03:31 - 10/09/2020
به‌ربه‌سته‌كانى به هه‌رێمكردنى سلێمانى
پرۆژه‌یه‌ك بۆ دروستكردنى هه‌رێمێكى سه‌ربه‌خۆ، جارێكى دیكه چاره‌نووسى سلێمانى هێنایه‌وه سه‌ر شانۆى مشتومڕى سیاسى، ئاماده‌كارانى پرۆژه‌كه په‌راوێزخستنى شاره‌كه‌یان كردووه‌ته‌وه به‌هانه‌ى یه‌كه‌مى ئه‌م هه‌نگاوه‌یان، له‌نێو شه‌قامى پارێزگاكه‌ش پرۆژه‌كه هه‌م پێشوازى لێده‌كرێت، هه‌م دردۆنگیشى دروستكردووه، ده‌ستپێشخه‌رییه‌كه له هه‌ناوى قۆناغێكى پڕ كێشه و بێهیوایى زۆردا له‌دایكبووه.
هاتنى پرۆژه‌كه دواى ماوه‌یه‌كى دوور نییه له وروژاندنى پرسى لامه‌ركه‌زى و بێده‌نگیلێكردنى، تیمێكى مه‌ده‌نى كارى له‌سه‌ر ده‌كه‌ن و وه‌ك خۆیان ده‌ڵێن، رێوشوێنه ده‌ستوورییه‌كان ده‌گرنه به‌ر به ئامانجى بردنه پێشه‌وه‌ى پرۆژه‌كه، به‌پێى ئه‌و پرۆژه‌یه سلێمانى و هه‌ڵه‌بجه و ئیداره سه‌ربه‌خۆكان، ده‌بنه هه‌رێمێك كه خاوه‌نى حكومه‌ت و په‌رله‌مان و ده‌ستوورى خۆى ده‌بێت. به‌ڵام پڕۆژه‌كه بێ ئاسته‌نگ نییه و گرێى سیاسى له پێشه، پێده‌چێت ده‌ستووریش چاره‌سه‌رى ئاسانى بۆ ئه‌م بابه‌ته پێشكه‌ش نه‌كردبێت.
هه‌رێم له ده‌ستووردا
مادده‌ى ١١٧ى ده‌ستوورى هه‌میشه‌یى عێراق، وه‌ك قەوارەیەکی دەستووری و یاسایی باسى هه‌رێمى كوردستانى كردووه‌و وەک ھەرێمێکی فیدراڵ چەسپاندوویه‌تى دانی ناوە بە سنور و دەسەڵاتەكانی. بۆچوونێكى یاسایى ئه‌وه‌یه كه به‌هۆى ئه‌م مادده‌وه ناكرێت، هه‌رێمێكى دیكه له ناو هه‌رێمى ئێستاى كوردستاندا له دایك بێت.
به‌ڵام مادده‌ى ١١٩ى ده‌ستوورى عێراق، به رەهایى مافى به هه‌ر پارێزگایه‌كى عێراق داوه، بێ هه‌ڵاواردن، كه داواى بوون به هه‌رێم پێشكه‌ش بكه‌ن، بێ ئه‌وه‌ى باسى ئه‌وه‌ى كردبێت، كه پارێزگاكانى نێو هه‌رێمێك بۆیان هه‌یه یاخود بۆیان نییه، به رێگه‌ى داواکاری دوو لەسەر سێی ئەندامانی ئەنجومەنی پارێزگای ئەو پارێزگایەی دەیەوێت ھەرێم دروست بکات. یاخود داواکاری سه‌دا ١٠ى دەنگدەرانی ئەو پارێزگایەی دەیەوێت ھەرێم دروست بکات.
