نزار خه‌زره‌جی: كوده‌تایه‌ك له‌ ئارادابوو، ده‌یانویست به‌ هه‌مان شێوه‌ی ئه‌نوه‌ر سادات سه‌دام بكوژن‌

پەیسەر

بەشی دووەم

ڕاپەڕینی باشوور و تیرۆری سەدام حوسێن
فەریق یەكەمی ڕوكن نزار خەزرەجی، سوپا سالاری پێشووی سوپای عێراق دەڵێت سەرۆك سەدام حوسێن "مامۆستای هونەری مانەوە بوو"، بەڵام ئەو دەیزانی ئەمجارەیان لەوانی تر جیاوازترە، ئەو ئاماژە بۆ ئەوە دەكات چەند جارێك سەدامی دیوە یەك فیشەكی لەناو دەمانچەكەیدا هێشتوەتەوە بۆ ئەوەی كەوتە تەنگاوەوە خۆی پێبكوژێت، چون دەیزانی ئەوانەی بە دوای لابردن و نەهێشتنییه‌وەن كۆڵ نادەن، ئەگەر سەركەوتن هیچ چارێكی نییه‌ جگە لە ناو گڵ.

 

خەزرەجی باس لەوەش دەكات لادانی سەدام ڕێی تێدەچێت بەڵام بە فشاری نێودەوڵەتی و پشتیوانی كردنی ڕاپەڕینە ناوخۆییەكانی سوپاو خەڵك، ئەوەش ئاشكرا دەكات كە فەرماندە سەربازییەكان چەند جارێك هەوڵیان داوە بۆ نەهێشتنی سەدام حوسێن بەڵام كاتێك پلانەكەیان ئاشكرا بووە هەموویان لەسێدارەدران.

سوپاسالار ئەوەش بەیاد دەهێنێتەوە كە هەستكردن بە سووكایەتی لە لایەن فەرماندە سه‌ربازییه‌كانەوە دوای شكستەگەورەكەی كوەیت ، هەندێك لە فەرماندە سه‌ربازییه‌كان بڕیاریاندا هێزەكانیان بەرەو به‌غدا پاشەكشە پێبكەن و له‌ به‌غدا دەست بگرن بەسەر جومگه‌كانی دەسەڵاتدا.

باس لەوەش دەكات كە ڕاپەڕینەكانی باشوور و بە ئامانجگرتنی چەند یەكەیەكی سەربازی و كاتی دەستپێكردنەكە دزەی كردبووە لای سەدام حوسێن، هەربۆیە هه‌موویانی بانگ كردو لە سێدارەی دان. خەزرەجی باسی ئەوەشی كرد هەندێك فەرماندەی سەربازی لە عەشیرەتی (جبوور) ویستویانە لەناو نمایشێكی سەربازیدا لە بەرواری 6/1/1990 هێرش بكەنە سەر سەدام و بیكوژن، وەك ئەو ڕوداوەی كە لەبەرامبەر ئەنوەر ساداتی سەرۆكی پێشووی میسركرا. بەڵام ئەمان زریپۆش(دەبابە) بەكار بهێنن، بەڵام كارەكە بەكاتێكی زۆر كەمی پێش لە نمایشەكە ئاشكرا بوو، هەر بۆیە چەندینی فەرماندەی لە سێدارەدا. ئەو پێش بینی ئەوە دەكات لە دوای  نەمانی سەدام حوسێن قوسەی كوڕی جێگەی بگرێتەوە بەڵام دەسەڵاتەكەی درێژە ناكێشێت (ئەڵبەتە ئەم چاوپێكەوتنە ساڵی 2002 ئەنجام دراوەو پێش لە ڕوداوەكانی لادانی ڕژێم و كوشتنی سەدام و كوڕەكانییه‌تی- و: كوردی).

تۆ چۆن بەراوردی توانا سه‌ربازییه‌كانی سوپای عێراق دەكەیت لە ئێستادا ئەگەر بەراوردی بكەیت بە 1991؟

بهێڵە بڵێم خاڵی لاوازی سەرەكی لە ساڵی 1991 دا ئەوەبوو كە سوپا نەیدەویست شەڕ بكات، سوپا شەڕی نەدەویست، چوون شتەكە ڕوون بوو لەبەر ئەوەی رژێم لەو كاتانەدا دادپەروەرانە لە دۆخەكەی نەدەڕوانی، بەرژەوەندی عێراق لەوكاتەدا لە جەنگدا خۆی نەدەبینییه‌وە، بۆیە شەڕی دوژمنەكانیشمان نەدەكرد.

ئەگەر ئەمەریكیەكان ئێستا هێرش بكەنە سەر عێراق سوپا شەڕ دەكات؟
گومانم هەیە بە باشی شەڕ بكات، ئەگەر پەیوەندی نێوان سەدام و فەرماندەكان بپچڕێت.

قوەی ضاربە (هێزی لێدان) لەناو سوپای عێراقدا چی بوو؟
بریتی بوون لە گاردی كۆمارو پاسەوانە تایبەتەكانی كۆمار، تا ئێستاش لە بەهێزترینەكانن لەچاو سوپادا كە ماندوو لە پێ كەوتووە.

قەبارەی ئەو هێزە چەندە؟
نزیكەی حەوت فیرقەن و نزیكەی 150 هەزار سەربازن.

چەكەكانیانچین؟
باشترین چەكەكانی سوپای عێراق لای ئەوانە. بەڵام ئەو چەكانەی كە لای سوپایە كۆن بوون و بەكەڵكی شەڕێكی ئاسایی نایەن.

