ئەتاتورك و ئۆزدەمیر پاشا داوای پشتگیریان لێكرد‌

ئومێد نه‌جم

هەر لەسەرەتای شۆڕشی یەكەمی شێخ مەحمودی حەفیدەوە بەخۆیی وبنەماڵەكەی و هۆزەكەیەوە بەشداری كردو، بەچەشنی فەرماندەیەكی ئازا و دڵسۆزی كورد و شێخ مەحمود دەوری بینی. ئینگلیزەكان هەمووكات حیسابی تایبەتیان بۆ كردووە و بەمەترسی زانیوە لەسەر پێگەیان لەكوردستان. بۆیەش لەبەڵگەنامەكانی ئینگلیزدا ناوی وەك كەسێكی یاخی و ئاژاوەگێڕ هاتوە. مێجەرسۆن فەرمانی گرتنی دابو، بەڵام سەید محەمەد جەباری نەكەوتە دەستیان و ئازایانە شەڕی كرد لەدژیان تا ئەوەی لەشەڕێكدا برینداربو. توركەكانیش نامەیان بۆی دەناردو داوای هاواكاری و پشتیوانیان لێدەكرد لە پرسی ولایەتی موسڵ.

سەرۆكی هۆزی جەباری بوو
30-40گوندی لەسنوری كەركوك بەدەستەوە بو

كەسایەتی سیاسی ونیشتمانپەروەر و ناوداری شاری كەركوك وگەرمیان.سەرۆك عەشیرەتی جەباری و  مودیر ناحیەی جەباری لەسەردەمی حكومەتەكەی شێخ مەحمود، سەید محەمەد جەباری لە ساڵی (1878)ز لە گوندی (محمود پەریزاد) لەدایك بو. هەر لەبەر ئازایەتی وزیرەكی باوكی هێشتا لە ژیاندا بووە سەرپەرشتی هۆزی جەباری كردوە. سەید محمد یەكێك بوو لە دامەزرێنەرانی (ڕێكخراوی ئازادی كوردستان)، دواتر بووە بە (پارتی ئازادی كوردستان). سەرۆك عەشیرەتێكی كوردی خوێندەوار كە سێَ زمانی (فارسی وعەرەبی و توركی) دەزانی. ڕۆڵی خۆی بینیوە لە چارەسەر كردنی كێشە وگیرگرفتە كۆمەڵایەتیەكان .

 

لە ناو هۆزی جەباریدا مایەی ڕێزو خۆشەویستی بوو وجێگای دیار بوو لە ناو خزم وكەس وكارەكانیدا، جگە لە عەشیرەتی جەباری خۆشەویستی عەشیرەتەكانی (بەرزنجە وشوان وهەمەوەند وشێخان وگل وزەنگەنە وداودە) بوو، ڕێزو حورمەتی تایبەتی هەبووە لایان، ، زۆربەی هۆزەكانی تر بەڕاوێژكاری ئەم كەسایەتیە چارەسەریان بۆ كێَشەكانیان دۆزیوەتەوە. زۆر بەنەرمی لەگەڵ خەڵكی دا جوڵاوەتەوە وكێشەكانی چارەسەر كردووە، كە ئەوكات زیاتر كێشەی زەوی وزار و باج وئاوو باخ بووە.
جگە لەوەش ئەندامی كۆمەڵەی ئازادیی كوردستان بووە و لە ساڵی (1935) كۆچی دوایی كردووە.

ڕۆژهەڵاتناسێكی بەریتانی:"سەید محەمەد لایەنگرێكی بەئەمەكی شێخ مەحمودبو"

ئەدمۆندز  رۆژهەڵاتناسی بەریتانی لەكتێبەكەیدا باسی ئەم كەسایەتیە كوردەی كوردە و دەڵێ: "یەكێك لە لایەنگرە بەئەمەكەكانی شێخ مەحمود، لە باشوری چەمچەماڵ، سەید محەمەد جەباری بوو، 20-30 گوندی ڕۆخی ڕاستی ڕووباری "باسەڕە"ی بەدەستەوە بوو. بەشێكیشی كە خزابوە ناو خاكی كەركوك. ئەم سەیدە لەناو خزمەكانیدا كەس ململانێی نەدەكرد و لەبەر دەسەڵاتە ئاینیەكەشی گوندییەكان بەبێ ئەملاوئەولا گوێ بیسی بوون".
سەید محەمەد خزمی شێخ مەحمود وسەركردەی بەشێك لە سوپاكەی بووە، بەشداری زۆربەی شەڕەكانی شێخی كردووە وپشتگیری تەواوی بووە خۆیی وچەكدارانی هۆزی جەباری. سەید محەمەد لە ساڵی (1936)ز لە گوندی (جانی) كۆچی دوایی كرد.