به‌ربه‌ستێكى ده‌ستووریى
ته‌نها مادده‌ى ١١٧ى ده‌ستوور نییه كه پرسى رێگه‌دانى به دروستكردنى هه‌رێمێك لێڵ كردووه، به‌ڵكو پێش ده‌رچوونى ده‌ستوورى عێراق، وڵات به یاساى ئیداره‌دانى ده‌وڵه‌ت به‌ڕێوه‌ده‌چوو. یاسایه‌ك كه ره‌هه‌ندى ده‌ستووریى هه‌بوو.
بڕگه‌ى یه‌كه‌مى مادده‌ى ٥٣ى ئه‌و یاسایه به‌روونى پێناسه‌ى هه‌رێمى كوردستانى كردووه‌و به‌و پێكهاته جوگرافییه‌ى ئێستایه‌وه دانى پێداناوه وه‌ك سنوورى هه‌رێمى كوردستان، پارێزگاكانى هه‌ولێر، سلێمانى و دهۆك و ناوچه‌كانى دیكه له پارێزگاكانى موسڵ، كه‌ركوك و دیاله. پێناسه‌ى په‌رله‌مان و حكومه‌تى هه‌رێمى كردووه‌و وه‌ك یه‌كه‌یه‌كى یه‌كگرتوو.
دواى ده‌رچوونى ده‌ستوورى عێراق له ساڵى ٢٠٠٥، ده‌ستوور هه‌موو ئه‌م یاسایه‌ى هه‌ڵوه‌شانده‌وه، جگه له بڕگه‌ى یه‌كه‌مى مادده‌ى ٥٣ و مادده‌ى ٥٨ واته ئه‌و بڕگه‌یه‌ى كه پێناسه‌ى هه‌رێمى كوردستان ده‌كات نه‌ك هه‌ر به كارایى مایه‌وه، به‌ڵكو كرایه مادده‌یەكى ده‌ستوورو له مادده‌ى ١٤٣ دا جێگه‌ى كرایه‌وه. پێده‌چێت ئه‌مه‌ش ببێته به‌ربه‌ستێكى دیكه‌ى خواستى دروستكردنى هه‌رێم، به جۆرێك دروستكردنى پێویست به هه‌موارى ده‌ستوور بكات، ئه‌و كات كاره‌كه ئاڵۆز ببێت.
ململانێى ده‌ستووریى
به‌پێى ئه‌و شرۆڤه جیاوازانه‌ى بۆ ده‌قه‌كانى ده‌ستوور سه‌باره‌ت به‌م بابه‌ته هه‌یه، ئه‌گه‌ر ئاماده‌كارانى پرۆژه‌كه به‌رده‌وام بن له‌سه‌ر هه‌نگاوه‌كانیان و نه‌یارانى پرۆژه‌كه تانه‌ى لێبده‌ن، دادگاى فیدراڵى عێراق تایبه‌ت ده‌بێت به یه‌كلاكردنه‌وه‌ى ئه‌م بابه‌ته، ئاماده‌كارانى پرۆژه‌كه‌ش خۆیان له ره‌شنوسه‌كه‌یاندا باس له گه‌ڕانه‌وه ده‌كه‌ن بۆ دادگاى فیدراڵى، كه‌واته ره‌نگه دواجار دادگا ئه‌م مافه ساغ بكاته‌وه، دادگاى فیدراڵیش بڕیاره‌كانى به جۆرێك له جۆره‌كان بارگاوییه بە كارتێكه‌ره سیاسییه‌كان.
به‌ربه‌ستى سیاسى
له‌ڕووى سیاسییه‌وه ره‌نگه پرۆژه‌كه به‌ربه‌ستى زۆرى بێته پێش، له ناوخۆ و له ئاستى نێوده‌وڵه‌تى پێناچێت قسه رۆیشتووه‌كان له‌گه‌ڵیدا كۆك بن، له ئاستى نێوده‌وڵه‌تى له هه‌ر شتێك گرنگتر دانپێدانانى ئه‌مریكا و وڵاتانى دیكه‌ى هاوپه‌یمانه له عێراق، تا ئه‌و پرۆژه‌یه نه‌كه‌وێته به‌ر نه‌فره‌تى په‌راوێزخستن و كه‌نارگیركردنى رۆژئاواو وه‌ك چمكێكى زۆنى ئێرانى بیبینن، بۆیه له هه‌ر هه‌نگاوێك گرنگتر سه‌ره‌تا لێدانه له ده‌رگاى كاره‌كته‌ره نێوده‌وڵه‌تییه قسه رۆیشتووه‌كان.