ئەی هێزی ئاسمانی عێراق؟
هیچ، سفرە.تاڕادەیەكی زۆر هیلاكن.

لەو باوەڕدایت ئەگەر كوده‌تا (ئینقلاب)یه‌ك لە عێراقدا بكرێت خەبەریان بێتەوە؟
لەوانەیە، بەڵام ئەو لێدوانانەی لەم رۆژانەدا گوێبیستی دەبین لەبارەی دادگایی كردنی هەندێك فەرماندەی سەربازی هاوكاری ئەو دۆخە نییه‌، ئەفسەر (فەرمانبەرە) لەناو دەزگایەكدا كە پێی دەگوترێت (دامەزراوەی سەربازیی) تاوانی ئه‌و چییە كاتێك فەرمانێكی پێدەكرێت، لە وڵاتێكدا هەموومان ئەوە باش دەزانین كەسێك سەرپێچی بكات دەرئەنجامەكەی چی بەسەردێت. زۆرینەی فەرماندە سه‌ربازییه‌كان لە خەڵكی نیشتیمان پەروەر بوون، بۆیە هاتبوونە ناو سوپاوە تا خزمەتی وڵاتەكەیان بكەن بۆئەوەی هاوكاری گەلەكەیان بكەن بۆ ئەوەی عێراق وڵاتێكی دیموكراسی بێت.

دادگایی كردنی سەدام:
تۆ لەگەڵ دادگایی كردنی سەدام و ئەوانەی چواردەوریدایت؟
هیوا خوازم بتوانین دەستگیری بكەین و ئەوانەشی لەگەڵدا بێت كە دەستیان هەیە لەتاوانەكاندا، ئەو چەند كەسە دیاری كراوەی چواردەوری، هەندێك ناو هەن كە ڕێكخراوەی (اندایت) ناوی بردوون كە ژمارەیان 12 كەسە یەكێكیان كە لەپلە یەكدایە ئێستا مردووە (حوسێن كامل)، 29 كەسی سیاسیش هەن لە سەركردایەتی شۆڕش ئەوانە بە تاوانباری سەرەكی دەستنیشان كراون لە ئەشكەنجەو ئازار خەڵكدا، لێپیچینەوەی ئەو كەسانە جێی خۆیەتی و ژیرانەیە، بەڵام هەرچی پێكهاتەكانی تری ناو سوپا هەیە دەبێت بەكار بهێنرێنەوە بۆ گۆڕانكاریی.

ئایا خۆی دەدات بەدەستەوە؟
تۆ پێت وایە سەدام حوسێن خۆی بدات بەدەستەوە لە كاتێكدا تۆ لەنزیكەوە كەسایەتی ئەو دەناسیت؟
ئەو كارە لەوانەیە كەمێك دوور بیت، لەوانەشە نەتوانرێت دۆخەكە پێش بینی بكرێت، لەسەر بارودۆخی ئەو كاتەی دەرونی مرۆڤەكە دەوەستێت، ئیتر ئەو كەسە ترسنۆك بێت یان ئازا ئەو چركەساتەی بریاردان دەزانێت. بەڵام لەڕووی مەبدەئی و بیروباوەڕەوە واچاوەڕێ دەكرێت خۆی رادەست نەكات، بەڵام من باوەڕم وایە ئەو كەسێكە زۆر دەست بە ژیانەوە دەگرێت، ئەوهەمیشە لە ناوخەیاڵێكدایه‌ پێی وایە هەلێك هەر دەبیت بۆ دەربازبوونی با زۆر كەمێش بێت، باتاوانباریش بووبێت.
سەدام حوسێن هەمیشە دەمانچەكەی پێبوو، چەندجار گوتویەتی فیشەكی كۆتایی بەسەری خۆیەوە دەنێت، ئەوەش بەمانای ئەوە دێت كە خۆی رادەست ناكات، دەیگوت: ئەوانەی دەیانەوێت من لاببەن نابێت چاوەڕێی ئەوەبكەن عێراقی ئەمڕۆیان ڕادەست بكەین، بەڵكو دەبێت چاوەڕوانی خاك و خۆڵەكەی بن.

لە ئێستادا رژێمی سەدام حوسێن چاوی لەسەر كێیە؟
كەسی خۆی لە پێش هەموو كەسێكەوەیە، پاشان كەسە نزیك و خزمەكانی و ده‌زگای ئەمنی (موخابەرات).

پاسەوانانی كۆماریش؟
بەڵێ، بەڵام باوەڕم وایە پریشكی گۆڕانكاریی لەناو پاسەوانانی كۆمارەوە دەست پێدەكات.

