24/07/2019

ئەرگن باباهان

كاتێك هەواڵەكان باس لەوە دەكەن كە توركیا یەكەم كاروانی مووشەكی ئێس 400ی ڕووسی بەدەست گەشتووە، لە هەمان كاتیشدا هێزەكانی وڵاتی توركیا بە شێوەیەكی فراوان لەسەر سنوری وڵاتی سوریا بڵاوبوونەتەوە، لەبارەی بەدەستخستنی  مووشەكی ئێس 400 بۆ ئەمەریكیەكان ئاماژەی گەورەبوو، بەڵام ئەگەری هێرشی توركیا بۆ سەر ناوچەی خۆبەڕێوەبەری رۆژئاوا كاردانەوەی زۆر گەورە بەدوای خۆیدا دەهێنێت.
كۆمەڵگەكانی نیشتەجێبوونی نێوان هەردوو وڵات بەتایبەت لەو شوێنانەی سەر سنوورەكانیان لەتەنیشتی یەكەوەن، ئەوەندە لە نزیكی یەكدان كە ئەگەر كەسێك نەزانێت وا دەزانێت یەك گەڕەكن و لەیەك شاردان، وەك (المالكیە) لە لای باكووری رۆژهەڵاتیەوە سوریایەو( جیزری) دەكەوێتە باشووری رۆژهەڵاتی توركیا، بەڵام لەنێوان ئەو دوو خانووەدا پێویستی بە ڤیزاو پاسپۆرتە و پەڕینەوە هەروا ئاسان نیە.
تێڕوانینی توركیا بۆ ئەو چەكدارانەی كە حوكمی خۆبەڕێوەبەری رۆژئاوا دەكەن، درێژكراوەی ئەو هێزە چەكدارییەن كە بە پێی یاسا قەدەغەكراون و ئەنكەرە بە تیرۆریست ناویان دەبات هەربۆیە ئەردۆگان لە هەوڵی ئەوەدایە لە سنوورەكان دوریان بخاتەوە، ئەوەش لەڕێگەی دروستكردنی ناوچەیەكی ئارام و بەسەرپەرشتی هێزە نێو دەوڵەتیەكان، یان ئەگەر ئەوە نەكرا لەڕێگەی جێبەجێكردنی چالاكی و ئۆپەراسێۆنی سەربازییەوە سنوورەكان ببڕن و كاری خۆیان بكەن.
بە پێی سەرچاوە هەواڵیەكان توركیا چارەسەری دووەم بەباشتر و لە پێشتر دەزانێت، هەربۆیە هێز لەسەر سنوورەكان كۆ دەكاتەوە، هەربۆیە ئەوانەی كە سڤیل و بێچەكن یان ئەوانەشیان كەچەكدارن و دانیشتووی مالیكیەن بەردەوام هەست بە نائارامی دەكەن و چاوەڕیی ئەوە دەكەن سوپای توركیا بدات بەسەریانداو ئەو چاوەڕوانیەش ببێتە هۆی ململانێیەكە دیكەو چەند ساڵێكیش بخایەنێت.
یەكێك لە دانیشتوانی ئەو شارە دەڵێت: ئەگەر هێرش بكرێتە سەرمان لەبەردەمیاندا خۆڕاگردەبین و بەرگری لە خۆمان دەكەین، لەناو ئەو 100 هەزار چەكدارەی كەلە رۆژئاوادا بڵاوەیان كردووە ژمارەیەكیان لە سەر سنوورەكان بڵاوكراونەتەوەو پاراستنی سنورەكانیان لە ئەستۆدایە.
بەڵام لەبەر ئەوەی سیستەمی بەرگری ئاسمانییان نیە بەردەوام پێویستیان بە هاوكاری هێزەكانی ئەمەریكایە، كە لەگەڵ كوردەكان هاوپەیمانییان بەست بۆ ئەوەی لەدژی هێزەكانی داعش لەسوریا بجەنگن، بەردەوامی ئەو هاوپەیمانییە بەكارێكی پویست دەزانرێت، خۆئەگەر كەسێك سەیری هەڵوێستی ئێستەی توركیا بكات یەكسەر ئەوەی دێتە بەرچاو كە توركیا دەیەوێت دەستی ئەمەریكا لەو ناوچەیە بشكێنێت.
