ڕاپۆرتی کوردستانی

05:20 - 01/12/2018

وانەیەك بۆ بریار دروستكارانی ولاتە یەكگرتوەكانی ئەمەریكا‌

ئه‌رسه‌لان تۆفیق

ئەگەرچاوێك بخشێنین بەڕوادوەكانی ساڵی رابوردواد، ئەوا راپرسی بۆ سەربەخۆیی كوردستان لە 25/سێبتەمبەر/2017 و دەسەڵاتی عێراق بە سەر پارێزگای كەركوك دا لە 16/ئۆكتۆبەر/2017 دا بە دوو شكستی كارەساتبار دادەنرێت بۆ بەرژەوەندیەكانی ئەمنی نەتەوەیی ئەمەریكا.

دوای ئەوەی عێراق بە هاوشانی هەرێمی كوردستان – دووهاوپەیمانی سەرەكی ئەمەریكا لە قەڵاچۆكردنی دەوڵەتی ئیسلامی – دا پێكەوە دەچوونە مەیدانی جەنگ، بەڵام ئەم دوو شەریكە نەیانتوانی یان راستتر نەیانویست پێكەوە كاری سەربازی ئەنجام بدەن و لەگۆڕەپانی جەنگدا پێكەوە بمێننەوە، ئەمەش بۆ دەوڵەتی ئیسلامی بووە دەروازەیەكی زۆرباش و قۆزرایەوە.

سەرەڕای ئەمانە، راپرسی و دەرئەنجامەكانی وایكرد لە دوو شەریكی دێرینەی وڵاتە یەكگرتووەكان (پارتی دیموكراتی كوردستان بە سەرۆكایەتی بارزانی) و (یەكێتی نیشتیمانی كوردستان بە سەرۆكایەتی تاڵەبانی) یەكترییان تاوانبار كرد بە خیانەت كردن لە كێشەی كورد، ئەمەش لە دوای ئەوەی دەسەڵاتی كورد لە كەركووك كەوتە ژێر مەترسییەوە لەبەر ئەوەی راپرسی تێدا ئەنجام درا، یاخود هاوكاری كردنی یەكتری لایەنە ناكوردیەكان بوو بۆ ئەوەی خوێنی كوردەكان لەنێو كەركووك دا بڕێژن.

لەگەڵ ئەوەشدا ئێران هاوكاری زۆری عێراقیەكانی كرد بۆ ئەوەی گەرمارۆ بخەنەسەر هەرێمی كوردستان و هێرش بكەنە سەری، بەڵام پارتی دیموكراتی كوردستان لە بارودۆخەكە چووە دەرەوە و نیگەرانی زۆری لە ئەمەریكا دەربڕی زۆرتر لە ئێران، هەر بۆیە بە چڕی دەستیكرد بە هاوكاری كردنی ئێران .

نەمانی متمانە بەسەر دوو لایەندا جێبەجێ دەبوو، حكومەتی ئەمەریكی پشتی لە راپرسییەكە كرد، لە كەركووكیش رق و قینێكی گەورەی لەبەرامبەر كوردەكانی عێراق هەستا، تەنانەت پینتاگۆن كە هاوكاری تەواوی كوردەكان بوو، وە سەركردە سەربازیەكانیش، ئاسایشی نەتەوەیی،

هەندێك لە سەركردەكانی كۆنگرێس و بیریارەكانی بە توڕەییەوە رەتی ئەو بەرپرسیارێتیانەیان دەكردەوە كە ئەو دۆخە بخەنە ئەستۆی ئەمەریكا لە بەڕێوەچوونی ئەو ئاریشەیەدا.

لەگەڵ ئەوەشدا بەرپرسانی واشنتۆن یەك بۆچوون نەبوون، هەندێك لەبەرپرسان و بیریارانی كۆنگرێس وتەنانەت ( بەرپرسە حكومەیەكانی ئەمەریكاش)، پێیان وابوو كە ئەمەریكا هەڵەی كردووە كە پشتی لە هاوپەیمانییە دێرینەكەی كردووە، ئەوەش بەمانای وازهێنانێكی قووڵ دێت لە نێو كۆمەڵگەدا لەبەرامبەر سیاسەتی عێراقیدا و تائێستەش بەردەوامە.

