02:12 - 20/12/2020
سنورێ پێشخابور : پروژە پێشنیارا توركیا سەبارەت ب ڤەكرنا خالا سنوری نوی د گەل عێراق ناسراو ب "Ovaköy "
ئارمانجێن توركیا ژ
ڤەكرنا خالا دوویەم یا سنوری، ب ناڤێ " ئوڤاكوی"، كو كێمتر ژ 10
كیلومێتران ژ خالا سنوری یو ئیبراھیم خەلیل دویرە، دبیت چ بن؟ بوچی توركیا ھندە
رژدە ل سەر ڤەكرنا خالەك سنوری وەھا؟
زانیاریێن پێویست سەبارەت ب پروژەیا
ئوڤاكوی- تل عەفەر
درێژاھی یا جادەیێ 120 كیلومێترە ژ ئوڤاكوی- تل عەفەر
درێژاھی یا جادەیێ 570 كیلومێترەژ ئوڤاكوی- بەغداد
ئارمانج ئەوە كو ئەڤ پروژەیە ب رێرەوە جادەیا جیھانی ڤە بێتە گرێدان.
توركیا بو جارا ئێكەم پرسا ڤەكرنا دەرگەھێ ئوڤاكوی ل دوماھیكا سالا 2017 د گەل عێراقێ ڤەكری یە دەما كو ھەرێما كوردستانێ ل 25ی ئەیلولا 2017 گشتپرسی یا سەربەخویێ ئەنجام دایە.
پروژەیا ئوڤاكوی و ئاكتەپە ژ سالا 2013ێ وەرە وەكی پروژە پێشنیار ھاتینە كرن، پشتی كو توركیا وەكی پێشنیارەك ئوڤاكوی وەكی خالا نوی یا گومركی خستی یە بەر دەستێ بغداد.[1]
ساللانە نێزیكی 1.6 ملیون تریلی ب رێكا خالا ئیبراھیم خەلیل ھاتو چونێ دكەن، و دیارە ژی كو خالا ئیبراھیم خەلیل نەشێت پێویستیێن بازرگانیێن عێراق و توركیا دب تەنێ دابین بكەت.[2]
ل گورەی داخویانێن بەرپرسێ بازرگانیێن توركیا " جانیكلی"روژانە 4000 تریلیێن توركیا ب رێكا گومركا ئیبراھیم خەلیل تێنە عێراق و كوردستانێ و ژ توانایێن ئیبراھیم خەلیل زێدەترە. [3]
ل گورەی داتایێن TİSİAD سالانە 700 ھەزار ھاتو چون ب رێكا خالا گومركا ئیبراھیم خەلیل تێنە كرن.
ئارمانجێن توركیا:
رێكا ئوڤاكوی- تل عەڤەر ژ ئالی لژنەیەكا
تەكنیكی د ناڤبەرا عێراق و توركیا دا وێ بێتە ھەلسەنگاندن و بریار ل سەر بێتە
داین، كو ل گورەی قاسم الكعبی، سەرۆكێ لژنەیا خالێن سنوری ڤە ئاماژە پێھاتییە كرن،
كو لژنەیا پێكھاتی دێ ژ ئەندامێن سەرۆككوماری، پولیس، بەرپرسێن جادەیێن ئوتوبان (highways). ئەڤ رێكە دێ بیتە ئالتەرناتیڤ ژ بوی دەرگەھێ ئیبراھیم خەلیل، و
ل ناڤ سنورێ خاكا ھەرێما كوردستانێ یان ژی سوریا دا تێپەر نابیت. ھەروەھا ئاماژە ب ھندێ دھێتە كرن كو خالا سنوری یا "
سوەیدا" ژ بەر ھێرشا ھێزێن عێراقێ ژ بن كونترولا ھێزێن پێشمەرگە و ھێزێن
سوریا دیموكرات ھاتییە دەر.
ب گشتی پێنج ئارمانجێن
سەرەكێن توركیا ل ڤێ دەرێ تێنە بەرچاڤ،
1-بازرگانی د گەل عێراق
دەرگەھێ ئوڤاكوی د ھەمان دەم ژی ب شێوەیەك
ستراتێژیك لێ تێتە نێرین ل گورەی دیتنا بالوێزێ ئێراقێ ل ئەنقەرە "ئەللخەتیب"توركیا دێ بێتە گرێدان
ب ب بەندەر " فاو" و " خەلیجا فارس" ڤە گرێددەت، ھەروەھا
دەستخوشی ل توركیا دكەت ب تایبەتی سەبارەت ب مەترسیێن جدی كو دروست بویننە د پرسا
ئێكگرتووی یا خاكا عێراقێ، كو مەبەست ژی گشتپرسی یا ھەرێما كوردستانێ یە.[4] ھەروەھا بالوێزێ عێراقێ ل ئەنقەرە ھەیثم ئەلی
ئیبراھیم ئەل-عەلاوی ئاماژە ب ھندێ دكەت، كو دبیت كو بغداد-ئەنقەرە ھێزا لەشكەری
بكار بینن ژ بوی كونترول كرنا خالا گومركی یا ئیبراھیم خەلیل.[5] كو ئارمانجا عێراقێ ئەوە ئیدارە و رێڤەبەری یا
خالا گومركا ئیبراھیم خەلیل بێخیتە بن دەستێ بغداد ڤە.