گرنگترین وێستگەكانی ژیانی:

سەید محەمەدی جەباری یەكێك بووە لەو كەسایەتیانەی كە زۆر نزیك بووە لە شێخ مەحمودی حەفید، شێخ متمانەی تەواوی پێی هەبووە، بە حوكمی ئەوەی كە خزمایەتی هەبووە لە نێوانیاندا وەكو سەرۆك هۆزی جەباری ڕۆڵی هەبووە وهاوكاری تەواوی شێَخ بووە لە هەموو بوارەكاندا، هەر لە ماوەی یەكەمی حوكمڕانی شێخ دا كراوە بە(مدیرناحیە)- (بەڕێوەبەری ناحیە)ی جەباری.

لە سەرەتای دامەزراندنی دەوڵەتی عێراقیدا ماوەیەك لەبەر هەڵوێستی نیشتمانپەروەری لابراوە و (یونس) ناوێك خراوەتە شوێنی، بەلام سەید محەمەدی جەباری بەمە ڕازی نەبوو بەخۆیی وسوارەكانی هێرشیان كردە سەر ناحیەكە وسوتانیان و مودیرناحیەكەشیان كوشت.

لەگەڵ بوونی شێخ مەحمود بەحوكمڕانی كوردستان لە ساڵی 1918ز زۆرێك لە گەورەپیاوانی هۆزەكانی كەركوك پەیوەندیان پێوەكرد، وەكو (سەید محەمەدی جەباری، كەریم بەگی فەتاح بەگ، ئیبراهیم خانی دەلۆ، ...هتد)، لە باشترین سوارچاكەكانی ناوچەكە بوون بۆ پشتگیری كردنی شێخ مەحمود.

بەخۆی هێزەكەیەوە بەشداری شەڕی شوعەیبە ساڵی 1915 كرد

 

هەر لەڕۆژەوەی ئینگلیزەكان بەهێزێكی سەربازییەوە پێیان نایە خاكی عێراقەوە، سەید محەمەد دژیان وەستایەوە، لەمەشدا جگە لە كوردایەتی بیروباوەڕی ئاینی هاندەری بو.  لە ساڵی 1915 كە ئەوكات دەوڵەتی عوسمانی لەشەڕی دژی ئینگلیزەكان لەبەر بێ هێزی خۆی داوای یارمەتی لە سەرۆك عەشیرەتەكانی كورد كرد كە یارمەتی بدەن، دوای ئەوەی نەیتوانی ڕووبەڕویان ببێتەوە،  كۆمەڵێك جەنگاوەڕ و شەڕڤانی ئازای هۆزی جەباری كۆكردەوەو ملی ڕێگایان گرتەبەر بەرەو شوعەیبە لەخوارووی عێراق، لەوێ لەگەڵ هەزار جەنگاوەر و موجاهیدی كورد بەسەركردایەتی شێخ مەحمودی حەفید یەكیان گرتەوە. سەید محەمەدی جەباری بەخۆیی وسەدان سوارەوە پشتیوانی لە مەلیك مەحمود كردووە لەم شەڕەدا، سەید محەمەد سەركردایەتی ئەو هێزەی هۆزی جەباری كرد كە (180) كەس بوون بۆ ڕووبەڕووبونەوەی ئینگلیزەكان .

 

لە ڕۆژی 12/4/1915 لە شەڕی شوعەیبەدا بەشدار بوون، شوعەیبە ناوچەیەیە دەكەوێتە باشوری خۆرئاوای شاری بەسڕە لە باشوری عێڕِاق كە تیادا یەكەمین بەرەنگاربونەوەی شێخ مەحمود بوو دژی ئینگلیزەكان.  ڕووی تفەنگەكانیان كردە ئینگلیزو ئازایانە شەڕیان كرد، بەڵام كاتێك تێگەیشت كەوتونەتە شەڕێكی نابەرامبەرەوە، هەزوو بڕیاری كشانەوەیان دا، گەڕانەوە بۆ كوردستان.