لەگەڵ ئەوەشدا پشتیوانی ئەمەریكیەكان تاڕادەیەكی زۆر ئاسایشی بۆ رۆژئاوا دابینكردووە، بەرپرسە كوردیەكان كاتێك چاویان بە بەرپرسانی ئەمەریكی كەوتووە و باسیان لە ئەگەرەكانی هێرشی توركیا كردووە، هیچ وەڵامێكیان دەست نەكەوتووەتەوە جگە لەوەی هێزە كوردیەكان لەسەر سنوورەكان بكشێنەوە، بەتایبەتی لەو ناوچانەی كە پێیان دەگوترێت كێشە لەسەر و تا ماوەیەك پێش لە ئێستە لەژێردەستی داعش بوون، وەك ناوچەكانی دێرەزوور و رەقە، ئەگەر ئەوەش بكرێت گومانی گەڕانەوەی هێزە توندڕەوتیرۆریستیەكان زیاتر دەكات.
ئەم ئەگەرەش لای وڵاتانی رۆژئاوایی زۆر حسابی بۆ دەكرێت و بەهیچ شێوەیەك نایانەوێت دانوستانی لەسەر بكەن،  بارودۆخەكەش هەرچۆنێك بێت، هەر بۆیە ئەردۆگانیش ئەو بابەتەی كردوەتە پاساوێك بۆ لێدان لە هەردوو هێزی (كوردەكانی رۆژئاواو داعش) لەو ناوچەیەدا،هەر بەو بیانووەو لەو پێناوەشدا ساڵی ڕابوردوو سنورەكانی سوریای بەزاندووە.
لەوانەیە دەوڵەتی ئیسلامی –داعش- و هێزە توندڕەو ئیسلامیەكانی دیكە زەوی و جوگرافیایەكی دیاریكراویان بەدەستەوە نەمابێت، بەڵام هێشتا بنەبڕو تۆوبڕاو نەبوون، لە ئێستەدا شانە چەكدارەكانی داعش نوستوون، بەدوای فرسەتێكدا دەگەڕێن سەرهەڵبدەنەوە و ڕیزەكانیان دووبارە ڕێكبخەنەوە.
ویلایەتە یەكگرتوەكانی ئەمەریكا لەبارەی ئیدارەی خۆبەڕێوەبەری رۆژئاواوە لەگەڵ توركیادا لە گفتوگۆی بەردەوامدایە و ڕێگە بە هێرش و پەلاماری سەربازیی نادات، بەڵام كوردەكان لە مێژووی خۆیاندا هەمیشە زیانمەندی دەستی ئەو فێڵ و گۆڕانكارییەكان بوون لە بۆچوون و سیاسەت و بەرژەوەندیەكانی رۆژئاوادا ڕویانداوە. هەربۆیە كوردەكانیش بەردەوام بە ترس و ئاگاییەوە مامەڵەیان لەگەڵ دەكەن.
كوردەكان لەو باوەڕەدان كە حكومەتی توركیا، كە ئێستە گیرۆدەی كێشە ئابوریەكان و دابڕینی لە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتییە، پەنا بۆ جوڵەدەرەكیەكانی دەبات تا ناوخۆی وڵاتەكەی پێوە سەرقاڵ بكات و هەڵوێستی خۆی هەستێنێتەوە، هەر پەلامارو ئۆپەراسێونێكی سەربازی بۆناو سوریا بەبێ ڕەزامەندی بێچەندو چوون وڕاستەخۆی ئەمەریكا كاردانەوەی گەورە بەدوای خۆیدا دەهێنێت، پاشان من لەو باوەڕەدام ئەم گرژیی و ئاڵۆزییانە بەردەوامی دەبێت بەڵام ناگاتە ئەوەی ببێتە دەستێوەردانی سەربازیی.
