
دا توركیا گەڕاوەتەوە بۆ نەوەدەكانی سەدەی ڕابوردووە. هەروەها پەشیمانی خۆی دەربڕی
و ئەو پەرلەمانتارە پەشیمانی خۆی دەربڕیی لەو هەموو
حزمەتەی پێشكەشی حكومەتەكەی ئەردۆگانی كردووە، ئەو لە میانەی بەرنامەیەكی
تەلەفزیۆنیدا سەرجەم ڕەخنەكانی خۆی ئاڕاستەی ئەردرگان كردووەو گوتوشیەتی گرفتەكانی
توركیا لە دوای 2018 ەوە چەند بارە بووەتەوە.
تەمل كرم الله ئۆغڵو كە سەرۆكی پارتێكی سیاسیی توركیایە –سعادت-
پێی وایە كۆچی بەردەوامی گەنجە ژیرو بەتواناكانی توركیا بەهۆی سیاسەتی پێشێلكاریی
و داپڵۆسینەوەیە كە پارتەكەی ئەردۆگان ڕابەرایەتی دەكات و ئەو پێی وایە ژمارەیەكی
ئێجگار زۆریان لە داخی ئەو پارتە وڵاتیان بەجێهێشتووە كە رێژەیان وەك ئەو باسی
دەكات 63%ی ئەو توركانەیە كە لە وڵاتانی ئەوروپا نیشتەجێن.
لە كۆتایی ساڵی ڕابوردووا و لە كۆنگرەیەكدا كە
لەناوچەی بالجاتی ئەنكەرە بەڕێوەچوو ئۆغڵو گوتەیەتی: ناكرێت بێدەنگی هەڵببژێرین
لەبەرامبەر كۆچی گەنجەكانمان كە هەمویان وڵات بەجێدەهێڵن و بەرەو ئەوروپا
دەپەڕنەوە، دەبێت دۆخێك لە توركیا بێتە پێشەوە كە گەنجەكان ناچار نەبن وڵاتی خۆیان
بەجێبهێڵن، ئەویش هێنانەپێشەوەی دادپەروەریی و ئاسایش و ئارامی و پێكەوە ژیانە،
نابێت ئەوەی لە دژی ئەم دەسەڵاتە بوو ئیتر ناوی تیرۆری لێبنرێت و وەك تیرۆریست
وێنا بكرێت و تەسفیە بكرێن، ئەگەر ئەو دۆخە هاتە پێشەوە بێگومان گەنجەكانیش وڵاتی
خۆیان بەجێناهێڵن.
ئەو كۆنگریەی ئەنكەرە بۆ لێكۆڵینەوە لە هۆكارو
دەرئەنجامەكانی كۆچی بەكۆمەڵی گەنجەكانی توركیا بوو بەرەو ئەوروپا ، ئەو لە میانەی
ئەو كۆنگرەیەدا جگە لەوەی تیشكی خستبووە سەر هۆكاری كۆچی گەنجان لە هەمان كاتیشدا
باسی بێكاریی كردبوو لەناو گەنجەكاندا، بەتایبەتی لەم شەش ساڵەی دواییدا كە
بەڕێژەی 7% بێكاری بەرزبووەتەوەو ئەوەش شكستی سیاسەتی ئابووری پارتی دادوگەشەپێدان و حكومەتەكەی ئەردۆگان
نیشان دەدات.
تكین بنجوڵ نوێنەری ئەنكەرەی پارتی گەلی كۆمارییش
لە راپۆرتێكدا باسی لەوە دەكرد پەتای كۆرۆنا و سیاسەتی ڕووبەڕوو بوونەوەی حكومەتی
توركیا ئەوەندەی تر كێشەكان گەورە دەكەن و كاریگەرییەكانی لەسەر كۆمەڵگەی توركیا
زەقتر دەبێتەوە.
بەپێی ڕاپۆرتێك كە بە هۆی جەژنی لاوان و وەرزش و
یادی ئەتاتوركەوە بڵاوكراوەتەوە 342 هەزارو 282 خوێندكار بە بڕی 95 ملیۆن لیرە
قەرزاران، 2073 گەنجیش لە هەشت ساڵی ڕابوردوودا بە ڕوداوی جۆراوجۆر گیانیان لە
دەست داوە .
بە نێوان 2003 بۆ 2018 ژمارەی ئەو گەنجانەی خۆیان كوشتووە 1274 كەس
بوون، كەتەمەنیان لە نێوان 15بۆ 34 ساڵیدا بووەو هۆكاریی سەرەكیش خراپی باری
ئابووری و بژێویی بووە.
ئەوەی كە لەوەو پێش باسكرا ئامارەكانی خۆاپی دۆخی
ئابووریی و سیاسی وڵاتی توركیایە لە سایەی پارتی دادوگەشەپێدان و سەرۆكایەتی ئەردۆگاندا،
ئێستا كاتی ئەوە هاتووە بپرسین ئایا كاتی ئاوابوونی دەسەڵاتی ئەردۆگان و پارتەكەی
نزیك نەبووەتەوە؟