هێرشەكانی توركیا بۆسەر هەرێمی كوردستان، لێكەوتەو سیناریۆكان‌

گەیلان عەباس

دەستپێک
تورکیا، بەدیاریکراویش حکومەتی ئاکپارتی ماوەی زیاتر لە پێنج ساڵە، بەدیدێکی ناسیۆنالیستیانە، دەستیکردوەتە سنوردارکردنی کاروچالاکی پارت و گروپە سیاسی و شۆرشگێرییەکانی کورد، لەسەر ئاستی تورکیاو باکوری کوردستان، لەوێشەوە بۆ رۆژئاوای کوردستان، لە ئێستاشدا ئەو سیاسەتەی لەرێی ئۆپەراسیۆنە سەربازییەکانییەوە درێژ کردوەتەوەبۆ سنوری باشورو هەرێمی کوردستان.

حکومەتی تورکیا لەساڵی ٢٠١٥ دوای راگرتنی پرۆسەی ئاشتی لەتورکیا، دواتر ئۆپەراسیۆنەکانی دژ بەتیرۆری راگەیاند، لێکەوتەکانی ئەم هەنگاوە، شەڕی بردە شارەکانی باکوری کوردستان، بەوهۆیەوە چەندین شارو شارۆچکەی باکوری کوردستان خاپورکران، دۆخەکە لەم ئاستەدا نەوەستا، دواتر خۆی بینییەوە لەدەستگرتن بەسەر شارەوانیەکانی باکوری کوردستان و دەستگیرکردنی سەرۆکی شارەوانیەکان، دوای ئەم هەنگاوەش دەستگیرکردنی هاوسەرۆک و پەرلەمانتارو چالاکانی هەدەپە دەستیپێکرد. لەلایەکی دیکەوە حکومەتی تورکیا بەبیانوی کودەتا سەرنەکەوتوەکەی ساڵی ٢٠١٦، لەرێگەییاسای تیرۆرەوە، دەستیکرد بەپاکتاوی سیاسی چالاکانی کورد لەتورکیادا.

لەهەنگاوی دواتردا حکومەتی ئێستای تورکیا،بەپاساوی پاراستنی سنورو ئاسایشی نەتەوەیی وڵاتەکەی، پەلاماری سنورەکانی رۆژئاوای کوردستانیدا، ئەوەش بەئامانجی کۆتاییهێنان بەخواستی دروستکردنی قەوارەیەکی کوردی لەرۆژئاوای کوردستان، هاوکات هەوڵدان بۆ لەناوبردن و سرینەوەی چالاکی گروپە چەکدارییەکانی رۆژئاوای کوردستان، کەتورکیا بە درێژکراوەی خەباتی بزوتنەوەی رزگاریخوازی باکوری کوردستان و پەکەکە لەقەڵەمیان دەدات.

تورکیا لەماوەی چوار ساڵی رابردودا سێ ئۆپەراسیۆنی جیاجیای لەسنورەکانی رۆژئاوای کوردستان ئەنجامداوە، بەناوی ئۆپەراسیۆنەکانی (قەڵغانی فورات، چڵە زەیتون و کانی ئاشتی...)، تورکیا بەو هێرش و پەلامارانەی کردیە سەر رۆژئاوا، توانی نزیکەی ١٠%شارو شارۆچکە لەناوچە سنورییەکانی رۆژئاوای کوردستان داگیربکات، لەگرنگترینیان (عەفرین و گرێ سپی و سەرێ کانی ...)بون، کە بەئێستاشەوە لەژێر دەستیدا ماوەو هێزی تورکی و هێزە توندڕەوەکانی پشتیوانی تورکیایان تیادا جێگیرکراوە.

تورکیا بەم هەنگاوانە تارادەیەک توانی خەباتی چەکداری و چالاکییەکانی کورد بەتایبەت لەنێو تورکیادا سنورداربکات، لەسوریاش توانی پێگەی خۆیی لەچاو رابردودا بەرامبەر هێزە کوردییەکانی رۆژئاوا بەهێز بکات و سنورێکی بەرفراوانی نێوان پارێزگا کوردییەکانی رۆژئاوای کوردستان داگیربکات. دوای جێبەجێکردنی ئەم هەنگاوانەی پلانی دواتریتورکیا خۆی بینییەوە لەپەلاماردان و لەشکرکێشی بۆسەر سنوری باشوری کوردستان و ئەنجامدانی ئۆپەراسیۆنی ئاسمانی و زەمینی لەژێر ناوی ئۆپەراسیۆنی (چنگی پڵنگ و چنگی هەڵۆ)، دژی پەکەکە، لەنێو خاکی هەرێمی کوردستاندا.

تورکیا ماوەی ٣٧ ساڵە بەبەردەوامی ئۆپەراسیۆنی سەربازی و هێرشی جیاجیای کردوەتە سەرناوچە سنورییەکان، ئەوەش لەژێر پاساوی پاراستنی ئەمنی قەومی و لەناوبردنی پەکەکە، لەئێستاشدا دەستیکردوەتەوە بەو ئۆپەراسیۆنانەی و ماوەی زیاتر لەدو مانگە لەرێگەی ئاسمان و زەوییەوە پەلاماری ناوچە جیاوازەکانی هەرێمی کوردستان دەدات، هاوکات لەپاڵ هێرشەکانیدا سوپای تورکیا ئەمجارە بەقوڵایی نزیکەی ٤٠ کیلۆمەتر هاتوەتە نێو خاکی هەرێمەوە، ئەمەش مەترسییەکی جدی بۆ ئایندەی هەرێمی کوردستان زیادکردوەو پێشبینی لێکەوتەی سلبی لێچاوەڕوان دەکرێت.

هەوڵدەدەین لەمیانەی ئەم راپۆرتە شیکارییەدا تیشک بخەینە سەر کۆمەڵێک لایەن پەیوەست بەم بابەتەوە، لەوانەش(مێژوی ئۆپەراسیۆنەکانی تورکیا لەهەرێمی کوردستان، پێگەی سەربازی تورکیا لەئێستای ناوچە جیاوازەکانی هەرێمدا، گفتوگۆکردن دەربارەی ئامانج و پلان و ستراتیژی تورکیا لە ئەنجامدانی ئەم هێرش و ئۆپەراسیۆنانە بۆ سەر ناوچە جیاوازەکانی هەرێم، زیان و لێکەوتەکانی ئەم هێرشانە، کاردانەوە ناوخۆیی و عێراقییەکان بەرامبەر لەشکرکێشیەکانی تورکیا، پێشبینی بۆ سیناریۆ و ئەگەرە چاوەروانکراوەکان لەماوەی داهاتودا ... ئەمانەو چەند پرسێکی دیکە)، لەمیانەی ئەم راپۆرتەدا هەوڵدەدەین بەوردی سەرنجیان بخەینە سەرو فتوگۆیان لەبارەوە بکەین.


مێژوی ئۆپەراسیۆن و هێرشەکانی تورکیا لەهەرێمی کوردستان

تورکیا لەساڵی ۱۹۸۳رێککەوتنێکی ئەمنی و سەربازی لەگەڵ حکومەتی عێراق ئەنجامدا.ئامانجی ڕێککەوتنەکە لەوکاتدابۆ سنوردارکردنی چالاکیی جوڵانەوە کوردییەکانی باکورو باشوری کوردستان بو. بەپێی رێککەوتنەکە، هەردولا رێککەتبون لەسەر ئەوەی کە تورکیا و عێراق دەتوانن تا ١٠ کیلۆمەتر بچنە قوڵایی خاکی یەکترەو لەکاتێکدا کەروبەروی هێرش و مەترسی هێزە کوردییەکان بونەوە.

تورکیا پشت بەست بەم رێککەوتننامەیە،یەکەم ئۆپەراسیۆنی سەربازی تورکیا لە ٢٥ ئایاری ١٩٨٣ بەبەشداری ٧ هەزار سەرباز دەستیپێکردو لەژێرناوی (ئۆپەراسیۆنی چاودێریکردنی گەرم)، لەو ئۆپەراسیۆنەدا زیاتر لەپێنج کیلۆمەتر سنوری هەرێمی کوردستانی عێراقیانبەزاند. یەکەم ئۆپەراسیۆنی ئاسمانی تورکیاش لە ١٢ی ئابی ١٩٨٦ ئەنجامدرا.

روداوەکانی ساڵانی۱۹۸٨تا۱۹۹۱، کەخۆیان بینییەوە لەکۆتایهاتنی شەری ئێران عێراق و داگیرکردنی کوەیت لەلایەن عێراق و گەردەلولی بیابان دژ بەعێراق لەکوەیت و سەپاندنی گەمارۆی نێودەولەتی بەسەر عێراقدا، هەلی بەصشییە تورکیا کە سود لەبۆشایی ئەمنی سەر سنورەکان وەربگرێت و جارێکی دیکە دەستیکردەوە بەئەنجامدانی ئۆپەراسیۆنەکانی دەرەوەی سنور. بەتایبەتیش پاش دامەزراندنی حکومەتی هەرێم و دروستبونی پەیوەندی لەو نێوانەدا.

ئەوەبو ئۆپەراسیۆنی (سوپەرگە- گسک لێدان) لەمانگی ئابی ١٩٩١ دەستیپێکردو تا تشرینی یەکەمی ١٩٩١ بەردەوام بوو. تورکیا لەساڵی ١٩٩٢-١٩٩٤ بەردەوام بو لەلەشکرکێشی و ئۆپەراسیۆنی سەربازی بۆسەر خاکی هەرێمی کوردستان. ئۆپەراسیۆنی دەرەوەی سنوری ٢٨ی کانونی دوەمی ١٩٩٤ دژی کامپی زەڵێ یەکێک بو لە ئۆپەراسیۆنە گەورەکان کەتیایدا ژمارەیەکی زۆر هاوڵاتی مەدەنی شەهیدو برینداربون.

تورکیا لەئازاری ١٩٩٥ ئۆپەراسیۆنی (چەلیک-ئاسن)ی بەبەشداری ژمارەیەکی زۆر سەرباز بۆسەر خاکی هەرێم ئەنجامداو نزیکەی ٤٥ رۆژ بەردەوامبو.

ساڵی ١٩٩٦ تورکیا پلانی روبەروبونەوەی لەدژی پەکەکە گۆڕی. بەجۆرێک کانونی دوەمی ١٩٩٦ تورکیا بەلیوایەکەوە هاتە نێو خاکی هەرێم و بەرەسمی دەستیکرد بەدروستکردنی بنکەی سەربازی وخۆجێگیرکردن لەناو قوڵای خاکی هەرێمدا. دواتر پشت بەست بە بونی سەربازییان لەناو هەرێمدا لەساڵی ١٩٩٧ ئۆپەراسیۆنی (چەکوش)یان ئەنجامدا، دواتر لەساڵی ١٩٩٨-٢٠٠٠ ئۆپەراسیۆنەکانی (چەکیچی و مورادو سەندویچ)ی بەدوادا هات.لەگەڵ ئەنجامدانی هەر ئۆپەراسیۆنێکیشدا تورکیا زیاتر خۆی خزاندوەتە خاکی هەرێم و ژمارەی سەربازو بنکەکانی زیاتر کردوە.

لەوکاتەشەوە تا ئەمرۆ تورکیا بەردەوامە لەسەر ئەمجۆرە سیاسەتە. لەئێستاشدا بەگوێرەی زانیارییەکانی حکومەتی تورکیا، ئەو وڵاتە ٣٧ بنکەو بارەگای سەربازیانلەنێو خاکی هەرێمی کوردستاندا هەیە.

ماوەی ساڵانی ٢٠٠٠ تا ٢٠٠٧، ئۆپەراسیۆنەکانی دەرەوەی سنور راگیران، بەڵام لە٣ی تشرینی دوەمی ٢٠٠٧ و لەسەردەمی فەرمانرەوای ئاکپارتیدا دوبارە هێرش و پەلامارەکانی تورکیا بۆسەر هەرێمەکانی پاراستنی مەدیا بەهاکاری فرۆکەی بێفرۆکەوانی ئەمەریکی دەستیانپێکردەوە. دواتر لە١ی کانونی یەکەمی ٢٠٠٧ تا ١ی کانونی ٢٠٠٨ تورکیا هێرش و ئپەراسیۆنی زەمینی بەرفراوانی بۆسەر ناوچەی خواکورک و هەرێمی زاپ ئەنجامدا.

پەلامارو بۆردومانەکانی تورکیا ناوە ناوە لەسنوری هەرێمی کوردستان بەردەوام بو، زۆرجار هاوڵاتیانی مەدەنیش دەکرانە ئامانج، لەنمونەی کۆمەڵکوژی ئەو خێزانە ٧ کەسییەی کەلەسەر رێگای کورتەک رانییە لە ٢١ی ئابی ٢٠١١ ئۆتۆمبێلەکەیان کرایە ئامانجی فرۆکەکانی تورکیاو سەرجەمیان شەهید بون، کەچواریان منداڵ بون.لەساڵی ٢٠١٢ لەچوارچێوەی دەستپێکی پرۆسەی ئاشتیدا پەلامارو هێرشەکان تارادەیەک خاوبونەوە و پەکەکەش ئاگربەستی راگەیاند.