وا دەردەكەوێت توركیا لە سێ لاوە و بە سێ ئاڕاستە كارەكانی دەكات بۆ ئەوەی ئەزموون و كێشەی كوردەكان نەهێڵێت لە ساڵی 2015 ەوە بەچڕی دەستی داوەتێ،یەكێك لەو  تەوەرانە لێدان و تێكشكاندنی هێزی پارتی كرێكارانی كوردستان –قەدەغەكراو-ە لە چیاكانی قەندیل لە باكووری عێراق و پێشمەرگەكانی باكوور بخاتە شوێنیان، ئەمەش پێویستی بە رەزامەندی عێراق و ئەمەریكاش نابێت، لە هەمان كاتیشدا ئێرانیش بەو كارە ڕازییە، دووتەوەرەكەی دیكە، دانانی ئابڵۆقەی بەردەوامی سەر رۆژئاوایە، هەروەها پەیوەستكردنی كوردستانی عێراقە بەو وڵاتەوە بۆماوەیەكی درێژوو دروو مەودا.
سەرەڕای ئەوەی عێراق تا ئێستەش بە یەكپارچەیی ماوەتەوەو بە فەرمی وا مامەڵە دەكات، بەڵام لەڕاستیدا و لەڕووی واقیعی و زانستییەوە دابەش بووە، توركیا دەسەڵاتی خۆی لەناو هەرێمی كوردستاندا فراوان كردووە، هاوكاری كوردەكانی عێراق دەكات، ئەو شتانەی ئەو دەیكات حكومەتی عێراقیش لە توانیدا نیە بیانبڕێت.
حكومەتی هەرێمی كوردستانیش كە دەكەوێتە باكووری عێراقەوە دەیەوێت داهاتووی خۆی مسۆگەر بكات بە فرۆشتنی نەوتەكەی لەڕێگەی توركیاوە، هەروەها هاوكاری هێزەكانی توركیا بكات لە دژی هێزەكانی پارتی كرێكارانی كوردستان، توركیاش بۆ هەر گۆڕانكارییەكی گەورەو بچووك لەناوچەكەدا قسەی خۆی هەیە، لە هەموو حاڵەكاندا چاوی حكومەتی هەرێمی كوردستان كە لە عێراقە لەسەر ئەنكەرەیە.
لە هەمان كاتدا وڵاتانی ناوچەكە بۆچارەسەری كێشەكانیان لەچوارچێوەی دیموكراسیەت و سەروەریی یاسادا چارەسەردەكەن، لە ئێستاشدا هێزە نێودەوڵەتیەكانیش بوونەتە بەشێك لە گۆڕانكارییەكانی ناوچەكە، هەر بۆیە زۆر جار پلانەكان وەك پێویست سەرناگرن و جێبەجێ ناكرێن، زۆربەی كاتەكانیش ئەو كێشانە بەرەو كێشەی گەورەتر سەردەكێشن.
لە هەمان كاتدا ئاریشە و ئاڵۆزی گەورە كەوتۆتە دیمەنەكەوە، توركیا هەرچەندە فشاری زۆر دەكات لە كوردەكان، لە سوریادا لەگەڵ روسیا هاوكارە، لە هەمان كاتدا ناكۆكییان هەیە لە سەر- ئدلب- ی كۆتا پێگەی نەیارە گەورەكانی دیمەشق، هەروەها لە كێشەی قوبرسدا ناكۆكن. لەبەر ئەوەی توركیا جەختی زۆر دەكاتەوە بۆ ئەوە بتوانێت – گاز-ی تێدا بەرهەم بهێنێت.
لە هەمان كاتدا توركیا ئۆپەراسیۆنی سەربازیی لە دژی پارتی كرێكارانی كوردستان بە ڕێكەوتن لەگەڵ ئەمەریكا ئەنجام دەدات، ئەمە لە كاتێكدایە توركیا لەو بەرنامەیە دەكرێتە دەرەوە كە خەریكی دروستكردنی فڕۆكەی ئێف 35 ە، هەروەها كێشەی گەورەیان هەیە لە بارەی كڕینی ئەو مووشكانەی كە لە ڕوسیای كڕیوەو پێیان دەگوترێت ئێس 400.
لە سوریادا هەڵوێستی ئەو دوووڵاتەی كە ئەندامی هاوپەیمانی باكووری ئەتڵەنتین ناتەبان، بەجۆرێك ئەوروپا هەڕەشەی لە توركیا كردووە لەبەر ئەوەی ئاوارە سوریەكان ڕەوانەی ئەوروپا دەكات، هەربۆیە ئەگەری ئەوە هەیە دۆخی ئارامی ئێستە بشێوێت، لەو بارودۆخەشدا توركیا خۆی لەناو هەڵوێستێكی ئەستەمدا دەبینێتەوە..