12:41 - 22/01/2021
هونەر و حەسادەت.. حەسادەت لەنێو هونەرمەنداندا
حەسادەت و ئیرەیی
پێبردن لەنێو هونەرمەندانا ئەوەندە تۆخە و ڕەنگی داتەوە كە یەكترشكاندن، دەرمانخواردكردن
و كل پێدان بۆ ئەوەی دەنگی بكەوێت و تا ئەوەی هەڕەشەی كوشتنیشیان لێكراوە. هەرئەوەشە
وای كردوە بڵێن حەسادەت دە بەشە، نۆی لەناو هونەرمەندەكانە.
كوڕەكانی ئادەم
و سەرەتای حەسادەت
مێژووی حەسادەت
و ئیرەیی ئینسان لەسەر زەمیندا سەرەتاكەی
لە كوڕەكانی ئادەمەوە دەست پێدەكا، حەسادەت
سیفەتێكی زشتە و یەكێكە لە نەخۆشیە دەروونیەكان. لەچیرۆكی ئاینەكانیشدا هاتوە یەكەم
گوناهیش كە لەئاسماندا حەسادەت بردنی (ئیبلیس) بوو بە (ئادەم) بەوەی كە ئەو لەئاگر
دروست كراوە و ئادەمیش لە قوڕ، چۆن دەكرێ سوجدەی كڕنوشی بۆ بەرێت!.
یەكەم مرۆڤیش كە
كوژرا لەسەر زەوی بەهۆی حەسادەتەوە بوو، لەنێوان كوڕەكانی (ئادەم) بوو!.
ئەمەش لەوە سەرچاوەی
گرت كە خوداوەند قوربانی هابیلی قبوڵ كردو وەلێ قوربانیەكەی قابیلی قبوڵ نەكرد. كە تێیدا (هابیل) بووە قوربانی ئیرەیی پێبردن و
حەسادەتی (قابیل)ی برای، ئەمەش لەدڵ و دەروونی قابیل دا ئەنگێزەی كوشتنی براكەی
چاند. چیرۆكی حەسادەتی هابیل و قابیل لەقورئانیشدا ئاماژەی پێكراوە. یەكێكی تر لەوانەی
قورئان باسی كردووە حەسادەتی كوڕەكانی "یەعقوب"ی پەیامبەر بە براكەیان
"یوسف". چیرۆكەكە بە تابلۆیەكی پیلانگێڕی دەست پێدەكات:
براكانی یوسف لە
نێو خۆیاندا وتیان:
"باوكمان یوسف و براكەی تری لە ئێمە زیاتر
خۆش دەوێت. ئەمە لە كاتێكدایە ئێمە ژمارەمان زۆرترە و لەوان بەهێزترین. گومان نیە
لەوەی باوكمان لە هەڵە و بەلاڕێداچوونێكی ئاشكرادایە. با یوسف بكوژین یاخود لە چۆڵەوانیەكدا
فڕێی بدەین، ئەو كاتە دەبینە خۆشەویستی بێ ڕكابەری باوكمان، دواتریش تۆبە لە گوناحەكەمان
دەكەین و دەبینە كەسانێكی چاكەكار. یەكێك لە براكانیان وتی: یوسف مەكوژن، فڕێی بدەنە
ناو بیرە ئاوێكەوە و دواتر یەكێك لەو كاروانانەی بەوێدا تێدەپەڕن هەڵی دەگرنەوە و
لەگەڵ خۆیان دەیبەن”.
بە هۆی زۆربوونی
هەستی ناحەزییانەوە بەرامبەر یوسف، شەیتان دزەی كردە ناو دڵیانەوە. ئەوانی خستە ژێر
فەرمانی خۆیەوە و ئەوان لە ژێر فشاری حەسودی ناخیاندا، بەو كارە هەڵسان و بەلاشیانەوە
كارێكی ئاسایی بوو.