لە٢٤ی تەموزی ٢٠١٥ تورکیا دەستیکردەوە بەهێرشی ئاسمانی و هەرێمەکانی(قەندیل، مەتینا، هەفتانین، ئاڤاشین، خواکورک، خنێرەو گارە)ی بە ٥٠ فرۆکە بۆردومانکرد. ئەم هێرشە هاوکات بو لەهێرش و پاکتاوی سیاسی لەباکوری کوردستان لەو ساڵەدا.

تورکیا لە ١٤ی کانونی یەکەمی ٢٠١٧دا لە ناوچەى شەمزینانی جۆلەمێرگەوە، دەستی کردەوە بەهێرشکردن بۆسەر خاکی هەرێمی کوردستان و بە کۆپتەر ژمارەیەکى زۆر سەربازی لە ناوچەکانى (گەلیی رەش، چیای سیرۆ، چیای ئەڤدۆلکۆفی، ئاڤا حاجی بەگ) دابەزاندو بە قوڵایی ٣٠ کیلۆمەتر هاتە ناو خاکێ هەرێمەوەو لەناوچەی (لێلکان، چیادێڵ و چەند شوێنێکى تر) بنکەى نوێی سەربازیی دروستکرد. تورکیا بەردەوامبو لەئۆپەراسیۆنەکانی لە٢٧ی ئایاری ٢٠١٩ ئۆپەراسیۆنی(پەنجە)ی بەهاوکاری فرۆکە جەنگیەکانی دەستپێکرد. لەهەمو ئەم هێرشانەشدا بەردەوام هاوڵاتیانی مەدەنی بونەتە قوربانی یەکەمی پەلامارو بۆردومانەکانی تورکیا.

ئەمینداری گشتیی وەزارەتی پێشمەرگە (جەبار یاوەر) رایگەیاند:" لە ١ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٥ەوە تاوەکو ٣١ی کانونی یەکەمی ٢٠١٨، تورکیا ٣٩٨ جار هێرشی ئاسمانی و بۆردومان و ٤٢٥ جاریش بە تۆپخانەکانی هێرشی کردوەتە سەر ناوچە جیاوازەکانیهەرێمی کوردستان و ٢٨٨ گوند لەو هێرشانەدا کراونەتە ئامانج".

بەمجۆرە سوپای تورکیا ماوەی٣٧ ساڵە بەپاساوی ئاسایشی نەتەوەیی و لەناوبردنی پەکەکە، بەردەوامە لەشکرکێشی و پەلاماری ناوچە جیاوازەکانی هەرێمی کوردستان  کردوە. لەم ساڵانەی دوایدا ستراتیژی خۆی گۆڕیوەو زیاتر دەستی بە دروستکردنی بنکەی سەربازی و هەواڵگری کردوەلەناو خاکی هەرێمی کوردستاندا. ئەمە لەلایەک جۆرێکە لەپێشێلکاری یاسای نێودەوڵەتی و سەرەوەری عێراق، لەلایەکی دیکە هەنگاوێکی داگیرکارییە بۆمانەوە، هاوکات خواستێکە بۆ ئەوەی هەرکات ویستی لەنێو خاکی هەرێمەوەبتوانێت بەئاسانترین شێوە پەلاماری پەکەکە بدات.

 

پێگەو بنکە سەربازییەکانی تورکیا لەسنوری هەرێمی کوردستان
تورکیا چەندین ناوەندو بنکەی سەربازی ئاشکراو بارەگای نهێنی هەواڵگری لەهەرێمی کوردستاندا هەیە، تا بەر لەئەنجامدانی ئۆپەراسیۆنە ئاسمانییەکەی رۆژی (15)ى حوزەیرانی (2020)،بەگوێرەی زانیارییەکانی دەزگاکانی نزیک لەپەکەکە،ژمارەی بنکەو بارگە سەربازی و هەواڵگرییەرکانی تورکیا لەسنوری هەرێمی کوردستاننزیکەی ۳٠ بنکەو بارەگای سەربازی بون،لەدیارترینیشیان بریتی بون لە:

(بنکەی سەربازیی باتوفا، بنکەی سەربازیی کانی ماسی (گردی باروخ)، بارەگای سەربازیی و لۆجستی و فڕۆکەخانەیبامەڕنی، بنکەی سەربازیی سنک، بنکەی سەربازیی بێگۆڤا (گردی بی)، بنکەی سەربازیی گەلیی زاخۆ، بنکەی سەربازیی سیرێ (شیلادزێ)، بنکەی سەربازیی سیرێ (شیرتێ)، بنکەی سەربازیی کوپکێ، بنکەی سەربازیی قمرێ لە بەرواری، بنکەی سەربازیی کۆخێ سپی، بارەگای سەربازیی چیای سەرزێڕی، بارەگای سەربازیی شارەدێی زێلکان لە بناری چیای مەقلوب، بنکەی سەربازیی باشیک (باشوری ڕۆژهەڵاتی موسڵ)، بارەگای سەرێ دووپشک (گردی مەلا یەحیا)، بارەگای دێرەشیش، بنکەی سەربازیی چیادێل، بنکەی سەربازیی لێلکان، بارەگای سەربازیی چیای کتکین، بارەگای سەربازیی دەرگای داوەتییە(هەفتانین)، بارەگای گردی پارتیزان لە هەفتانین، بارەگای گردی کۆنفرانس لە هەفتانین ...هتد).

 
بەڵام دوای دەستپێکردنی هەردو ئۆپەراسیۆنی (چنگی هەڵۆ و چنگی پڵنگ) لەرۆژانی ١٥و١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٠،بۆسەر پێگەکانی پەکەکە لە باشوری کوردستان و ناوچەی هەفتانین لە سنووری زاخۆ. ژمارەی ئەم بنکە سەربازی و هەواڵگریانەی تورکیا لەسنوری هەرێمی کوردستان لەماوەی یەک مانگدا زیادی کرد بۆ ٣٧ بنکە. ئەوەبو رۆژی دووشەممە ٦ی تەموزی2020 سەرۆکایەتیی کۆماری تورکیا لە تویتەر، نوێترین نەخشەی هێزەکانی تورکیای لەسنوری هەرێمی کوردستان بڵاوکردەوە[1].

بەپێی نەخشەکە، دەردەکەوێت کە تورکیا لەئێستادا 37 خاڵ و بنکەی سەربازیلەسنوری ناوچەکانی هەرێمی کوردستان بونیادناوەو هێزەکانی تیادا جێگیرکردوە. بنکە سەربازییەکانی تورکیاش لە سنوری سۆرانەوە لە باکوری رۆژهەڵاتی هەرێمی کوردستانەوە دەستپێدەکەن، تاوەکو سنوری زاخۆ لە باکوری رۆژئاوای هەرێمی کوردستان درێژ دەبنەوە، هاوکات سێ بنکەی سەربازیشی لە نزیک هەولێر و باشیک و دهۆک لەنەخشەکەی تورکیادا دەستنیشانکراوە. لەلایەکی دیکەوە نەخشەکەی تورکیا، ئەو شوێنانەشی دیاریکردوە کە وڵاتی تورکیا بە ناوچەی ژێر کۆنترۆڵی هێزەکانی پارتی کرێکارانی کوردستان و ناوچەکانی ژێر دەسەڵاتی حکومەتی هەرێم و حکومەتی بەغداو ناوچە دابڕاوەکانیشی دیاریکردوە.

نەخشەی پشتێنەی ئەمنی تورکیا لە زاخۆوە بۆ سۆران بەقوڵایی ٤٠ کم

نەخشەی بنکە سەربازییەکانی ئێستای تورکیا کەلەلایەن سەرۆکایەتی کۆماری تورکیا بڵاوکرایەوە

 بەپێی ئەم نەخشەیە، هەموو ئەو شوێنانەی کە هێزەکانی پەکەکەیتیاداجێگیرن، جگە لە چیای قەندیل و خاڵێک لە نزیک قەڵادزێ و شنگال و کامپی مەخمور، بونەتە ناوچەی شەڕی راستەوخۆی نێوان تورکیاو پەکەکە.
لەسەر ئاستی زەمینی تورکیا لەئێستادا چاوی بڕیوەتە دەڤەری برادۆست و لەژمارەیەک ناوچەو گوندی ئەو دەڤەرەدا بەئاشکرا بونی هەیە، بەتایبەتی لەناوچەکانی (لێلیکان، ناومێرگان، خەلکەرە، بیلاسین، خەلیفان، گەلی ڕەش، ئاراقا، خەمە، بەزین، بێناڤۆک، چنارۆ، شاخی کتکن، ڕەشمالە، شاپان، کانیڕەش، قۆنگرە و سوسن).
بێگومان هەڵبژاردنی زۆرێک لەم ناوچانە لەلایەن تورکیاوە، بۆ دامەزراندنی بنکەو بارەگای سەربازیی، پەیوەستە بەگرنگی ستراتیژی ئەو ناوچانەوە، ئەوەش بەمەبەستی سنوردارکردن و دابڕینی جموجۆڵ و چالاکییەکانی پەکەکە لەباشوری کوردستان، لەگەڵ ناوچەکانی باکورو رۆژئاوای کوردستان.
زۆرێک لەوناوچانەی تورکیا بنکەی سەربازی تێدا دامەزراندون، ناوەندی ستراتیژیى جموجوڵى په‌كه‌كه‌ن. بۆیە بونی هێزی دیکە لەم ناوچەیەدا، بەو واتایە دێت کە جموجۆڵی نهێنی و رۆژانەی گەریلاکان سنوردار دەکرێت. بەتایبەت لەکاتی ئێستادا کەپەکەک زیاتر لەرابردو پێویستی بەنهێنی و خۆپارێزی هەیە. بەتایبەت دوای ئەوەی ماوەی چەند ساڵێکە، حکومەتی تورکیا بەهۆی گەشەسەندنی تەکنەلۆژیاو فرۆکەی بێ فرۆکەوانەوە رۆژانە لەسنوری ناوچەکانی پەکەکە لەهەرێمی کوردستان ئۆپەراسیۆن ئەنجام دەدات، تائێستاش لەو روەوە زیانێکی زۆر بە پەکەکە گەیشتوە. چونکە لەئێستادا تورکیا لەم رێگەیەوە، ئاسانتر دەستی دەگات بەوشوێنانەی کە پێشتر بە سەختی دەیتوانی پێیان بگات.لەشکرکێشییەکانی ئەم دواییەش،بۆ ئەو مەبەستەیە کەبتوانێت هەمو شێوەیەک جموجۆڵ و چالاکییە مەیدانییەکانی پەکەکە لەنێو قوڵای هەرێمی کوردستاندا کۆنترۆڵ بکات.
بەنمونە لەئێستادا تورکیا بەدرێژایی 45 بۆ 50 کیلۆمەتر و قوڵایی 15 بۆ 30 کیلۆمەتر هاتوەتە نێو سنوری ناحیەی باتیفا. بەپێی زانیاریەکانیش سوپای تورکیا لەئێستادا نۆ شوێن و بەرزایی ستراتیژیی دەڤەری برادۆستی پارێزگای هەولێر جێگیربوە، بەجۆرێک کە تەنها حەوت کیلۆمەتر لە شارۆچکەی سیدەکانەوە دورە.تورکیا ئامانجیەتی لەم سنورەشەوە تاوەکو ناوچەکانی خنێرەو نزیک بەربەزین بڕوات.
دوای بڵاوکردنەوەی نەخشەی بنکە سەربازییەکانی تورکیا لەناو خاکی هەرێم، مەترسی هەیە ئەو وڵاتە چیتر دەستبەرداری ئەو ناوچانە نەبێت و بە دەردی ئیدلەبی سوریای ببات.
بەپێی ئەم نەخشە بڵاوکراوەی سەرۆکایەتی کۆماری تورکیا، کەبەشێک لەبنکە سەربازییەکانی تورکیا، بەنزیکەی قوڵایی٤٠ کیلۆمەتر خاکی هەرێمی کوردستانیان بەزاندوەویەکە سەربازییەکانی تورکیا بەئاشکرا لە نزیک هەولێری پایتەختی هەرێم و نزیک شارەکانی زاخۆ و دهۆک و بەعشیقە بڵاوبونەوەتەوە.
لەمبارەیەوە وتەبێژی وەزارەتی پێشمەرگەی حکومەتی هەرێمی کوردستانیش لەڕۆژی ٢٧ی ٦ی ٢٠٢٠ دانی بەو راستیەداناو رایگەیاند:"سوپای تورکیا بە قوڵایی 20 بۆ 40 کیلۆمەتر و ئێران بەقوڵایی 10 کیلۆمەتر سنوری خاکی هەرێمی کوردستانیان بەزاندوەو بارەگای سەربازییان دروستکردوە".