هه‌رچى ناوخۆى هه‌رێمى كوردستانه، نه له‌به‌ره‌ى ده‌سه‌ڵات و نه به‌ره‌ى ئۆپۆزسیۆنیش پرۆژه‌ى هه‌رێمێكى دیكه سه‌ربه‌خۆ پێشوازى لێكراو نییه و زۆرینه پێى وایه پرۆژه‌ى دووله‌تكردنى باشوورى كوردستانه بێ ئه‌وه‌ى روئیاى روون هه‌بێت بۆ هه‌ر یه‌كێك له‌و پارچانه، مه‌ترسى دیكه‌شى ئه‌وه‌یه كه پرۆژه‌كه به ده‌ستهێنانى ده‌ستكه‌وتى سیاسى و وه‌ك كارتى سیاسى له‌لایه‌ن هه‌ندێك لایه‌نى سیاسییه‌وه به‌كاربهێندرێت و دواى به دیهێنانى ئامانجه‌كه پشت له‌م ره‌شنوسه‌ش بكه‌ن. وه‌ك ئه‌وه‌ى له بابه‌تى لامه‌ركه‌زى كرا.
گرێیه‌كى دیكه له‌رێگاى پرۆژه‌كه‌دا ئه‌و بێمتمانییه زۆره‌ى هاوڵاتیانه به‌رامبه‌ر هه‌ر پرۆژه‌یه‌ك، به جۆرێك هه‌ر ده‌ستپێشخه‌رییه‌كى نوێ ده‌كرێت، به‌شێك له خه‌ڵكى وا لێكدانه‌وه‌ى بۆ ده‌كه‌ن، به‌شێكه له یارى سیاسى شاراوه‌ى به‌رپرس و لایه‌نه‌كان و ئامانجه‌كه باشتركردنى ژیانى خه‌ڵك و ئاینده‌سازى نییه بۆ حوكمڕانیى دروست.
له‌ڕووى جوگرافییه‌وه سلێمانى ده‌بێته ناوچه‌یه‌ك، كه دراوسێكانى ته‌نها عێراق و ئێرانن، ئه‌وه‌ش خاڵێكى لاواز ده‌بێت بۆى، جگه له‌وه‌ش هه‌ر پرۆژه‌و به‌رنامه‌یه‌كى سیاسى له‌م ناوچه‌یه‌دا بارگاوییه به به‌رژه‌وه‌ندى وڵاتان و ئه‌جێندا هه‌رێمى و نێوده‌وڵه‌تى بێ دوودڵى ئه‌و شوێنه ده‌كه‌نه گۆڕپانى ململانێكانى خۆیان ئه‌گه‌ر له‌گه‌ڵى نه‌بن.
سه‌ربارى هه‌موو به‌ربه‌سته سیاسى و یاساییه‌كان، ئه‌گه‌ر ئیراده‌ى نیشتمانى بوونى هه‌بێت و ئه‌نجامه‌كان وه‌ك ئه‌وه به دیبێن كه له نێو دێڕه به‌یانكراوه‌كاندان، ئه‌وه داواجار خه‌ڵك بڕیار له چاره‌نووسى خۆیان ده‌ده‌ن و ده‌ستوور هه‌ر مافێكى زامن كردبێت، خه‌ڵك مافى خۆیه‌تى بڕیار له چاره‌نووسى خۆى بدات و بژارده باشه‌كه بۆخۆى دیاریبات.