شەڕڤانانی كورد هێرشی ئینگلیزیان تێكشكاند

كاتێ ئینگلیزەكان بۆ ڕزگاركردنی (كابتن بۆند) ل دیلی كە پاش ئازادكردنی چەمچەماڵ لە لایەن(كەریم بەگی فەتاح بەگی هەمەوند)ەوە گیرابوو، بۆیە ئینگلیزەكان سوپایان ڕێَكخست بۆ هێرش كردنە سەر ناوچەكانی چەمچەماڵ ودەوروبەری شاری سلێَمانی، ئەم هێَرشە لە كەركوكەوە هاتن، لە (18ی مایسی 1919) ز كە پێك هاتبوون لە ڕِم وەشێنانی بەتالیۆنی (33)ی ئینگلیزو (پێنج – 5 -)كۆمەلێ لە بەتالیۆنی تەنگانەی – تورانی–خۆرهەڵات) كە 16 میل لە نزیك (قەرەهەنجیر) چەند سەنگەرێكیان داگیر كرد وخۆیان تیایدا حەشار دا، هۆزەكانی كەركوكیش بەشداریان كرد، لەم ڕووبەڕووبونەوەیەدا.  سەید محەمەدی جەباری ڕۆڵَی گەورەی هەبوو ، بە فەرماندەیی (200) جەنگاوەر بەمەبەستی پشتگیری لە شێخ بەشداریان كردووە.

شۆڕشگێڕان بە(500) چەكدارەوە هێَرشیان كردە سەر ئینگلیزەكان، لە نزیك قەرەهەنجیر، توانیان هێزی بەریتانی تێك بشكێنن، بەڵام ڕۆژی دوایی ئینگلیز سوپایەكی تریان هێنا بۆ ناوچەكە وبە فڕۆكە بۆمبارانی ناوچەكەی كرد، گوندەكانی جەباری بەڕادەیەكی زۆر زەرەمەند بوون وزیانێكی گەورەیان لێكەوت، برازایەكی سەید محەمەدیش لەم شەڕەدا شەهید بوو، دیسانەوە ئەمەیش وای كرد بریتانیەكان حیسابی تایبەتی بۆ ئەم هۆزە بكەن بەتایبەتی تریش(سەید محەمەدی جەباری) لە ناوچەكەدا.

سەید محەمەدی جەباری لەشەڕێكی دژی ئینگلیزەكان برینداربو

لە درێژەی بەرەوپێش هاتنی هێزەكانی ئینگلیز بەرەو چەمچەماڵ و ناوچەكانی تر سەید محەمەد بە فەرماندەیی هێزێك لە (بان مەقان) ڕووبەڕووی هێزەكانی ئینگلیز بووەوە ولە ئەنجامدا شەڕێكی گەورە وبەهێز لە نێوانیاندا ڕۆیدا، بووە هۆی شەهید بوونی پێنج لە چەكدارەكانی سەید محەمەدی جەباری، بۆ تۆڵە سەندنەوە لە سەید محەمەد ئینگلیزەكان هێرشیان كردە سەر گوندی (پاریاوڵە) بە فڕۆكە لە ئەنجامدا (9) هاوڵاتی تریش بریندار بوون لە ناوچەكەدا، شەڕی بان مەقان یەكێك بووە لەو شەڕانەی كە زۆر مەردانە هۆزی جەباری وهۆزەكانی تری كەركوك ودەوروبەری توانیویانە ڕۆڵی تیا ببینن، لەم شەڕەدا سەید محەمەدی جەباری بریندار بوو.

سەید محەمەدی جەباری وەكو هەمیشە وبەردەوام ڕۆڵی گەورەی هەبووە، لە زۆربەی شەڕەكاندا بەتایبەت لە شەڕی(دەربەندی بازیان)یش ڕۆڵیی قارەمانێتی خۆی دەرخستووە، ئەم شەڕە لە ساڵی (1919)ز ڕوویدا لە نێوان شۆڕشگێڕانی كورد وسوپای ئینگلیز دا، هۆزەكانی كەركوك لەم شەڕەدا لە ڕِیزی پێشەوەی شۆڕشگێڕاندا بوون وجەنگاون وقوربانیان دا، ئەو سوپایەی شێخ مەحمودی حەفید بۆ ڕووبەڕووبونەوە دوژمن بەرەو تاسلوجە و دەربەندی بازیان لە ڕێگای كەركوك داكشا، بریتی بوو لەوتیرە وهۆزانەی بەڕِاستی دۆستی شێخ بوون، دەستەیە لە گەورە پیاوانی كورد پەروەر بوون كە سەنگەرییان چۆڵ نەكرد.