بەم پێیەش دەتوانین بڵێین تورکیا لەئێستادا پشتێنەیەکی ئەمنی و سەربازیی بە درێژایی سنورەکانی هەرێم و بە قوڵایی (٢٠ بۆ ٤٠) کیلۆمەتر لەناو خاکی هەرێمی کوردستاندا دروست کردوە.لێکدانەوەی ئەم هەنگاوەش لەئێستادا چەند ئاماژەیەکی هەیە:
تورکیا نیازی نییە چیتر ئەو ناوچانەی هەرێمی کوردستان چۆڵ بکات و لێیان بکشێتەوە، مێژوش سەلماندویەتی هێزی تورکیا بچێتە هەر ناوچەیەک، بەئاسانی دەستبەرداری نابێت و لێی ناکشێتەوە. هاوکاتئەگەر هەیە چەندین خاڵی چاودێریی و بنکەی سەربازیی دیکەش دابمەزرێنێت.بێگومان ئەمەش جۆرێکە لەداگیرکاری. هاوشێوەی ئەوەی لە پارێزگای ئیدلەبی سوریاو بەشێک لە ناوچەکانی باکورو رۆژهەڵاتی سوریا ئەنجامیداوە. لەوێشەوە مافی بە خۆی داوە راستەوخۆ دەستوەردان لە کاروباری ناوخۆیی سوریادا بکات.
تورکیا بەفیعلی لەهەرێمی کوردستان لەروی هێزی سەربازییەوە تەواجودی هەیەو هەرکات بیەوێت لەناوجەرگەو قوڵایی کوردستانەوە پشت بەست بەو بونە عەسکەریەی کەهەیەتی، ئیعلانی ئۆپەراسیۆنەکانانی دەکات دژ بەپەکە، هاوشێوەی ئەو دو ئۆپەراسیۆنە ئاسمانی و زەمینیەی کەلەم مانگی حوزەیراندا دەستیپێکردو تائێستاش بەردەوامیان هەیە.
تورکیا دەیەوێت لەرێگەی بونی لەنێو قوڵاییخاکی هەرێمی کوردستان، لەلایەک بەوردی ئاگاداری جموجۆڵ و پەیوەندییەکانی نێوان رۆژئاواو باشوری کوردستان بێت، لەلایەکی دیکەش دەخوازێتلەم رێگەیەوەهێڵی پەیوەندی و هاریکاری نێوان هێزەکانی هەسەدە لەباکورو رۆژهەڵاتی سوریا (رۆژئاوای کوردستان)، لەگەڵ هێزەکانی پەکەکە لەناو سنوری هەرێمی کوردستاندا ببرێت.


هەماهەنگی تورکیاو ئێران و لایەنی دیکە لەهێرشەکاندا
هەرچەندە تائێستا زانیاری و بەڵگە یاخود نوسراو لێدوانێکی فەرمی نییە لەبارەی بونی هەماهەنگی تورکیاو ئێراندەربارەی هێرش و بۆردومانەکانی ئەم دواییەیان بۆ سەر خاکی هەرێمی کوردستان، بەڵام پشت بەست بەروداوەکان و بۆمبارانکردنی ناوچە سنوریەکانی کوردستان لەلایەن هەریەک لەتورکیاو ئێرانەوەلەیەککاتدا، ئاماژەیەک بون بۆ ئەوەیکەجۆرێک لەهەماهەنگی و لێکتێگەیشتنی ئێران و تورکیا، بەئاگاداربونی لایەنی سێهەم یاخود زیاتر بونی هەبوە، ئەگەر لەئاستێکی دیاریکراویشدا بێت.

یەکێک لەبەڵگەکانی بونی جۆرێک لە هەمەهانگی نێوان تورکیاو ئێران بۆ پەلاماردانی خاکی هەرێم، ئەوەبو رۆژی ۱٥یحوزەیرانوەفدیئێرانبەسەرۆکایەتیوەزیری دەرەوە سەردانی تورکیایان کردو لەئیستەنبوڵ لەگەڵ وەفدی تورکیادا کۆبونەوە. دواتر لەکۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا زەریف رایگەیاند:"لەم کۆبونەوەیەدا لەسەر کۆمەڵێک پرسی هاوبەش کۆبوینەتەوە لەوانە مەسەلەی کۆرۆناو پەیوەندی ئابوری و سیاسی و ئەمنی و پرسی تیرۆر و بەردەوامیدان بەهەماهەنگی نێوانمان لەوبارەیەوە". هەر ئێوارەی ئەو رۆژە تورکیا دەستیکرد بەبۆردومانکردنی ناوچە سنوریەکان و ئێرانیش بەدوایدا دەستیپێکرد.

رۆژی ١٦ی حوزەیران، تورکیا لەسەعات ۹یبەیانیناوچەیبەرازکانیلەگوندیئالانە لەحاجی ئۆمەران بۆردوومانکرد، دوسەعات دواتر ئێرانیش ناوچەکانی کانی رەش، کەندە شین و مارێن لە سنووری گوندی ئالانەی تۆپباران کرد. واتە هەردولا لەیەک رۆژدا یەک ناوچەیان بۆردومانکرد. ئەمەش ئاماژەیەک بو بۆ ئەوەی کەجۆرێک لەهەماهەنگی بونی هەبوە لەنێوان تورکیاو ئێراندا، ئەگەر بەئاست و رێژەیەکی دیاریکراویش بێت. بەتایبەت دوای کۆبونەوەکەی وەزیرانی دەرەوەی هەردو وڵات لەئیستەنبوڵ رۆژێک بەر لەدەستپێکردنی بۆردومانەکانی هەردولا بۆ سەر خاکی هەرێمی کوردستان.

لەم نێوانەدا بۆچونێکی دیکەش هەبو، کەپێی وابو حکومەتی عێراق، بەجۆرێک لەجۆرەکان ئاگاداری پلانی ئەو هێرش و پەلاماردانەی تورکیاو ئێرانە. ئەوەش پشت بەست بەو بەڵگەی سەردانیکردنی هاکان فیدان، بەرپرسی دەزگای هەواڵگری تورکی (میت)، لەرۆژی ١١ی حوزەیرانی ٢٠٢٠و دور لەچاوی راگەیاندنەکان،بۆ بەغدای پایتەخت و چاوپێکەوتنی لەگەڵ مستەفا کازمی سەرۆک وەزیرانی عێراق. هەرچەندە هیچ زانیارییەک لەسەر ئەو سەردانە لەمیدیای فەرمی هیچ لایەکیاندائاشکرانەکرا، بەڵام پشت بەست بەروداوەکانی چوار رۆژی دوای سەردانەکەی هاکان فیدان بۆ عێراق و دەستپێکردنی ئۆپەراسیۆنەکانی تورکیا لەسەر خاکی هەرێم، ئەو خوێندنەوەیە هاتە بەرباس (لەکۆبونەوەکەدا تورکیا لەگەڵ عێراق لەسەر چەند مەلەفێکی سیاسی و سەربازی و ئەمنی و ئابوری گفتوگۆیانکردوە،تورکیا سەرنجی خۆی لەسەر بونی پەکەکە لەعێراق خستوەتەرو، هاوکات داوای لەحکومەتی عێراق کردوە کۆتایی بەمانۆڕو هاریکاری هاوبەش بهێنێت لەسەر سنوری تورکیا لەگەڵ هێزەکانی هەسەدە. هاوکات تورکیا داوای کردوەحکومەتی عێراق رەزامەندبێتبۆ ئەنجامدانی ئۆپەراسیۆنی سەربازی تورکیا دژی پەکەکە لەسەر خاکی عێراق لەقەندیل و شەنفگال. هاوکات پێشنیاریشیان کردوە کە ئەگەر حکومەتی عێراق پشتیوانی رەسمی لەم ئۆپەراسیۆنەی تورکیا ناکات لەدژیشی نەبێت). لەبەرامبەر ئەمەدا باس لەوە دەکرێت کە (تورکیا پێشنیاری کردنەوەی دەروازەیەکی نوێی بازرگانی بەروی حکومەتی عێراقدا کردوە، جیاواز لەدەروازەی فەرمی ئیبراهیم خەلیل لەهەرێمی کوردستان)[2].

 

ئەوەی ئەم بۆچونەی بەهێزتر کرد ئەوەبو رۆژی ١ی تەموزی ٢٠٢٠ ھێزێکی تایبەتی پاسەوانی سنوری عێراقی چونە ناوچە سنوریەکانی زاخۆ، پاساوی هاتنی ئەو هێزە بۆ ناوچە سنورییەکانی هەرێم، لەمیدیاکاندا واباسکرا کە بۆ پاراستنی سنورەکانە دژی لەشکرکێشی تورکیا،بەڵام ئەمە وەک هەنگاو و لێکەوتەی دانیشتنەکەی کازمی و هاکان فیدان لێکدرایەوە.ئەمەش وەک هەنگاوێک بۆ ئاسانکاری کۆنترۆڵکردنی دەروازە سنورییەکانی هەرێم لەگەڵ تورکیا لەلایەن حکومەتی عێراقەوە.لەگەڵ کردنەوەی دەروازەیەکی نوێی بازرگانی بەروی عێراق، لەدەرەوەی دەسەڵاتی حکومەتی هەرێم. بەڵام تائێستا بەڵگەیەکی رەسمی نییە بۆ ئەوەی بیسەلمێنێت کە عێراق بەشێکە لەم پلانەی نێوان تورکیاو ئێران، یاخود رۆڵی هەیە لەهەمانگی و ئاسانکاری بۆ ئەنجامدانی هێرشەکان بۆ سەر هەرێمی کوردستان. چونکە هەڵوێستە فەرمییەکان و بەیاننامەکانی حکومەتی عێراق، دژ بە پێشێلکردنی سەروەری خاکی عێراق لەشکرکێشی و پەلامارەکانی تورکیا بۆ سەر هەرێمی کوردستان، شتێکی دیکەی پێچەوانەی ئەو خوێندنەوەیەمان پێ دەڵێن، کەپێی وایە عێراق بەشێکە لەو لێکتێگەیشتن و هەماهەنگیەی نێوان تورکیاو ئێران.