گەندەڵی ناو سوپا:
تۆ سوپاسالار بوویت هەستت بەوە نەكردووە كە گەندەڵی خزابێتە ناو سوپای عێراقەوە؟
بەدڵنیاییەوە، كاتێك سوپایەك دەچێتە ناو شەڕێكەوە لە هەلومەرجێكی دیاریكراودا و دواتریش لێی دێتە دەرەوە، دەكەوێتە ژێر هەندێك كاریگەری، لەوانەش ماوەی شەڕەكە، چۆنییه‌تی ئیدارەدانی، دۆخی گشتی. بە درێژایی شەڕ هەمیشە دۆڕان و شكان كاریگەری خراپی هەبووە لەسەر مەعنەویاتی سوپا. پاشان دەكرێت بڵێین ئەو شەڕە تاڕادەیەكی زۆر هەموو عێراقیەكانی لە خۆیەوە پیچابوو، لە هەموو چین و توێژێك، هەندێك لەوانە پێیان وابوو خزمەتكردن پەیوەندی بەپلەو پۆستی كاریگەرەوە هەیە، هەر بۆیە بەرتیل و واسیتەی تێدەكەوت. كاتێك جەیشەشەعبی رەوانەی بەرەكانی شەڕ دەكران، بەرنامەی ڕێك و پێك و ڕێككاری تێكەچوو ئەوەش ئەوانی لە سوپای فەرمی جیادەكردەوە، پاشان وای لێهات خەڵك بەزۆر ڕەوانەی بەرەكانی شەڕ دەكران لێرەوە پێدانی بەرتیل و دەستێوەردان هاتە ئاراوە، هەندێكی دیكە لە چارەنووسی منداڵ و كەس و كارەكانیان دەترسان كە بچنە پێشەوەی شەڕەكان كە شوێنی مەترسیدار بوون.

پێت وایە فەرماندە سەربازییە گەورەكان دەستیان لەو كارانەدا هەبووبێت؟
لە هەشتاكاندا سوپا هەمووی سەرقاڵی شەڕ بوو، ئەگەر دوای ئەوەش ئەو كارانە هاتبنە كایەوە پێم وانییه‌ ئەوەندە فراوان بووبێت.

ئایا – سندوقی ڕەش- هەبوو بۆ ئەوەی پابەندبوونی گەورە فەرماندەكان دیاری بكات، یان هەموو هاوكارییەكان لای خودی سەرۆكەوە دەهاتن؟
شتێك نەبوو بەو ناوەوە ، بەڵام سەدام حوسێن هەمیشە هاوكاری زیاتری –هاوڕێیانی سەدام حوسێن-ی دەكرد، ئەوانە زیاتر لە سێ نیشانە-مەدالیا-یان وەرگرت، ئەوەش بە ڕێزلێنانی تایبەتی سەدام لێكدەدرایەوە، هاوكاریەكان لە بۆنە جیاوازەكاندا بوون ، لەوانەش رۆژی سوپای عێراق، رۆژی هەڵگیرسانی شۆڕش و ئەوانی دیكە كە نزیكەی 20 بۆنەی جیاواز هەبوون لە سالێكدا، لەكاتی شەڕدا هەر یەك لەوانە ساڵێك یان دوو ساڵ جارێك ئۆتۆمبێلی تایبەتیان پێدەدرا.

 

پرۆسەی پاكتاوكردن:
سەدام حوسێن چۆن پابەندی فەرماندە سەربازییەگەورەكانی مسۆگەر دەكرد؟
لەكاتی شەڕدا هەستی نەتەوایەتی زاڵ بوو، هەستێك هەبوو كە عێراق بەرگری لە خۆی و خاكەكەی دەكات، راستە كە عێراق دەستپێشخەری شەڕەكەبوو ، بەڵام دواتر ئێران رازی نەدەبوو بە وەستانی شەڕەكە، تا وای لێهات شەڕ هاتە ناوخاكی عێراقەوە.

 

ئەی بەدەر لە شەڕ؟
لێرەوە پرۆسەی پاكتاوكردنی جەستەیی دەستیان پێكرد، سوپای عیراق بەسەركەوتووی لەو شەڕە هاتە دەرەوە، فەرماندە سه‌ربازییه‌كان بەسەركەوتویی لەو جەنگە گەڕانەوە، لەشەڕێكی ماڵوێرانكەردا بەشداربوون، ئەو هەستە لای دەسەڵات بوو بەكێشەو جێگەی نیگەرانی، هەربۆیە بۆ ڕاگرتنی ئەو هەستە دەستیان كرد بە لەسێدارەدان و لەناوبردن و دوورخستنەوەیان.

ئەو پاكتاوانە هەموو ئاستێكی سەربازی دەگرتەوە؟
قائید فەیلەق و فیرقەكان لەپێشەوە بوون، زۆریان لە سێدارەدران.

دەكرێت بڵێین دەیان كەس لە فەرماندە سه‌ربازییه‌كان لە سێدارە دراون؟
ژمارەیان لە دەیان زیاتر بوو، دەیان هەر لە گەورە بەرپرسەكان بوون، جگە لەو دەیان كەسە، سەدان ئەفسەری دیكە لە سێدارە دران، دەبێت بە ویژدانەوە بڵێم سوپا قوربانی زۆریدا بۆ ئەوەی رژێمی سەدام حوسێن لە جێی خۆی بمێنیتەوە.

هەوڵی كوده‌تا(ئینقلاب):
لە هەوڵی كوده‌تاچییه‌كان چیت بیر دێتەوە؟
یەكێك لەو هەوڵانە كۆمەڵێك بوون كە پێیان دەگوترا جەماعەتەكەی لیوا (دكتۆر راجی تكریتی)، بەو هۆیەوە جێگری هەموو هێزە ئاسمانییه‌كان – سالم بەصو- لە سێدارە درا، ئەو یەكێك لە ئەفسەرە هەرە دیارەكانی نێو هێزی ئاسمانی عێراق بوو، زانیاریەكانلە لایەنێكی عەرەبی یەوە دزەیان كردبوو كە پەیوەندییان بەو هەڵگەڕانەوەیەوە هەبوو، دواتر بڵاو بوویەوە كە لایەنێكی ئۆپۆزسیۆن ئەو زانیارییەیان گەیاندووە بە سەدام حوسێن، هەر بەو بۆنەیەوە لیواڕوكن فڕۆكەوانی -حسن خضر-و لیوا – راجی التكریتی- و ژمارەیەكی زۆر خەڵكی مەدەنی لە سێدارە دران، ئەمانە پلانیان دانابوو بۆ لابردنی رژێمەكەی سەدام و دامەزراندنی حكومەتێكی نوێ، وابزانم ساڵی 1993 بوو.