د ھەمان دەم، پرسا ھەبونا رولەك سەرەكی یا
توركیا د ئاڤاكرنا دەڤەرێن كو د شەرێ داعش وێران بوینە، تایبەتی ژی توركیا ئاماژە
ب دەڤەرا موسل دەكەت، ئاماژە ب ھندێ تێتە كرن، كو توركیا بشێت رولەك سەرەكە ھەبیت،
و ل ڤێ دەڤەرێ تایبەتی ژی د گەل عێراقێ، شنگال ژ پ.ك.ك. پاك و خاوێن بكەن. كو ئەڤ
ئێك ژی دبیتە فاكتەرێ پێكڤە كاركرنا توركیا و عێراقێ د بوارێ ئابوری-ئاسایش، ل رەخ
ڤە ژی ئاماژە ب ھندێ تێتە كرن، كو خالا گومركا ئیبراھیم خەلیل لاوازە و د توانا دا
نینن كو گوژمێ چالاكیێن ئابوری د ناڤبەرا عێراقو توركیا دا چارەسەر بكەت. توركیا
ھەردەم ئاماژە ب ھندێ دكەت كو د گەل عێراقێ " دەرگەھێ دوویەم" دێ
ڤەكەت، بێی كو ئاماژە ب ھندێ بكەت كو كومەك خالێن دیێن گومركی د ناڤبەرا عێراق و
توركیا دا ب رێكا سنورێ ھەرێما كوردستانێ ھەنە ژ وان ژی " سەرزێری و دەڤەرا
مێرگەسور و سوران" ژی. د سەری دا ئارمانجا توركیا ئەوە كو پێگەھا حكومەتا
عێراقێ بھێز بكەت بەرامبەر ھەرێما كوردستانێ و ڤێ یەكێ ژی وەكی دەستكەفت بفروشییت
حكومەتا عێراقێ كو ھاریكارێ وێ بویە د لاواز كرنا پێگەھا ھەرێما كوردستانێ.[6]
ئەردوغان ئاماژە ب ھندێ دكەت كو پرسا ئاسایش،
رەفاو و سەقامگیری یا عێراقێ پرسا ئاسایش، رەفاە و سەقامگیریی یا توركیایە.
نەخوشیێن ئێراقێ نەخوشیێن توركیایە.
""Irak'ın güvenliği, refahı ve istikrarı, Türkiye'nin güvenliği, refahı ve istikrarıdır. Irak'ın sıkıntısı bizim de sıkıntımızdır. "[7]
ل ئالی دی ڤە، توركیا ژ ڤەكرنا خال و سنورێن
گومركی یێن ئیرانێ د گەل عێراقێ دلگرانە كو ئەڤ خال نێزیكی 6 خالانن، و بویە
ھوكارێ ھندێ كو ئیران بەشەك بەرفرە یا بازارێ عێراقێ داگیر بكەت. ھەروەھا ژی د
پشتی ریفراندومێ و ھێرش كرنا حەشد شەعبی ب ھاریكاری یا ھێزێن ئیرانێ بو سەر
كەركوك، موسل و شنگال، رێكخوشكەر بویە بو ھەژەمونی یا ئیرانێ ل سەر عێراقێ و
توركیا ڤێ یەكێ ژی وەكی مەترسی دبینیت بو سەر پێگەھا خوە، ب تایبەتی ژی كو كەركوك
و دەڤەرا تل-عەفەر و موسل ژی كەفتی یە بن سێبەرا حەشد شەعبی، توركیا بو ڤێ یەكێ
پەشیمانە، بەس توانایا ھندێ نینن كو ئیعتراف بكەت. لەورا گوشارێن وێ و چالاكیێن
دیپلوماسی ل عێراقێ بو ھندێ نە كو دیسانەوە پێگەھا خوە بھێز بكەت. ئەڤە ژی شەرەك جویپولیتیك-
جیو-ئێكونومی یە د ناڤبەرا ئیران و توركیا ل عێراقێ.[8]
بەرامبەری بوچونێن كو ئاماژە تێنە كرن،
سەرۆكێ "Türkiye-Irak Sanayici ve İşadamları Derneği’nin (TİSİAD)" نەڤەل كلیچ "Nevaf Kılıç" ئاماژە ب ڤێ یەكێ دكەت كو رێكا كو توركیا و عێراق ل بەرە دروست بكەن، و
دیارە ژی كو دبێژن دێ بیتە ئالتەرناتیڤێ ھەرێما كوردستانێ، یان ژی ھەرێما
كوردستانێ ژ دەرڤەی بازرگانی یا ناڤبەرا عێراق و توركیا دا بھێلن، ھزرەك شاش تێتە دیتن. چونكە ب دیتنا ناڤبری، ئەو رێكا كو توركیا و عێراق باس ل سەر دكەن، ب
رێكا خاكا ھەرێما كوردستانێ دا دەرباس دبیت، و ئوڤاكوی نابیتە ئالتەرناتیڤێ گومركا
ئیبراھیم خەلیل. ناڤبری ڤێ یەكێ ژی دبێژیت كو ئەم حەز دكەن كو 5 خالێن سنوری كو
باس لێ تێتە كرن، بێنە ڤەكرن، چونكە د ناڤبەرا توركیا و سوریا دا ژی گەلەك خالێن
سنوری و گومركی ھەنە، دبیت كو ل گەل عێراقێ ژی وەسا بیت.[9]
2-پرسا ئاسایش ( پرسا پ.ك.ك.)