ئامانجی ئۆپەراسیۆنەکانی تورکیا
تورکیا لەئەنجامدانی ئەم ئۆپەراسیۆنەکانەدا کۆمەڵێک ئامانجی هەیە، لەوانەش ئامانجی (ئاشکراو شاراوە)، لەگەڵ ئامانجی (کاتی و ستراتیژی درێژخایەن) کەلێرەدا ئاماژە بۆهەندێکیان بۆ دەکەین.
تورکیا بەئاشکرا رایگەیاندوە ئامانجی سەرەکی هێرشەکانی، بریتییە لەشەڕو روبەڕوبونەوەی پەکەکە، ئەوەش بەمەبەستی لەناوبردنی پەکەکەو بارەگا سەربازییەکانیان و لەنێو قوڵای ناوچەکانی هەرێمی کوردستاندا. ئەمەش وەک ئامانجێکی سەرەکی و راگەیەندراو ئاشکرای ئۆپەراسیۆنەکانی تورکیا باس دەکرێت.
لەبەرامبەر ئەمەدا، چەند ئامانجێکی دیکەی شاراوە و نهێنی و ستراتیژی تورکیا لەپشت ئەم هێرشانەوە خۆیان مەڵاز داوە، لەدیارترینیان پەیوەستە بەخواستی تورکیا بۆ پاوانخوازی و فراوانخوازی سنورەکانی و سەپاندنی هەژمونی خۆى بەسەر ناوچەکەدا. بە واتایەکی دیکە خەونی گەڕانەوە بۆ دەستکەوتە مێژوییەکانی سەردەمی عوسمانی. لەم سەردەمەشدا هەنگاوە کردەییەکانی ئەم خواستەی تورکیا بەئاشکرا لەهێرش و لەشکرکێشییەکانی دیکەی تورکیادا بۆ داگیرکردنی ناوچەکانی باکوری سوریا (رۆژئاوای کوردستان) و لەشکرکێشی تورکیا بۆ وڵاتی لیبیاو خواستی بۆ پەلاماردانی یۆنان و یارمەتیدانی ئازەربایجان دژی ئەرمەنستان بەئاشکرا دەبیندرێت. ئەوەشی پەیوەستە بەهەرێمی کوردستانەوە، دەسەڵاتدارانی تورکیا لەچەندین بۆنەداو بەئاشکرا و پشت بەست بەنەخشەی (پەیماننامەی عەهدی میللی)، ئەم ناوچەیە بەبەشێکی دانەبڕاو لە خاکی تورکیا دەزانن. لەم پێناوەشدا پەکەکە بوەتە باشترین پاساو بۆ ئەوەی تورکیا، بەناوی پاراستنی ئەمنی قەومی و ئاسایشی سنورەکانی و خۆپارێزی، لەماوەی ٣٧ ساڵی رابردودا بەبەردەوامی هێزی سەربازی رەوانەی خاکی کوردستان بکات. لەئێستاشدا بەفەرمی چەندین بنکەو بارەگای سەربازی و هەواڵگری تورکیا لەم سنورەدا دامەزرێندراون، رۆژانەش زۆر بەئازادانە لەم ناوچانەدا بەپێچەوانەی هەمو پرەنسیپێکی یاسای و نێودەوڵەتی، بەپشتگیری بۆردومانی بەردەوام،  هێرش و ئۆپەراسیۆن و چالاکی سەربازی و ئەمنی و هەواڵگری ئەنجام دەدەن.
ئەم ئۆپەراسیۆنانەی تورکیا، لەدیوە شاراوەو ستراتیژیەکەیدا ئامانج لێی بەهێزکردن و سەپاندنی حزوری تورکیایە بەسەر خاکی هەرێمی کوردستاندا، ئەوەش لەرێی ئەو ناوەند و بنکە سەربازیانەی کە لە ماوەی ساڵانی رابردودا تورکیا لەم هەرێمەدا دروستی کردون، واتە تورکیا دەخوازێت نفوزو دەسەڵاتی خۆیی لەکوردستان، وەک ناوچەیەک کەبەمافی دێرینی خۆیی دەزانێت، بەهێزترو جێگیرتر بکات و لەوێوە هەرکات ویستی هەوڵ بۆ بەدەستهێنانی ئامانجەکانی دیکەی بدات، لەنمونەی هێرشکردنە سەر قەندیل و شەنگال لەداهاتدوا.
لەلایەکی دیکەوە تورکیا ئامانجیەتی بەم هێرش و پەلامارانە بتوانێت لەنێو قوڵای خاکی هەرێمی کوردستاندا پشتێنەیەکیی ئەمنی بەقوڵایی ٤٠ بۆ ٥٠ کیلۆمەتر و درێژایی زیاتر لە ٥٠ کیلۆمەتر دروستبکات. ئەمەش بەمەبەستی کۆنترۆڵکردنی جموجۆڵ و چالاکییەکانی پەکەکەودابڕینی هێڵی پەیوەندی لەنێوان قەندیل لەگەڵ شەنگال و رۆژئاواو باکوری کوردستان.
لەگەڵ هەمو ئەمانەدا، دەکرێت بڵێین ئامانجی کاتی تورکیا لەئەنجامدانی ئەم هێرشانەدا بۆ ئەوەیە کە لەرێی ئەم ئۆپەراسیۆنانەوە بتوانێت لەرێگەی میدیاوە توانا و هێزی تەکنەلۆژیای سەربازی خۆى لە ناوچەکەدا نمایش بکات. هاوکات پەیامێکی هەرێمی و نێودەوڵەتیش بگەیەنێتە وڵاتانی ناوچەکەو جیهان بەتایبەتیش (عێراق و ئێران و ئەمەریکا).
 لەدیوە ستراتیجیەکەشەوە تورکیا ئامانجیەتی رۆڵ و پێگەی خۆیی، لەنێو هاوکێشە و ململانێ سیاسی و هەرێمییەکانی ناوچەکەدا بسەلمێنێ و بسەپێنێت، بەدیاریکراویش لەنێو ململانێ سیاسی و مەزهەبی و نەتەوەییەکانی عێراق و هەرێمی کوردستاندا... ئەمانەو چەندین خواست و ئامانجی دیکە.

کاردانەوەکانی هەرێم و بەغدا لەسەر لەشکرکێشی و ئۆپەراسیۆنەکانی تورکیا
رۆژی ٢٠ی حوزەیران وتەبێژی حکومەتی هەرێم لەبارەی هێرش و پەلامارەکانی تورکیاوە لەراگەیەندراوێکی بڵاوکردەوەو تیایدا دو پەیامیان ئاراستەی تورکیاو پەکەکە کرد:"داوایان لەتورکیا کرد رێز لە سەروەرى خاک و نیشتیمانی هەرێمی کوردستان بگرێت و داواشیان لەپەکەکە کردکە ناوچە سنوریەکانی هەرێمی کوردستان چۆڵ بکەن تا چیتر نەبنە هۆکار بۆ دروستکردنى پشێوى لەو ناوچانەدا".
بەڵام لەم راگەیەندراوەدا هیچ ئاماژەو هەڵوێستێکی جدیتێدا نەبو بەئاراستەی داواکردن بۆ راگرتنی لەشکرکێشی و ئۆپەراسیۆنەکان و دەرکردنی هێزەکانی تورکیا لەخاکی هەرێم.
بەڵام پرسیارەکە ئەوەیە حکومەتی هەرێم دەتوانێت چی بکات لەم پێناوەدا؟. ئاشكرایە دەسەڵاتدارانی حکومەتی هەرێم، بەدیاریکراوی پارتی دیموکرات، پەیوەندییەکی پتەوەییان هەیە لەگەڵ حکومەتی ئاکپارتیدا، ئەوان دەتوانن لەرێگەی پەیوەندی دیبلۆماسییەوە داوا لەتورکیا بکەن بۆ ئەوەی بیر لەرێگەچارەی دیکە بکاتەوەو هێرش و پەلامارو ئۆپەراسیۆنەکانی رابگرێت، یاخود دەستبکات بەکشانەوەی بنکە سەربازییەکانی لەخاکی هەرێمی کوردستان. خۆ ئەگەر ئەم رێکارە ئامانجی نەپێکا ئەو کات حکومەتی هەرێم،دەتوانێت بەرەسمی داوا لەسوپای تورکیا بکات خاکی هەرێم و چۆڵ بکات و بنکە سەربازییەکانیان بکشێننەوە، یاخود خاکی هەرێم بەکارنەهێنن بۆ ئامانجەکانی خۆیی.

 

لەم پێناوەشدا حکومەتی هەرێم چەند کارتێکی لەبەردەستە دەتوانێت بەکاریان بهێنێت، ئەوەش لەنمونەی بریاری ژمارە ۳۸ی ساڵی ٢٠٠٣ی پەرلەمانی هەرێمی کوردستان، بۆ دەرکردنی سوپای تورکیا لەسەر خاکی هەرێم. لەلایەکی دیکەوە لەساڵی ٢٠١١دا نزیکەی یەک ملیۆن واژۆ بۆ دەرکردنی سوپای تورکیا لەخاکی هەرێم کۆکرایەوەو داواکارییەکەی پێشکەشی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق کرا.جارێکی دیکە ڕۆژی ١٥ی مانگی ١٠ی ٢٠١٩، لەپەرلەمانی کوردستان لەسەرهێرشەکانی تورکیا بۆسەر ڕۆژئاوای کوردستان، بریارێکی۱۱ خاڵی دەرکرا،تیایدا پەرلەمانتاران داوای دەرکردنی سوپای تورکیایان کرد لەسەر خاکی هەرێمی کوردستان. ئەوە جگە لەوەی بەبەردەوامی، هاوڵاتیانی هەرێمی کوردستان دژ بونی سوپای تورکیا لەسەر خاکی هەرێم خۆپیشاندان و ناڕەزایەتییان نیشان داوە و داوای دەرکردنی سوپای تورکیان کردوە.

پێویستەهەمو ئەمانە بکرێنە دۆسییەیەک وەک داواکارییەکی گشتی خەڵکی کوردستان پێشکەشی باڵوێزخانەو کونسوڵخانەی تورکیاوە لەبەغداو هەولێر بکرێن. بەڵام تائێستا حکومەتی هەرێم، بەدەم جێبەجێکردنی ئەو داواکاریی و بڕیارانەوە نەچوە، یاخود راستر بگوترێت لەو پێناوەدا هەنگاوی جدی هەڵنەگرتوە.

لەحاڵەتێکدا ئەگەر تورکیا وەڵامی رەسمی داواکاریەکانی حکومەتی هەرێمی نەدایەوە، ئەو کات حکومەتی هەرێم دەتوانێت لەرێی حکومەتی ناوەندەوە لەبەغدا، فشارەکانی بۆ سەر تورکیا زیادبکات بۆ چۆڵکردنی خاکی عێراق و هەرێمی کوردستان. پەرلەمانی عێراقیش چەند بریارێکی دەرکردوە لەبارەی چۆڵکردنی خاکی عێراق لەلایەن هێزە بیانیەکانەوە وەک ئەو بریارەی لەبەرواری ٥ی ١ی ٢٠٢٠ بەدەنگی زۆرینەی پەرلەمانتارانی شیعە دەرکرا بۆ دەرکردنی هێزەکانی ئەمەریکاو هێزە بیانیەکانی دیکە لەسەر خاکی عێراق. راستە ئەم بریارە زیاتر مەبەست لێی کردنە دەرەوەی هێزەکانی ئەمەریکابو لەعێراق، بەڵام لەناوەرۆکی بریارەکەدا باس لەنەمانی هێزە بیانییەکان دەکات لەسەرخاکی عێراق، بێگومان لەئەگەری جێبەجێکردنیدا هێزەکانی تورکیاش دەگرێتەوە.

لەحاڵەتێکیشدا ئەگەر تورکیا بەپاساوی بەردەوامی هەرەشەکانی پەکەکە دژ بەئەمنی قەومی ئامادە نەبو مل بۆ حکومەتی عێراقیش بدات، ئەوکات عێراق دەتوانێت پەنا بۆ کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی ببات بۆ فشار خستنە سەر تورکیا. لەناوەندە عێراقیەکانیشدا باس لەوەدەکرێت کەهەوڵێک هەیە لەلایەن لیژنەی ئاسایش و بەرگریی لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق، بۆ ئەوەی لە نەتەوە یەکگرتوەکان سکاڵایان لەدژی پێشێلکاریەکانی تورکیا بۆسەر عێراق تۆماربکەن.ئەمەش جۆرێکە لەفشاری عێراق بۆسەر تورکیا بەمەبەستی رێزگرتن لەسەروەری عێراق و راگرتنی لەشکرکێشیە بەردەوامەکانی بۆسەر خاکی عێراق .بەڵام تا ئێستا جوڵەیەکی لەمجۆرە نەکراوە،

لەمبارەیەوە (گاتع نەجمان)، ئەندامی پەرلەمانی عێراق لە فراکسیۆنی دەوڵەتی یاسا دەڵێت"ئەو خەونەی توركیا نوێ نییەو بەدیهێنانی زۆر ئەستەمە (مەبەست لەداگیرکردنی بەشێک لەخاکی عێراق)، پێویستە حكومەتی عێراق و هەرێمی كوردستان لە بەرامبەر ئەو لەشکرکێشییەی توركیا هاوهەڵوێست بن، لەشکرکێشییەکەی تورکیا پێشێلكردنی پەیماننامە نێودەوڵەتییەكان و پرەنسیپەكانی دراوسێتییە، پێویستە حكومەتی عێراق لە نەتەوەیەكگرتوەكان و ئەنجومەنی ئاسایش سكاڵا دژی توركیا تۆماربكات".

هاوکات (یەحیا ئەحمەد)، ئەندامی پەرلەمانی عێراق لە هاوپەیمانیی وەتەنییە دەڵێت:"بەزاندنی سنووری عێراق لەلایەن توركیاوە پێشێلكردنی پەیماننامە نێودەوڵەتییەكانە، پێویستە حكومەتی فیدراڵ و حكومەتی هەرێمی كوردستان سنورێك بۆ بەزاندنی سنور لەلایەن توركیا دابنێن، هەروەها دەبێت حکومەتی عێراق هاوكاری حكومەتی هەرێمی كوردستان بكات بۆ رێگرتن لەهاتنی هێزی سەربازیی توركیا".

لەلایەکی دیکەوە هەندێک لەبەرپرسانی حکومەتی هەرێم، بەرامبەر نەبونی هەڵوێستی جدی بۆ رێگری لەهێرش و لەشکرکێشیەکانی تورکیا، پاساوی ئەوە دەهێننەوە کەئەوکارە لەتوانای ئەواندا نییە، هاوکات باس لەوەدەکەن کە ئەو کارە لەرویی دەستوریشەوە بەشێکە لەمەهامی حکومەتی ناوەندی عێراقی، لەمبارەیەوە جەبار یاوەر ئەمینداری گشتیی وەزارەتی پێشمەرگە لەمبارەیەوە دەڵێت:"لە روی دەستوری و یاساییەوە ئەرکی پاراستنی سنورو ئاسمانی هەمو عێراق، لە ئەستۆی حکومەتی عێراقی فیدراڵە، بەئاسمان و سنوری هەرێمی کوردستانیشەوە،هاوکات دەسەڵاتی فڕینی هەر فڕۆکەیەک بەسەر ئاسمانی عێراقدا لەدەسەڵاتی فڕۆکەوانیی عێراقە.ئەوە به‌هیچ جۆرێك له‌ده‌سه‌ڵاتی هه‌رێمی كوردستاندا نیه".