با جارێ‌ واز لەوە بێنین كە چی لایەنێك پێكاویەتی و كێ نەیپێكاوە، دەبێت وانەیەك فێر ببین لەو كارەساتە، بەدرێژایی ساڵی رابوردوو، داواكراوە لە بەرپرسە گەورەكان و بەرپرسانی جێبەجێكار بۆئەوەی رای خۆیان بدەن لەبارەی ئەوەوە كە ئایا واشنتۆن چی كارێك بكات باشترە تا بە شێویەكی جیاواز تر بیت، پرۆسەی  گفتوگۆ، یەكەمین وانەی لە كەركووك دا كورت دەكەینەوە، سەرەتا ئەوەی لە لامان روونە ئەوەیە كە هەندێك لە بەرپرسان بەخراپی لە راپرسی (ریفراندۆم) تێگەشتبوون، هەندێكی تر بە شێوەیەكی ئاسایی چیرۆكی راپرسی و كێشەی كەركووك لە دیدگای ئەوانەوە وینا دەكرا، بۆیە ئەمانەیان هیچ جۆرە لۆمەیەك لەسەر خۆیان هەڵناگرن و لۆمەی ئەوانی تر دەكەن.

ئەوەی لەو چاوپێكەوتنانەی كەئەنجاممان داوەو دەستمان كەوتووە:  یەكەم وانەی لە لە كەركووكەوە بووە، لەبەر ئەوەی ئێمە بەشداریمان هەبووە لە یاری و گەمەی (لۆمەی وێرانكار)، هەرچەندە ئێمە وەك پێویست خۆمان ئامادە نەركردبوو بۆ ئەوەی بتوانین هەڵسەنگاندنێكی تاكەكەسیانە ئەنجام بدەین لەبارەی سیاسەتمانەوە، ئەم كورتە وتارەی كە باس لە پێشێلكردنی یاری (لۆمە بەخشینەوە) دەكات، لێرەوە وانەی بنەڕەتی وەردەگرین و بەسەر حكومەتی ئەمەریكی دا جێبەجێی دەكەین، بەتایبەتی لەدانانی پلانی سیاسی داهاتوودا.

كەمتر لە چاوەڕوانی و دوای لە دەست چوونی هەل:
وانەی دووەم لە كێشەكاندا كورتی دەكەینەوە، ئەوەیە وڵاتە یەكگرتوەكانی ئەمەریكا پێویستی بەوە هەیە كە ئێمە بەشێوەیەكی تەواوەتی فێر ببین، چۆن بتوانین ئەوەندەی پێویست بێت تواناكانمان بەزووی بخەینە كار، بۆئەوەی ئێمە پێشبینی بكەین و نیشانەكانی روداوەكان هەست پێبكەین، ئەوەش ئەمەی دەسەلماند هەردوو ئاریشەی (مانگی نۆ و مانگی تشرینی یەكەمی 2017)بوو، كە دەبوو ئەم پەندەیان جێبەجێ بكردایە: درهەمێك لە بەرگری دا خەرج بكرێت باشترە لە قینتارێك لە چارەسەركردندا).

ئەو كەسانەی كە بكەر وئەنجامدەری سەرەكی بوون پێیان وایەو ئەوەیان پێ باش بوو كە بەهیچ شێوەیەك راپرسی (ریفراندرم) ئەنجام نەدرایە، یان بەهیچ شێوەیەك كەركووك نەخرایەتە نێو پرۆسەی راپرسییەكەوە، ئەمەش ناكۆكی زۆری لەسەر بوو، بەشێوەیەكی نهێنی زۆرینەی بەرپرسە ئەمەریكیەكان دان بەوەدا دەنێن، ئەوان لەوكاتەدا دەبوو كاری زۆریان ئەنجام بدایەو یان لانی كەم كاری خێرا و یەكلایی كەرەوەیان بكردایە.