بزوتنەوەیەكیش هەبوو پێیان دەگوت (موئامەرەی لیوا محمد مەزڵوم) كە فڕۆكەوان بوو، بەڵام پیش لەوەی كارەكە سەربگرێت ئاشكرابوو هەر بۆیە ژمارەیەكی زۆریان لە سێدارە دران.

دووبارە بوونەوەی ڕوداوی سه‌كۆ:
لە كاتی نمایشێكی سەربازیدا لە ساڵی 1990 دا هەوڵێكی گەورە شكستی هینا، ئەو هەوڵە پێش لە جێبەجێكردنی شكستی پێهێنرا، واتە بەر لە كاتێكی زۆر كەم لە دەستپێكردنی نمایشە سەربازییەكە لە رۆژی 6/1/1990 دا كە سەدام حوسێن خۆی ئامادەی دەبوو، ئەو دەستەیە چاویان لە دووبارە كردنەوەی كوشتنەكەی ئەنوەر ساداتی سەرۆكی پێشووی میسر بوو، بڕیاریان وابوو لەكارەكەیاندا زریپۆش بەكار بهێنن، واتە لەكاتی نمایشەكەدا بەدەبابەوە هەڵبكووتنە سەر سه‌كۆ (مەنەسە) كە سەدام حوسێن لەسەری وەستاوەو لەكاتی سەرقاڵی نمایشەكەدا هەرچی لەسەرە بیانكوژن، ئەو هەوڵە پێش لە پەلاماردانی كوەیت بوو. لەو پلانەدا ژمارەیەك ئەفسەر بەشداربوون كە زۆرینەیان لە عەشیرەتی (جبوور)بوون، دوای ئاشكرابوونی پلانەكە ژمارەیەكی زۆریان لە سێدارە دران لەگەڵ هەموو ئەوانەش كە تێوەگلابوون لە ئۆپراسێۆنە شكستخواردووەكەدا.

لە سەربازگەی ئەبوغرێب هەوڵێك هەبوو بۆ كوده‌تا، هێزەكانی سەر بە پاسەوانی كۆمارو پاسەوانی تایبەت چوونە سەریان و توانییان هەر لەناو سەربازگەكەدا كپی بكەنەوە، ئەوەش لە ناوەڕاستی نەوەدەكاندا بوو، پێكدادان لەناو سەربازگەكەدا ڕویدا، لە كاتێكدا چەندین بورجی پەخشی تەلەفزیۆنی فەرمی عیراقی تێدابوو، بەو هۆیەوە بۆ ماوەیەك پەخشی تەلەفزیۆن وەستا، ئەوانەی دەستیان هەبوو لەو كارەدا هەموویان لە سێدارە دران.

پاشان شتێكی تر هەبوو هەلومەرج پەكیخست، هەندێك لەسەركردە سه‌ربازییه‌كان لەوانەی كە شەڕی كوەیت ئازاری دابوون، سوپای عێراق تێكشكا بە هۆی سەركێشی عێراقەوە، بڕیاریاندا لە شوێنەكانی خۆیان بكشێنەوە و بەرەو به‌غدا بچن بۆ ئەوەی سەدام حوسێن لەسەر كار لابدەن.

لەوكاتەدا ڕاپەڕین لە باشووری عێراق ڕوویدا و  بووە هۆی ئەوەی ئەو یەكە سەربازیانە ناچار ببێت بەرگری لە خۆیان بكەن، ئەوە بووە هۆی ئەوەی پلانەكە دوا بكەوێت بە لەبەرچاوگرتنی ئەو دۆخەی هاتبووە پێشەوە، دوای ئەوە هەواڵەكە گەیشتە سەدام حوسێن، ئەویش هەموو ئەو ئەفسەرانەی بانگهێشت كردو هەموویانی لە سێدارەدا، لەناو ئەو فەرماندە سەربازیانەدا (لیوا ڕوكن عصمت صابر) هەبوو، كە ئەفسەرێكی زۆر ئازا بووە من لە نزیكەوە دەمناسی و پێكەوە كارمان كردووە، لە هێزی تایبەت بوو، هەروەها - لیوا بارق حاج حنتە- یەكێكی تر بوو لەوانە، ئەو ئۆپراسیۆنە ڕوبەڕووی بەختێكی خراپ  بوویەوە، بۆئەوەی كوده‌تا سەربگرێت دەبێت خەڵك پشتیوانی بكات، بەڵام لە باشوور ڕاپەڕین كرا، لەڕاستیدا هەموو یەكە سه‌ربازییه‌كان ئامادەكرابوون بۆ چوونە ناو به‌غدا، لەناویاندا هەندێك لە یەكەكانی پاسەوانی كۆمار و یەكە تایبەتەكانیش ئامادەییان دەربڕیبوو.

هۆكارەكانی شكست:
هیچ هەوڵێك هەبوو لەناو پاسەوانانی كۆماردا؟
تازە باسكردنەوەی ئەو بابەتە هیچ سوودێكمان پێ ناگەیەنێت.