د پرسا ئاسایش دا توركیا ھەست ب ھندێ دكەت
كو پ..ك.ك. ب رێكا ھەرێما كوردستانێ خوە دگەھینن سوریا و ب ڤەكرنا پروژەیا
ئوڤاكوی- تل عەفەر و ھەروەھا ژی ب
شێوەیەكێ كو نیشان ددەت ئەو دێ بیتە خاوەن كونترولكرنا ڤێ رێرەوە، دێ بشێت رێرەوە
" ھات و چونا" پ.ك.ك. بو سوریا بگریت. " Turkey
will deliver a huge blow to the terror corridor in northern Iraq and northern
Syria.". توركیا ئاماژە ب ھندێ دكەت ژی كو ھەرێما كوردستانێ ب ھیچ
ووێوەیەكێ پەیوەندیێن خوە د گەل ھێزێن وەكی پ.ك.ك. نەبری یە و ڤەنەكرنا رێكا
ئوڤاكوی دبیتە ھوی ھندێ كو رێكا ستراتێژیكا تیرورێ ھەر بەردەوام بمینیت. ب تایبەتی
ژی ئەو ھاریكاریێن كو بو پ.ی.د. ێ دچن ب ڤێ رێكێ را. [10]
د كومبونا د گەل حەیدەر عبادی، ئەردوغان ل
ھەیڤا تەباخ ( ئوگوست 2018)ێ دا ئەردوغان ھەروەھا ئاماژە ب ھندێ دكەت كو ئەمریكا پشتگیری یا پ.ك.ك. دكەت و دڤێت كو ل وان دەڤەرێن كو پ.ك.ك. ب ھاریكاری
یا ئەمریكا جێگیر بویە، بێتە پاقژ كرن، كو ل ڤێ دەرێ مەبەست دەڤەرا شنگارە، كو
پ.ك.ك. پشتی داگیركرنا شنگال ژ لایێ داعش ڤە و شكەستا داعش ل شنگال ب سەرۆكاتی یا
سەرۆك بارزانی، ل ڤێ دەڤەرێ جێگیر بون و وەكی دەڤەرەك ستراتێژیك و خالا پێكڤە
گرێدانێ د گەل كوردستانا سوریا بكار تێت، بێتە گرتن.[11]
سیاسەتا توركیا پشتگیری ژ ئێكگرتوی یا خاكا
عێراقێ دكەت، و توركیا ئاماژە ب ھندێ دكەت
د دەما نوكە دا كو داعش توشی شكەستێ بویە،
" Now that Deash is over, they should be inclined to fight against the PKK,"
دڤێت عێراق شەرێ پ.ك.ك. بكەت ( فاتح یلدز،
بالوێزێ توركیا ل عێراق)، و سەبارەت ب پەیوەندی د گەل ھەرێما كوردستانێ ئاماژە ب
ھندێ دكەت، ھەرێما كوردستانێ دەما كو ھەلسوكەوتەك د ناڤ عێراقەكا ئێكگرتوو دا
بكەت، دێ توركیا پەیوەندی د گەل وێ ھەبیت و ھاریكار ژی بیت، د ھەمان دەم ژی ئاماژە
ب ھندێ دكەت كو توركیا ئاماددەیە ھاریكاری یا عێراقێ بكەت د پرسێن " ئاڤ،
كارەبا و نەفت".[12]
ل گورەی بوچونێن " مەھمەت سامان
ئاغائوغلو، سەرۆكێ بەرەوەی توركمانیێ ئێراقێ، ئەمریكا ھەول ددەت كو مەترسی یان بو
سەر بنكەیا لەشكەری یا توركیا ل " بعشیقە" دروست بكەت ب رێگە پێدان ب
پ.ك.ك. كو ل دەڤەرا شنگال خوە بھێز بكەن. و ئاماژە ب ھندێ دكەت كو ئەوێ كونترول و
رێڤەبەری یا شنگارێ بكەت، دێ كونترول و رێڤەبەری یا " باكورێ عێراقێ"
بكەت. و پشتگیریی یا ڤەكرنا دەرگەێ ئوڤاكوی دكەت كو دێ ھاریكار بیت ژ بوی بەرزكرنا
ئاستێ بازرگانی.[13]
3-رێگریكرن ژ بھێزبونا ھەرێما كوردستانێ: لێدان ل بارزانی
ل سەر مالپەرێ خوە، ئەردوغان ئاماژە ب ڤێ
یەكێ دكەت، كو دروستكرنا پروژەیا "ئوڤاكوی" دێ گورزەك مەزن ل بارزانی
بدەت "will deliver a huge blow to KRG leader Barzani " و ھەروەھا ژی دێ دوماھیكێ ب
رێرەوا ژیانەوەیا بارزانی بینیت " to end Barzani’s lifeline " . ئارمانجا توركیا لێدانا داھاتێ ئابوریێ ھەرێما كوردستانێ یە، و دژایەتی
یەك گەلەك بەرفرە بەرامبەر بارزانی ھەنە كو ل ڤێ دەرێ مەبەست " سەرۆك مەسعود
بارزانی" یە، ب شێێوەیەكێ كو ئەو ئاماژە ب ڤێ یەكێ دكەن "
The Barzani administration, which earns a large income from
the transit fee of goods being transported to the whole of Iraq, will be cut
from this income once Ovaköy becomes active "
توركیا د ھەمان دەم ژی ھێرشا لەشكەری ژ سەر
مێزێ رانەگرتی یە، ب تایبەتی كو "گشتپرسی ئەیلولا 2017" توركیا توشی مەترسی یەك مەزن كر و ئەردوغان ژی وەھا
دزانی كو بەری ھەر كەسەكێ سەرۆك بارزانی " راوێژ" د گەل وی بكەت، ب
شێوەیەكێ كو وی وەھا دزانی ھەرێما كوردستانێ منەتدارێ وینە، و د چەندین بونەیان
ئاماژە ب ھندێ كری یە كو وی 2 ملیار دولار دەین داینە ھەرێما كوردستانێ دەما
ھەرێما كوردستانێ پێویستی ب پارەی ھەبو ژ بەر برینا بەشە بودجەیا ھەرێما
كوردستانێ.