بەو پێیەی من ئەندامێك كۆڕی بیریارانم لە واشنتۆن، وانەیەكی زۆر گەورەو گرنگم وەرگرتووە لە ساڵی 2017 دا، بەڕاشكاوی دەیڵێم، من وەكو خۆم لایەنگری ئەوەم كە كورد مافی چارەنووسی خۆی دیاری بكات و ببێتە خاوەنی دەوڵەتی كوردی، بەڵام لەو كاتەدا هەستم بەوە كرد(25/9/2017) كاتێكی گونجاو نەبوو بۆ ئەنجامدانی ریفراندۆم، بەتایبەتی كە كەركووك جێگەی ناكۆكی گەورە بوو، دواتریش كە هەموو هەوڵەكان سەریان نەگرت بۆهەڵوەشاندنەوەی راپرسیەكە، هەستم بەوە كرد كە پێویستە ئەمەریكا عێراق و یاریكەرەكانی تر هەڵبنێت و ئاگاداریان بكاتەوە كە پەرچە كردارەكانیان له بەرچاوو گەورە نەبێت، بەتایبەتی لەو ڕووەوە كە ریفراندۆم هیچ كاریگەرییەكی ئیداری نابێت و لە رووی كارگێڕیەوە هیچ نابێت.

دوای ئەووە لە گەشتێك گەڕامەوە لە كوردستانلە سەرەتای هاوینی 2017 دا ، من ئەم خاڵانەم لابوو:
1-بۆچوونی تەواوی كوردەكانم دەزانی لەبارەی دواخستنی ریفراندۆم.
2-دیاریكردنی لایەنی پەیوەندیداری ئەمەریكی ئەوانەی بەرپرسیارێتی (مام ناوەند)یان هەیە بۆ ئەوەی ئەم بۆچوونەیان پێ بگەیەنم.
3-كاتی پێویست و لەبەردەستدا بێت، بۆ ئەوەی سیاسەتی ئەمەریكا جێگەی خۆی بكاتەوە و كاریگەری لەسەر دواخستنی ریفراندۆم بكات.


بەڵام كێشەی راستەقینە لە دروست بوونی ئەو ئاریشەیەدا ئەوەبوو كە كات زۆر كەم بوو، چوون ریفراندۆم دوای چەند مانگێكی كەم ئەنجام دەدرا، بۆیە هیچ ئەندامێكی سەركردایەت و كاربەدەستی ئەمەریكی گرنگی و بایەخی ئەوتۆیان بە مەسەلەكە نەدا، هیچ تیشكێك نەخرایە سەر كێشەكەو راستەوخۆ لەو بارەیەوە قسەیان لەگەڵ كوردەكان نەكرد.

هەربۆیە شتێكی ئاساییە، ئەگەر ئێستە بڵێین كەس نازانێت دەتوانرا راپرسی سەربەخۆیی رابگیرێت با فشاری ئەمەریكاشی لەگەڵ بوایە، بارزانیەكان بە شێوەیەكی ئاشكراو بێ پێچ و پەنا خۆیان ئامادە كردبوو لە سەرە ئاستی سیاسەتی دەركی لە پێناوی ئەنجامدانی راپرسیدا بچنە نێو كێشەوە، بەمەش تەحەدای سەرۆكی توركیا ئەردۆگان یان پێدەكرد و گوێیان بە ئاگاداركردنەوەكانی قاسمی سولەیمانی(سەركردەی فەیلەقی قودسی سەربەسوپای پاسدارانی ئێران)یش نەدا.

بەڵام سەركردە كوردەكان تا لە رۆژی دیاریكراو نزیكتر دەبوونەوە حەزیان بەوە دەكرد كە راپرسیەكە دوا بخرێت، وڵاتە یەكگرتوەكانی ئەمەریكا تاكە لایەن بوو كە لە نێوان هەردوولادا بوو بۆ ئەوەی بیانگەیەنێتە ئەنجام، بەكۆتایی هاتنی مانگی تەمووز و چوونە نێو مانگی ئاب، سەركردە كردیەكان نامورتاحی زۆر باڵی كێشابوو بەسەریاندا، لەبارەی ئەو شتانەی چاوەڕێ دەركا لە كۆتاییەكانی مانگی ئەيلوول دا روو بدەن، بەتایبەتی چەند هەفتەیەك پێش لە ئەنجامدانی ریفراندۆم.

