لێکۆڵینەوە

11:36 - 12/07/2020

کورد دەبێت دەروێش بێت‌

ئیبراهیم حاجی زەڵمی

ئەم ناونیشانی بابەتە(کورد دەبێت دەروێش بێت) لەگەڵ ئەوەی بەدودا دێت..ئەوەندە دەمەوێ رستەو مەغزایەکی پرسیاری هەبێت و دەستەواژەیەک بێت کە رامان و هەڵوێست وەرگرتنیکی هۆشمەندانەی تیا فەراهەم بێت، چارەکی ئەوەندە نامەوێ هەواڵی یان بەیانی و چوزانم شێوە بریارو ئیلزامی گوتەنی لەبەرخۆوە بێت. لێرەوە بۆ ئەو مەبەستە لە سێ دەروازەوە دەکەومە شەن و کەوی..


یەکەم: جێی خۆیەتی مرۆڤ قسە لەسەر هەرشتێ بکا سەرەتا ئەو شتە بناسێنێت، بۆیە دەپرسین دەروێش کێیە؟


وشەی(دەروێش) وشەیەکى ماچۆگۆیە-هەورامی ئیستا- لە (دەیرواچ= گوتەی دەیری )عەرەبەکان بە(دەیرواچ= دەیر ویتش) بۆیەکەم جار نوسیویانەتەوە، دواتر بوە بەدەرویش، واتە وشەیەکی لیکدراوی کۆنە کە(گۆرانەکان-ماچۆگۆ)ەکان بەوانەیان گوتوە کە لە (دەیر- معبد- خەڵوەت-چلانە) دا ماونەتەوەو خواپەرستیان کردووە، ئەوەندە ماونەتەوە لە خەڵوەتدا رەفتارو هەڵسوکەوتیان گۆراوە بەبەراورد هەڵسوکەوتی عامەی خەڵکی ، هەربۆیە بەهەندێ لەدەروێشەکانیش وتراوە دێوانە، واتە ئەوانەی کەدێو خێوودەسی لێوەشاندوون وهەڵسوکەوت گۆراون بەبەراورد رەفتاری عامەی حەڵکی!! ..یان بەواتایەکی تر (دەیروێش) ئەوانەی کە لە دەیردا دەمێننەوە کەهاتنەدەرەوە قسەکانیان هی دەیرو مەعبەدە، یان ئەوانەی کە لەناو کۆمەڵدان و قسەو مامەڵەیان وەک هی کەسانی ناو پەرستگاو دەیرەکان وایە..


لە فۆلکۆری هەورامیدا هاتووە:
(چی خودای نەکەردا دێوانە، دەیری… تو بەینە پەی لایم، عاقیبەت خەیری).
مەحوى شاعیر لە دێڕە شیعرێکیدا ئاماژەى بە (دەیر) کردووەو (دەیر) لاى مەحویش هەمان واتاى هەورامی هەیە، وەکو ئەڵێت:
دیارم دەیرى عیشقە، جێ بە سوتن بێ لەوێ دەگرم.
کە من مشتێ چڵ و چێوم، بەچى بم، کەڵکى کێ دەگرم


لێرەدا دەروێش کەسی عاشق و ڕوو لەخواو یەکلابوەوەیە بۆ ئەو زاتەی کە دەیپەرستێ و عیشقبازی لەگەڵ دەکات، ئەمەش نەریتێکی کۆنی مرۆییە، کەمرۆڤ کاتێک دەری ژیانی راستەقینەى دەس نەکەوتووەو، بینیویەتی روخسارگەراییو مادە باڵی بەسەر جەوهەرو مەعنەویەتدا کێشاوە، مرۆڤەکان چەقیوی دونیای شەرو ململانێکانیان بوون و شەرەکانی مرۆڤ هەموویان چوونەتە دەرەوەی خۆو لەگەڵ دەرەوەیان، بەمەش گیانی خۆپەسەندی گەورەترو زاڵتر بووە، ئەمەش بوەتە نەریت و سەراپای پیگەیاندنی کۆمەلایەتی وەک نەریت تەنیوە، ئەوەش وایکردوە کەئازادی لەگیانەڵادا بێو، قریوەی کۆیلایەتی هەموو کونج و قوژبنەکانی کۆمەڵگەی بگرێتەوە ، مرۆڤی هوشیاربەو دۆخەش وێڵو دەیری کردوە و بەشوێن ئازادی و شکۆی خۆی گەراوە، لەکۆمەڵگەی وەها یان گۆشەگیر یان تەرابووەو دوورکەوتوەتەوە، بەمەش دەروێشی و ژیانی دەیری بوەتە دەرچەیەک بۆ خۆپەنادان لەو دۆخە نەخوازراوە…

