تازە دەوڵەمەندەکان بناسەرەوە

18/02/2020

فەلاح کەریم

تازه‌ ده‌وڵه‌مه‌نده‌كان به‌مجۆره‌ پێناسه‌كراون: توێژێكن كه‌ له‌ڕووی داهاته‌وه‌ به‌ چینی باڵای كۆمه‌ڵگه‌وه‌ گرێدراون و له‌ڕووی رۆشنبیرییه‌وه‌ له‌چینی خوارەوەی كۆمه‌ڵگه‌و ته‌نانه‌ت لە لۆمپەنه‌كانه‌وه‌ نزیكن.
لۆمپینه‌ كلتورییه‌كان، حه‌زێكی زۆریان به‌ خۆده‌رخستن، په‌نجه‌ بۆ راكێشان و نه‌وه‌سازیی هه‌یه‌. تازه‌ ده‌وڵه‌مه‌نده‌كان، له‌چینێكی كۆمه‌ڵایه‌تییه‌وه‌ هه‌ڵدراونه‌ته‌ چینێكی كۆمه‌ڵایه‌تی دیكه‌وه‌. ئه‌م بازدانه‌ش به‌هۆی رووداوێكه‌وه‌ یان سوودوه‌رگرتن له‌به‌رتیل و هه‌ڵاوسانی ئابوورییه‌وه‌ روویداوه‌.
ئه‌مانه‌ ده‌كه‌ونه‌ واقیعێكه‌وه‌ كه‌ نه‌ په‌یوه‌ندییان له‌گه‌ڵ چینه‌كه‌ی خۆیان کە چینی خوارەوەیە ده‌مێنێ، نه‌ له‌ چینه‌ تازه‌كه‌ش کە چینی باڵایە جێگه‌یان ده‌بێته‌وه‌.
واته‌ نه‌فره‌ت له‌رابردوویان ده‌كه‌ن و ترس و هه‌ستی رقلێبوونه‌وه‌شیان له‌ چینه‌ نوێیه‌كه‌ بۆ دروست ده‌بێ. له‌م پێناوه‌شدا به‌ ناچاری ده‌ست به‌ خۆنمایشكردن ده‌كه‌ن و ساده‌ترین رێگه‌ ئەوەیە، شێتانه‌ شتومه‌كی گرانبه‌ها دەكڕن و دەستدەدەنە ئاهەنگگێڕان و میوانیی و خانوو گۆڕین و شتی تریش.
به‌ڵام كاره‌ساتبارتر له‌مانه،‌ بڵاوكردنه‌وه‌ی ئه‌و كارانه‌یانه‌ له‌ تۆڕه‌ كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كاندا و دواتر وه‌رگرتنه‌وه‌و بڵاوه‌پێكردنی ئه‌م وێنه‌و ڤیدیۆیانه‌یه‌ له‌لایه‌ن خه‌ڵكه‌وه‌.
به‌مجۆره‌ به‌بێ ئاگا، خەڵکە ئاساییەکە ده‌بنه‌ بڵندگۆی په‌خشكردنی كاره‌ ناپه‌سه‌نده‌كانی ئه‌وان، كه‌ ئامانجیان ته‌نیا خۆدەرخستێکی رووکەشانەیە و ‌و هیچیتر.
کارەساتبارتر لەوانە، گواستنه‌وه‌ی ئه‌و ره‌فتارانه‌یه‌ بۆ ناوه‌ندی ده‌سه‌ڵاتدار و نوخبەی سیاسی، به‌جۆرێك كانتۆن و كارتێلی بازرگانی و عه‌شیره‌تیی به‌ناو سیاسی بەرهەم دەهێنێ و هه‌موو بنه‌ماكانی كۆمه‌ڵگه‌و كۆمه‌ڵایه‌تی له‌ناو ده‌بات و رۆشنبیری گشتیی و دابونه‌ریت و كلتوور ده‌پوكێنێته‌وه‌.
ئه‌مجۆره‌ له‌ لۆمپەن پێویستیان به کەسانی ‌كاسه‌لێس و چاپلووس هه‌یه‌، هیچ كات نوێنه‌ره‌ خوێنده‌واره‌كانی کۆمەڵگە پێویستیان به‌ كاسه‌لێس و ماستاوچی نه‌بووه‌، ئەوە كۆڵه‌واره‌ تازە هەڵتۆقیوەکانی بواری رۆشنبیریی و كۆمه‌ڵایه‌تین کە هه‌میشه‌ پێویستیان به‌ نۆكه‌ری نوێ هه‌یه‌.

به‌شێكی زۆری كۆمه‌ڵگه‌ له‌م تازه‌ ده‌وڵه‌مه‌ندانه‌ توڕه‌ن، چونكه‌ ده‌زانن كه‌ ئه‌مانه‌ پێچه‌وانه‌ی سه‌رمایه‌دارو خاوه‌ن سامانه‌ ئاساییه‌كان، سامانی خۆیان لەڕێی ناشه‌ریفانه‌وه‌ به‌ده‌ستهێناوه‌و له‌ كاری سوودمه‌ندیشدا به‌كاری ناهێنن. به‌ڵكو له‌ ده‌ڵاڵیی و ماستاوچێتی و به‌رتیلكاریدا خەرجی دەکەن. خه‌ڵكی ده‌زانن كه‌ ئه‌مانه‌ سه‌رچاوه‌كانی دارایی كۆمه‌ڵگه‌كه‌یان كۆنترۆڵكردووه‌.
ئێستا كاره‌ساته‌كه‌ ده‌ستیپێكردووه‌، ئایا تۆ ده‌نگی نابیستی و هەستی پێناکەی؟!
*لۆمپەن بۆ یه‌كه‌مجار له‌لایه‌ن ماركس و ئەنگڵسەوە له ‌دووه‌م كتێبی خۆیاندا به‌ناوی (ئایدیۆلۆژیای ئه‌ڵمانی) لە ساڵی 1845 به‌كاریانهێنا. ئه‌وان به‌مانای (ورده‌ توێژ له‌كۆمه‌ڵگه‌دا" به‌كاریانهێناوه‌ كه‌ پێچه‌وانه‌ی بۆرجوازی و پرۆلیتاریا له ‌به‌رهه‌مهێناندا رۆڵیان نییه‌و له‌په‌راوێزی كۆمه‌ڵگه‌دا له‌رێگه‌ی سواڵكردن و ده‌ڵاڵی و فێڵكردنه‌وه‌ دەژین.
ماركس ئه‌مانه‌ وابه‌سته‌ به‌ ورده‌ بۆرجواو ئه‌شرافه‌كان داده‌نێ و به‌ دژه‌ شۆڕشیان له‌قه‌ڵه‌م ده‌دا. له‌هه‌ندێ زمانی دیكه‌ش وه‌ك روسی و توركی و فارسی به‌ شێوه‌ی جنێو به‌كار ده‌هێنرێ.