وەكو: (كەریم بەگی فەتاح بەگ و سەید محەمەدی جەباری و شێَخ عەلی قەڵبەزە و شێَخ عبدالقادری گەڵەزەردە) بەشدار بوون، هەر سەبارەت بە شەڕی دەربەندی بازیان هۆزی جەباری بەسەركردایەتی سەید محەمەد ڕۆڵی گرنگ وبەرچاویان هەبووە لەم شەڕەدا لە ڕِیزی پێشەوە بوون.لە ئەنجامی ئەم شەڕەدا بووە هۆی شكاندنی شۆڕشگێڕان وشەهیدو برینداریان دەبێت و بەدیل گرتنی(شێخ مەحمودی حەفید) لەم شەڕەدا ودواتریش دوورخستنەوەی بۆ هیندستان.

 

ئیمتیازو بەخششەكانی ئینگلیزی ڕەتكردەوە

 بەڕیتانیەكان بۆ كەمكردنەوەی گیانی شۆڕشگێڕی لە كەركوك وگەرمیان وناوچەكانی تری كوردستان، چەندین كەسیان لە سەرۆك هۆز وكەسایەتیە ناودارەكان دامەزراند، بۆ ئەم مەبەستە سەید محەمەدیان كرد بە قائیمقامی (قەزای گل)، بەڵام سەید محەمەد نەك هەرئەو كارەی قبوڵ نەكرد بەڵكو قایم قامێتیەكەی سوتاندو قائیمقامەكەشی كوشت كە ناوی عەلی ئەفەندی سەقەڵی بوو و هیچ كاتێك لەگەڵ بەغدا و بگرە ئینگلیزەكانیش ڕێك نەكەوت و وسازشی نەكرد، هەر چەندە بۆ وازهێنانی لە كاری شۆڕشگێڕی چەندین ئیمتیازیان پێَداوە، بەڵام ئەو لەسەر هەوڵەكانی وهەڵوێستی خۆی بەردەوام بووە و لەكاری شۆڕشگێری وكاركردن بۆ ئازادكردن وگەڕانەوەی شێخ مەحمود كەتیایدا سەركەوتوو بووە لەهەوڵەكانی بۆ گەڕانەوەی شێخ ، تاكو دواساتەكانی تەمەنیشی هەر لەسەر هەڵوێست ودڵسۆزی خۆی مابوو بۆ كورد وشۆڕشەكەی.

 

مێجەرسۆن فەرمانیدا سەید محەمەدی جەباری بەدیل بگرن

 

 دوای بەدیل گرتنی شێخیش(سەید محەمەدی جەباری) وسەرۆك هۆزەكانی تر لە دژایەتی كردن وڕاپەڕین دژی ئینگلیز هەر بەردەوام بوو لەگەڵ(مەحمود خدری هەمەوەند)، ئینگلیزیان ناچار كرد كە سوپا كۆبكاتەوەو هێرش بكاتە سەریان، مێجەرسۆن وەكو لاسایی كردنەوەی توركەكان، دوای ئەو شۆڕش وڕاپەڕینانەی لە ناوچەكانی چەمچەماڵ وبازیان سەریانهەڵدا، هێزی ئێستر سوارەی لەناو كوردا دامەزراند، ناردنی بۆشەڕ دژی مەحمود خدری و سەید محەمەدی جەباری، فەرمانی دا بە دیلیان بگرن، دواتریش هێزی هەردولا لە دەربەندی بازیان یەكیان گرت، شۆڕشگێڕان توانیان زەرەر وزیانێَكی زۆر لە ئینگلیزەكان لە دەربەندی بازیان بدەن.