سەرەتا ئەمە لەسەر ئاستی تاک بووە، بەڵام کاتێ کەسی دەیری و دەروێش هەوڵی رزگارکردنی ئەوانی تری داوە ئیتر شوێنکەوتەو مونتەمی بۆ درووست بووە رچەو رێچکەکەی بوەتە ڕووگەی وەلائو دۆستی بۆ مونتەمی و لایەنگرو شوێنکەوتەی بۆ درووستبووە.


هەر ئەم دەروێشایەتیە بوەتە رێگەیەکی چاکسازی و هەوڵێک بۆ گیرانەوەی دادو شکۆی مرۆیی. سەرەتا ئەم ریگەیە وەسیتی تیا نەبووە، بەمانا مرۆڤ و خودا لەنێو خەڵوەت ومەعبەد (دوور لەکۆمەڵگەی چەقیو لەروخسارگەرایی و موزەیەفدا!!) خەریکی خۆناسین و خوا ناسین و چنینی تەونی خۆشەویستی و عیشق بووە، تەنها خۆی و خودا خودا وەک تاکە نورو رۆشناییەک کەلێیەوە واتای بوونی مرۆیی و سەرچاوەیەک بۆ رۆشنایی و تەجەلایی رۆحی و گەوزانی لەنێو میهرو دۆستایەتیدا دەسکەوتووە.
نموونەی ئەمانەش پێغەمبەران و پیاوچاکان و چاکسازان وخەڵوەکێشانی رای حەقیقەت لە دەروێشان و پیاوانی تەصەوف بوون، پاشان بەگەرانەوەی ئەمانە بۆ ناو کۆمەڵگە ئیتر ئەمانە بوونەتە وەسیت ونێوەندێک کە خەڵکانی تر لە رێگەی ئەمانەوە پەییان بەو رۆشنایی و راستەقینەیە بردووە، سەرەتا پەیوەندی خەلکی بەم وەسیتانەوە تەنها خۆشەویستی بۆ ئەو حەقیقەتە بووە کەلە ریگەی ئەمانە پێی گەیشتوون!!، نەوەک ئەمان سەرچاوەکەبن و وەلائیان بۆ ئەمانە بێت.


بەڵام مانەوەی زیاتری ئەمانە تێکەلبوونی نەریت و خواستی خودپەسەندی سەرچاوەکەیان لێڵکردووە جاری واهەبووە کە وەسیتەکە یان بکرێتە بەشێک لە سەرچاوە راستەقینەکە وەک ئەوەی مەسیح کرایە کوری خوا، یان وەسیتەکان خۆیان ببنە جێگرەوەی سەرچاوەی راستەقینەکە وەک ئەوەی لەزەمەنی فیرعەونەکاندا روویدا.. ئەم لێتێکەڵبوونەو ئەم شێوانی پەیوەندی وەسیت و سەرچاوە راستەقینەیە لای شوێنکەوتووان ئەو مۆتەیە بووە کە دواجار بوەتە هۆکاری کوێربوونەوەی کانی راستەقینەی حەقیقەتەکە.


دواجار لەمەوە دەتوانین بڵیێن کە  11:37:58 AM چەند لەمپەرو بەرگر لەبەردەمیدا بووە تاچەند توانیویەتی ئەوەی لەهەگبەیدایە ئەنجامی بدات و ئەو میکانیزمانەی چەندە گونجاو ئەرینی بوون کەلەگەڵ واقیعدا بێنەوە؟ چەندە ئاسایش و ماناکانی ئازادی بۆ رۆحی کۆمەڵگە لە رێگەیەوە گەراوەتەوە ؟ هەروەها چەندە وەڵامدەرەوەی پێداویستیەکانی کۆمەڵگە بووە ئەوە زەمەن و مێژوو خەڵکەکەی با وەڵام بدەنەوە.