" حەسادەت دە بەشە،
نۆی لەناو هونەرمەندەكانە"
قسەیەكی باو هەیە
دەڵێ (حەسادەت دە بەشە، نۆی لەناو هونەرمەندەكانە) ، لەم بابەتە ئاشنا دەبین بە
ترسناكی حەسادەت كە چی بە هونەرمەندەكان كردووە، كە چاوی بەرایی نەهاتوە سەركەوتنی
ئەوی تر ببینێ، یەكتر شكاندنەوە، حەز نەكردن بە سەركەوتنی هونەرمەندەكانی هاوڕێی.
منافەسە وكێبڕكێی هونەری تا ئەوە ئاستە گەیشتوە كە هەندێك هونەرمەند كورد پێیان
ناخۆشبوە كە ڕادیۆ كرماشان زۆرترین گۆرانی حەسەن زیرەكی پەخش كردووە و ئەو هونەرمەندەش
زۆرترین نامەی گوێگر و هەودارانی بۆهاتوە و داوای پەخشكردنی گۆرانی دڵخوازی خۆیان
كردوە لەرادیۆكەوە. تەنانەت ڕویداوە دوو هونەرمەند لەیەك تیپی هونەریدا كە بەیەكەوە
نەسازاون، لەكاتی پێشكەشكردنی بەرهەمەكاندا یەكیان مۆسیقایەكی نەشازی لێداوە. مامۆستای
وا هەیە هەموو زانیارییەكانی خۆی بە قوتابییەكانی ناڵێت، لەكاتێكدا مامۆستا ئەبێ هەرچی
دەیزانێ بە قوتابیەكانی بڵێت، چونكە ئەوە هەم ئەركە و هەم خزمەتە.
كۆنترین چیرۆكی
حەسادەت لەنێو هونەرمەندان
ئەو هونەرمەندەی
هەڕەشەی كوشتن لەبەغداوە گەیاندیە ئەندەلوس
زریاب بەناوبانگترین
مۆسیقاژەنی سەدەی نۆیەمی زایینە، كاریگەرییەكی زۆری لەسەر مۆسیقای ئەوروپا و ئیسپانیا
هەبووە، هەر ئەویش ژیێ پێنجەمی بۆ عود زیادكردووە. گەیشتنی ئەم هونەرمەندە لەبەغداوە
بۆ ئەندەلوس بۆخۆی لەپشتیەوە چیرۆكێكی سەرنج ڕاكیشی هەیە.
زریاب قوتابی ئیسحاق
موسڵی مۆسیقاژەنی بەناوبانگی كۆشكی عەباسییەكان ببووە و هەر ئەویش فێری مۆسیقای
كردووە. هێندە توانای لە بوارەكەدا پەیدا كردووە سەرنجی هارونە ڕەشیدی بۆ خۆی ڕاكێشاوە
و ئەوەش بووەتە هۆی ئەوەی كە ئیسحاقی مامۆستای ئێرەیی پێ بەرێت و دەست ئەداتە دوژمنایەتی
لەگەڵ زریاب دا. ناكۆكی نێوان "ئیسحاق موسڵی"و "زریاب" كۆنترین
نموونەی ئیرەیی و حەسادەتی هونەرییە لەمێژوودا.
مامۆستاكەی خۆی
حەسادەتی پێ بردووە
كاتێك زریاب لەبەردەمی
خەلیفە بە دەنگە ئەفسوناوییەكەی و لەگەڵ ژەنینی عودەكەی، دەست بە چڕینی گۆرانی دەكات. هارون رشید زۆر پێی سەرسام بوو و داواشی لە ئیسحاق
كرد گرنگیەكی زۆر بداتە زریاب. ئیتر لەو ڕۆژەوە لەدەرباری هارون رەشید و كۆشكی
شازادە و خانەدانەكانی بەغدادا ڕێزێكی زۆری لێ دەنرێت و دەنگی بەسەر دەنگی مامۆستاكەیدا
(ئیسحاق) پەسەند دەكرێت.