توركیا د گەل عێراقێ رێككەفتی یا، یان ژی
تێگەھیشتنا ھاوبەش سەبارەت ب ڤێ پرسێ دروست بویە( ب تایبەتی ل سەردەمێ عبادی) كو ب
رێكا ھێزەك ھاوبەش ڤێ رێكێ بپارێزن، چونكە سنورێ فیشخابور د بن كونترولا ھێزێن پێشمەرگە
دایە. ھەژی ئاماژە پێكرنە كو ل گورەی دەستورا عێراقێ سالا 2005ێ سنورێ ھەرێما
كوردستانێ ئەو سنورە كە بەری 19ێ ئادارا 2003 ل بن كونترولا ھەرێما كوردستانێ دا
بویە. و خالا سنوری یا فیشخابور ژی ل بن كونترولا ھەرێما كوردستاننێ دا بویە پشتی
سالا 1992 ھەتا 2003ێ. د ھەمان دەم ژی توركیا ئاماژە ب ھندێ دكەت، كو ھەرێما
كوردستانێ ب سستی بەرسڤا توركیا دایە د ڤی بواری دا و ھوكار ژی ئەوە كو ئیدارەیا
بارزانی نەڤێت دەستبەرداری داھاتێ ئیبراھیم خەلیل بیت. [14]
خالێن كو ل دەڤ توركیا د ڤی بواری دا گرینگن[15]:
دێ رێرەوا راستەخو د ناڤبەرا ئەنقەرە- بغداد دا بێتە ڤەكرن د بوارێ بازرگانی
ھێزێن لەشكەریێن توركیا و ئێراقێ دێ پێكڤە ھەلسوكەوت بكەن د ڤێ رێكێ دا
دەڤەرا روژئاڤایێ توركیا باشورێ دیجلە ب شێوەیەك گشتی د بن كونترولا بغداد دایە، بغداد دێ بشێت بارزانی زیندانی بكەت ب رێكا دەستورا سالا 2005ێ
كاریگەری یا بغداد ل سەر ھەرێما كوردستانێ دێ بھێزتر بیت.
بارزانی دێ تێتە دورپێچ كرن، و دێ مەجبور بیت كو پاشەكشە بكەت
ژینگەھەكا ئاسایی دێ بو ھەمی خەلكێ بێتە دروست كرن، تایبەتی بو توركمانان ل كەركوك كو ب شێوەیەك ئاسایی بشێن و بڤێن ل ھەر جھەكێ ب ئازادی بژین. دێ دەرفەت ھەبیت كو كەركوك پێداویستیێن كەركوك بێنە دابینكرن و دێ ھاریكار بی ژ بوی بەرزكرنا ئاستێ ژیان و خوشگوزەرانی یا خەلكێ ل دەڤەرێ كو پروژەیا ئوڤاكوی پێرا دەرباس دبیت.
ب رێكا دروستكرنا رێرەوەك خاوەن ئاسایش، رێكا پەیوەندی د ناڤبەرا پ.ك.ك ل ھەرێما كوردستانێ و تیروریستان ل شنگار دێ ب شێوەیەك گشتی توشی زەحمەت بیت.
دێ رێكا ناڤبەرا سوریا و ئێراقێ بێتە دابران. لەورا، دێ رێرەوا دابینكرنا پێداویستی یان د ناڤبەرا پ.ك.ك و پ.ی.د. ب شێوەیەك گشتی بێتە دابرن.
وەكی دەرئەنجامێن وان بنكەیێن كو توركیا دڤێت ل سەر رێكا ئوڤاكوی-تل عەفەر دروست بكەت، دێ رێك ژ پروژەییا " ئیسرائیلا مەزن" تێتە گرتن، ب تایبەتی كو ئێك ژ مەبەستان ژی پشتگیری كرنە ژ كوردستانەك سەربخوەێ
دێ ھێزێن سەر ب ھێرشا " پاراستنا دیجلە" ناسنامەیا تایبەت یا بازرگانی بو وان بێتە دابینكرن. [16]
4-بھێزكرنا پێگەھا توركمانان ل عێراقێ
ئارمانجا توركیا ئەوە كو ب رێكا ڤەكرنا خالا
سنوری یا ئوڤاكوی، راستەوخو ب باژێرێ " تل عەفەر" ڤە بێتە گرێدان، كو
توركیا دبێژیت باژێرەكێ توركمانی یە، و ب ڤێ رێكێ پێگەھەكێ بو توركمانان دروست
بكەت ئەو ژی ھەول دان ب دروستكرنا ھەرێمەك توركمانی ژ سنورێ عێراق- سوریا و شور
بیت ھەتا دەڤەرێن " توزخورماتو".[17] ئەڤە ژی دبیتە ھوكارێ ھندێ كو د بوارێ " ستراتێژیك" پێگەھا ھەرێما
كوردستانێ لاواز ببیت. پرس ئەڤە، كو دێ بەرپرسێن ھەرێما كوردستانێ چاوان
ھەلسەنگاندنێ بو پێنگاڤێن وەھا یێن دەوڵەتا توركیا دكەن، كو ل دژی ھەرێما
كوردستانێ دئاڤێت؟ واتە توركیا دوگمەیا كو پێویست بیت بگڤێشیت، ئامادەكاری بو وێ
دكەت.[18]
بەرەی توركمانی داخوازێ ژ توركیا دكەت كو
پروژەیا ئوڤاكوی ب باژێرێ تل- عەفەر ڤە گرێبدەت، كو ئەڤ ئێك د كومبونا "