باشە، بۆچی زۆرینەی پلانەكان ئاشكرا دەبوون؟
هۆكاری زۆر هەبوون، لەوانەش چاودێری وردی دەزگا ئەمنییه‌كان بەسەر یەكە سه‌ربازییه‌كانەوە، چوونكە رژێمی عێراق كاری یەكەمی گرنگیدان بوو بە دەزگای ئەمنی و بەردەوام چاودێرییان دەكرد. ئەوەش بەو مانایە دێت ئەگەری چوونە ناوەوەی دەزگا ئەمنییه‌كان لە ڕێگەی گوێ هەڵخستن و حسابكردن بۆ هەموو چپەو سرتەیەكی ئەوانەی كە بۆنی دژایەتیی رژێمیان لێدەهات، دووەمیش پەرۆشی و گڕوتینیئەفسەرە عێراقیەكان ببوە هۆی ئەوەی هەندێكجار حساب بۆ هەندێك شت نەكەن و شاردنەوەو شتی نهێنییان نەبێت بەتایبەتی لە كاتی ئامادەكاریدا. سێیەم هۆكاریش ئەوەبوو ڕژێم تەنها لەوانەی نەدەدا كە گومانی لێدەكردن، بەڵكو یەكسەر لەوانەی دەدا كە بە هاوڕێی خۆی نەدەزانین، ئەمەش هۆكار بوو بۆئەوەی هیچ بەهێزێك نەمێنێتەوە.

ترسناكەكانی نزیك لە سەدام:
كەس دەستی نەگەشت بە سەدام؟ یان تەقەی لێكردبێت؟
كەس پێی نەگەشتووە.

عەبد حەموود لە سەدامەوە نزیك بوو؟
زۆۆر، ئەو كەسێكی مەترسیداربوو، نهێنی زۆری سەدام حوسێن -ی دەزانی، یەكێك بوو لە هەرە نزیكەكانی، متمانە پێكراوی بوو، ترسناكترین كەسەكانی چواردەوری بوو، ئەو بەرپرس بوو لە پاراستنی سەرۆك و بەرپرسی هەموو كاروبارە ئاسایشیەكانی بوو.

ئەگەر بمانەوێت ژمارەی كەسە مەترسیدارەكانی چواردەوری سەدام بزانین؟
جگە لە سەدام خۆی، قوسەی و عەبد حەموودوكەسی كارە چەپەڵەكان عەلی حەسەن مەجید بوون.

مەدەنییه‌كانی ناو سوپا:
ئایا لەناو ئەفسەرە باڵاكانی سوپادا هەستەوەری و حەساسیەت هەبوو لە بارەی زۆرو كەمی مووچەوە ، یان ئەوانەی كە پلەی سەربازییان پێدەدرا و بەو هۆیەشەوە مووچەكانیان بەرزدەبووەیەوە؟
بە دڵنیاییەوە ئەو حەساسیەتە هەبوو، بۆ نموونە لەناو پاسەوانەكانی سەرۆكایەتی كۆماریشدا هەبوو، لە گەڵ هەموو فەرماندەیەكدا كەسێكی مەدەنی هەبوو كە كارمەندی دەزگا هەواڵگرەیەكەی موخابەراتی سەر بە قوسەی سەدام بوو، كاری ئەو كەسە مەدەنییە چاودێری كاری فەرماندەو ئەفسەر و سەربازەكان بوو، كە ئەوان پێیان دەگوت (ئوستاز)، سەربازەكان زۆر پێیان نیگەران بوون، نەیاندەزانی كاری ئەوانە بەتەواوی چیە، وایان دەزانی ئەوانە تەنها ئیشی ڕاپۆرت نووسین دەكەن، لەناو سوپادا پلەیان سەرباز بوو، هیچ بڕوانامەیەكی زانكۆیی یان ئەكادیمییان نەبوو، تەنانەت رۆشنبیری ئەوتۆشیان نەبوو، كەچی پلەكانیان ئەوەندە بەرز دەبوویەوە دەگەشتنە پلەی (فەریق) نموونەی ئەوانەش عەلی حەسەن مەجیدی كوڕە مامی سەدام حوسێنە، پلەكەی فەریقی ڕوكنی یەكەم بوو، وەزیری بەرگری درا بە حوسێن كامل كە سەربازێكی ئاسایی بوو دواتر بووە فەریق ڕوكنی یەكەم و وەزارەتی بەرگری عێراقی وەرگرت، یان عێزەت ئیبراهیم كە بووە جێگری سەرۆك كۆمار، ئەو كەسێكی مەدەنی سەهۆڵ فرۆش بوو، كەچی پلەكەی بەرزكرایەوە بۆ فەریق ڕوكنی یەكەم.

ئەم كارە ببووە جێگەی ڕابواردنی خەڵك و سەربازو فەرماندەكانیش چوونكە ئەو كەسانە زیاتر لە خەڵكی نەفام و نەزان دەچوون، بێ ئەوەی هیچ خولێكی بینیبێت، یان كۆلێژی سەربازی  خوێندبێت،یاخود توانای كەسێتی و ئەزمونێكی هەبێت، كەچی ئەو هەموو پلە سەربازییە گەورەیان وەردەگرت.

