03:01 - 14/06/2020
هێزی نەرمی توركیا لەرۆژئاوای كوردستان و هەنگاوێكی مەترسیدار
ماوەیەكی زۆرە توركیا لە بیری ئەوەدایە
هەرچۆنێكی كردووە بچێتە دەرەوەی سنوورەكانی خۆی و كاروچالاكییە دوور مەوداكانی
جێبەجێ بكات، دوای ئەوەی پەلاماری رۆژئاوای كوردستانی داو هەندێك ناوچەی بۆ خۆی دابڕكرد
و ژمارەیەك چەكداریی بۆ خۆی كۆكردەوە، لەڕێگەی ئەو كەس و لایەنانەوە بەردەوام
سەرقاڵی جێبەجێكردنی پرۆژەكانیەتی .
لە ئێستادا هه‌ندێك لایه‌نی ئۆپۆزسیۆنی سوری
كار بۆ ئه‌وه ده‌كه‌ن مامه‌ڵه‌كردنی رۆژانه‌یان بكه‌نبه لیرهی توركی له‌بری
لیرهی سووریی، ئه‌م كاره‌ش هاوكاته له‌گه‌ڵ هه‌ندێك ڕێیكار كه حكومه‌تی ناوه‌ندی
سوریا گرتوویه‌تییه به‌ر بۆ ئه‌وه‌ی لیروه سووریی هێنده‌ی تر له‌به‌رامبه‌ر
دۆلاری ئه‌مه‌ریكی نه‌یه‌ته خواره‌وه.
هه‌ژموونی توركیا:
هێزه سه‌ربازییه‌كانی توركیا سێ ناوچه‌ی
گرنگی وڵاتی سوریا به ڕووبه‌ری فراوانه‌وه له‌ژێر ده‌ستدایه، له‌ناوخۆی ئه‌و
وڵاته‌شدا ژماره‌یه‌ك گروپ ولایه‌ن هه‌ن كه پشتیوانی له سیاسه‌ته‌كانی ئه‌و
وڵاته ده‌كه‌ن، به شێوه‌یه‌ك ئه‌و شوێنانه‌ی ئه‌و هێزانه تیایدا ده‌سته‌باڵان
جیاناكرێنه‌وه له‌و شوێنانه‌ی كه به‌فه‌رمی خاكی وڵاتی توركیان به، ئه‌و هێزانه
له ئه‌نجامی ئۆپه‌راسیۆنی (درع الفرات) دا ئه‌نجوومه‌نی به‌رێوه‌بردنه‌كان
كردوویانه به هاوشێوه‌ی غازی عه‌نتاب و ئۆرفو شانلی، وه‌ك سه‌رچاوه‌كانیش باسی
ده‌كه‌ن له ڕێگه‌ی به‌رپرسه توركه‌كانه‌وه ئه‌و شوێنانه به‌ڕێوه ده‌برێن و سه‌رجه‌م
سیسته‌مه‌كانی به‌ڕێوه‌بردن جیاوازییه‌كی ئه‌و تۆی تێدا به‌دی ناكرێت.
پۆسته‌و گه‌یاندن له‌وناوچانه‌دا له‌ڕێگه‌ی
ده‌سته‌یه‌كه‌وه به‌ڕێوه ده‌چێت كه به‌رپرسی توركین، ئه‌مه سه‌ره‌ڕای كاره‌باو
نۆژه‌نكردنه‌وه‌ی قوتابخانه‌كان كه له‌لایه‌ن به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تیه‌كانی په‌روه‌رده
-معارف-ه‌وه به‌ڕێوه ده‌چێت، پۆسته‌و گه‌یاندنی ئه‌و ناوچانه به هه‌مان شێوه‌و
سیسته‌می توركیایه‌و هه‌مان ئه‌و كارانه ئه‌نجام ده‌ده‌ن كه‌له‌ناو توركیادا ئه‌نجام
ده‌درێـت، له هه‌مان كاتیشدا بوودجه بواری په‌روه‌رده و مووچه‌ی مامۆستا و فه‌رمانبه‌ره‌كانیش
له‌لایه‌ن توركیاوه دابینده‌كرێت،ئه‌مه سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی كه مووچه‌ی پۆلیسی
ناوخۆش له‌لایه‌ن توركیاوه ده‌سته‌به‌رده‌كرێت و چۆنیه‌تی به‌رێوه‌چوونی كاره‌كانی
پۆلیسیش هه‌ر له لایه‌ن توركیاوه ئه‌نجام ده‌درێت.