لەبەرامبەردا (هاکان کاراچای) کونسوڵی گشتیی تورکیا لە هەولێر دەربارەی ئەگەری کشانەوەو راگرتنی ئۆپەراسیۆنەکانیان لەخاکی هەرێم رۆژی ١٥ی تەموز له‌ كۆنگره‌یه‌كى رۆژنامه‌وانیدا رایگەیاند:"تا هه‌ڕه‌شه‌كانی پەکەکە له‌سه‌ر تورکیا به‌رده‌وام بن، سوپاى توركیا به‌رده‌وام ده‌بێت له‌ مانه‌وه‌ له‌ناو خاكى هه‌رێمى كوردستاندا، تا ئەو کاتەی کۆتاییان پێ دەھێنرێت".

هاوکات (حامی ئاکسۆی)، وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی تورکیا وەڵامی سەرۆکایەتیی ئەنجومەنی وەزیران و وەزارەتی دەرەوەی عێراقی دایەوەو لە رێگەی راگەیێنراوێکەوە رایگەیاند"تورکیا لە دژی هەر چالاکییەکی روخێنەر کە لە خاکی عێراقەوە دەکرێتە سەر سنورو ئاسایش و سەقامگیرییەکەی، لە چوارچێوەی یاسای بەرگریلەخۆکردنی نێودەوڵەتیی رەوادا لەسەر گرتنەبەری رێوشوێنی پێویست پێداگر دەبێت".

ئەمەش ئاماژەیەکی رونە بۆ ئەوەی تورکیا بەپاساوی شەڕ دژی پەکەکە، شەرعیەت دەدات بەمانەوەی هێزەکانی لەخاکی هەرێمی کوردستان و پێناچێت وابەئاسانی خاکی هەرێمی کوردستان لەئایندەیەکی نزیکدا چۆڵبکات.

بەردەوامی هێرشەکانی تورکیا بۆسەر هەرێمی کوردستان و کردنە ئامانجی هێزێکی پاسەوانی سنوریی عێراق لەسیدەکان ئاستی کاردانەوەکانی عێراقی بەرامبەر بەتورکیا خستە قۆناغێکی دیکەوە. ئەوەبو رۆژی ١٢ی ئاب، وەزارەتی دەرەوەی عێراق، وەک نارەزایەتییەک بەرامبەر بەردەوامی پێشێلکاری و هێرش و بۆردومانەکانی تورکیا بۆسەر خاکی عێراق، بریاریدا بە هەڵوەشاندنەوەی سەردانی وەزیری بەرگری تورکیا (خلوسی ئاکار)ی بۆ عێراق، کەوابریاربو رۆژی پێنج شەممە ١٣ی ئاب، بەسەردانێکی رەسمی بگاتە بەغدا.بەمەبەستی کۆبونەوە لەگەڵ بەرپرسانی عێراق و تاوتوێکردنی ئاڵۆزییەکانی سەر سنوری نێوان عێراق و تورکیا.

هاوکات وەزارەتی دەرەوەی عێراق بۆردومانی فرۆکەکانی تورکیای بۆسەر هێزەکانی پاسەوانی سنوری عێراقی بەكارێكی دوژمنكارانه‌و پێشێلكردنی سه‌روه‌ریی خاكی عێراق ناساند.له‌راگه‌یەندراوێكدا ئاشکرایکرد:"به‌هۆی پێشێلكارییه‌ به‌رده‌وامه‌كانی سوپای توركیا، دژی سه‌روه‌ریی خاكی عێراق و به‌تایبه‌تیش له‌باره‌ی بۆردومانه‌كه‌ی سێشەممە 11ی ئاب له‌ ناوچه‌ی سیده‌كان،(فاتیح یەڵدز) باڵیۆزی توركیا له‌به‌غدا بانگهێشتكراوەو یاداشتنامه‌یه‌كی پێدراوە، تیایدا به‌رپرسیارێتیدەستدرێژییە‌كه‌ی خسته‌ ئه‌ستۆی حكومه‌تی توركیا و داوای رونكردنه‌وه‌ی هۆكاره‌كانی و سزادانی ئه‌نجامده‌رانیشی كردوە.له‌هەمان یاداشتنامەدا وه‌زاره‌تی ده‌ره‌وه‌ی عێراقدا پێداگری له‌ گرنگی وه‌ستاندنی ده‌ستبه‌جێی بۆردومانه‌كانی سوپای توركیاو پاشه‌كشه‌پێكردنی هێزه‌کانی تورکیای له‌ ته‌واوی خاكی عێراق كردوە.

لەلەیەکی دیکەوە، (ئەحمەد سەحاف)، وتەبێژی فەرمی وەزارەتی دەرەوەی عێراق بە کەناڵی عێراقیەی راگەیاند:"بۆ رێگری کردن لە دەستدرێژییەكانی توركیا بۆ سەر سەرورەی خاكی عێراق، چەندەها كارتی فشارمان لەبەردەستن تا بەكاریان بێنین بەرامبەر تورکیا، لەنمونەیراگرتنی مامەڵەی بارزگانی كەبرەکەی (16) ملیار دۆلاری ساڵانەیە، دەركردنی دەیان كۆمپانیای توركی و پەنابردنەبەر پەیوەندی نێودەوڵەتی و عەرەبی بۆ فشار خستنە سەر توركیا".

دۆخەکە لەم ئاستەدا نەوەستاوە، بەجۆرێک کە هەندێک بەرپرسی عێراقی باس لەپەنابردنە بەر کارت و فشاری سەربازی دەکەن، بەرامبەر تورکیا. (بەدر زەیادی) ئەندامی لیژنەی ئاسایش و بەرگری لە پەرلەمانی عێراق لە فراکسیۆنی سائیرون رۆژی چوارشەممە 12ی ئاب، رایگەیاند "دەبێت حکومەتی عێراق هەڵوێستی توندتر بەرامبەر تورکیا بگرێتەبەرو پەنا بۆ پەیوەندییەکانی و وڵاتانی دیکە ببات بۆ راگرتنی زیادەڕەوییەکانی تورکیا، ئەگەرنا دەبێت پەنا بۆ بژاردەی سەربازی دژی هێزەکانی تورکیا بەرێت لە خاکی عێراقدا".

لەم چوارچێوەیەشدا (یەحیا رەسول زوبەیدی) وتەبێژی فەرماندەی گشتی هێزە چەکدارەکانی عێراق لە چاوپێکەوتنێکی تەلەفزیۆنیدا رایگەیاند:"بەزاندنی سەروەری خاکی عێراق هێڵی سورە و سوپاکەمان چەندین رێگای لەبەردەستدایە بۆ وەڵامدانەوەی تورکیا".

دو رۆژ دواتر، ئەحمەد وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی عێراق بەئاژانسی هەواڵی عێراقی رایگەیاند؛"عێراق رێککەوتنی ساڵی (2009)ی نێوان هەردو وڵاتی هەڵوەشاندوەتەوە، کەتایبەت بو بەمامەڵەو هاتوچۆی نێوان هەردو وڵات، مۆڵەتیش بە هیچ هاتنە ناوەوەیەک نادات لە دەروازە زەمینی و ئاسمانیەکان و تەواوی گەشتەکانی بەرپرسانی تورکیا بۆ عێراق لە نێویشیاندا سەردانی وەزیری بەرگری،دوجاریش باڵیۆزی تورکیا لە بەغدا بانگهێشت کراوەو دو یاداشتنامەی توندی لەسەر هێرشەکانی تورکیاو پێشێلیسەرەوەری عێراقی پێدراوەوداواشکراوە تورکیا ئەنجامدەرانی هێرشەکەی سیدەکان ئاشکرابکات و سزایان بدات".

سەحاف وتیشی:"عێراق بۆ بەرگریکردن لە مافەکانی پشت بە یاسا نێودەوڵەتییەکان دەبەستێت بەڵام هەوڵی دیپلۆماسی دەتوانێت ئەم ئاڵۆزییانە خاو بکاتەوە."
هەرچەندە تائێستا هەماهەنگی لەنێوان حکومەتی هەرێم و حکومەتی بەغدادا نییە دەربارەی هەڵوێست وەرگرتن و سنوردانان لە دژی لەشکرکێشی و پەلامارەکانی هەریەک لەتورکیاو ئێران بۆ سەر خاکی هەرێمی کوردستان. هەر ئەمەش دەستکراوەی زیاتری بەخشیوەتە بەتورکیا بۆ بەردەوامیدان بەهێرش و پەلامارەکانی.بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا پشت بەست بە هەڵویست و لێدوانی ئێستای بەرپرسانی عێراق، بەتایبەت دوای هێرشەکەی تورکیا بۆسەر یەکەیەکی پاسەوانی سنوری عێراق لەسیدەکان، هەست بەوە دەکرێت کەحکومەتی بەغدا بەرەسمی دەستیکردوە بەفشارکردن لەتورکیا بۆ راگرتنی هێرش و پەلامارەکانی بۆسەر خاکی هەرێمی کوردستان. ئەمەش هەلێکە بۆئەوەی حكومەتی هەرێم، بیقۆزێتەوەو دەنگی نارەزایەتی خۆیی بخاتە پاڵ دەنگی حکومەتی ناوەند بۆ فشارکردن لەتورکیا، بەمەبەستی راگرتن و کۆتای هێنان بەلەشکرکێشی و هێرش و ئۆپەراسیۆنەکانی.

شایەنی باسە تائێستا تورکیا بەرەسمی هیچ وەڵامێکی فشارەکانی حکومەتی عێراقی نەداوەتەوەو لای خۆیەوە بەردەوامە لەبۆردومان و پەلامارو پێشێلکارییەکانی.

لێکەوتەوزیانی هێرشەکانی تورکیا بۆسەر هەرێمی کوردستان
تورکیا لەماوەی ئۆپەراسیۆنەکانی یەک مانگی رابردویدا تا ئێستا، ئەوەی کە پەیوەست بوبێت بەگورزی بەهێزو لێدانی روخێنەر لە پەکەکە، بەئامانجی لەناوبردنی ئەو هێزە، نەیتوانیوە ئامانجە سەرەکی و ئاشکراکەی بپێکێت.

تورکیا لەرێگەی ئۆپەراسیۆنەکانیەوەتوانیەویەتیژمارەی هێزەکانی لەنێو خاک و سنوری هەرێمی کوردستاندا زیاد بکات، هاوکات توانیویەتی هەژمون و باڵادەستی خۆیی بسەپێنێت بەسەر ئەو ناوچانەی کەبنکەی سەربازی تیادا دامەزراندون لەنێو قوڵای خاکی کوردستاندا.

تورکیا لەرێی ئۆپەراسیۆنەکانەوە جۆرێک لە سیاسەتی مانۆڕی سەربازی و نیشاندانی هێزی بەسەر بەشێکی گرنگی سنورو ئاسمانی هەرێمی کوردستانی عێراق لەگەڵ تورکیادا نمایشکردوە.

تورکیا بەم هەنگاوانەی ئەم دواییەی پەیامێکی گەیاندە حکومەتی عێراق و وڵاتانی دیکەی وەک ئەمەریکا و ئێران، بەوەی کە تورکیاش یەکێکە لە گەمەکەرانی ناوچەکە و دەتوانێت لە ململانێکانی وڵاتێکی پر کێشەی وەک عێراقدا رۆڵی هەبێت.

ئەوەی تا ئەم ساتە بیندراوە بۆ تورکیا تەنها جۆرێک بوە لەدەسکەوت و مانۆڕی ئیعلامی و مەعنەوی، یاخود بەشۆ کردنی ئەو ئۆپەراسیۆنانە لەمیدیا و دەزگاکانی تورکیادا وەک ئۆپەراسیۆنێکی سەرکەوتوی سنوری بەرفراوانی تورکیا لەسەر خاکی عێراق و هەرێمی کوردستان. لەکاتێکدا راستی روداوەکانی دو مانگی رابردوی ئۆپەراسیۆنەکان دەریدەخەن کە ئۆپەراسیۆنەکانی تورکیا، لەسنوری هەرێمی کوردستان، شتێکی نوێ نەبون بۆ تورکیا، بەڵکو درێژکراوەی ئۆپەراسیۆنەکانی ساڵانی رابردوی بوە. هەر بۆیە لەواقیعدا ئۆپەراسیۆنەکان دەسکەوتێکی گەورەی سەربازی و ئەمنی و ستراتیژیان بۆ تورکیا بەدەستنەهێناوە.

تورکیا لەماوەیەکی کەمدا ژمارەی بنکەو بارەگاکانی لەنێو خاکی هەرێمی کوردستان لە ٣٠ بنکەوە زیادکردوە بۆ ٣٧ بنکە، ئەمەش ئاماژەیەکی رونە بۆ ئەوەی کە تورکیا لەخاکی هەرێمی کوردستاندا دەمێنێتەوەو بەتەواوکردنی ئۆپەراسیۆنەکانی ئەم دوایەشی ئامادە نابێت خاکی هەرێم چۆڵ بکات. ئەمەش هەرێمی کوردستان دەخاتە بەردەم مەترسی داگیرکردنی تورکیا لەداهاتودا، بەوپێیەی بەرپرسانی تورکیا لەچەندین بۆنەدا بەئاشکرا رایانگەیاندوە کەئەم ناوچەیە هاوشێوەی چەندین ناوچەی دیکە، بەپێی نەخشەی عەهدی میللی بەشێکن لەمیراتی عوسمانی و خاکی تورکیا، بۆیە هەرکات بتوانن دەیگەرێننەوە بۆ سەر نەخشەی تورکیا.