بۆیە ئەو واقیعە
بەرە بەرە دەبێتە هۆی مایەی وروژاندنی هەستی ئیرەیی و ناحەزیی (ئیسحاق) دەرهەق بە
خوێندكارە بلیمەتەكەی و ، ترسی ئەوە لای پەیدا دەبێت بەو هۆیەوە پلەو پایەو دەسكەوتی
جارانی خۆی لە دەرباری عەباسییەكاندا لە دەست بدات. سەرەنجام كار دەگاتە ئەوەی كە ڕۆژێكیان
ئیسحاق بە ڕاشكاوی و بێ پێچو پەنا، ئامۆژگارییەكی هەڕەشە ئامێزی زەریاب بكات و پێی
ڕابگەیەنێت كەوا :"ئیرەیی كۆنترین دەرد و بەڵایە ، دونیاش بۆخۆی فریودەر و فیتنەگێڕە
و هاوبەشبوون (شەریكی) لە كەسابەت و پیشەدا مایەی دوژمنایەتییە، مرۆڤیش بە دەست خۆی
نییە و ناتوانێت ئەمانە بنجڕ و یەكلایی بكاتەوە".
بۆیە ئەو (مەبەست
لە زەریابە) دەبێت یەكێك لەم دوو ڕێگایە هەڵبژێرێت ، یا ئەوەتا سوێندی بۆ بخوات كە
خێرا بەغدا بەجێ بهێلێت و بە زەوی پان و بەرینی خوداوەندا بڕوات و ئیدی كەس لەو
ناوە دەنگوباسی نەبیستێتەوە، یانیش ئەوەتانێ لە بەغدادا بمێنێتەوە بۆ ڕووبەڕووبونەوەی
رق وكینەو دوژمنایەتی مامۆستاكەی (ئیسحاق)
كە تەنانەت هەڕەشەی كوشتنیشی لێدەكات.
و پاش ئەوەی لای
هارون رەشید دەرچوون هەڕەشەی لە زریاب كرد بە كوشتن یان بە دەرچوون لە بەغدا.
مۆزارت بۆچی ژەهر
خواردكرا؟
موزارتی مۆسیقاری
جیهانی، كاتێك تەمەنی ٦ ساڵ بوو یەكەم پارچە مۆسیقای دانا، كاتێك تەمەنیشی گەیشتە
١٢ ساڵی یەكەم سیمفونیەی دانا...بە ژەهر دەرخواردنی كوژراوە، ئەوەی جێگەی سەرسوڕمانە
بەدەستی هاوڕێیەكی خۆی كە ئەویش مۆسیقار بووە كوژراوە، ئەو مۆسیقارە ناوی (تشیسكوا
) بووە هۆكاری كوشتنەكەی بۆ ئەوەدەگەرایەوە كە تشیسكوا زۆر ئیرەیی پێ دەبرد،
موزارت لەتەمەنی ٣٠ ساڵی كوژرا، بەڵام مۆسیقاكەی لە دوای خۆی تا ئێستاش هەر ماوە،
ئەوكاتیش تشیسكوا گووتی، كوشتم بۆ ئەوەی نەمینێت بەڵام ئەو مرد و مۆسیقاكەی بەنەمری
مایەوە
مامۆستاكەی ترسا
جێگەی بەو لێژبكا
هونەرمەند و مامۆستای
مەقاماتی كوردی عەلی مەردان لەهەموو چاوپێكەوتنێكیدا بەشانازیەوە گێڕاویتیەوە كە لەلای
هونەرمەند خدر بارام چاوەش فێری مەقامە كوردییەكانی ئەڵڵاوەیسی و قەتار و خاوكەر و
ئای ئای و خورشیدی بووە. بەڵام كاتێ لە لەدیوەخانی شێخ حەسیب تاڵەبانی، عەلی مەردان
مەقام دەخوێنێ و خدر بارامیش تەمبورەی بۆ دەژەنێ و شێخ حەسیب و ئامادەبوان دەستخۆشی
زۆری لێدەكەن و موعجیبی دەنگ و مەقام خوێندنەكەی دەبن، ئالێرەوە وەك عەلی مەردان لەكتێبی
بیرەوەرییەكانی باسی دەكات و دەڵێت ئیدی هەستم بەوە كرد خدر بارام هەڵسوكەوتی لەگەڵم
گۆڕا، خدر بارام ئیرەیی بەو دەنگەی بردووە و لەوە ترساوە جێ بەو لێژ بكات و لەدیوەخانی
شێخدا پێگەی نەمێنێ!