دووەم: پرسی دەروێشی پرسێکی ئینتیماییە یان وەلائیە؟
(ئینتیما) ئەگەر چی ئەم چەمكە لە كوردیا بەواتای (لایەنگر) خستویانەتە ناوبازاری وشەو نوسینەوە، بەڵام لەراستیدا ئەم كارە لاسەنگەو واتای لایەنگر پر بەپێستی چەمكی ئینتیما نیە، چونكە لە ئینتیمادا جۆرێك لە وابەستەیی ئەركەكی و كەتواری و یاسایی بوونی هەیە، واتە وشەی وابەستە گەر لەكوردیا واتاكەی بدەین بەدەستەوە دەكرێت بڵێین كە زیاتر وابەستەیی تاكە بەلای ئەوەدا كەدەیەوێت و هەیە لەناویدا چ مادی و چ مەعنەوی كە ئایا تاقمێكە یان لایەنێكە یان دەزگایەكی سیاسیە یان رۆشنبیری و هزریە. دەكرێت وابەستەیی (ئینتیما) بوونیش بۆ خێزان بۆ بنەماڵەو خێڵ و هۆز لەسەر بنەمای خوێن هەبێت. بۆیە لایەنگیری دەكرێت لایەنێكی سایكۆلۆژی و عەمەلی بێت وەك دەركەوتەی وابەستەیی (ئینتیما) دەربكەوێت و شوێنەواری هەبێت بەڵام لایەنگیری بریتی نیە لەمانای پربەپێستی ئینیتما بۆیە ئێمە لێرەدا لەبری ئینتیما چەمكی وابەستەیی، بەكاردەهێنین.نەك لایەنگیری.


بەڵام هەرچی چەمكی (ولاء- دۆستی) بەمانای نزیكی و خۆشەویستی و هاورێیەتی و پشتیوان و مەیل و سۆزداریي دێت، كەئەمانەش ئاماژەن بۆ بوونی پەیوەندیەكی رۆحی و دەروونی و سۆزی كە تاك پەیوەست دەكات بە دەستەیەكەوە یان دەزگایەكەوە یان پرۆژەیەكەوە یان بیرۆكەو ئایدیایەكەوە یان هەرشتێكەوە .. دیارە بەو پێیەش كەئەمە پەیوەندیەكی سۆزی و رۆحی و مەعنەویە لەسەر بنەمای رەزامەندیی و خودبژاریدایە.ئاماژەكانیشی دەرناكەون مەگەر لەرێگەی شوێنەوارو داكەوتەكانیەوە نەبێت، بەپێچەوانەی وابەستەیی (ئینتیما) كەلەسەر كۆمەڵێك هۆكارو ڕوداوی دیاریكراو زانراو دەوەستێت.


دەروێشایەتی پرسێکی وەلائی هەیە، دەکرێت چەندان کەسی چەند ئینتیمایی جیاواز کۆبکاتەوە، چونکە وەک پێشتر ئاماژەمان پێدا ئەوەی دەروێشی راستەقینە دەبەستێتەوە بە رێچکەو شێخەکەیەوە وەک وەسیت پرسی ئینتیما نیە بۆ شێخەکەی بەڵکو عیشق و خۆشەویستی نواندنێکی دەروێشە بۆ ئەو سەرچاوە ئیلهام و ئاسودەبەخشە رۆحیەی کە پێیگەیشتوە لەوێوە. هەر بۆیە ئەوەی بۆ شێخێک دەکرێت خۆشەویستی و وەلاء بۆ شێخەکە نیە لە راستیدا بەڵکو بۆ ئەو شوێنەیە کە شێخ توانیویەتی دەروێش بگەیەنێتە سەری و دەروونی تیا جێگیربکات و تەونی وەڵائی بۆ بچنێ لە هەست و شعووریدا.