بەپێی زانیارییەکان لەئەنجامی هێرشەکانی تورکیا، تائێستا روبەری زیاتر لەچوار هەزار دۆنم پاوان، رەزو باخی ناوچە سنورییەکان سوتاون و لەناوچون. ژمارەی گوندە چۆڵکراوەکان بەردەوام لەزیادبوندان. تەنها لەمساڵدا 20 گوند لە سنوری ناوچەی سیدەکان چۆڵکراون.تورکیاش بەردەوامە لەدروستکردنی رێگەی ئۆتۆمبێل و دروستکردنی قەڵای سەربازی لەو ناوچانەدا.

لیژنەی پێشمەرگەو ناوخۆ لەپەرلەمانی کوردستان، رۆژی ٢٧ی تەموزی ٢٠٢٠ راپۆرتێکی هاوبەشیان سەبارەت بە هێرش و سنوربەزاندنەکانی تورکیا بۆ سەر خاکی هەرێمی کوردستان خستە رو. بەپێی راپۆرتەکە سوپای تورکیا تەنها لە قەزای زاخۆ، بەدرێژایی (400) کیلۆمەتر و قوڵایی (15) کیلۆمەتر هاتونەتە ناو سنوری ئەو قەزایەوە و تەنها لە رۆژی پێنجی حوزەیران نزیکەی (669) تۆپ و (70) موشەک و ئاڕاستەی گوندەکانی زاخۆ کراون.هەر بەپێی راپۆرتەکە؛ پێشتر لەو سنورە تەنها چوار بارەگای هێزەکانی تورکیا لەو هەبون، بەڵام ئێستا (18) بارەگای دیکە بونیان هەیە.

لە راپۆرتەکەدا هاتوە؛ لە قەزای ئامێدی لە کۆی (348) گوند (198) گوند چۆڵکراون، تا ئێستا لە سنوری قەزای ئامێدی (28) شەهید و چوار بریندار هەبوە، ناحیەی چەمانکێ کە دەکەوێتە بەرواری ژیری لای چیای گارە  نزیکەی (100) کیلۆمەتر لە سنوری تورکیا دورە (72) گوندی هەیە، (80%) گوندەکان چۆڵن.

 لەراپۆرتەکەدا هاتوە لیژنە ناحیەی کانی ماسێ بەرواری باڵا نزیکەی (17) بنکەی لەشکری تورکیا لەناو خاکی کوردستان دانراوە، لە ناحیەی شێلادزی لە کۆی (92) گوند نزیکەی (8٥)گوند چۆڵکراون، لە ناحیەی دێرەلوک لە کۆی (56) گوندو کۆمەڵگە تەنیا (14) گوند و دو کۆمەڵگە خەڵک تێدا نیشتەجێن.

ناحیەی دینارتە، لە قەزای ئاکرێ، زیانێکی زۆری بەرکەوتوە لە چوارچێوەی هێرشەکانی تورکیا، لە کۆی 91 گوند نزیکەی 24 گوند چۆڵکراون.

سەبارەت بە سنوری پارێزگای هەولێریش، لە ناحیەی مێرگەسور (55) گوند چۆڵکراون، لە چۆمان (15) گوند، لە ناحیەی سیدەکانی سەر بە قەزای سۆران (104) گوند چۆڵکراون، سەرەڕای سوتانی پوش و پاوەن و رەزو و باخ و لەناوچونی هەزاران مەڕ و ماڵات لەوەڕگەیەکی زۆر لە تەواوی گوندو دەڤەرەکان، کەزیانەکانی بەدەیان ملیۆن دۆلار دەخەمڵیندرێت، بەگوێرەی راپۆرتی یەکە ئیدارییەکان.

لەئەنجامی بەردەوامی بۆردومانەکانی تورکیاو ئێران بۆ ناوچە سنورییەکان، ژمارەی قوربانیانی لەریزی هاوڵاتیانی سڤیل و گوندنشینانی ئەو ناوچانە لەبەرزبونەوەدایە. تیمى عێراقى رێکخراوى (سى پى تى) دەربارەی ئاسەواری هێرشەکانی تورکیا بۆسەر هەرێمی کوردستان لە٢٣ی تەمموزی٢٠٢٠   رایانگەیاند:"لەساتەوەختی راگەیاندنی هێرشی ئاسمانی تورکیا بۆسەر هەرێمی کوردستان لە ژێر ناوی چنگی هەڵۆ و چنگی پڵنگدا، زیاتر لە شەش هاوڵاتی مەدەنی شەهید بون و چوار هاوڵاتیش برینداربون، جگە لە سوتانى  چەندین رەز و باخ و کێڵگەی کشتوکاڵی و ئاژەڵداری هاوڵاتیان."

رێکخراوەکە ئاشکراشی کردوە لە مانگی ئابی ساڵی (2015)ەوە، تائێستا فڕۆکە جەنگییەکان و فڕۆکە بێفڕۆکەوانەکان و تۆپخانەکانی تورکیا بونەتە هۆی شەهیدکردنی زیاتر لە (85)ی هاوڵاتی مەدەنی و بریندارکردنی زیاتر لە (95) هاوڵاتی دیکە مەدەنى.

رێکخراوەکە ئاماژەى بەوەشکردوە، لەو (85) هاوڵاتییەى لە ماوەى پێنج ساڵى رابردو شەهیدبون، (١٥)کەسیان تەنها لە شەش مانگى یەکەمى (2020)دا، شەهید کراون.
دەربارەی ژمارەی هێرشەکانی تورکیاو ئێران بۆسەر خاکی هەرێمی کوردستان لەماوەی چەند مانگی رابردو ژمارەی زیانەکان، جەبار یاوەر، ئەمینداری گشتی وەزارەتی پێشمەرگە رایگەیاند:"لەماوه‌ی شه‌ش مانگدا واته‌ له ‌سه‌ره‌تای ساڵی 2020 تاكو كۆتایی مانگی پێنج، 137 هێرشی ئاسمانی و زه‌مینی كراوه‌تە سه‌ر سنوره‌كانی هه‌رێمی كوردستان، 135 هێرشیان لەلایەن تورکیاوە ئەنجامدراوەو 85 جار لە ئاسمانەوە بوە، 50 جار لە رێگەی تۆپهاوێژەکانەوە بوە،2 هێرشیشیان لەلایەن ئێرانەوە ئەنجامدراوە".
جەبار یاوەر راشیگەیاندوە:"لە ماوەی تەنیا یەک مانگی هێرشەکانی تورکیادا، نزیکەی 100 گوند لە سنوری زاخۆ و ئامێدی بەهۆی بۆردومانەکانەوە بە تەواوەتی چۆڵکراون، پێشتریش نزیکەی 450 گوند لەسەرتاسەری ناوچە سنوورییەکان چۆڵکراون و بە دەیان هاووڵاتیی سڤیلیش شەهیدبوون و رەز و باخی خەڵک سووتاون و مەڕوماڵاتی خەڵک کوژراون". 

سەرەرای بەردەوامی پەلامارو هێرشەکانی تورکیا، بەڵام بەراورد بەدو مانگی رابردو، جوڵەو هێرشی زەمینی تورکیا، تارادەیەک کەمیکردوە. بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا لەئاسمانەوە رۆژانە فڕۆکە جەنگیەکانی تورکیا بەردەوامن لەبۆردومان و پەلاماردانی ناوچە جیاجیاکانی هەرێمی کوردستان، بەتایبەتی ناوچە سنورییەکان، لەسنوری پارێزگای دهۆک. ئەمانەش چەند نمونەیەکی ئەو پەلامارانەن کە لەکۆتای مانگی تەمموز و مانگی ئابدا ئەنجامدراون و ژمارەیەک قوربانیان لێکەوتوەتەوە:

ئێوارەی رۆژی ٢٦ی تەمموزدا ئەنجامدراوە لەسنوری پارێزگای دهۆك، لە نزیك گوندی هەست پیركای سەر بە ناحیەی بامەڕنی، فرۆکەکانی تورکیا دو ئۆتۆمبێلیان كردە ئامانج و لەئەنجامدا دو ھاوڵاتی سیڤیلی ناوچەکە شەھید بون.

رۆژی ٧ی ئابفڕۆکە جەنگییەکانى تورکیا، لەدوکاتی جیاوازدا شاخی بالۆسیان لەقەزای ماوەت بۆردومانکردو لەهێرشەکەدا زیانێکی زۆر بەر رەز و باخى هاوڵاتیانى ئەو ناوچەیە کەوت، کەبە نزیکەی 100 دۆنم پوش و پاوان و رەزو باخ مەزەندە دەکرێت.هاوکات هێرشەکە زیانی گیانیشی لێکەوتەوە، لەوبارەیەوە فەرماندەیی یەکینەکانی پاراستنی ڕۆژهەڵاتی کوردستان(یەرەکە) ئاشكرایكرد كە لەوهێرشە ئاسمانییەدا لە سنوری قەزای ماوەتی ناوچەی شارباژێر، حەوت گەریلات پژاک دو گەنجی وڵاتپارێز شەهیدبون. راشیانگەیاند: لەو هێرشانەدا دەستی سیخوڕی ناوخۆیی هەیە.

لەلایەکی دیکەوە ئێوارەی رۆژی ١١ی ئاب، فرۆکە جەنگییەکانی تورکیا، لەسنوری ناوچەی برادۆست لەناحیەی سیدەکان، بۆردومانی ئۆتۆمبێلێكی یه‌كه‌ی پاسه‌وانی سنوری سه‌ر به‌ سوپای عێراقیان کرد، لەئەنجامدا دو ئه‌فسه‌ری باڵای پاسه‌وانی سنوری عێراقی، بەرەگەز کورد، شه‌هید بون و ژمارەیەک ئەفسەرو سەربازی هەمان یەکەش برینداربون.

شەوی ١٣ی ئاب، فرۆکە جەنگییەکانی تورکیا لە گوندی ڕەشانکێی سەر بە ناحیەی زاوێتەی سنوری پارێزگای دهۆک، ئۆتۆبێلێکیان بۆردومانکرد، بەهۆیەوە سێ کەس شەهید بون و کەسێکیش بریندار بو.

پێش نیوەرۆی ١٤ی ئاب، فڕۆکە جەنگییەكانی تورکیا ئۆتۆمبێلێکیان لە ناو گوندی ئەرەدنا لە قەزای ئامێدی سەر بە پارێزگای دهۆک کردە ئامانج. لەئەنجامدا سێ کەس لە ناو ئۆتۆمبێلەکەدا هەبون، دوانیان گیانیان لەدەستدا و کەسێکیشیان برینداربو.

لەلایەکی دیکەوە، رۆژی ١٨ی ئاب، ھەردووناوچەیباڵەکایەتیوبرادۆستیانبەچڕیبۆردومانکرا. لەبۆردوومانەکاندا زیانبەرھێڵیگواستنەوەیکارەبایگوندەکانی "دەراوبێرکم" کەوت و دانیشتوانی ئەو گوندانە بێ کارەبا کران.

لە بەرەبەیانی ڕۆژی ١٩ی ئاب،  لە ھێرشێکی فڕۆکە جەنگییەکانی تورکیادا بۆسەر گوندی کانی مەزن لە ئامێدی،بەڕێوەبەریخوێندنگای گوندەکەیان شەهید کرد،کەبەمەبەستی کوژاندنەوەی ئاگری بۆردومانەکەچووبۆسەرڕەزوباخەکەی. لەوکاتەدا فڕۆکەجەنگییەکانیتورکیادوبارە بۆردومانی ئەو ناوچەیەیان کردەوە و شەهیدیان کرد.
ئێوارەی رۆژی ٢٥ئابفرۆکەیەکی تورکی دو هێرشیانکردە سەر کۆمەڵگەی خانسۆر لە ناحیەی شمالی قەزای شەنگال، یەکێک لەهێرشەکان کرایە سەر گوندی (بارە) ژمارەی قوربانییەکان نەزانراوە، هاوکات لەگوندی (بهراڤا) ئۆتۆمبێلێکیان کردە ئامانج، بەهۆیەوە دوو هاوڵاتی مەدەنی شەهیدبوون و شۆفێرەکەیان رزگاربوو.
بەم جۆرە دەبینین، تورکیا سەرەرای کەمکردنەوەی هێرشە زەمینییەکانی، بەڵام رۆژانە لەئاسمانەوە بەردەوامە لە بۆردومانکردنی ناوچە جیاجیاکانی هەرێمی کوردستان.