له هه‌مان كاتدا كۆمپانیاكانی بیناسازیی له‌و
ناوچه‌یه‌دا به بێ فه‌رمانی توركه‌كان به‌ڕێوه ناچن، له‌به‌ر ئه‌وه‌ی توركیا
خوازیاری ئه‌وه‌بووه له‌و ڕێگه‌یه‌شه‌وه هه‌ژموونی خۆی به‌سه‌ر ناوچه‌كه‌دا بسه‌پێنێت.
چوون زۆرینه‌ی ئه‌و ناوچانه له ئه‌نجامی شه‌ڕیی داعش دا وێران و خاپوور بوون.
هه‌ربۆیه توركیا به‌ته‌واوی پشتگیریی پۆلیس و
ئاسایش و هێزه چه‌كداره‌كانی ناوچه‌كه ده‌كه‌ن تا له‌و ڕێگه‌یه‌وه سه‌رجه‌م ده‌روازه‌كانیان
له‌به‌رده‌ستدا بێت و هیچ شتێك نه‌بێته له‌مپه‌ر و هه‌ڕه‌شه له‌به‌رده‌ستیاندا
به‌تایبه‌تی بابه‌ته ئاسایشییه‌كان.
پارێزگای –هاتای – به‌شێوه‌یه‌كی ڕاسته‌وخۆ سه‌رپه‌رشتی
ئه‌نجوومه‌نه ناوخۆییه‌كانی ئه‌و ناوچانه ده‌كات، به‌تایبه‌ت له‌ناوچه‌ی عفرین
دا، دۆسیه‌ی ئه‌منی ناوچه‌كه‌شیان دابه‌شكردووه به‌سه‌ر هه‌ندێك له‌و به‌رپرسانه‌دا
كه دۆستی توركیان، ئه‌نجوومه‌نه‌كانیش مانگانه‌ی تایبه‌تیان بۆبڕاوه‌ته‌وه، ئه‌وه‌ش
له ڕێگه‌ی داهاتی سنوورییه‌وه دابین ده‌كرێت و به‌شێكی ده‌درێت به سوپای نیشتیمانی
سوری و هه‌روه‌ها ژێرخانی ناوچه‌كه‌شی پێ دروست ده‌كه‌نه‌وه.
بۆ ئه‌و مه‌به‌سته‌ش توركیا پرۆژه‌یه‌كی تایبه‌تی
بۆنیشته‌جێ بوونی ئاواره‌كان ده‌ستپێكردووه، له ماوه‌ی ڕابوردوشدا وه‌زیری ناوخۆی
توركیا سه‌ردانی كردووه، ئه‌وه‌ش ده‌بێته یه‌كه‌م سه‌ركرده‌ی توركیا كه سه‌ردانی
ناوچه‌ی ئیدلبی كردبێت.
ئۆپۆزسیۆنیش ده‌ستپێشخه‌ری ده‌كات:
ئه‌نجومه‌نی به‌ڕێوه‌به‌ره‌كان و دامه‌زراوه ئیدارییه‌كان له‌وناوچانه‌ی
كه له‌ژێر ده‌سه‌ڵاتی ئۆپۆزسیۆندان و له لایه‌ن توركیاوه پشتییوانییان لێده‌كرێت
كار بۆ ئه‌وه ده‌كه‌ن كه مامه‌ڵه به لیرهی توركییه‌وه بكرێت له‌بری لیرهی
سووریی، سه‌رجه‌م بواره بازرگانیه‌كان به لیرهی توركی ئه‌نجام ده‌درێن، به‌یانووی
ئه‌وه‌ی كه لیرهی سووری له‌به‌رامبه‌ر دۆلاری ئه‌مه‌ریكیدا دابه‌زینی زۆر به‌خۆیه‌وه
بینیوه، هه‌رچه‌نده حكومه‌تی ناوه‌ندی هۆشداری له‌مه‌ترسی ئه‌و هه‌نگاوه نیشان
داوه، به‌ڵام دابه‌زینی نرخی پێداویستییه سه‌ره‌تاییه‌كان و داووده‌رمان به به
لیره‌كی توركی كه‌متر ده‌كه‌وێت له چاو لیرهی سووریدا، ئه‌وه‌ش له‌دوای بڕیاری
ئه‌نجوومه‌نی شوراوه دێت و له چه‌ند رۆژی رابوردووشدا بڕێكی زۆری لیرهی توركی
هێنراوه‌ته ئیدلب بۆئه‌وه‌ی بخرێته بازاڕو له‌نێو نوسینگه‌ی درواه‌كاندا بڵاو
بكرێته‌وه.