ئەنجومەنێ پەیوەندیێن توركمانی" د گەل حەیدەر عبادی ھاتییە باس كرن. و وەزیرێ
بازرگانی یا توركیا " بولەنت توفەكچی" ئاماژە ب ھندێ دكەت، كو وەكی
بەھانا و ھێجەت گرتن بیت، دبێژیت كو بەشێ ھەرە گرینگ و زێدەیێ بازرگانی یا توركیا
نە د گەل ھەرێما كوردستانێ یە، بەلكو عێراقێ یە، لەورا گرینگە كو پروژەیا ئوڤاكوی
بكەڤیتە بوارێ جێبجێكرنێ.[19] بینالی یلدرم سەرۆك وەزیێن توركیا ئاماژە ب
ھندێ دكەت كو ل گورەی دەستوری عێراقێ دەرگەھێن گومركی، فروخەنەیان ل ژێر كونترولا
حكومەتا ناڤەندی دانە.[20]
ل گورەی رەگەیاندنا فەرمی یا وەزیرێ
بازرگانیێ توركیا، " ھایاتی یازیجی" د ناڤبەرا حكومەتا ئێراق، توركیا و
حكومەتا ھەرێما كوردستانێ رێككەفتنەك ل سالا 2009 ێ ھاتییە ڤاژوكرن ژ بوی ڤەكرنا
دوو دەرگەھێن سنوری ب ناڤێ " Aktepe and Ovaköy "، كو حكومەتا عێراقێ ھەتا نوكە
پەسەند نەكری یە، و د كومبونا بلند یا كومیسیونا ستراتێژیك یا بلند د ناڤبەرا
توركیا و عێراقێ كو وەزیرێ دەرڤە ھوشیار زێباری بەشدار بو، ھەردو ئالی یان
دانوستاندن د ڤی بواری دا كرینە. د ھەمان
دەم ژی ئەڤ پرس د ناڤبەرا سەرۆك بارزانی و ئەردوغان دا ھاتییە پەسەند كرن د
سەرەدانا سەرۆك بارزانی بو باژێرێ دیاربەكر( دیارە د وی دەمی دا پرسا ریفراندوم و
ھەروەھا ژی شەرێ سوریا و پرسا كورد ل سوریا ئەڤ پشكەفتن ب خوەڤە نەدیتیبون).[21]ژ بوی سەركەفتنا پروژەیا "
ئوڤاكوی" پێویستی ب وەبەرھێنانێ ھەیە كو " رێرەوەك بازرگانی" بێتە
دروست كرن، ھەروەھا ژی ژێرخانەك گونجاوی ژ بوی پروژەیەك وەھا ھەتا نوكە ژی ل بەر
دەست نینن، و ئاماژە ب ھندێ تێتە كرن كو پروژەیا ئوڤاكوی ب رێكا "
وەبەرھێنانا ھاوبەش" دێ سەركەفتن ب دەستڤە بینیت.
5. ھەلوێستا
ئەمریكا
ژ
بەر پەیوەندیێن لوجیستیكیێن ئەمریكا د گەل روژئاڤایێ كوردستانێ گەلەك ب زەحمەت ئەمریكا رێكەچارسەری یان ژی
پروژەیا توركیا پەسەند بكەت. دبیت كو ئەمریكا گوشاران ل سەر دەوڵەتا عێراقێ بكەت
سەبارەت ب ڤێ پرسێ. سەبارەت ب گوشارێن ئەمریكا، د. ماھر نەقیب، كو ب ئەسلێ خوە
توركمانە ( دژی ھەرێما كوردستانێ) ماموستایە ل زانكویا چانكایا ئاماژە ب ھندێ دكەت
كو ئەمریكا رێگری ژ دروستبونا ڤێ پروژەیێ دكەت، ب دیتنا كابرای، چونكە ئەمریكا دێ
كارتا خوە یا " تیرور"ێ (مەبەست پشتگیری ژ ھێزێن پ.ی.د.)ژ دەست بدەت.
ھەروەھا ئاماژە ب ھندێ دكەت كو ڤەكرنا خالا كومرگی یا ئوڤاكوی باشترین بەرسڤە بو
گوشار و رێگریێن ئەمریكا" be the best
response to US blackmail " ب تایبەتی د
بوارێ ئابوری كو دژایەتی یا توركیا دكەت، ب تایبەتی ژی كو كومەك كەسایەتیێن سیاسی
و بەرپرسێن توركیا وەكی وەزیری ناڤخو سلێمان سویلو، وەزیرێ داد عەبدولحەمید گول
خستینە ناڤا لیستا " ئابلوقەیان" كو گرێدایێ پرسا قەقەیێ ئەمریكا "
ئەندرو برونسون". د بەردەوامی یا بابەتی دا ماھر نەقیب دبێژیت كو كورد، عەرەب
و توركمان ھەمی پێكڤە پشتگیری یا پروژەیا توركیا دكەن و بارزانی سالانە 600 ملیون
دولاران ژ خالا گومركا ئیبراھیم خەلیل قازانج دكەت.[22] ئێك ژ مەبەستێن دێ ئەوە كو كاریگەری یا بارزانی ل سەر بازارگانی یا عێراقێ
بتایبەتی یا كو د ناڤەبارا عێراق و توركیا دا یە، كێم و لاواز بكەت.