مەقامبێژە كۆنەكان
كەسیان فێری مەقام نەدەكرد
لەبارەی ئەوەی
ئایا لەناو هونەرمەندان و مەقامبێژە كۆنەكان، ئەو هونەرەی دەیانزانی كەسیان فێر دەكرد؟
مامۆستا میقدادی
مەقامزان كە هاوڕێ و هاوسەردەمی عەلی مەردان و سەڵاح داودەیە دەڵێ : بۆ مێژوو دەیڵێم
مەقامبێژە كۆنەكان كەسیان فێری مەقام نەدەكرد، بەهۆی ئیرەیی و حەسادەتەوە ئەو هونەرەیان
بەكەس نەئەدا. بەهۆی حەسادەتەوە كەسیان فێری ئوصوڵ و هونەری خوێندنی مەقامات نەكردووە.
ئەوەشی كە فێربووە خۆی بەگوێگرتن فێربوە، واتا مامۆستایەك نەبوە فێری بكات.
دەردی حەسادەت مەلاكانیشی
گرتەوە!
سەرەڕای ئەوەی حەسادەت
لەقورئاندا بە شەڕ وەسف كراوە، بەڵام لەنێو مەقامبێژانی تەكیە و خانەقا و ئەوانەی
لە ئاهەنگی زیكر و مەولود خوێندنەوە بەشداری دەكەن هەبووە.
مەقامبێژێك هەبوو
ناوی مەلا صدیق بوو، خەڵكی كفری بوو، كەواو چاكەتی لەبەر بوو، ئەهاتە تەكیەی تاڵەبانی
لەكەركوك، دەنگێكی خۆشی هەبوو كە مەقامی ئەخوێند روحی ئەخستە بەری. كەسانی وەك مەلا محمد تۆپاڵ حەسودی پێ ئەبرد، ڕێیان
پێ نادا لە تەكیە مەقام بخوێنێ. ئەیویست هەر خۆی دیاربێت و مەقام بخوێنێ.
هەندێكیش ڕەخنەی
ئەوە لە هونەرمەند و مەقامزانی بەناوبانگی كورد عەلی مەردان دەگرن و دەڵێن و نەیویستوە
كەس فێری مەقام بێت، حەزی كردوە هەر مەقامبێژێكی دیاربێت؟
ئەم هونەرمەندە
مەقامزانە ئەو بۆچوونە ڕەت دەكاتەوە دەڵێ: كەس نەچووە بۆ لای عەلی مەردان بڵێ ئەم
مەقامەم فێربكە. رۆژێكی مامۆستا عەلی مەردان بیست رۆژ پێش مردنی بوو بانگی كردم تا
زانیارییەكم پێبدا ئەویش ئەوەبوو پێی ووتم مەقامی ئەڵڵاوەیسی پارچەیە مەقام حیجازی
لەناو هەیە.
یەهودییەكان بۆچی
كەسیان فێری مۆسیقا دەكرد؟
مۆسیقاژەنە یەهودییەكان،
رۆڵێكی گرنگیان هەبووە لە مێژووی هونەری مەقام و بەستە و گۆرانی لە عێراقدا. مۆسیقاژەنی
زۆر چاك بوون، شارەزای هەموو جۆرەكانی مەقام و ئسوڵی ئەداكردنی بوون، لەپێش ئەوەی
مەقامبێژ دەست بە خوێندنی مەقامەكە بكا پارچە مۆسیقایەكیان لێدەدا ئەمەش زیاتر ئاهەنگەكەی
خۆش دەكرد.
