12:05 - 29/12/2021

پلانێكی مۆسادی ئیسرائیل بۆ تەقاندنەوەی بیرە نەوتەكانی كەركوك‌

ئومێد نه‌جم

یەكێ لە ڕۆژەكانی ساڵی 1968  وەفدێكی ئەفسەرانی پلەباڵای مۆسادی ئیسرائیل گەیشتنە كوردستان، هاوشانی پێشمەرگەو سەركردەكانی شۆڕشی كورد گەشتێكیان بە ناوچەكانی كرد و لەكەركوك پلانێكی تەقاندنەوەی بیرە نەوتەكانیان بە مێشكدا هات، بۆ گەڵاڵەكردنی پلانەكە سەرۆكی مۆساد بەنهێنی گەیشتە تاران و ڕەزامەندی لەسەر پلانەكە دەربڕی.

كوردەكان پرۆسەكەیان بە سەركەوتووی لە بەرواری 1ی مارسی 1969 بە ئەنجام گەیاند، دوای چەند ڕۆژێك  سیاسەتمەدار مەحمود عوسمان سەردانی ئیسرائیلی كرد و بەدەم باسی سەركەوتنی پلانەكەوە كە سەرۆكی ئۆفیسی نوێنەرایەتی كوردستانی مۆساد بە گاڵتەوە بە مەحمودی وت ئەڵێی چی ئەگەر بتكەین بە وەزیری نەوتی عێراق.

دەستی مۆساد لە كوردستان 

مۆساد (بە عیبری: המוסד؛ واتە پەیمانگا بۆ هەواڵگری و ئۆپەراسیۆنی تایبەت) دەزگایەكی سەرەكی هەواڵگری دەوڵەتی ئیسرائیلە لەپاڵ دەزگای ئەمان (هەواڵگری سەربازیی) و شاباك (ئاسایشی ناوخۆ).

ساڵی 1965 یەكەمین وەفدی باڵای نوێنەرایەتی مۆساد گەیشتە كوردستان، كە بەدوای ئەمان دا وەفدی تری نوێنەرایەتی مۆساد هاتن بۆ كوردستان، كە هەر وەفدێك بۆ ماوەی (3 هەتا 4) مانگ لە كوردستان ئەمانەوە و كاریان ئەكرد.

پەیوەندی كورد و ئیسرائیل لە 1963 تا 1975 لەوپەڕی گەرم و گوڕیدا بوو، بە سەرنجدان لە یادەوەری ئەم ئەفسەرە سیخورانەی كە لەكوردستا كاریان كردوە و هەندێ لەچالاكیە تایبەتیەكانی ئیسرائیل لەهەرێمی كوردستان دەردەكەوێت مۆسادی ئیسرائیل لەوساڵانەدا دەوری سەرەكی هەبوە لە پشت ڕووەداوەكانی باشوری كوردستان.

لە 1ی مارسی ساڵی 1969 هێرشی كوردەكان بۆ سەر بیر و پاڵاوگە نەوتیەكانی كەركوك دەستی پێكرد، پلان دانەری ئەم هێرشە لە لایەن ئەفسەری ئیسرائیلی ( ئەینی ئەبادی) بوو، كە پلانەكە ئەو بەتەواوی جێ بە جێ كرا.

ئەو ئەفسەرەی مۆساد كە پلان دارێژەڕی تەقاندنەوەی بیرە نەوتەكانی كەركوك بوو

ئیسحاك یاكۆڤ یەنی ئابادی، یەهودی_ جوولەكەیەكی لە دایكبووی ساڵی  1924 لە دیمەشق، لە ئاستی خوێندن دا بەكالۆریۆس لە زمانی عەرەبی، دكتۆرا لە مێژووی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، وەكو پیشە ئەفسەر لە سوپای ئیسرائیلی بە پلەی عەقید، جاسوسی، لە ساڵی 1968 هەتا ساڵی 1970 سەرۆكی بەشی عێراقی مۆساد بووە و كارەكانی لە كوردستان بەڕێكردووە.

هەر لەو كاتەی لە كوردستان بووە پلانێك دائەنێت بۆ تەقاندنەوەی بیرە نەوتەكانی كەركوك، پلانەكەی ئابادی لە مانگی سێی 1969 بە تەواوی جێ بەجێ كرا.

