04:04 - 16/10/2022
له به "لوبنانی"كردنی عێراقه‌وه بۆ به "عێراق"كردنی لوبنان
وه‌رگێڕانی په‌یسه‌ر
سه‌رچاوه: ئیندیپێندت
عه‌ره‌بی
چه‌قبه‌ستووی سیاسی کە بۆتە ئامرازێک لە گەمەی
دیموکراسیدا لە عێراق و لوبناندا، جگە لە دەرکەوتنی قەیرانێکی قووڵ هیچی تر نییە کە
تەنانەت بە دەرچوون لە چه‌قبه‌ستووییه‌كه چارەسەر ناکرێت.
دیوەکەی
تری قەیرانەکە کاری هاوتەریب لەسەر "لوبنانکردنی" عێراق و "عێراقکردنی"
لوبنانە، بەو پێیەی دیموکراسیه‌كی نەخۆش بە نەخۆشی دیكه چارەسەر دەکرێت. له عێراق
دیموکراسییەکە لەلایەن ئێرانەوە بەڕێوەدەبرێت بە سیستمێکی تیۆکراتی تۆتالیتاری بەپێی
دەستوورێکی "ئەمریکی".
لە لوبنان دیموکراسییەک هەیە کە ئێران بەڕێوەی
دەبات، كه پێشتر بەپێی دەستوورێکی "فەرەنسی" لەلایەن سووریاوە لە رژێمێکی
تۆتالیتارەوە بەڕێوە دەبرا. دواجار عێراقییەکان دوای ساڵێک لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی
توانیان عەبدولـلەتیف ڕەشید هەڵبژێرن به سەرۆکی کۆمار و محەمەد شیعە ئەلسودانی وەک
سەرۆک وەزیران رابسپێرن.
به‌ڵام لوبنانیەكان کە لە مانگی ئایاری
رابردوودا هەڵبژاردنی پەرلەمانییان ئەنجامدا، شکستیان هێنا لە هەڵبژاردنی سەرۆک و
پێکهێنانی حکومەت، هەروەها سوورن لەسەر ئەوەی لە کۆتایی ئەم مانگەدا بە چاوی کراوە
بچنە سەر تەڵەی پۆستی بەتاڵی سەرۆکایەتی و ئیفلیجی حکومەت.
ئەوەی لە لوبنان تەواو بووه لە عێراق نزیکە تەواو
بێت. سیستەمی لوبنان بە ئاشکرا تائیفییە، سەرۆکێکی مارۆنی و سەرۆکی پەرلەمانی شیعە
و سەرۆک وەزیرانی سوننە لە دەسەڵاتدان، ئەمەش هاوئاهەنگی و رێككه‌وتن له‌سه‌ر پشک
پشكێنه بۆ به‌رێوه‌بردنی پۆسته‌كانی حكومه‌ت.
تەربوشی ده‌سه‌ڵات لە عێراقدا تائیفی و ئیتنیكیه،
سەرۆکێکی کورد و سەرۆک وەزیرانی شیعە و سەرۆک پەرلەمان سونییه، ئۆرگانەکەی لەلایەن
زۆرینەی شیعەکانەوە کۆنترۆڵ دەکرێت، بەبێ ئەوەی لە دەستووردا پشكه‌كان دیاریكرابێت.
بەڵام ئەوەی لوبنانی بەرەو قەیرانێکی قووڵی سیاسی
و دارایی و ئابووری و کۆمەڵایەتی برد، بەتاڵی پۆستی سەرۆکایەتی و ئیفلیجی حکومەت نەبوو،
بەڵکو سیاسەتەکانی ئەو پێکهاتەی دەسەڵاتدارە بوو کە کۆنترۆڵی ئەو وڵاتەی كردووه.
هەڵبژاردنی سەرۆکێکی چاکسازیخواز و پێکهێنانی حکومەتی لێهاتوویی و دەستپێکردنی گەڕان
بەدوای غازی دەریاشدا چارەسەری ناکات.
ئەوەی عێراقی بەرەو قەیرانی سیاسی، ئەمنی،
ئابووری و کۆمەڵایەتی برد، نەبوونی کارامەیی و پرۆژە نییە، بەڵکو به"عه‌سكه‌ركردنی"
سیاسەتە لەڕێگەی ده‌ركردنی "یاساوه" بۆ میلیشیا چەکدارەکانی سەر بە ئێران.
له‌گه‌ڵ بەرەنگاربوونەوەی پرۆژەی دەوڵەتی نیشتمانی، كه بووه هۆی ئه‌وه‌ی هاوڵاتیان
له سێ ماڵدا قه‌تیس بكرێن: ماڵێکی شیعە، ماڵێکی سوننە، ماڵێکی کورد، پاشان ناکۆکی
لەناو ماڵی شیعە، ماڵی سوننە و ماڵی کورد، له‌گه‌ڵیشیدا گەندەڵی و شتی تر.
كاتێك رەوتی سەدری 73 نوێنەری بەدەستهێنا و
هاوپەیمانی لەگەڵ پارتی دیموكراتی كوردستان و هاوپەیمانی سەروەری سوننە كرد و بڕیاردرا
بەرەو حكومەتی "زۆرینە نیشتمانی" هەنگاو بنێت، ئەو میلیشیا ئێرانیانەی دۆڕاون
پێداگریان كرد نەك تەنها لەسەر مانەوەی پشكەكانیان له دەسەڵات به‌ڵكو له‌سه‌ر
پاراستنی ده‌سه‌ڵاتیان تێكۆشان.
ئه‌مه‌ش پاڵی به موقتەدا سەدره‌وه نا فه‌رمان
به په‌رمانتاره‌كانی بكات دەستلەکاربکێشنەوە، بەجۆرێک کاندیدە "دۆڕاوەکانی میلیشیاکان" جێگەیان گرتنەوە. سەدر حکومەتی نوێ كه
هێشتا پێكنه‌هێنراوه بە "حکومەتی میلیشیا" و گەندەڵ ناوبرد، ڕەتیکردەوە
هیچ کەسێک لە ڕه‌وته‌كه‌ی بچێته ناوییه‌وه.
مەترسییەكە لە عێراقدا له ئاستێكی به‌رزدایه،
لەگه‌ڵ هەموو مەترسییە ناوخۆییەكاندا، ئێران و توركیا بوێری ئەوەیان هەیە هێرش بكەنە
سەر عێراق بە شێوەی سەربازی و ئەمنی. ئێران بە مووشەک بۆردومانی هەرێمی کوردستان دەکات،
میلیشیاکانیشی له‌ناوخۆدا مووشەک ده‌هاوێژن. تورکیا ماوەیەکی زۆرە لە هەڵکوتانە سەر
ناوچەکانی هەرێمی کوردستان بەردەوامە، هەروەها بنکە سەربازییەکانی لەسەر خاکی عێراق
جێگیر کردووە. وا دیارە عێراق لە توانایدا نییە بەرگری لە خۆی بکات، لە کاتێکدا
ژمارەی سوپا و هێزە ئەمنییەکانی نزیکە لە دوو ملیۆن. هۆكارەكەشی بۆ كۆت و بەندكردنی
ناوخۆیی و ناوچەیی و نێودەوڵەتییە بۆ سەر بەغدا.