عەلی حەسەن مەجید لەناو سوپادا هیچ ڕۆڵێكی هەبوو؟
ئەوانەی كە تر باست كردن خەڵكی بێزراوی ناشیرین بوون، رۆڵی كەسەكان لەناو سوپادا بە سەركەوتن و رێككاری و هەڵگرتنی بەرپرسیارێتی و گرنگی دان بەوانەی لە ژێر دەستی دان دەردەكەوێت، بەڵام ئەو جۆرە خەڵكە بێزراوانە تەنها شتێككە هەیانبێت خۆ بە گونده‌ زانین و جیاواز لەخەڵك و سوكایەتیپێكردنی ژێردەستەكانە.

گرفتەكە هەر ئەوە نییه‌ كە ئەو كەسانە سروشتی كارەكانیان نازانن ، لە پێداویستی و شێوازی بەڕێوەبردنی بێئاگان، بەڵكو ئەوانە هەر فەرمان دەركردن و خۆ فەرزكردن دەزانن، وادەزانن هەموو شت بە هێزو بەكارهێنانی توندو تیژیی بەڕێوە دەچێت، هەر بۆیە چەندین فەرمانی سەرپێی و نەفامانەیان دەردەكرد كە لە مێژووی سەربازیدا شتی وا نەبووە، ئەوەش دەبووە هۆی لەمپەردرووستكردن و دواتریش وەك سووكایەتی لێكدەدرایەوە، ئەوەی كە زۆر ناخۆش بوو ، دەكرێت وەك كارەسات لێی بڕوانین ئەوەیە گوێڕایەڵی كوێرانە بكرێتە تەنها پێوەر و فەزڵی بدرێت بەسەر توانا و شارەوایی و ئەزموون و یاساو دامەزراوەییدا.

ئایا لەناو سوپادا هەست بە بێتاقەتی و دەستە پاچەیی و بێزاری نەدەكرا، كاتێك رژێم گرنگی تەواوی بە هەندێك لە تكریتیەكان دەدا؟
روون و ئاشكرایە، هەندێك هەبوون كە خەڵكی شوێنێكی دیاریكراوبوون دابەش كرابوون بۆ هەندێك شوێنی تایبەتی سیاسی و سەربازی و ئابووری، زیادەڕۆیی ناكەین ئەگەر بڵێین گروپێك هەبوون كاریگەری زۆریان هەبوو لەبڕیارداندا. بڕیار تەنها لای یەك كەس بوو ئەویش سەدام حوسێن بوو، بەڵام كەسی دووەم قوسەی و بەدوای ئەویش دا حوسێن كامل بوون،حوسێن كامل توانی یاریەكەی باشتر بكات و ببێتە كەسی دووەم.

تاڵانكردنی كوەیت:
باس لەوە دەكرێت لە لایەن سوپای عێراقەوە تاڵانی زۆر كراوە لە كوەیت؟
دزی سەرەكی و بەرنامە بۆداڕێژراو لەلایەن چواردەورەكەی سەدامەوە بوو، منداڵ و زاوا و براكانیانەوە بوو، كاتێك سەربازەكان ئەمەیان بە چاوی خۆیان دەبینی، وایان دەزانی دەرگا كراوەیە بۆ هەمووان، ئەوان بەبەرنامە وەزارتەكان و پێداویستی و شتە بەبایەخەكانیان تاڵان كرد، خۆ ئەگەر ئەو سەركردانە ئەو كارانەیان نەكردایە هیچ كەس نەیدەوێرا و جورئەتی ئەوەی نەبوو دەست بۆ شتێك ببات.

هەواڵگری- موخابەرات- لەناو سوپادا:
دیارترین كەسی موخابەرات لەناو سوپای عێراق دا كێ بوون؟
بەرزان تكریتی دایك برای سەدام حوسێن، بۆماوەیەكی زۆر بەرپرسی ئەو دەزگایە بوو، دەسەڵاتێكی فراوانی هەبوو پەیوەندی زۆر باشیشی هەبوو لەگەڵ سەدام حوسێن.

دەبێت ئەوەش بزانین ئەوەی كە دەزگای موخابەراتی دروستكردووە سەدام حوسێن خۆی بوو، ساڵی 1968 له‌ ژێر ناوی پەیوەندیە گشتیەكان دا بنەمای بۆدانا لە ناو حیزب دا كە بە – جهاز حنین- دەناسرا، سەدام حوسێن خۆی سەرپەرشتی ئەو دەزگایەی دەكرد، پێش لەوەی حیزبی بەعس دەسەڵات وەربگرێت، كاری ئەو دەزگایە پاراستنی حیزب بوو لە هەر دەست درێژییەك بۆ سەری، هەندێك كەسی دڵڕەق و بێ دەربەستی لە خۆی كۆكردبوویەوە، وادەزانم دوای خۆی یەكەم كەس كە ئەو دەزگایەی وەرگرتووە (سعدون شاكر) بووە.

ئایا موخابەرات كاری لەناوبردنی جەستەیی یان كوشتن یان ئەنجام دەدا؟
دڕندەیی ڕژێم جێگەی هیچ دوو دڵی و گومانێك نییه‌.

سزادان و ئەشكەنجە تا چ ئەندازیەك هەبوو لە عێراقدا؟
ئەشكەنجە لە عێراقدا هەبووە، زۆربەی ئەو شتانە بە دزییەوە كراوە، تەنها ئەوە بوو خەڵك باسیان لێوە دەكرد، ئێمە كە چووینە دەرەوە هەندێك شتمان بۆ دەركەوت كە ئەشكەنجەو ئازاری زۆر دڕندانە هەبووە، سوپا لە هەشتاكاندا بە تەواوی سەرقاڵی شەڕ بوو بۆیە نەماندەپەرژایە سەر ئەو شتانە.