تەقاندنەوەی بیرە نەوتەكانی كەركوك

لە دوای گەڕانەوەی سوری ساگی ئەفسەری ئیسرائیلی و پلان دانەری شەڕس هەندرێنی ساڵی 1966 بۆ ئیسرائیل، مۆساد چەند ئەفسەرێكی تری سوپای ئیسرائیلی نارد بۆ كوردستان، بە شێوەیەك كە دوا بە دوای یەكتر هەریەكە ئەریك غەگیف و مایكا كافۆستا و ئەهاورن دایڤدی و یۆغام زامۆش بوون، هاوشان لە گەڵ ئەماندا ئەفسەرانی  سەر بە مۆسادیش نێردران بۆ كوردستان، لە كانونی دووەمی ساڵی 1968 مۆساد ئەفسەری سوپای ئیسرائیلی ئەینی ئابادی نارد بۆ كوردستان، بە مەبەستی پڕۆسەیەك كە ناونرابوو "چارەسەر كردنی كێشەی عەمبار كردنی ئەو تەقەمەنیانەی كە ئیسرائیل بۆ كوردەكانی ئەنێرێت".

ئەم ئەفسەرە ئیسرائیلیە لەگەڵ مەحمود عوسمان  كە یەكێك بوو لەنزیكەكانی بارزانی، ئەندامی مەكتەبی سیاسی‌و لێپرسراوی كارو باری دەرەوەی شۆڕشی ئەیلوول بوو لەگەڵ گەشتێك بە كوردستاندا دەكات.

وەكو لە بیرەوەرییەكانیدا یاداشتی كردووە ئابادی ئەڵێت لە كوردستان چاوم بە ئەفسەرانی مۆساد كەوت، لە سەركردە كوردەكان كەسم نەبینی و كەسیش نەیدوانم، بە ڕاستی زۆرم لا سەیر بوو، هەمیشە لە خۆم ئەپرسی نازانم من بۆچی نێردراوم؟.

ڕۆژێكیان كەسێك لە پەنجەرەی ژورەكەمەوە دەركەوت و بە (ئیڤغیت- عیبری) سڵاوی لێكردم، پاشان داوای ڕوخسەتی هاتنە ژوورەوەی لێكردم، منیش فەرمووم لێكرد، پاشان خۆی بە مەحمود پێناساندم، ئەو دكتۆر بوو، یەكێك بوو لە سەركردەكانی شۆڕش،  وەزیری دەرەوەی شۆڕشەكەیش بوو. ماوەی چەند ڕۆژێك باسی كێشەكانی شۆڕشی بۆ ئەكردم، دواتر پێكەوە گەشتێكمان بە ناوچەكەدا كرد, لە كاتی قسە كردن لەگەڵ مەحمود باسی ئەوەی كرد، ئەگەر كەسێك هەبوایە تەقینەوە یان هەر كارێكی تری بكردایە ك سەرنجی جیهانی بۆ لای شۆڕشەكەمانی ڕابكێشایە، ئەوا ئێمە سوپاس گوزاری ئەبویین، ئەم قسەیە چووە مێشكمەوە.

لە گەشتەكەماندا گەشتیە ناوچەی كەركوك لەوێ كێڵگە نەوتیە گەورەكانی كەركوكمان بینی كە تانكیەكانی عەمباركردنی نەوت و بیرە نەوتەكان و بورجەكانی پاڵاوتنی نەوت بووم، 42 بورجی نەوت بوون، لە تەنیشتی ئەو كێڵگانە لیوایەكی كۆماندۆی سەربازی عێراقی هەبوون، نەوتەكە بە پەستانی 22 باڕ لە زەویەوە دەرئەچوو، بە خۆمم وت ئەگەر بتوانین كونێكی بچوك لەو تانكیانە بكەین ئەوا ئەتوانین هەموو كێڵگە نەوتیەكە بتەقێنینەوە.

بەبێ ئەوەی لەگەڵ كەس قسە بكەم دەستم كرد بە دانانی پلانێك بۆ تەقاندنەوەی ئەو كێڵگە نەوتیانە، بۆم ڕون بوو كە ناتوانین لەو كێڵگانە نزیك ببینەوە بە كەمتر لە پێنج كیلۆمەتر، چەكی كوردەكانیش ئەوپەڕی تەنها 1250 مەتر ئەگەیشت، دوای لێكۆڵینەوەم و دانانی پلانێك بۆ شوێنی هێرشەكان و جۆری چەكەكان بۆم دەركەوت بە تۆپی 120 ملم و بە پلەی 22 ئەتوانین لە پێنج كیلۆمەترەوە شوێنەكان بە ئاسانی بیپێكین.