فشار خستنەسەر ئینگلیز بۆگەڕانەوەی شێخ مەحمود بۆكوردستان

لە ساڵی (1920)ز كۆبونەوەیەك كراوە لە (ژاڵە)ی ڕەبات لە ناوچەی سەنگاو كە سەید محەمەدی جەباری سەرپەرشتی كۆبونەوەكەی كردووە، كە زۆربەی عەشیرەتەگانی تیایدا بەشداریان كردووە، بۆ پلان دانان بۆ ڕووبەڕووبونەوە ئینگلیز ببنەوە تا شێخ مەحمود دەگەڕێتەوە بۆ كوردستان، یەكەم كەس كە ئەم بڕیارەی جێبەجێ كرد سەید محەمەدی جەباری بوو، هێرشی كردە سەر ناحیەی جەباری ومدیر ناحیەكەشی كوشت.

 

سەید محەمەدی جەباری بە هاوڕێتی كەریم بەگی فەتاح بەگ چوون بۆ ڕەواندوز بۆلای (ئۆزدەمیر) كە دژی ئینگلیزەكان بوو، هەرچەندە دەیانزانی كە توركەكان توانای گەڕاندنەوەی شێخیان نییە بەڵام دەیانویست لەم ڕێگەوە فشار بخەنە سەر ئینگلیز، تاكو بتوانن شێَخ لە دیلی ڕزگار بكرێ . لەم كاتەدا سەرۆك عەشیرەتەكانی كەركوك بەتایبەت سەید محمد و كەریم بەگ بە خۆیان ودووسەد سوارەوە لە ڕێگای دەشتی (هەریر)ەوە هاتنە ڕەواندوز، لەم ماوەدا هێرشی دوو قۆڵی بۆ سەر دەربەندی بازیان وڕانیە دەستی پێكرد، كە شۆڕشگێڕان لەبەری شارورو ئۆزدەمیر لە قۆڵی ناودەشتەوە، شۆڕشگێڕان بە ئاسانی توانیان بگەنە شاورو، بەڵام ئۆزدەمیر توشی شكست بوو وشۆڕشگێڕان توانیان دەربەندی ڕانیەش بگرن.

شێخیان نەفی كردبو، دەیانویست بەفەروەی خوری كورد بخەڵەتێنن

لە پاش دوورخستنەوەی شێخ مەحمود، مەلیك فەیسەڵ یەكەم بانگهێشتی كۆمەڵێك لە سەرۆك عەشیرەتەكانی كورد دەكات بۆ بەغدا، سەید محەمەدیش یەكێك بووە لەو سەرۆك هۆزانە، كاتی دانیشتن سكرتێرەكەی مەلیك فەیسەڵ هەر سەرۆك هۆزێك (عەبایەكی عەرەبی) دەخاتە سەرشانی وەكو دیاری مەلیك، بەڵام سەید محەمەد قبوڵی ناكات وەری ناگرێت، مەلیك فەیسەڵ لێی دەپرسێ بۆ وەریناگریت، ئەویش لە وەڵامدا دەڵێ: ( شێختان نەفی كردووە، دەتانەوێ بە فەروەی خوری بمانخەڵەتێنن ؟!).

نامەكەی ئەتاتورك بۆ سەید محەمەد جەباری چی تیابو؟

لەسەروبەندی ململانێی دەوڵەتی نوێی توركیا و بەڕیتانیای براوەی جەنگی جیهانی یەكەم لەسەر ویلایەتی موسڵ، هەركام لەو دەوڵەتانە كەوتنە كێبڕكێ بۆ ڕاكێشانی سۆزی كوردەكان بەلای خۆیاندا، چونكە هەڵوێستی كورد پارسەنگی یاریەكەی دەگۆڕی، لەبەرئەوەی زۆرینەی دانیشتوانی ویلایەتی موسڵ كوردن، هەر لەسەروبەندەدا توركەكان كەوتنە خۆیان بۆ كەمەندكێشی كورد بەلای خۆیاندا، جگە لەوەی دەستەیەكی چەكدارییان بەفەرماندەی ئۆزدەمیر ناردە ڕەواندز بۆ پروپاگەندەی گەڕانەوەی تورك بۆ ویلایەتی موسڵ، بەوەشەوە نەوەستان لەئاستی باڵاوە نامەیان دەنارد بۆ كەسایەتیە كاریگەرەكانی ئەو رۆژگارەی كورد، كە یەكێ لەو كەسایەتیانە سەید محەمەد جەباری بوو ، لە ناوچەی كەركوك و گەرمیاندا خاوەن نفوز و پێگەبوو، قسەیشی دەڕۆیشت و كەسێكی گوێلێگیراو لەناوچەكەدا. هەربۆیە مستەفا كەمال ئەتاتورك سەرۆكی دەوڵەتی نوێی توركیا خۆی نامەیەكی نارد  بۆ جەباری، لەناوەڕۆكی نامەكەشدا داوای لێكردبو تا پشتگیری بكات لە پرسی ولایەتی موسڵ.