ھەروەھا ژی ناكوكیێن توركیا د گەل ئەمریكا
سەبارەت ب پرسا روژائاڤ و دروستكرنا "ھەرێمەك پاراستی" ب كویراھی یا 32
كیلومێتران كو توركیا رولەك سەرەكی د ڤی بواری دا ھەبیت، دبیت رێكخوشكەر بیت بو
توركیا بازرگانی یا خوە د گەل عێراقێ ژی پتر ب رێكا " نوسێبین- قامیشلو- فیشخابور- تل عەفر-
موسل"( فیشخابور د كەڤیتە پانتایی یا پروژەیا پێشنیاركری یا توركیا ب كویراھی
یا 32 كیلومێتران) دا بكەت كو ئەڤ رێكە گەلەك نێزیكترە بو شوفێرێن توركیا و
ھەروەھا ژی توركیا ب ڤی رەنگی گورزەك
ئابوری ل ھەرێما كوردستانێ ددەت، چونكە ئێدی رێژەیا ئالوگوری یا بازرگانی د گەل
ھەرێمێ دێ داكەڤیتە ئاستەك نزم.
كوكەرەوە:
پرسا كورد پرسەك گرینگ و مەترسیدارە د
سیاسەتا دەرڤە یا توركیا، و دیارە ل ھەر جھەكێ جیھانێ كو پرسا كورد پێشكەفتن ب خوە
ڤە دیتی یە، توركیا دژایەتی یا ھندێ كری یە. بو نمونە، ل وەلاتێ ژاپۆن، ل
زانكویەكا وێ، بەشێ زمانێ كوردی ھاتییە ڤەكرن، و بو ڤێ یەكێ توركیا دژایەتی یا خوە
دەربری یە و داخواز ژ وەلاتێ ژاپون كری یە كو ئەڤ بەش بێتە گرتن. د پرسا ھەرێما
كوردستانێ دیارە ئارمانجێن توركیا " ئابوری و ئاسایش" ن، و د بوارێ
سیاسی دا، توركیا ھندە پشتگیری ژ ھەرێما كوردستانێ ناكەت، بگرە ھەمی ئەو ھەولێن كو
ھاتینە داین د ڤی بواری، ب تایبەتی رولا سەرۆك بارزانی د پروسەیا ئاشتی و ھەروەھا
بگرە ژی سەرەدانا گەورە بەرپرسێن توركیا بو ھەرێما كوردستانێ پشتی سالا 2005 ێ و
ھەتا دەستپێكا شەرێ داعش، پتر بو مەرەمێن تایبەت و ستراتێژیكێن ئەردوغان و حزبا
ئاكپارتی بویە، كو ل ناڤ خویا توركیا بھێز ببن، و ب ڤی شێوەی بشێن " دژبەرێن
خوە د پروسا سیاسی یا ناڤخوی" ژ وان لەشكەر، سیستەما دادوەری و حزبێن سیاسی ژ
ناڤ بەرەن.
د ڤی بواری، ئەردوغان سەركەفتنەك مەزن ب دەست
ڤە ئینایە، و پەیوەندیێن باشێن ھەرێما كوردستانێ بویە ھوكارێ ھندێ كو گەلەك كورد ل
توركیا ھەست ب ھندێ بكەن، كو ئەردوغان و ئاكپارتی ب راستی ژی دڤێن پرسا كوردستانی
چارەسەر بكەن( ئەڤە ژ بلی ھندێ كو پ.ك.ك.) ھەتا رادەیەك بەرفرە د ڤی بواری
خەتابارا و گوھداری یا " پێشنیار، راوێژ و بوچونێێن سەرۆكایەتی یا سەرۆك
بارزانی و پارتی" ناكەت و نەكری یە، بگرە بویە ھوكارێ ھندێ ژی كو ھادەپ وەكی
حزبەك سیاسی بكەڤیتە رەوشەك نالەبار، كو سەركردایەتی یا وێ د توانا دا نەبیت بێ
پ.ك.ك.ێ بریار بدەت. پ.ك.ك. د ڤی بواری رولەك مەزن ھەیە ب تایبەتی د پروسەیا
" خەندەق لێنان" و ھاریكار بون د گەل توركیا كو كومەلكوژی ل گەلەك
باژێرن كوردستانێ بكەت كو دەرئەنجامێ سیاسەتەك ناتەندروست بویە.
د پرسا ھەرێما كوردستانێ، ب تایبەتی ژی پرسا
گشتپرسی، كو ب سەركەفتنی و رەغمەن ھەمی دژایەتی یان، گەورەترین سەركەفتن ب دەستڤە
ئینا، توركیا ئێك ژ وان ئەكتەرێن چالاكێن ھەرێمایەتی بویە كو " ئیران، عێراق
و سوریا" ھان دایە ل دژی ھەرێما كوردستانێ بەرەیەك گشتگیر دروست بكەن. د
بنەرەتا دا ژی ھەر چوار وەلات ل دژی ئەمریكا یەك سیاسەتێ ب رێڤە دبەن، بەس ھەر ئێك
ژی مێتودێن تایبەتمەندێن خوە پەیرەو دكەت. ھەرێما كوردستانێ ب ھەبونا پەیوەندی یەك
ھەتا رادەیەك باش د گەل ئەمریكا و دامەزراوەیێن وێ، و ھەبونا ھەڤال و دوستێن باش،
بویە ھوكارێ ھندێ كو " وەكی ئیسرائیل" یا دوویەم بێتە پێناسە كرن، ئەڤ
ئێك ژی ل راگەیاندنا توركیا دا ب جدی دیارە، كو ئاكپارتی د ڤی بواری دا ھەولێن
جددی ددەت سوزا خەلكێ بو لایێ خوە راكێشیت، و رایا گشتی ل ناڤ خویا توركیا و وەلاتێن
عەرەبی دروست بكەت، كو دژی ھەرێما كوردستانێ و مافێ گەلێ كورد بیت. د ڤی بواری
راگەیاندنا توركیا تایبەت نێزیكی ئاكپارتی رولەك بەرفرە ھەبویە.