لە نهێنی دا، ئەو كەسایەتیانە(سیاسیەكانی كوردستان) بەدوای ئاماژەی وڵاتە یەكگرتوەكانی ئەمەریكاوە بوون –نەك توركیا و ئێران- بەشێوەیەكی راستەوخۆو بەهێز، كە تیایدا پەیمانێكی گەورەو و بەهێزی زامنی تێدا بێت بۆ ئەوەی ناچار بەدواخستنی بكرێن، یان لانی كەم كەركوكیان لە راپرسیەكە بهێنایەتە دەرەوە.
لەبەرامبەر ئەوەشدا، بەبێ فشاری راستەوخۆی ئەمەریكیەكان، زۆرینەی هەرە زۆری سیاسیەكانی كورد گەشتبوونە ئەوەی كە باوەڕ بە بۆچوونێكی خۆرافی و خەیاڵ پڵاوی بكەن ئەویش ئەوەیە لەكۆتاییدا ئەمەریكەیەكان پشتیوانی لەكورد دەكەن!

كاتێك رێگری لە ریفراندۆم شكستی هێنا، شكستێك بوو هەموو لایەكی دەگرتەوە(سلێمانی- هەولێر) (بەغدد – ئەنقەرە وتاران و واشنتۆن) بەڵام نیگەرانی و توڕەیی كوردەكان تەنها بەرۆكی ئەمەریكیەكانی دەگرتەوە، ئەمەش داد پەروەرانەنەبوو، بەڵام لە راستیدا، لەوانەیە كێشەكان لە رۆژهەڵاتی ناوەراستدا لە داهاتوودا دەربكەون، زۆرینەی لایەنە شارەزاكان چاوەڕێیان دەكرد كە دەبوو وڵاتە یەكگرتوەكان تەواوی روداوەكانی رابگرتایە، دەبوو هەر ئەوەشی بكردایە.

لە رێگەی نزیك كردنەوەی بۆچوونەكانی دوانزە كەس لە سیاسەتمەدارانی ئەمەریكی لەوانەبوو ئەمەریكیەكان بیانتوانیایە رێبكەون لەسەر دواخستنی ریفراندۆم لەگەڵ :
1-بەكارهێنانی دبلۆماسیەتێكی پێش وەختە و یەكلاكەرەوە و روون بەشێوەیەك بڕیاری لێبكەوێتەوە لەسەر ئاستی ئەنجوومەنی وەزیرانی ئەمەریكا.
2-پابەند بوونی پێش وەختە و دیار و بەرجەستە ، هاوشێوەی ئەوە لەسەرەتای مانگی ئەیلوول (كە كاتی زۆر دەرنگ بوو تازە هیچ جیاوازیی دروست نەدەكرد لە دەرئەنجام) ، واتە پەیماندان بە ناوبژیوانیەك كە ولاتە یەكگرتوەكان پشتیوانی لێبكات لە نێوان (كوردستان و بەغداد)، لەگەڵ زەمانەتێكی وادا كە كوردەكان مافی چارەی خۆنوسییان هەبی.


هەروەها ئەمەریكیەكان دەیانتوانی سێ لایەنە ئەنجامی بدات و بە رەجەب تەیب ئەردۆگانیش بڵێت كە راستەوخۆو بێ پێچ و پەنا ئەگەر بەرپەرچدانەوەی هەبێت. دەبووئەم پەیامە تۆخ بكرێتەوەلەرێگەی بەرپرسێكی ئەمەریكی یەوە كە راستەوخۆ بچێتە لای مەسعود بارزانی و پێی بڵیت لەوانەیە ئەمجارە عێراق هێرش بكاتە سەرتان، ئەوكاتەش ئەمەریكا پشتیوانی لە كورد ناكات(ئیتر ئەم راگەیاندنە راستەوخۆ بێت یان نە)، لە راستیشدا ئەمەریكیەكان چاوەڕێی ئەوەی نەدەكرد كە عێراق لە دوای ئەنجامدانی ریفراندۆم هێرش بكات، ئەمەش بۆ لاوازی سیناریۆو پلانەكە دەگەڕایەوە.