بروسكەیەكم بۆ مۆساد نارد كە هەموو پلانەكەم تیایدا ڕوون كردەوە، داوای ڕەزامەندی و ڕێنمایم لێكردن، دوای چوار ڕۆژ ئەفسەری لیوای پەڕەشوتەوانی (مەئیر كەغن) هات بۆ كوردستان بۆ لای من، پێی وتم پێیان وتم بڕو ئابادی بپشكنە و بزانە و تەواوە و شێت نەبوە، دوای ئەوەی چوینە ژورە نهێنیەكەی خۆمەوە و هەموو شتم بۆ باسكرد ئیتر بۆ دڵنیا بوونەوە كە من بە تەواوی لە بیروهۆشی خۆمدام، ئیتر كەغن گەڕایەوە بۆ ئیسرائیل.

سەرۆكی مۆساد گەیشتە تاران و ڕەزامەندی دەربڕی

دوای چەند ڕۆژێك فەرمانم بۆ هات كە گەشت بۆتاران بكەم، لە نوێنەرایەتی تاران، نەمروودی پێی وتم كە سەرۆكی مۆساد تسڤیكا زامیر لە ژوورەوە چاوەڕێتە، كە چومە ژوورەوە هەموو پلانەكەم بۆ تسڤیكا باس كرد، تسڤیكا بە پڕۆسەكە ڕازی بوو، "پێی وتم چیت پێویستە؟"، منیش پێم وت 10 تەن گولە تۆپی (106) ملم و 120 ملم)، دوای هەفتەیەك هەموو كەرەستەكان گەیشتە دەستمان.

داوام لە مەحود كرد كە بیست جەنگاوەری ئازام بۆ ئامادە بكات، دوای ئامادە كردنیان منیش كردمن بە 6 گروپەوە و سێ تۆپی 120 و سێ تۆپی 107 ملمم پێدان، ڕاهێنانم پێكردن لە سەر تۆپەكان كە بتوانن لە دوری 5250 مەترەوە ئامانجەكان بپێكن.

دوای تەواو بوونی هەموو ئامادەكاریەكان، سەرۆكی مۆساد بە بێ تەل پەیوەندی پێوەكرد كە ئایا ئامادەكاری پلانەكە تەواو بووە؟ منیش بە ئەرێنی وەڵامم دایەوە، داوای لێكردم بگەڕێمەوە بۆ ئیسرائیل بۆ ئەوەی لە كاتی ئەنجامدانی پرۆسەكە لە كوردستان نەبم، منیش گەڕامەوە بۆ ئیسرائیل و ڕۆیشتەمەو بۆ ماڵەوە بۆ كۆمەڵگەی دگانیا، لە دوای گەڕانەوەم بۆ ئیسرائیل، كوردەكان پرۆسەكەیان بە سەركەوتووی لە بەرواری 1ی مارسی 1969 بە ئەنجام گەیاند، دوای چەند ڕۆژێك مەحمود هات بۆ ماڵمان باسی هەموو پرۆسەكەی بۆ كردم، دەیڤد كارۆنیشی لە گەڵدا بوو بە گاڵتەوە بە مەحمودی وت ئەڵێی چی ئەگەر بتەكین بە وەزیری نەوتی عێراق.

دەیڤد كارۆن لە ساڵی 1965 هەتا 1974 سەرۆكی ئۆفیسی نوێنەرایەتی كوردستانی مۆساد بووە لە ئیسرائیل و كوردستان.

سەرچاوە:
1-هیوایەك كە داڕما: شلۆمۆ ناكدیمۆن، كە نوسەر ساڵی 1978 هەتا ساڵی 1980 ڕاوێژكاری ڕۆژنامەوانی سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیل (مناخم بێگن) بووە.
2-توێژینەوەیەك لەژێرناویشانی (پەیوەندی كورد و ئیسرائیل، لەبەڵگەنامە و ئەرشیفی راگەپاندنی دەوڵەتی ئیسرائیل) ژمارە 43ی دەزگای ستاندەر، لەم لینكە دەتوانن بیخوێننەوە:
https://drive.google.com/file/d/1IRWWRJUxBecg1PuR1GuNNjr0TkgSlUd_/view?usp=sharing