د پرسا سوریا و روژئاڤایێ كوردستانێ، توركیا
ھەولێن خود ددەت كو ب كویراھی یا 32 كیلومەتران ھەرێمەت تایبەت دروست بكەت، كو ژ
ئالی ھێزێن توركیا و ھێزێن سوپایێ ئازاد بێتە پاراستن. ئەڤ پروژە بو ھندێ یە دا كو
د رێك ل پێشڤەچونا پرسا كورد ل سوریا بێتە گرتن و ھەروەھا ژی رێكا ئابوری یا
توركیا ژ باژێرێ " نوسێبین- رەبیعە" را دەرباس بیت و ئالگوری یا
ئابوری د گەل ھەرێما كوردستانێ ب رێكا گومركا ئیبراھیم خەلیل كێم ببیت، و وەكی
دیارە ئارمانجا توركیا لاوازكرنا ھەرێما كوردستانێ و پێگەھا سەرۆك بارزانی یە. ل
ڤێ دەرێ ئەڤ دەرئەنجام تێتە وەرگرتن، كو پەیوەندیێن توركیا د گەل ھەرێما كوردستانێ
تەنەێ تاكتیكی نە وتوركیا ل كات و دەرفەت تایبەت دگەرھیت كو گورزەك
مەزن ل ھەرێما كوردستانێ بدەت. ھەلبەت گەلەك ژ مێژ ڤە بو كو توركیا دڤێت ڤێ یەكێ
بكەت، بەس ھەبونا ھێزێن ئەمریكا و پەیوەندی یا ھەرێم و ئەمریكا دیارە رێگر بویە ژ
ڤێ یەكێ.
د شرۆڤەیەك پەیوەندیێن ھەرێم و توركیا و
دوماھیك سەرەدانا وەزیرێ دەرڤە، گرینگ تێتە دیتن ھەلسەنگاندنەك وورد بێتە كرن، ب
شێوەیەكێ كو ئەو ل بەر چاڤە، توركیا تەنێ ژ بوی بەرژەوەندیێن خوە یێن ئابوری دڤێت
پەیوەندی د گەل ھەرێما كوردستانێ ھەبیت، ھەروەھا ژی ھاندەر بیت كو ھەرێما
كوردستانێ " شەری پ.ك.ك." بو بكەت"، كو دڤێت ھەرێما كوردستانێ ب
ھێوری د گەل بارودوخێ ھەنوكی ھەلسوكەوت بكەت. پرسا بھێزكرنا پەیوەندیێن سیاسی د
گەل توركیا نە د روژەڤا توركیا دایە.
ل لایێ دی، دڤێت ھەلسوكەوتێن پ.ك.ك ێ ل
ھەرێما كوردستانێ گونجاو نینن، ب تایبەتی ژی كو نوكە پ.ك.ك. روژ ب روژ پتر نێزیكی
شارێن كوردستانێ دبیت بو نمونە ل دەڤەرا ئامێدی- شێلادزێ، دەڤەرا مێرگەسور و زاخو
ئەڤ ئێك تێتە بەرچاڤ. ئەڤ ستراتێژی یا پ.ك.ك.. ئەرێ دەستێ توركیا تێدا ھەیە كو
دڤێت ھەرێما كوردستانێ مەجبور بكەت كو شەرەك نوی د ناڤبەرا " ھەرێم و
پ.ك.ك." دروست بكەت و ئەو ب خوە تەماشاكەر بیت؟ یان ژی ئارمانجێن گەورەتر ل
پشتە، و دڤێت ب دروستكرنا شەرەك نوی د ناڤبەرا كورد- كورد، بگەھیتە مەرەمێن خوە
یێن ستراتێژیك ودروپێچكرنا ھەرێما كوردستانێ و ڤەقەتاندنا كوردستانا سوریا د گەل
ھەرێما كوردستانێ؟
لەورا، ب گرینگ تێتە دیتن كو ھەرێما
كوردستانێ ستراتێژی یەك " دارشتی ھەبیت و بێتە دروست كرن" كو چاوان
پ.ك.ك. ژ باژێرێن كوردستانێ دویر بێخیت دا كو ھاولاتیێن كوردستانێ ژیانەك ئاسایی
ھەبن. ئیرو ھاولاتیێن ھەرێما كوردستانێ نەشێت بچنە گوندێن خوە ل سەر شەریتا سنوری
كو ل سەردەمێ شورەشێ ئەڤ شەریت ژ دەڤەرا گەلیێ پزاخا ل زاخو ھەتا حاجی ئومران ل
ژێر كونترولا ھێزێن پێشمەرگەیێن پارتی دیموكرات ب سەرۆكاتی یا سەرۆك بارزانی بون.
نوكە، ئەڤە شەریت كەفتی یە دەستێ پ.ك.ك. ێ و مەترسی یە ل سەر ئاسایشا ھەرێما
كوردستانێ و پتر دەستوەردانا توركیا.