پلانی جێگرەوە نەبوو:
ریفراندۆم (راپرسی) وەك یاری (ترسنۆك)ەكانی لێهاتبوو، بە شێویەكی زۆر خراپی لێهاتبوو، دەبوو ببێتە پێكدادانی دوولایەن، ئاماژە بە پەرچە كرداری وڵاتە یەكگرتوەكانی ئەمەریكا دەكرێت لەسەر ئەو دەرئەنجامە، دەگەیتە ئەو بڕوایەی كە بڕیار بەدەستانی ئەمەریكا بە هێواشی بیریان نەكردۆتەوە، بەشێوەیەك بە بیریاندا نەهاتووە كە كوردەكان ئەو كارانە بكەن كە كردیان لەمەوپێش، سەرەڕای ئەوەی (رای حكومەت  ئەمەریكی) روخێنەرەو هیچ مەنتیقێكی تێد نیە لەبارەی ئەنجامدانی راپرسییەوە، لەبەرامبەر نەیاری كوردەكان و عێراق و نێو دەوڵەتیشدا، تا ئەمڕۆش پەرچەكرداری هەندێك لە بەرپرسانی ئەمەریكی ئەوەیە كە سەریان لەو رێكارنە سوڕدەمێنێت كە بارزانی گرتیە بەر .

بەڵام یەكەم هەنگاوو پلان بۆ ئەمەریكیەكان ئەوە بوو كە بتوانێت راپرسیەكە دوا بخات، ئەگەر ئەوە نەكرا كەواتە پلانی جێگرەوە (بەدیل) چیە؟ ئەگەر چاوێك بە رابوردوودا بخشێنینەوە، دەبینین هیچ بەدیلێك لە ئارادا نیە، بەجۆرێك سیاسەت و جوڵەی ئەمەریكیەكان راستەوخۆ لەدوای ئەنجامدانی راپرسیەكە كاری لەسەر ئەوە كردووە كە كوردوەكان هەست بە بێ ئومێدی و نیگەرانی بكەن و هەست بە ئازار بكەن، لە كۆتایشدا ئەوەیە كە بگوترێت ولاتە یەكگرتوەكان هۆشداری داونەتێ‌.

پێدەچێت بەرپرسەكان واتێگەشتبن كە ئەمەریكا لەكۆتاییدا دەكشێتەوەو ناهێڵێت هیچ دەستدرێژییەك بكرێتە سەر كوردستان لە نموونەی ئابڵۆقەی ئابووری ، یان هەڵوەشاندەوەی كیانی هەرێمی كوردستان كە بەپێی دەستووری عێراق دانی پێدانراوەو دروست بووە، بەڵام وڵاتە یەكگرتوەكانی ئەمەریكا زۆر لەسەر خۆ بوو، بگرە وەك پێویستیش نەبوو، هەرچەندە هێزی سەربازی لە نزیك كەركووك هەبوون ، پێدەچێت وەك تەلبەندێك دانرابێت بۆ ئەوەی سنورێك دابنرێت بۆ ئەو كێشەو ئاریشە ساردەی كە دروست دەبێت.

بەڵگە نەویستە بەسەریركردنی دوای روداوەكە دەبینین كە گرفتەكانی كەمن، بەڵام ئەم حاڵەتە دڵنیامان دەكاتەوە كە دەبێت مەنتیقیانە نەرمرت بیربكرێتەوە لەو سیناریۆیانەی كە بەخشكەیی دێن وكاریگەرییان زۆرترە، ئەوكات دەبوو یەكێك لە ئەندامەكانی سیناریۆكانی ولاتە یەكگرتوەكانی ئەمەریكا بە هەند وەربگیرێت ئەویش هاوپەیمانی سەرەكیی عێراق (حەیدەر عەبادی)یە، ئەویش ئەوەیە ئێمە لە كەركووك دووربخاتەوەو تێمان نەگلێنێت لە بڕیاردان لەبارەی كەركووكەوە. تەنانەت من وەك خۆم بەهیچ شێوەیەك بیرم لێی نەركردبوویەوە لەو مەترسییە ترسناكە.