مسته‌فا ماضی كه خاوه‌نی دووكانێكی فرۆشتنی
پێداویستی كاره‌باییه ده‌ڵێت: مامه‌ڵه‌كردن به لیرهی توركییه‌وه وای لێهاتووه
كه له پێشی لیرهی سورییه‌وه‌یه، به‌تایبه‌تی له‌م داوییانه‌دا.ئه‌وه‌ش بووه‌ته
هۆی ئه‌وه‌ی زیانێكی زۆر له‌و كه‌سانه بكه‌وێت كه ورده‌فرۆشن و دوكانی بچووكیان هه‌یه، چوون ئه‌وانه‌ی مامه‌ڵه
به لیرهی توركییه‌وه ده‌كه‌ن زیانی زۆریان به‌رده‌كه‌وێت، به‌پێی وته‌ی ئه‌و
دووكانداره ئه‌وانه‌ی كه به‌لیره مامه‌ڵه ده‌كه‌ن پاره‌كانیان ده‌چێته‌وه
توركیاو له‌وێوه به دۆلاری ئه‌مه‌ریكی بۆیان ده‌گه‌ڕێته‌وه ، چوون زیانه‌كانی
لیرهی توركی له‌به‌رامبه‌ر دۆلاری ئه‌مه‌ركییدا
رۆژانه زۆر گه‌وره‌یه‌و پێشبینی ناكرێت. بۆپڕكردنه‌وه‌و چاره‌سه‌ری ئه‌و دۆخه
مامه‌ڵه‌كردن به دۆلاری ئه‌مه‌ریكییه‌وه باشترین بژارده‌یه له‌به‌ر ئه‌وه‌ی
لیرهی توركی له‌به‌رامبه‌ر دۆلاردا جۆرێك له دامه‌زراویی هه‌یه‌و نرخه‌كه ئاڵو
گۆڕیشی به‌سه‌ردا بێت زۆر نیه.
ئه‌و دوكانداره باسی له‌وه‌ش كردووه كاتێك
مامه‌ڵه‌ی به كۆمه‌ڵی كردووه به لیرهی سووری ته‌نها له‌یه‌ك رۆژدا بڕی 4 هه‌زار
دۆلاری ئه‌مه‌ریكی زیانی كردووه، به‌ڵام ئه‌گه‌ر به لیرهی توركی ئه‌و مامه‌ڵه‌ی
بكردایه ئه‌و زیانه‌ی به‌رنه‌ده‌كه‌وت.
چالاكوانێكی یاسایی به‌ناوی ئه‌كره‌م جونه‌ید
ده‌لێت: دۆخی ئابووری و بژێویی له باكووری سوریا تا ڕاده‌یه‌كی زۆر په‌یوه‌ندی به
ئابووری توركیاوه هه‌یه، له‌ڕووی به‌كارهێنان رۆژانه‌و كرێی كرێكار و مووچه‌ی فەرمانبەران و كرێی كرێكارەكانیش لە لیرەی توركی
ئەنجام دەدرێت بەتایبەتی لەو ناوچانەی كە توركیا تێیدا بوونی هەیەو دەستە باڵایەو
تەنانەت ئەوانەشی كە كاری سەربەخۆ دەكەن و كەرتی تایبەت بەڕێوەدەبەن لیرەی سوری
بەكاناهێنن لەبەر ئەوەی لەبەرامبەر دۆلاردا بەرزونزمی زۆر دەكات و ئەوەش دەبێتە
هۆی زیان بۆیان.
بە پێێ هەندێك لە سەرچاوەكان لەبەر ڕاگرتنی
بارودۆخی نرخی دراوی سووری دەسەڵاتدارانی بانكی ئەو وڵاتە كەوتوونەتە ڕێك كردنی
مامەڵەكردن بە دۆلار، بۆ ئەوەی لە ڕێگەی بانكی ناوەندی سوریاوە ئەو كارەبكەن و
بتوانن حەواڵەكردنی دراو لە دەرەوەی وڵاتەوە ڕابگرن.
ئەوەی كە لە ئێستادا دەگوزەرێت هەژموونی
توركیایە لە هەندێك لەناوچەكانی رۆژئاوای كوردستان، بەتایبەتی ئەو ناوچانەی كە
لەژێر دسەڵاتی چەكدارەكانی توركیاو ئەو چەكدارانەدان كە لایەنگرو گوێرایەڵی
توركیان، بڵاوەپێكردنی لیرەی توركیش لەو ناوچانەدا بۆ هەمان مەبەست دەگەڕێتەوە،
وەك چاودێران باسی دەكەن ئەگەر سوریا و ئیدارە سەربەخۆكانی رۆژئاوا بە وریاییەوە
مامەڵە لەگەڵ ئەو كارە ستراتیژییەی توركیادا نەكەت، ئەوا كار لەكار دەترازێت و
هێزی نەرم و ئابووری توركیا لەو وڵاتەدا ڕەگ دادەكوتێت و دواتر زۆری دەوێت تا ریشەكێش بكرێت.