قوسەی ترسناكتر لە عودەی:
لە ئێستادا رۆڵی قوسەی كوڕی سەدام چییە؟
بەڕاستی قوسەی كەسێكی زۆر مەترسیدارە،زۆر لە عودەی مەترسیدارترە، دەكرێت بگوترێت قوسەی كەسایەتیەكی نا ڕێك و ناجێگیرە، دەسەڵاتی زۆری هەیە، كراوە بە ئەندامی ئەنجومەنی سەركردایەتی حیزبی بەعس و جێگری باوكی لە مەكتەب عەسكەری حیزبدا. ئێستا بووەتە بەرپرسی دەزگای موخابەرات و سەرپەرشتیاری گشتی پاسەوانانی كۆمار و پاسەوانی تایبەتی، دەسەڵاتی فراوانی هەیە، سروشتێكی رەق و توندی هەیە و سڵ لە هیچ شتێك ناكاتەوە، ئەو هەر لە موراهیقییەوە پرۆڤە لەسەر توندو تیژی دەكات و خەریكی ئەشكەنجەدان و كوشتنی خەڵكە. لەسەردەستی باوكی و سەعدون شاكری بەرپرسی پێشووی موخابەرات ڕاهێنانی وەرگرتووە، دوای ئەوه‌ی عودەی برینداركرا ڕۆڵی كەم بوویەوە، ئەو هێزێكی لەبەردەست دا بوو ناویان (فیداییەكانی سەدام)بوو لەگەڵ ڕاگەیاندن كە ڕۆڵەكەی لەوەی براكەی كەمتر بوو.

با وای دابنێین، سەدام كوژرا یان مرد، كێ جێگەی دەگرێتەوە؟
قوسەی، بەڵام هێندە ناخایەنێت و ناتوانێت درێژەی پێبدات، ئەو لە خەڵكەوە زۆر دوورە، لەنێو دورگەیەكی ئەمنیدا دەژی و كارەكانی بە توندو تیژیی بەڕێوە دەبات، زمانیدیكەش نازانێت.

ئەی براكانی سەدام؟
ئەگەر سەدام لەوێ نەبێت و گۆڕانكاریش روونەدات، ململانێكانی ناو خێزانەكەی سەرهەڵدەدەن، ناكۆكی دەكەوێتە نێوانیان، بارزان تاكە گرنگیەك كە هەیەتی پارەو سەروەت و سامانی خێزانەكەی بەدەستە، دەسەڵاتی لەناو سوپاو دامەزراوەی سەربازیدا زۆر چووەتە دواوە، ئەوانەی كە پێشتر لە موخابەرات هاوكاری بوون لە نزیكەوە بە دووری دەزانن بتوانێت وەها كارێك ببات بەڕێوە.

ئەی عێزەت ئیبراهیم؟
ئەو هەر سڵاو (تەحیە)ی لەسەرە، شوێن كەوتەیەكی زەلیل و بێ توانای ژێردەستەی كوڕەكانی سەدامە وەك چۆن لەبەردەستی باوكیاندا بوو، ئەو جۆرە كەسانە لەناو ئەنجومەنی سەركردایەتیدا هەمیشە دەبنە شەرعیه‌ت بەخشی حیزبیانە بۆ ئەوەی قوسەی ببێتە شت.

واقسە دەكەیت دەڵێی جێنشین و جێگرەوە مسۆگەرە؟
بەڵێ یەكلایی بوەتەوە.

ئەی تارق عەزیز؟
ئیشی ئەو تەنها ئەوەیە ئەگەر ئاگرێك لە دژیان كرایەوە لە دەرەوەی وڵات ئەو بیكوژێنێتەوە، ئەو پیاوە ڕۆڵی ئاگر كوژێنەوەیەك دەبینێت، نایەوێت رژێم بەو ئاگرە بسوتێت.

ئایا هیچ ئەگەرێك هەیە بۆ ماوەیەكی درێژ سەدام بمێنێتەوە؟
لە ئێستادا من گومانم هەیە، گومانیشم لەوە نییه‌ مامۆستایە لە هونەری مانەوەدا، بەڵام ئەمجارەیان دۆخەكە گۆڕاوە، ئەو ئەوەندە باوەڕی بە خۆی هەیە كە بتوانێت ناڕەحەتییەكان تێپەڕێنێت، یەكێك لە رەفتارە سەرەكیەكانی جوڵاندنی وەرەقەكانە، لەڕاستیدا هەندێك كاری دەست پێكردوە لە سەر ئاستی ناوخۆیی و دەرەكیش، لەسەر ئاستی هەرێمی خەریكی بەرتیل پێدانە بە ڕژێمە عەرەبیەكان لەسەر پارەو سامانی عێراقی و لەسەر ئاستی نێودەوڵەتیشداپێش لە بڕیاری 1441 ی نەتەوەیەكگرتوەكانی تایبەت بە گەڕاندنەوەی پشكنەرە نێو دەوڵەتییەكان، بەشێكی زۆری زیندانییه‌كانی بەرەڵاكرد، هەروەها پێشبینیش دەكەم ئەنجومەنی سەركردایەتی هەڵبوەشێنێتەوە، حكومەت لە چەند حیزبێك دروست بكاتەوە و هەندێك سووكە كاریان بدات بەدەستەوەو بیانكات بە ئۆپۆزسیۆنێكی سووكەڵە. واتە لە شبعەو سووننە و كورد. وە هەندێك لە دەسەڵاتەكانی خۆی كەم بكاتەوەو بەو ئەندازەیەش خۆی لە ژیانی حیزبایەتی نزیك بكاتەوە و ئازادی رۆژنامەوانیش كەمێك زیاد بكات. دەستورێك دابڕێژنەوە كەمتر توندو تیژی پێوە دیار بێت. واتە لەوڕێگەیەوە بە خۆرئاوا بڵێت وازم لە چەكی كۆمەڵكوژی هێناوە و ڕێگەی فرەحیزبی و دیموكراسیەتم گرتوەتە بەر.