نەخشەی بنکەو بارەگا سەربازییەکانی تورکیا لەناوچە جیاوازەکانی هەرێمی کوردستان

سیناریۆ و ئەگەرە چاوەڕوانکراوەکان
لەئاکامی روداوەکانی ئەم دواییە، بەتایبەت ئۆپەراسیۆنەکانی تورکیا بۆسەر خاکی هەرێمی کوردستان دەکرێت کۆمەڵێک سیناریۆ بخرێنەرو و پێشبینی بکرێت بۆ رودانی یەکێک لەو سیناریۆیانە لەداهاتودا.

سیناریۆی یەکەم: راگرتنی ئۆپەراسیۆنەکان:رێککەوتن لەگەڵ عێراق یاخود ئاگربەست لەگەڵ پەکەکە

یەکێک لەسیناریۆ چاوەڕوانکراوەکان، بریتییە لەخاوبونەوەو راگرتنی ئۆپەراسیۆنەکان. ئەوەش دەرگا لەبەردەم دو ئەگەردا دەکاتەوە:
هاتنە ئارایی رێککەوتن و دیالۆگلەنێوان عێراق و تورکیادا، بۆ رەواندنەوەی گرژییەکانی ئەم دواییەی نێوانیان.
راگەیاندنی ئاگربەست، لەنێوان تورکیاو پەکەکە. بەتایبەت لەسنوری هەرێمی کوردستان.
بێگومان رودانی هەریەکە لەم دو ئەگەرە،لەئێستادا زیاتر بەنێوەندگیری لایەنی سێهەم دێتە ئاراوە.لەم کاتەشدا بونی هەوڵێکی لەمجۆرە لەجوڵەو لێدوانەکانی هەریەک لەرێکخراوی نەتەوە یەکگرتوەکان و ئەمەریکادا دەخوێندرێتەوە.

بەنمونە نێردراوی نەتەوە یەکگرتوەکان رۆژی١٣ی ئابی ٢٠٢٠ لەپەیامێکدا بۆ عێراق و تورکیا رایگەیاند:"پێویستە عێراق و تورکیا خۆیان کۆنترۆڵبکەن و پشت بەدیالۆگ و گفتوگۆببەستن. چونکە زیادبونی گرژییەکانی سەر سنورو بەرزبونەوەی ئاستی زیانە گیانییەکان ئاستی نیگەرانییەکانی هەردولاش زیاتر دەکات، بۆیە باشترین میکانیزم لەو نێوانەدا بریتییە لەرێککەوتن و دیالۆگ، ئەوەش لەپێناو بەدیهێنانی ئاسایش لەنێوان سنورو رێزگرتن لەسەروەری نیشتیمانی هەردو وڵات".

لەلایەکی دیکەوە، بەپێی زانیارییەکان، ئەمەریکا چەند جوڵەیەکی کردوە لەپێناوە ئاسایکردنەوەی دۆخەکەو راگرتنی شەڕو ئاگربەست لەنێوان تورکیاو پەکەکەدا.
بەنمونە دەزگای ئەلمۆنیتەری ئەمریكی،رۆژی ٥ی ئاب شاندێكی ئەمریكی سەردانی قەندیلیان کردوەو لەگەڵ بەرپرسانی پەكەكەکۆبونەتەوەو چەند داواكارییەكیان ئاراستەی پەکەکە کردوە. بەتایبەت دەربارەی دۆخی رۆژئاوا. بەجۆرێك داوایان كردوە پەكەكە دەستوەردان لەكاروباری ئیدارەی رۆژئاوای كوردستان نەكات، بۆ ئەوەی توركیا بیانوی دەستوەردانی سەربازی نەبێت. هاوکاتپرۆژەیەكی ئاشتیان خستوەتە بەردەم پەكەكە، هاوشێوەی پرۆسەی ئاشتی نێوان تاڵیبان و ئەفغانستان.بەڵام وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمەریكا هەواڵی ئەم كۆبونەوەیەی رەتكردەوە.

هەرچەندە ئەم هەواڵە بەفەرمی پشت راست نەکراوەتەوە، بەڵام جوڵەو رێککەوتنی نەوتی ئەمەریکا لەگەڵ ئیدارەی رۆژئاوای کوردستان لەم ماوەیەی رابردودا، بونی هەوڵێکی لەمجۆرە پشتراست دەکەنەوە، بونی ئەم هەوڵەش لەلایەن ئەمەریکا بۆ ئەوەیە جۆرێک لەسەقامگیری بۆ ناوچەکە بگەرێتەوەو ئۆپەراسیۆنەکانی تورکیا لەرۆژئاواو باشوری کوردستان خاوببنەوە، یاخود رابگیرێت و جۆرێک لەئاگربەست لەنێوان تورکیاو پەکەکە بێتە ئاراوە.

سیناریۆی دوەم: بەردەوامیدان بە ئۆپەراسیۆنەکان
یەکێکی دیکە لەسیناریۆکان، بریتیە لەبەردەوامیدان بە ئۆپەراسیۆنەکان لەلایەن تورکیاوە لەسنوری هەرێمی کوردستان. لەئێستادا ئۆپەراسیۆنەکان بەفیعلی بەردەوامن، بەڵام تارادەیەک خاوبونەوە بەجوڵەکانی تورکیاوە بەدیدەکرێت، بەتایبەتی لەسەر ئاستی جوڵەو هێرشە زەمینی و مەیدانییەکانی تورکیا. بەڵام هێرش و بۆردومانییە ئاسمانییەکانی تورکیا تا ئێستا رۆژانە لێرەو لەوێ بەردەوامیان هەیە.

سیناریۆی سێهەم: توندبونەوەی ئۆپەراسیۆنەکان و تێكچونی پەیوەندییەکانی عێراق و تورکیا
یەکێکی دیکە لەسیناریۆ چاوەڕوانکراوەکان، ئەوەیە کە تورکیا قەبارەو ئاستی هێرشەکانی بەرفراوانتر بکات و پەلامارەکانی بۆ سەر خاکی هەرێمو بارەگاکانی پەکەکە توندتر بکاتەوەو ژمارەی سەربازو بنکە سەربازییەکانیشی زیاتر بکات.

لەئێستادا ئەوەی لەم سێ سیناریۆیەدا چانسی رودانی هەیە بریتییە لەسیناریۆی دوەم، دواتر سیناریۆی یەکەم، سیناریۆی سێهەمیش لەئێستادا چانس و ئەگەری رودانی دورترە، بەڵام مەحاڵ نییە.

بەوپێیەی لەئێستادا تورکیا هەرچەندە بەفیعلی بەردەوامە لەسەر هێرش و ئۆپەراسیۆنەکانی لەسەر خاکی هەرێم و تەنانەت لەرۆژئاوای کوردستان، بەڵام ئاست و قەبارەی هێرش و پەلامارەکانی بەرادەی رابردو نییە. بەنمونە لەهەرێمی کوردستان دو مانگ زیاترە دەستیکردوە بەئۆپەراسیۆنی زەمینی و ئاسمانی، لەئێستادا ئۆپەراسیۆنە زەمینییەکانی تارادەیەک خاوبونەوتەوە، بەڵام ئەوەی زیاتر بەردەوامە تائێستا، بریتییە لە بۆردومان و هێرشە ئاسمانییەکانی تورکیا. کەواتە لەگەڵ بەردەوامی و تێپەربونی کاتدا تورکیا ئاستی هێرشەکانی سنوردار دەکات، لەئەگەری کەمبونەوەی زیاتری هێرشەکانی تورکیا، چانسی سیناریۆی یەکەم بەهێزتر دەبێت، کەخۆی دەبینێتەوە لەراوەستانی ئۆپەراسیۆنەکان و ناچالاککردنی جوڵەی سەربازی لەنێوان تورکیاو پەکەکە لەسەر خاکی هەرێم و هاتنە ناوەوەوی لایەنی سێهەم بۆ دانوستانکردن لەگەڵ هەردولادا بەئامانجی راگرتنی ئۆپەراسیۆنەکانی تورکیا. ئەوەی چانسی رودانی ئەم سیناریۆیە بەهێزتر دەکات، ئەوەیە کەتورکیا توانیوەیەتی لەماوەی دومانگی رابردودا بەفیعلی پشتێنەیەکی ئەمنی لەنێو قوڵای خاکی هەرێم دروست بکات و قەبارەی بنکەو سەربازییەکانی و ژمارەی سەربازەکانیشی لەخاکی هەرێم زیاد کردوە، بۆ ئێستای تورکیا لەوانەیە ئەمە ئامانجێکی پۆزەتیڤ بێت تاوەکو وای لێبکات لەم قۆناغەدا بوەستێت و ئاستی هێرشەکانی سنورداربکات. هاوکات لەلێکدانەوەی ئەزمون و مێژوی ئۆپەراسیۆنەکانی ساڵانی رابردوی تورکیا، ئەوە دەردەکەوێت کە ئۆپەراسیۆنەکانی تورکیا، ماوەکەیان لەدومانگ یان زیاتری نەخایاندوەو تورکیا کۆتایی پێهێناون و دوایی ماوەیەکی دیکەو لەژێر ناوێکی دیکەدا ئۆپەراسیۆنی دیکەی دەستپێکردوەو درێژەی بەلەشکرکێشی خۆی داوە لەسەر خاکی هەرێمی کوردستان.

ئەوەی پەیوەستە بەسیناریۆی سێهەمەوە، ئەوەیە کە ئەم سیناریۆیە ئەگەری رودانی مەحاڵ نییە، بەڵام لەئێستادا تارادەیەک چانسی رودانی دورترە.
مەحاڵ نییە، چونکە هەڵوێستە تاکلایەنەکانی عێراق بەرامبەر بە تورکیا، ئەوە دەخوێندرێتەوە کەعێراق دەخوازێت ئاستی پەیوەندییەکانی لەگەڵ تورکیا بخاتە دۆخێکی دیکەوە، ئەگەر بەئاستێکی دیاریکراویش بێت.

 کەدەڵێین چانسی رودانی دورترە، چونکە هەڵوێستە دژەکان زیاتر تاکلایەنە، وەک دەبینین عێراق لایخۆیەوە لەکاردانەوەی بەردەوامی هێرشەکان هەندێک رێکاری گرتوەتەبەر، لەبەرامبەردا تائێستا تورکیا کاردانەوەی نییە. لەلەیەکی دیکەوە ئاشکرایە کەپەیوەندییەکی بەهێزی ئابوری و سیاسی لەنێوان هەردو وڵاتدا هەیە.رودانی ئۆپەراسیۆنی سەربازی و دوستکردنی بنکەی سەربازی تورکیا لەعێراقدا شتێکی نوێ نییە، بۆیە ئەم روداوانە نەگانە ئەوەی دۆخی پەیوەندییەکانی هەردولاتێکبچن.

بەوپێیەی لەچەند ساڵی رابردوشدا ئەم ئۆپەراسیۆنانەی تورکیا رویانداوە، لەبەرامبەردا بۆماوەیەک جۆرێک لەساردی و نیگەرانی لەنێوان هەردولادا دروستکردوە، بەڵام بەتێپەربونی کات دۆخی نێوانیان ئاسایی بوەتەوە. هاوکاتنەبونی وەڵامی فەرمی تورکیاش بۆرێکارەکانی وەک (هەڵوەشاندنەوەی سەردانی وەزیری بەرگری تورکیا بۆ بەغداو راگرتنی گەشتی بەرپرسانی تورکیا بۆ عێراق و هەڵوەشاندنەوەی رێککەوتنی ساڵی ٢٠٠٨ی نێوانیان). دەرگایەیکی دیکە دەکاتەوە لەبەردەم ئاسایبونەوەی پەیوەندییەکانی نێوانیان لەداهاتویەکی نزیکدا.

لەلایەکی ترەوە دوای تێپەربونی ئەو ماوەیە بەسەر ئۆپەراسیۆنەکانی تورکیا لەسەر خاکی هەرێم، لەئێستادا هەست بەخاوبونەوەی جوڵەکانی تورکیا دەکرێت و بەردەوامی ئۆپەراسیۆنەکانیش لەروی سەربازییەوە زیانی گیانی و مادیی بۆ تورکیا هەبوە. لەئێستادا بونی دەنگی نارەزایی لەسەر جوڵە سەربازییەکانی تورکیا لەسوریاو لیبیاو عێراق و قوبرس ...هتد فشاری بۆ سەر حکومەتی تورکیا دروستکردوە، ئەوە جگە لەخراپی دۆخی ئابوری و دابەزینی بێ وێنەی بەهای لیرەی تورکی بەرامبەر دۆلاری ئەمەریکی، هەمو ئەمانە وادەکەن کە تورکیا لەم قۆناغەدا ئاستی پەیوەندییەکانی لەگەڵ عێراق تێکنەدات و هەوڵبدات ئاستی هێرشەکانی سنوردارتر بکات نەک توندتریان بکاتەوە.