بڕیاردرا سوپایەك دروست بكرێت بەرەو كەركوك بڕوات

ڕاپەڕینی دووەمی شێخ مەحمود دەستی پێكرد لە (1922)ز لە بەهاری ئەوساڵەدا لەناو هۆزەكانی دەوروبەری كەركوك دا سەید محەمەد وهۆزی جەباری جارێكی تر بزوتنەوەیەكیان لە دژی ئینگلیز هەڵگیرساند، ئەمیش ئەوە دەردەخات كە هۆزی جەباری بەردەوام بووە لە بەشداری كردنی لە ڕاپەڕین وشەڕەكانی شێخ دا لە ڕاپەڕینی دووەمی شێخ دا هەردەم هاوكاری بوون وهیچ كات دەست بەرداری كوردایەتی نەبوون.

 

كاتێ شێخ مەحمود كشایەوە بۆ هەورامان، سەید محەمەدی جەباری لە ناوچەی خۆی مایەوە، پاشان سەید محەمەد وجەنگاوەرەكانی توانیان زەبرێكی گەوەی بگەیننە بڕیتانیەكان لە گوندی(قوشەلان) وهێرش بەرنە سەر ناحیەی(قەرەچێوار) وسوتاندی،  دوای ئەم شەڕە بڕیتانیەكان بۆمبارانی خەستی سلێمانیان كرد لە شەوی 2/3ی مارتی 1923ز، ئەمیش شێخ مەحمودی ناچار كرد كە شاری سلێمانی بەجێ بهێڵێت، لەوكاتەدا لەسەر داوای ڕاوێژكارانی شێخ مەحمود بڕیار درا سوپایەك دروست بكرێت بەرەو كەركوك بڕوات لەم كاتەدا سوپای هۆزەكانی جەباری وهەمەوەند بەشداربوون، سوپای جەباری بەسەركردایەتی سەید محەمەدی جەباری لەم قارەمانێتیە بەشداربوون، لە ئەنجامی ئەم شەڕەدا هێزەكانی ئینگلیز شكان و شۆڕشگێڕان سەركەوتنیان بەدەست هێنا، فەرماندەی هێزی دوژمن لەم شەڕەدا دەكوژرێت.

بۆردومانی ئینگلیزەكان و شكستیان لەشەڕدا

ڕۆژانی دواتر بەریتانیەكان بەتوندی گوندەكانی جەباریان بۆردومان كرد، لە ئەنجام دا سەید محەمەد ناچار بوو بچێتە هەورامانی ئەودیو بۆلای شێخ مەحمود وهەشت مانگ لەوێَ بمێنێ. شەڕی قوشەلان هەروەكو شەڕەكانی تری ناوچەكە شەڕێكی گرنگ بووە هۆزی جەباریش ڕۆڵی بەرچاویان تیادا بینیوە.


سەید محەمەدی جەباری و شەڕی ئاوباریك

دوا شەڕیش سەید محەمەد جەباری تیادا بەشداریكرد شەڕی ئاوباریك لە 5/4/1931ز لە گوندی ئاوباریك كە دەكەوێتە بناری گل لە باشوری خۆرهەلاتی شاری كەركوك ڕویدا بەرامبەر سوپای ئینگلیز شۆڕشگێرانی كورد توانیان ڕۆڵی قارەمانێتی خۆیان نیشان بدەن، لە شوباتی1931ز.