خێزانە ناودارەكانی
بەغدا و كەسایەتی و سیاسیەكان و نوسەران و دۆستان و عاشقانی هونەری مەقام بەشداریان
دەكرد لە شەوە ئاهەنگەكانی كە پێشكەش دەكرا و مۆسیقاژەنە جوەكانیش مۆزیكیان دەژەنی.
بەڵام راستیەك هەیە،
ئەویش ئەوەیە مۆسیقاژەنە یەهودی -جوەكان (بەتایبەت ئەوانەی ئەندامی تیپی مۆسیقای
چاڵغی بەغدادی بوون) كەسیان فێری مۆسیقا نەدەكرد، چونكە مۆسیقا سەرچاوەی بژێوی ژیانیان
بوو، بە پارەی ئاهەنگەكان دەژیان، بۆیە مۆسیقایان وەك پیشە و سەنعات سەیر دەكرد و
حەزیان ناكرد مۆسیقاژەنی دیكە دەركەوێ و ڕكاربەریان بۆ پەیابێ، حەسادەتیان هەبوو،
نەیاندەهێشت كەس فێری چۆنیەتی ژەنینی ئامێرە مۆسیقیەكان بێ، ئەو هونەرەیان هەر لەناو
خۆیاندا هێشتەوە و تەنها مناڵەكانی خۆیان دەكرد، لەبەر ئەم هۆكارە زۆربەی مۆسیقاژەنەكانی
عێراق، جوولەكە بوون.
مەقامبێژێكی بەناوبانگ
بۆئەوەی دەنگی بكەوێ، چیان لێكردوە؟
وەك بەڵگەیەك بۆ
ئەوەی یەهودییەكان حەسادەتیان هەبووە بەرامبەر دەنگخۆش و مەقامبێژانی جودا لەخۆیان، بۆ نموونە لەو رۆژگارە (رشید القندرچی)
مەقامبێژێكی بەناوبانگ سەردەمەكەی خۆی بوو، خاوەن دەنگێكی بەرز و جەوابێكی بەرزی هەبوو.
پێش داهێنانی
ئامێری تۆماركردن لەچایخانەو قاوەخانەكان مەقامی دەخوێند، دواتریش كە كۆمپانیاكانی
گرامافۆن لەبەغدا پەیدا بوون، چەند مەقامێكیشی لەسەر قەوان تۆمار كردوو و لەئەرشیفدا
ماوە. وەك دەگێڕنەوە یەهودییەكان حەسادەتیان پێ بردووە، بەشێوەیەك كە (كلیان) داوە پێی، بۆ ئەوەی دەنگی
بكەوێَت، بۆیە لەئاخیری ژیانی دەنگی ناخۆش بووبوو.
رەشید قۆندەرچی
تاكە هونەرمد نەبوو ئەمەی بەرامبەر بكرێت، هونەرمەندێك لە هەورامان هاوسەردەمی
عوسمان هەورامی، كلیان داوەتێ بۆئەوەی دەنگی بكەوێت.
(مەجنون خایدی)
گۆرانیبێژی دەنگ خۆش بە بەهرە بووە كە دەڵێن كلیان دەرخوارد داوەو دەنگی گۆڕاوە و
ئیتر نەیتوانیوە گۆرانی بڵێ.
بەهەمان شێوە
هونەرمەند سەید عەلی ئەسغەری كوردستانی هەمیشە لەوە ترساوە كلی دەرخوارد بدەن، هەتا دەنگی بنووسێ و چیتر توانا گۆرانی گوتنی نەبێت.!
چیرۆكی هونەرمەندان
پڕە لەم باسە، و دەرخەری ئەوەیە كە حەسادەت چەندە ترسناكە، بۆیەكا قورئان و ئاینی
ئیسلامیش موسڵمانان هۆشیاركردۆتەوە كە خۆیان لێ بەدوور بگرن.
حەزی نەكردووە كەس
لە ئەو زیاتر حەیران بڵێ!