لەو باوەڕەدانیت سەدام حوسێن لە لایەن بەشێك لە عێراقیەكانەوە خۆشەویستە؟
نە. پێشتر خۆشیان ویستووە، عێراقیەكان لێی دەترسن خۆشیان ناوێت و هیچ خێزانێكی عێراقی نییه‌ ئازاری لەسەردەستی نەچەشتبێت. دەستی بە سەر عێراقیەكاندا گرتووە، ئەوەش یەكێكە لەو هۆكارانەی كە ئەو ماوە درێژە لەسەر كار ماوەتەوە، ئەو چاوەڕێی ئەوە ناكات بەڵگە لەسەر نەیارەكانی كۆبكاتەوە، یەكسەر لێیان دەدات، ئەوەش ترسی لە ناخی عێراقیەكاندا ناشتووە، ئەگەر لەوە تێگەشتیت كە تۆ دۆست نیت ئیتر دەبێت چاوەڕێی لێدان بكەیت و بچیتە ناو بازنەی مەترسی و لانی كەم نادڵنیایی، یەكێكی دیكە ئەوەیە كە ئیشی لەسەر سزای بەكۆمەڵ دەكرد، لە مێژەوە خەڵكی عێراق خەڵكی شۆڕش و راپەڕینن، پێشتر ئەگەر ئەفسەرێك بیری لە كوده‌تایه‌ك بكردایەتەوە دەیگوت هەر خۆی لە سێدارە دەدرێت، بەڵام ئەمڕۆ لەوە تێگەشتووە كە لە پێشدا خێزانەكەی دەكوژرێن، خۆی دەكەنە زیندان و دوای ئەشكەنجەو ئازاری زۆر فراوان دەیدەن بەدەم سەگی برسییەوە، زیندانی زۆر هەبووە بە زیندوویی دەرخواردی سەگ دراون، دواتریش هەموو خێزانەكەی تیاچوون، جگە لەوەش دەست درێژی كردنە سەر ئافرەتەكانیان، ئەم كارەش لای عێراقیەكان هەم كارێكی مەترسیدارەو هەم شوێنەوارەكەشی زۆر گەورەیە، دواتریش هەرچی خزم و كەسو كاری هەیە بێبەشی دەكەن لە بەرپرسیارێتی و هەر جۆرە پلەو پایەیەك، تەنانەت منداڵی خاڵ و پورەكانیش دەگرێتەوە. ئەم شێوە ڕەفتارە عێراقیەكانی خراپ ترساندووە، لە كۆندا كەسێك كارێكی بكردایە پەنای دەبردە بە خێزان یان عەشیرەتەكەی و ئەوانیش دەیان پاراست، ئێستا دەڵێن خۆتانی لێ بەری كەن تا لەگەڵ ئەو سەر نەبڕدرێن. ئەمەش ترسێكی زۆر گەورەیە، تەنانەت لەگەڵ كەسانی زۆر نزیك سەدام حوسێن ئەم كارەی كردووە و خەڵكی زەلیل كردووە لە سەر شێوازی ستالینی، وەزیر كراوە بە (نووسەر –كاتب)ی ناو قوتابخانەیان وەرەقەبڕی نەخۆشخانەو دەبێت بەردەوامیش بێت لەو پیشەیە نوێیەی. قائید فەیلەقەی دەكرد بە ئامر فەوج، مەعنەویاتی مرۆڤی تێكدەشكاند، دواتر دەیگێڕاندنەوە بۆ شوێنی خۆیان بۆ ئەوەی هەست بە گەورەیی و ئەو بچووكی خۆیان بكەن و نەفسیان بشكێنن،هەندێكجار كەسێك زیندانی دەكرێت و ئەشكەنجە دەدرێت و دواتر پلەو پایەی پێدەدرێت، ئەم كارەش جۆرێك لە گشتی پێوە دیاربوو.

ئەگەر داوات لێبكرێت شتێك بە فەرماندەو ئەفسەرەسەربازییە عێراقیەكان بڵێیت، چییان پێدەڵێیت؟
دەڵێم سەركردەو فەرماندە سه‌ربازییه‌كان خەڵكی نیشتیمانپەروەری ئه‌م وڵاتەن بۆیە بوونەتە سەرباز بۆ ئەوەی خزمەتی نیشتیمانەكەیان بكەن، دەزانم چ فشارێكی گەورەی رژێمەكەیان لەسەرە، لەگەڵ ئەوەشدا باش دەزانم ئەو كەسانە بەدوای كات و شوێنی گونجاودا دەگەڕێن تا گۆڕانكاری ئەنجام بدەن و بچنە پاڵ خەڵك و گەلی عێراق.

 

بۆ خوێندنەوەی بەشی یەكەم كلیك لێرە بكە