شیخ مەحمود بەرەو كەركوك كەوتە رێ، هەركە گەیشتۆتە ئاوباریك لە لایەن فەوجێك سەربازی عێراقی وژمارەیەكی زۆر پۆلیس و دەرەبەگ و خۆفرۆشانەوە دەوریان گیرا.
سوپای دوژمن چەكی قورس وجۆراوجۆریان بەكارهێنا لەشكری شێخ مەحمودیش وشۆڕشگێَرانی كورد توانیان قارەمانانە ڕووبەروویان ببنەوە ولەم شەڕە ژمارەیەك لە جەنگاوەرانی كورد شەهید بوون لەوانە (شێخ عەلی قەڵبەزە).
لەم شەڕە یەكلایكەرەوە فرۆكەكانی شانشینی بڕیتانی ڕۆڵی گەورەیان بینی لە گۆرینی ئاڕِاستەی شەرەكە بەلای هێزە عێراقیەكان وهۆكاری تر هەبوو كە تەرازوی شەڕی ئاوباریك بەلای هێزە عێراقیەكانداشكاندەوە، بێ لەوانە جیاوازیەكی زۆر هەبوو لە ڕووی چەك وتەقەمەنی وژمارەی جەنگاوەران لە نێوان هێزە عێراقیەكان وشۆڕشگێرانی كورد

كوشتنی حاكمی سیاسی ئینگلیز لە چەمچەماڵ

 چوونی سەید محمدی جەباری  بۆلای ئۆزدەمیری فەرماندەی لەشكری عوسمانیی لەرەواندز

زۆرێك لەو سەرۆك هۆز و خێڵە كوردانەشی كە لە لای ئینگلیزەكان جێیان نەدەبوەوە، یاخود خۆیان بە نەیاری ئەوان دەزانی، پەنایان دەهێنایە بەر شاری ڕەواندز و لێرەوە و لە پەنای توركەكاندا دەكەوتنە دژایەتیكردنی ئینگلیزەكان.
بەتایبەتی بەشێك لەو كەسایەتیانەی مە پاش لە ناوچوونی حكومەداریەتی یەكەمی شێخ مەحمود، لە تاوو ڕاوەدوونانی ئینگلیزەكان شاری ڕەواندز بووبووە مەڵبەندی نیشتەجێ بوون و گیرسانەوەیان. ئەو كەسایەتیە كوردانە ئەو دەمانەش وایان زانیوە توركەكان لە داهاتوودا پشتگیریكەر و دۆستی بەردەوامی كورد دەبن، بۆ ئەو مەبەستە ئەوانیش لەگەڵ هێزەكانی توركدا هاتونەتە شاری ڕەواندزەوە و خستویانەتە ژێر دەسەڵاتی خۆیانەوە.

یەكێ لەو كەسایەتیانەش وەك سەید محەمەدی جەباری بوو ، وەك زۆر لە سەرۆك عەشیرەتەكان لە قین ئینگلیز بوبون بە دۆستی تورك. لە مانگی حوزەیرانی (1922) سەید محەمەدی جەباری بەخۆی هێزەكەیەوە كە نزیكەی (300) چەكدار بون گەیشتنە شاری ڕەواندز.

ئۆزدەمیر پاشای فەرماندەی هێزەكانی تورك لە ڕەواندز بە زیرەكی و لێزانی خۆی توانی زۆر لە سەرۆك عەشیرەتەكان لەدەوری خۆی كۆبكاتەوە. هەركەسێك دژایەتی ئینگلیزەكانی بكردایە دەچووە لای ئۆزدەمیر،
لایەنگرانی تورك پروپاگەندەیان بڵاودەكردەوە، هەندێكیان لەبەینی سلێمانی و رەواندز ڕێگەی هاتوچۆیان گرتبوە بەر و دەنگوباسی شارەكانیان بە ئۆزدەمیر.
ئۆزدەمیر پاشا  ئەوەی دەدا بەگوێی كورددا و جۆرێكیش بو لەهەڕەشە كە:" ولایەتی موسڵ بە ئەنجام هەر ئەدرێتەوە بە تورك و یا بەزۆری چەك ئەسێنرێتەوە لەبەرئەمەڤن ئینگلیزەكان خەریكی ئەوەن كە كوردەكان بدەن بە دەم ئاگرەوە".

 سەرچاوەكان:
1-            یاداشت: رەفیق حیلمی
2-            چیم دی: ئەحمەد خواجە
3-            شێخ مەحمودی قارەمان و دەوڵەتەكەی خوارووی كوردستان: محمد رەسول هاوار
4-            ئۆزدەمیر و كورد، مێژووی ململانێی بەریتانیا و تورك لە باشوری كوردستان: ئەحمەد باوەر