ئەنجام
ئۆپەراسیۆنەکانی تورکیا لەهەرێمی کوردستان شتێکی نوێ نییەو ریشەیەکی مێژویی هەیە. بەڵام ئەوەی ئەمجارە بۆ قەوارەی هەرێمی کوردستان جێگەی مەترسیی و نیگەرانییە، بریتییە لەو ئامانجە نهێنی و شاراوانەی کەلەپشت ئۆپەراسیۆنەکانی تورکیاوە خۆیان حەشارداوە. کەخۆی دەبینێتەوە لەدروستکردنی پشتێنەی ئەمنی بۆ تورکیا لەقوڵایی ٤٠کم لەنێو خاکی هەرێمی کوردستاندا. هاوکات داگیرکردنی یەکجارەکی و نەکشانەوە لەو ناوچانەی کە دور لەهەر یاساو عورفێکی نێودەوڵەتی بنکەو بارەگای سەربازییان تیادا دامەزراندون. هاوکات بەهۆی بەردەوامی هێرش و پەلامارەکانی تورکیاشەوە زیانێکی زۆری گیانی و مادیی گەیشتوە بەسەرو ماڵی هاوڵاتیانی ئەو ناوچانە. ئەمەش زۆرێک لەگوندنشینان و هاوڵاتیانی ئەو ناوچانەی ناچارکردون، لەپێناو پاراستنی خۆیان، زێدی خۆیان وگوندەکانیان بەتەواوەتی چۆڵبکەن.

ئەوەی تەمەنی ئەم ئۆپەراسیۆنانەی درێژکردوەتەوەو دەستکراوەی زیاتری بەخشیوەتە تورکیا، بریتییە لەخەمساردی دەسەڵاتدارانی هەرێم و بەغدا، لەگەڵ نەبونی هەماهەنگی لەنێوان هەرێم و بەغدا بۆ دروستکردنی هەڵوێستێکی جدی و کۆنکرێتی، لەپێناو کۆتایپێهێنان بە راگرتنی ئەو پێشێلکاری و پەلامارانەی کەماوەی زیاتر لە ٣٧ ساڵە تورکیا، بۆسەر سەروەری خاک و ئاسمانی عێراق و سەرو ماڵی هاوڵاتیانی هەرێمی کوردستانئەنجامیاندەدات. نەبونی چارەسەرێکی ریشەییش بۆ ئەم پرسە، ئاماژەیەکە بۆ بەردەوامبونی و دوبارەبونەوەی ئەم ئۆپەراسیۆنانەی تورکیا لەماوەی داهاتودا.

پەراوێزەكان:

[1]نەخشەی نوێترین بنکە سەربازییەکانی تورکیا لە هەرێمی کوردستان، لەلایەن پەرەی فەرمی سەرۆکایەتی کۆماری تورکیا لە تویتەر بڵاوکرایەوە، بەڵام دواتر بەهۆی رەخنەی توندی لایەنە ئۆپۆزسیۆنەکانی ئەو وڵاتە و دروستبونی کاردانەوەی نێودەوڵەتی، دەربارەی شکاندنی سەروەری و یەکێتی خاکی عێراق لەلایەن تورکیاوە، نەخشەکەیان لەپەرەکەدا سڕییەوە.

[2]هاکان فیدان پەیوەندیەکی بەهێزی لەگەڵ مەستەفا کازمی سەرۆک وەزیرانی ئێستای عێراقدا هەیە، ئەوەش دەگەرێتەوە بۆ ئەو کاتەی کە کازمی سەرۆکی دەزگای هەواڵگری عێراق بوە لەرابردودا. تائێستاش زانیاری فەرمی لەبارەی و ناوەرۆکی سەردانەکەی هاکان فیدان بۆ بەغداو کۆبونەوەی لەگەڵ مستەفا کازمی، لەمیدیای فەرمی عێراق و تورکیادا بڵاونەکراوەتەوە. ئەو زانیاریانەش بڵاوبونەوەتەوە لەرێگەی چەند سەرچاوەیەکی عێراقیەوە بڵاوکراوەنەتەوە.

لیستی سەرچاوەکان
گەیلان عەباس، گۆڕانکارییەکانی تورکیاو کاریگەرییان لەسەر پێگەی کورد، چاپی یەکەم، چاپخانەی بنکەی ژین، ٢٠١٨، سلێمانی.
الدكتور حنا عزو بهنان قضية حزب العمال الكردستاني وانعكاساتها على العلاقات العراقية – التركية 2007 -1984 ، رئيس قسم الدراسات التاريخية والثقافية/ مركز الدراسات الإقليمية/ جامعة الموصل.
رائد الحامد، حزب العمال الكردستاني في سوريا والعراق، معهد العالم للدراسات، 2017.
د.عقيل حفوض، تركيا و الأكراد: كيف تتعامل تركيا مع المسألة الكردية؟، مركز العربي للأبحاث و الدراسة السياسيةو، قطر، 2012.
د. سعيد الحاج، عملية السالم مع أكراد تركيا أمام مفترق طرق، مركز الجزيرة للدراسات، 2016.
گەیلان عەباس، تورکیاو ئامانجی ئۆپەراسیۆنەکانی، پێگەی ئەلیكترۆنی:
https://www.sbeiy.com/Dreje_birwra.aspx?jimare=2492&fbclid=IwAR17euWvNLFZpnYilO5CQ2JCgNnHzpXSqYIxj5EBIb9CcPKQL6wkH8FJh-Y
کێ براوەى شەڕى پەکەکەو سوپاى تورکیا دەبێت؟، پێگەیکۆمەڵایەتی فەیسبوکی ئێن ئارتی:
https://www.facebook.com/watch/?ref=saved&v=267103111208493
تورکیا: تاوەکو لە عێراقەوە هێرشمان بکرێتەسەر، لە بەرگریکردن بەردەوام دەبین، پێگەی ئەلیكترۆنی:
https://www.rudaw.net/sorani/middleeast/turkey/050720202
سەرۆکایەتیی کۆماری تورکیا نەخشەی هێزەکانی لە هەرێمی کوردستان بڵاودەکاتەوە، پێگەی ئەلیكترۆنی:
https://www.rudaw.net/sorani/middleeast/turkey/06072020
لیژنەکەی پەرلەمان: تورکیا بەدرێژای ٤٠٠ کیلۆمەترسنوری زاخۆی بەزاندوە، پێگەی ئەلیكترۆنی:
https://www.sbeiy.com/Details.aspx?jimare=25522&fbclid=IwAR0pqsHgc1gut2f4QBJATdX2n7NyBSbebFwGf8JN6go5eFBiU7D0UCgB2dU
سوپای تورکیا لە نۆ شوێنی ستراتیژیی دەڤەری برادۆست جێگیربووە، پێگەی ئەلیكترۆنی:
https://www.rudaw.net/sorani/kurdistan/2407202018?fbclid=IwAR0klkitQoXzjM2lyFsUVF024X-vu1XnmMVW9_-4rGTlnysWLz5UYsZ5b9g
بنکە سەربازییەکانی تورکیا لە باشووری کوردستان، پێگەی ئەلیكترۆنی:
https://www.rudaw.net/sorani/onair/tv/episodes/episode/8_o'clock_17032018
ئەندامێکی لیژنەی بەرگری: دەبێت عێراق پەنا بۆ بژاردەی سەربازی دژی تورکیا ببات، پێگەی ئەلیكترۆنی:
https://www.rudaw.net/sorani/middleeast/iraq/120820204
زینێ وەرتێ لە ستراتیژی نوێی تورکیادا، پێگەی ئەلیكترۆنی:
https://kurdistantimes.org/2020/04/16/%D8%B2%DB%8C%D9%86%DB%8E-%D9%88%DB%95%D8%B1%D8%AA%DB%8E-%....
لە پێنج ساڵدا (85) هاوڵاتى مەدەنى بەهۆى بۆردومانى فڕۆکە جەنگییەکانى تورکیاوە شەهید بون، پێگەی ئەلیكترۆنی:
https://www.sbeiy.com/Details.aspx?jimare=25401&fbclid=IwAR3jg2L2EjU8C2wPicKFGGGfaMTxJYPGUrVsvOuHUOkug1TuTHggvcCNcz4
جەبار یاوەر: گومانم لە راگەیێندراوەکانی عێراق لەبارەی بۆردوومانەکانەوە هەیە،پێگەی ئەلیكترۆنی:
https://www.rudaw.net/sorani/kurdistan/2806202012
ڕاگەیەندراوێک لە گوتەبێژی حکومەتی هەرێمی کوردستان، پێگەی ئەلیكترۆنی:
https://gov.krd/news-and-announcements/posts/2020/june/%DA%95%D8%A7%DA%AF%....
دەوڵەتى تورک ٣٧ ساڵە لە باشووری کوردستان کۆمەڵکوژی ئەنجام دەدات،پێگەی ئەلیكترۆنی:
https://anfsorani.com/%DA%A9%D9%88%D8%B1%D8%AF%D8...
وەزارەتی پێشمەرگە: تورکیا 20 بۆ 40 کیلۆمەتر و ئێران 10 کیلۆمەتر هاتوونەتە هەرێمی کوردستان،پێگەی ئەلیكترۆنی:
https://www.rudaw.net/sorani/kurdistan/2706202015
دەوڵەتی تورک چەنێک هاتووەتە ناو باشوری کوردستانەوە؟ پێگەی ئەلیكترۆنی:
https://rojnews.news/%D9%83%D9%88%D8%B1%D8%AF%D8%B3%D8%AA%D8%A7%....
الجيش العراقي: لدينا عدة طرق للرد على تركيا، على الموقع:
https://www.alarabiya.net/ar/arab-and-world/iraq/2020/08/12/%D8%A7%D9%84%D8%AA...7
العراق يتحدث عن الرد على الاعتداء التركي، على الموقع:
https://arabic.sputniknews.com/arab_world/202008121046258391-%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%...
بيان صحفيّوزارة الخارجيّة على الموقع:
https://www.mofa.gov.iq/2020/08/?p=16451
بيان صحفيوزارة الخارجيّة، على الموقع:
https://www.mofa.gov.iq/2020/08/?p=16457
بعد خريطة الـ37 موقعا.. ماذا تريد تركيا من العراق؟ على الموقع:
https://www.skynewsarabia.com/middle-east/1359532-%D8%AE%D8%B1%D9%8...
37 نقطة عسكرية تركية داخل إقليم كردستان، على الموقع:
https://www.skynewsarabia.com/video/1359399-37-%D9%86%D9%82%D8%B7...
بحماية أكثر من 15 طائرة.. وفد أميركي يزور مواقع العمال الكردستاني بشمالي العراق، على الموقع:
https://www.aljazeera.net/news/2020/8/3/%D8%A8%D8%AD%D9%85%D8%A...
أحزاب عراقية تحذر تركيا من تأسيس حزام أمني، على الموقع:
https://ahvalnews.com/ar/ahzab-raqyt-thdhr-trkya-mn-tasys-hzam-amny/altdkhl-altrky-fy-alraq?fbclid=IwAR17_bX4kRuH6KmydOSpHsU9d9Q8RhK_wATorO3UA0OSTWf4avA24rVox8E
حزب العمال الكردستاني وتركيا: حرب دامية وعشرات آلاف الضحايا وآلاف القرى المدمرة، على الموقع:
https://www.bbc.com/arabic/middleeast-53067339
محطات من صراع تركيا وحزب العمال الكردستاني، على الموقع:
https://www.aljazeera.net/encyclopedia/events/2017/4/26/%D9%85%D8%AD...
أزمة بغداد وأنقرة.. الخارجية: تعاملنا بالمثل مع تركيا رد على انتهاك السيادة، على الموقع:
https://www.mawazin.net/Details.aspx?jimare=118452
هل زار رئيس مخابرات تركيا العراق سرا.. ولماذا؟، على الموقع:
https://arabi21.com/story/1278303/%D9%87%D9%84-%D8%B2%D8%A7%D8%B...
تقاسم النفوذ مع إيران.. سر زيارة رئيس المخابرات التركية للعراق؟، على الموقع:
http://albaghdadiyagroup.com/news/akhbar-iraq/tqasm-alnfoz-ma-eran-sr-zeart-res-almkhabrat-altrket-llaraq
رئيس المخابرات التركي في بغداد لتعزيز العلاقات بين البلدين، على الموقع:
https://aliraqnews.com/%D8%B1%D8%A6%D9%8A%D8%B3...
الأمم المتحدة تحذر من التصعيد بين العراق وتركيا، على الموقع:
https://www.alarabiya.net/ar/arab-and-world/iraq/2020/08/13/%D8%A7%D9%84%D8% ...
البرلمان العراقي يصدق على قرار يلزم بإخراج القوات الأجنبية، على الموقع:
https://www.aljazeera.net/news/politics/2020/1/5/%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D9%82-%D8%A7%D9....
TURKEY HAS 37 ‘MILITARY POINTS’ IN NORTHERN IRAQ (MAP UPDATE)
https://southfront.org/turkey-has-37-military-points-in-northern-iraq-map-update/

نوسین و ئامادەکردنی: گەیلان عەباس
ژوری توێژینەوەکانی بزوتنەوەی گۆڕان­_گۆشەی سیاسی
Email: [email protected]
ئابی ٢٠٢٠