هونەرمەند ڕەسوڵ
گەردی رۆڵێكی بەرچاوی هەبووە لە ئاشناكردنی نەوەی نوێ بە بەشێك لە هونەری كوردی كە
ئەویش حەیرانە، ئەم هونەرمەندە پێشەنگی قۆناغەكەی خۆی، لەوەی ئەم هونەرەی لەدیوەخانەوە
بردە ڕادیۆ و تەلەڤزیۆنی بەغدا و كەركوكی جاران. ڕۆڵێكی باشی هەبو لە تۆماركردنیان
و پاراستنیان لە لەبیرچونەوەی ئەو ئاوازە فۆلكلۆرییە.
بەڵام وەك نازم دڵبەند نوسەر هاوڕێی بەشێك لەهونەرمەندانی كورد لە نوسینێكدا
كە یادگارییەك دەگێرێتەوە كە خۆی و هونەرمەند رەسوڵ گەردی بەیەكەوە چونەتە سەردانی
هونەرمەندی ناسراو مشكۆ كە دەنگی خۆی زیاتر لەهونەری قۆریات و بەستەی توركمانی تاقیكردۆتەوە
و گوێگری خۆی هەبوو خاوەنی تۆمارگەیەكیش بوو لەناو شاری هەولێر.
مام ڕەسول بەمشكۆی گۆت : "چ ئیشت لە حەیران گۆتنێیە،
حەیران پیاوی وەكی منی دەوێ"
مشكۆ رووی لە
مام رەسوڵ كرد گوتی: حەیرانەكم گۆتیە حەزدەكەم گێی لێبگری… چوینە ناو تۆمارگاكە و یەشار
حەیرانەكەی بەدەنگی مشكۆ لێدا، بەڕاستی زۆر خۆشبوو، بەڵام مام رەسوڵ فشەی پێدەهات
كەتەواو بوو گوتی: "كوڕە شەوكەت بەگێی من دەكەی هەر ئەو(ئەغەم ئەغەم) و(قۆڕیاتانە)
برێ". ئەوەی دوایی بە ئەنقەستەوە گۆت، گۆتیشی: "چ ئیشت لە حەیران گۆتنێیە،
حەیران پیاوی وەكی منی دەوێ". نازم دڵبەند
لەكۆتایی نوسینەكەیدا دەڵێ من پێشتر دەمزانی مام رەسوڵ، حەزی لەوەی نییە كەس لە ئەو
زیاتر حەیران بڵێ".
عەباسی كەمەندی
بۆچی گۆشەگیری بوو؟
هونەرمەند عەباس
كەمەندی لەچاوپێكەوتنی رۆژنامەوانیدا بەمشێوەیە وەڵامی ئەم پرسیارەی داوەتەوە: پەندێكی
فارسی هەیە دەڵێ: "با مردم این روزگار سلامی والسلام" ، واتە (لەگەڵ خەڵكی
ئەم زەمانە سڵاوێك و وەسەلام)... زۆر خۆم ناخەمە بەرچاو، چوزانم جەماعەتێك هەن بۆخڵن
و حەسەدیان هەیە، پێیان خۆشە تۆ بشكێنن، پێیان خۆشە تۆ نابووت بكەن، منیش ڕێگەیان
پێ نادەم، لەبەرئەوەیە كە تەنیابوونم پێ خۆشترە، ئەوەی كە كارم بەسەر كاری كەسەوە
نەبێ، بۆ خۆم بژیم، دەخاڵەتم نەبێ لەژیانی كەسدا و حەتا كاتێ لێشم پرسیار ئەكەن، جۆرێك
جواب ئەدەمەوە كە نەشیش بسووتێ و نە كەباب.
سەرچاوە:
1- چاوپێكەوتن لەگەڵ مامۆستا میقداد محمد
عومەر. مەقامزان
2- علاقە الیهود العراقیین بالموسیقی
العراقیە: حسقیل قوجمان
3- وتارێكی نوسەر نازم دڵبەند
4- گۆڤاری (رامان)، ژمارەكانی ( 45، 225 )
5- مامۆستای 7 هونەر، گفتوگۆیەكی هەمەلایەنە
لەگەڵ عەباسی كەمەندی: بەرهەم عەلی