لەورا گرینگ تێتە دیتن كو ھەرێما كوردستانێ د
گەل حكومەتا ئێراقێ ب شێوەیەكێ جدی كار ل سەر ڤێ یەكێ بكەن، كو سنورێن ناڤبەرا
ھەرێم و توركیا دا كونترۆك بكەن. بو ڤێ یەكێ ژی میكانیزمەك نوی بێتە دارشتن، كو ل
گورەی دەستورا ئێراقێ و رولا پێشمەرگەیێن كوردستانێ ب ناڤێ " پاسەوانی
سنور" بێتە چالاككرن.
خالا دوماھیك ئەوە
كو ھەرێما كوردستان د گەل حكومەتا عێراقێ تەنسیقەك باش ھەبیت ژ بوی ڤێ قوناغێ دا
كو بشێت رێگر بیت ژ پلان و ستراتێژیێن چەپەلێن ئەردوغان دەرحەقێ ھەرێما كوردستانێ،
تایبەتی ژی كو سێ گوشەیا" شنگال، مەخمور قەندیل" وەكی بەھانەیەك تێتە
دیتن كو ھێرش بكاتە سەر ھەرێما كوردستانێ، یان ژی ھەرێما كوردستانێ مەجبور بكەت كو
بچیتە پال عێراقێ.
***************
[1] http://www.kerkuk.net/eng/?p=19310
[2] http://www.hurriyetdailynews.com/turkey-iraq-agree-for-second-border-gate-to-bypass-kurdish-region-121468
[3] http://www.hurriyetdailynews.com/turkey-to-raise-custom-gates-with-iraq-to-four-despite-isil-insurgency-76790
[4] https://www.tekportal.net/turkeys-reconstruction-loan-might-be-used-for-rebuilding-liberated-metropolitan-areas-iraqi-ambassador-to-ankara-states/
[5] https://www.turkishminute.com/2017/10/06/iraqi-envoy-in-ankara-says-military-force-may-be-used-to-take-border-gate-from-krg/
[6] https://www.haberler.com/ovakoy-sinir-kapisi-turkiye-irak-iliskilerini-11724387-haberi/
[7] http://www.kurdistan24.net/tr/news/a1be9b45-ad37-4362-95ae-6099a27aeff3
[8] https://www.dunyabulteni.net/guncel/yeni-sinir-kapisi-icin-kaybedecek-zaman-yok-h429791.html
[9] https://www.amerikaninsesi.com/a/ovakoy-sinir-kapisi-alternatif-mi-hayal-mi/4067866.html
[10] https://www.thmhaber.com/ovakoy-sinir-kapisi-ne-zaman-ve-nerede-acilacak-haber-223066
[11] https://www.aydinlik.com.tr/ovakoy-kapisi-icin-dugmeye-basildi-turkiye-agustos-2018
[12] https://www.yenisafak.com/en/world/feasibility-studies-for-turkey-iraq-ovakoy-border-gate-to-begin-in-sept-3439001
[13] http://defence.az/az/news/130343
[14] https://www.aksam.com.tr/ekonomi/irak-ile-ticarette-kritik-oneme-sahip-olacak-ovakoy-sinir-kapisi-icin-calismalar-basliyor/haber-765223
[15] A. Direct line
of bilateral trade between Ankara and Baghdad, B)Turkish and Iraqi armed forces
enabled to act jointly, C) The western part of Turkey’s southeastern Dicle is
completely under the control of Baghdad The Baghdad government will imprison
Barzani in the area outlined by the 2005 constitution, D)Baghdad’s influence on
the KRG will be boosted, E)Barzani will be surrounded, forcing him to take a
step back, F)A secure environment that will enable all people, especially the
Turkmen city of Kirkuk, to live as freely as they used to. The supply flow to
Kirkuk will be ensured and it will contribute significantly to boosting the
welfare of the regions where the trade route will pass, G)Through the secured
trade route, the link between the PKK in northern Iraq and the terrorists in
Sinjar will be completely severed, H)The road between Syria and Iraq will be
cut off. Therefore, the supply line between the PKK terrorist organization and
the Syrian extension PYD is also completely cut off, J)As a result of the bases
that Turkey will establish along the route, a great blow will be dealt to the “
Great Israel Project ,” which is supposedly meant to ensure an independent “
Kurdistan ”, K)The “ Dicle Shield ” military operation will be given a
commercial identity.
[16] https://www.facebook.com/RecepTayyipErdoganTheLeaderofUmmah/photos/ovak%C3%B6y-border-gate-to-end-barzanis-lifelinethe-ovak%C3%B6y-border-gate-which-will-pas/1870146212995611/.
[17] http://www.gunes.com/gundem/irak-ile-ovakoy-sinir-kapisi-icin-calismalar-eylulde-basliyor-905553
[18] http://www.gunes.com/gundem/irak-ile-ovakoy-sinir-kapisi-icin-calismalar-eylulde-basliyor-905553
[19] https://www.yenisafak.com/en/world/iraqi-turkmens-to-propose-ovakoy-border-gate-be-connected-to-tal-afar-2797179
[20] http://www.hurriyetdailynews.com/turkey-iraq-agree-for-second-border-gate-to-bypass-kurdish-region-121468
[21] http://www.hurriyetdailynews.com/iraq-and-turkey-agree-on-opening-new-border-gates-58327
[22] https://www.yenisafak.com/en/news/turkey-iraq-to-discuss-opening-of-new-border-crossing-3438701