هەموو ئەو شتانەی لە ئاریشەكانی مانگی تشرینی یەكەمی 2017 رویاندا دەكرا چاوپۆشییان لێبكرێت تەنانەت رژانی خوێنی عەرەب و كورد لە كەركووك، لەگەڵ ئەوەشدا لۆمەی هەموو لایەك بكرێت، ئەوەی گرنگە بەبیری خۆمانی بهێنینەوە كوشتنی هاوپەیمانە كوردەكان لەلایەن عێراقی هاوپەیمانەوە شكستی تەواو قوڵی سیاسەتی ئەمەریكیەكانی دەگەیاند.

هەڵەسنگاندنی خودیی بۆ بیرمەند
وانەی سەرەكی لە كێشەی كەركوك دا ئەوەیە وەك بیرمەندێك دەبێت لێی بڕوانین، بیرمەند نایەوێت تەنها كێشەكە بزانێت، یاخود چارەسەر دیاری بكات، یاخود بتوانێت ئەم بۆچوونە بچەسپێنێت لەنێو دڵی پرۆسەی سیاسی لای بڕیاربەدەستانی ئەمەریكی دا. بۆ ئەوەی سوود لە كاریگەرییە ئەرێنیەكانی وەربگیرێت، پێویستە بتوانرێت سەرنجی گەورە بەرپرسان (لەئاستی وەزرارەتەكاندا) رابكێشرێت بۆ كێشەكە و چارەسەری سیاسیانەی بۆ بدۆزرێتەوەو وەك كێشەی رۆژ لێی بڕوانن ، ئەمەش كارێكی ئێجگار سەخت بوو.

ئەم ئاڵەنگاری (تەحەدی)یە وەك پلاندانەری بەرگری ستراتیژی (عەساف ئۆریۆن) ناوی ناوە (پێداگری لە قۆناغی یەكەم دا) واتە توانای پێشبینی كردنی مەترسیەكان، پاشان هەوڵی زۆر بدرێت بۆ ئەوەی بەرگری تەواو بكرێت لە قۆناغی یەكەمدا و لەكاتی دیاریكراودا بۆ ئەوەی بتوانرێت كارێكی پێشگیریانەی وا بكرێت كە هەلی سەركەوتن بەدەست بێـت بە كەمترین تێچوون.

پێدەچێت پلانی (پێداگری لە قۆناغی یەكەم)ی سیاسەتی ئەمەریكی دا بۆ ئەوە بێت كە بیەوێت باشترین ئەنجام بەدەست بهێنێت لە كێشەكانی 2017 دا، بەڵام فرسەتی وزۆر باشتری لە بەردەمدا بوو  بۆ دەربازركدنی هەموان لە دەرئەنجامە ئازار بەخشە توندوتیژەكان، مەبەست هەموو ئەو روداوانەن كە لە كەركووك لە بواری سەربازیدا رویاندا . بەدڵنیاییەوە پشتیوانی كردنی راستەوخۆی هەندێك لەیەرپرسە ئەمەریكیەكان لە ئاستی وەرزارەتەكاندا، كە لەگەڵ بەرپرسە كوردەكان روو بەڕوو ئەنجامیان دەدا، دەبێت وەك خاڵێكی پڕ بەرهەمی ئەرێنی تەماشا بكرێن، ئەگەر بەرواردیان بكەین بە چۆڵكردن و جێهێشتن و دروست بوونی دۆخی نالەبار كە لە ئەنجامی راپرسیەكەو كێشەی كەركووكەوە هاتە كایەوە.

بەدڵنیاییەوە خۆزگە دەخوازم كەسێك (لەوانەیە خۆم- یان هەركەسێكی تر) كێشەی ناوبراو ئەوەی لە كۆتایی هاوینی 2017 دا رویدا بەشێوەیەكی چالاك و ئەرێنی بیگەیەنێتە حكومەتی ئەمەریكی، لەوانەیە لێرەوە بڕێك سودمان لێوەی دەستگیر ببێت.

مایكڵ نایتس یەكێكە لە توێژەرەكانی (لیفر) لە پەیمانگای واشنتۆن كە بارەگاكەی لە بۆستنە، شارەزای بواری سەربازیی و ئەمنی عێراق و ئێران و وڵاتانی كەندوی عەرەبە