سێیەم: کورد لەکوێدا پێویستە دەروێش بێت و پێویستە دەروێش بێت؟
ئەگەر بریار بێ دەروێشایەتی لە بنچینەدا وەسیلەیەک بێت بۆ تێکشکاندنی بتی خۆپەسەندی و جەهل و ستەم و نادادی و کوێرانە مونتەمی بوون و تەنها بەرژەوەندی خوازی ؟!! و هەوڵیک بێت کە لە رێگەی هەست و شعورى مرۆڤ ویستەوە داكەوتەو شوێنەواری پراكتیكی هەبێت، ئەوا نا هەژمارو نەناسراوە تاوەكو لە واقیع و كرداردا خۆی نومایان ئەكات وئافرێنەری دۆستایەتی دە بێ .


دەروێشایەتی ئەگەر ئەو دڵسۆزی و مەیلداریە بێ بۆ ئەوشتانەى کە ویستی خۆشەویستین و بەدووی چاکەی گشتیوەن، ئەوە شتێكی خۆرسك و خۆویستەو رەزامەندی وەرگرتوە لای خودەوەو نەسەپێنراوەو كەسیش ناتوانێت بیسەپێنێت و هەرکات بیەوێ دەرکەوتەی سەرسامکەری دەبێت!.


دەروێشایەتی ئەگەر دلسۆزی و سۆزداریەكی بێمەرج بێت، .بەومانایە بەهایەك بێت مرۆڤ بۆ خۆی و وەک هەستێکی خۆشەویستی و دۆستی لەپێناویدا بونیادی نابێ، ئەوا هەر گیز لەپێناو بەرژەوەندیەكدا ناچەمێت .


دواجار دەروێشایەتی راستەقینە هەستێکی دۆستایەتی تایبەتە بۆ سەرچاوەیەکی مەعنەوی (کەلای دەرویشەکانی ئیمە –خودا-یە) کە ئارامبەخشی دڵ و سوکنادەری ئازارو مەینەتەکانیانە، دەکرێ لەدەرەوەى دەروێشیشەوە ئەم هەستەهەر کەس بە ئاراستەیەكی دیایكراو جڵەوی بکات بۆ بابەتێك هەیبێ و ببێتە خاوەنی، وەك ئەوەی مرۆڤێك دۆستی و وەلائی بۆ نیشتمان یان بۆ نەتەوە، یان بۆ تاقمو پێڕێكی دیاریكراو یان بۆ كەسێك یان دامەزراوەیەك یان پرۆژەیەكی دیاریكراو یان پیشەیە یان بیرو ئایدیایەك.

 

بۆیە تاکی کوردی دەکرێت دەروێشی راستەقینە بێت و عەوداڵی دۆزینەوەی حەقیقەت بێت، وابەستەی نەریـتێکی دیاریکراو نەبێت، وەلائی بۆ بنەما مرۆییەکان بێت و چوارچێوە ئینتیماییەکانی کۆت و دیلی نەکەن، ئازادی و شکۆو مرۆییەکەی نەیبەستنەوە بە بتی ئایدیۆلۆژیاو پارت ورەنگ و تاقم و بنەماڵەو بەرژەوەندی کەسی و هتد یەوە.


بۆیە کورد دەکرێت دەروێشی راستەقینە بێت بۆ ئەوەی ئەو روخسارگەرایی و موزەییەف و درۆو دەلەسەیەی ئەمرۆی بۆ خولقاندوە کەناتوانێت تام لەو بەهەشتە پرخەیرو جوانەی کوردستان بکات رزگاری بکات و دووری بخاتەوە لەکۆیلایەتی حیزب و دەستەو تاقمی بەرژەوەندی خوازی تەنها بۆخۆوە. دواجار کورد لەوجۆرە دەروێشایەتیە موزەیەفە دەبێ رزگاری بێ کە دەبێتەوە کۆیلە بۆ وەسیت و ئەوانەی ئاین و رێچکە دەکەنە خزمەت خۆیان و ئەوانی دەروێشیش مەقاش.!!