لێکۆڵینەوە

11:21 - 17/12/2019

شوناس و شوناسی نەتەوەیی‌

سەعید سەیدی

شوناس پەیوەندی راستەوخۆی بە تێگەیشتنی خەڵکەوە هەیە کە "کێن" و " چین" و چ شتێکیان بۆ گرنگە. ئەم تێگەیشتنەش گرێدراوی کۆمەڵێک سیفات و تایبەتمەندییە کە ئەبێتە هۆی ئەوەی کە کەسێک لە کەسێکی تر، کۆمەڵێک لە کۆمەڵێکی ترو نەتەوەیەک لە نەتەوەیەکی تر جیاواز بێت. ئەم تایبەتمەندی و سیفاتانە ئەتوانن ماددی، مەعنەویی و دەروونی و.... بن. بۆ نموونە ئەگەر ئەمڕۆ لێمان بپرسن کە ئێوە کێن؟ هەرکاممان وەڵامێک ئەدەینەوە، بەڵام نە وەڵامێکی سادە، بەڵکوو وەڵامێک کە رەنگدانەوەی بنەوبنچینە، بیروتێگەیشتن، پەروەردەو کولتوورمانە. بۆنموونە ئەڵێین: من کوردم، من مامۆستام، من پارێزەرم، من جووتیارم، من مرۆڤم و.... ئێستا ئێمە کام وەڵامەیان ئەدەینەوە و لە هەل و مەرجی جیاوازدا چۆن وەڵام ئەدەینەوە و تەنانەت دەنگ ودەنگەوازیشمان لە وەڵامدانەوەدا چۆنە، هەمووی ئەمانە پەیوەندی بە شوناسی کولتووریمانەوە هەیە.

لەراستیدا شوناس وەک ناسنامەی کەسێک یان کۆمەڵێک وایە کەلە کەسانی ترو کۆمەڵی ترجیای ئەکاتەوە. رێکخراوی یۆنێسکۆیش پێی وایە کە شوناس کاکڵەی سەرەکی کەسایەتی تاک و کۆمەڵە، کە کردارو رەفتارو بڕیارەسەرەکییەکانی تاک یان کۆمەڵ ( قەوم، نەتەوە)  پێکدێنێت.

ئەگەر بەوردی سەرنج بدەینە ئەوپێناسانەی کە بۆ شوناس کراوە  کۆمەڵێک خاڵی هاوبەشی تیا ئەبینین: یەکەم ئەوەی کە لە هەناوی شوناس دا پەیوەندییەک هەیە، یانێ ئەوکاتەی باسی خۆت ئەکەی هاوکات بیرلەوش ئەکەیتەوە کە لەکەسێکی تر ناچیت وجیاوازیت.

 جنکینز ئەڵێت، شوناس هاوکات لێکچوون و جیاوازی لە نێوان تاکەکاندا یان لەنێوان کۆمەڵەکاندا دروست ئەکات.  لەراستیدا دەرکەوتنی شوناس لەسەرهەڵدانی دوو سیفەتی لێکچوون و جیاوازی لە نێوان خۆت و ئەوی تردایە. واتا کاتێ کەسێک ئەڵێت من ئەو کەسەم، لەوبنەماڵەیەم، لەونەتەوەیەم، هاوکات باس لەوەش ئەکات کە من لەگەل ئەم و لەگەل ئەو و ئەوانی دیکەش جیاوازم.

دووەم ئەوەی کە، شوناس جۆرێک ناسینی خۆ، ناسینی کۆمەڵ، کۆمەڵگا، کولتوورو مێژوو ئەخاتەڕوو کە تاکەکان لە پرۆسەی کۆمەڵایەتی بوونداو لەهەڵسوکەوت و پەیوەندی لەگەل کەسانی  دیکە یان کۆمەڵی دیکەدا بە دەستیان هێناوە. واتا کاتێ کەسێک ئەڵێت من ئەو کەسەم و ئەوی تر نیم لە راستیدا ئەم وەڵامانە رەنگدانەوەی هەل و مەرجێکی کۆمەڵایەتییە کە کەسەکە تیایدا فێری ژیانی کۆمەڵایەتی بووە.

سێیەم ئەوەیە کە شوناس شتێکی نەگۆڕو جێگیر نیە، بەڵکوو ئەگەر تاکەکان تۆڕی پەیوەندی وهەڵسوکەوتیان لەئاستی خێزان، خزم وهاوڕێیانەوە بۆ کۆمەڵی گەورەترو تەنانەت بۆ ئاستی جیهانیش بەرینتر کردەوە، ئەوا شوناسیشیان گۆرانی بەسەردا دێت.    
خاڵی دیکە ئەوەیە کە شوناس بارگاوییە بە هەست، بۆنموونە کاتێ کەسێک هاوکات خاوەنی شوناسی نەتەوەیی و ئایینی و رەگەزی و زمانی و... بێت، بێ گومان رەفتاری وای لێدەبینرێت کە جیاواز بێت  لە رەفتاری ئاقلانە و لەرووی هەست و سۆزەوە بێت.

ئێستا کە چەمکی شوناس کەمێ روون بووەوە رەنگە پرسیار ئەوە بێت کە چۆن دروست ئەبێ یان توخم و پێکهێنەرەکانی کامانەن؟ 
هەندێ لەو توخمانەی کە شوناس دروست ئەکەن بریتین لە نیشتمان، زمان، ئەدەب، ئایین، نەریت ورەسم ویاسا، دەسەڵات و... کە بەگشتی ئەکرێ دابەشی سەر دوو کۆمەڵەی بکەین. یەکەم، ئەو توخمانەی کە پەیوەستن بە بیروبیرکردنەوەو دووەم، ئەوانەی کە لە رۆح و رەوانەوە دروست ئەبن. ئەو بەشەی کە لەبیرەوە سەرچاوە ئەگرێ وەک باوەڕو بەهاکان، رەمزەکان، نۆرمەکان و... و ئەوبەشەیش  کەلە هەست و دەروونەوە سەرچاوە ئەگرێ وەک هەست وسۆز، خۆشەویستی و رق ، حەزو بێ تاقەتی، دڵسۆزی ودەروەستی. ئەمانە بە ئێمە ئەڵێن کە بۆ دروست بوونی شوناس جالە تاکدا بێت یان لە کۆمەڵدا، کۆمەڵێک بنەماو توخمی سەرەکی پێویستە کەئەبی کۆمەڵ لەسەری رێکەوێ تا لەقۆنا‌غی دواترا کۆمەڵەکەی پێبناسرێت. هەروەک باسکرا ئەکرێ دیاردەی شوناس بەسەر دوو ئاستی تاک و کۆمەڵدا دابەش بکەین؛ کەلەم نووسینەدا زیاتر لەسەر شوناسی تاک ناڕۆین و ئەوەی کە گرنگی زیاتری پێدەدریت شوناسی کۆمەڵە، بۆ ئەوەی لەهەناوی ئەم شوناسەدا دواتر باس لە شوناسی نەتەوەیی بکەین. بەڵام بەرلەوەی بچینەسەر باسەکە باش وایە بزانین جیهانی بوون چ کاریگەرییەک لەسەر شوناس دائەنێت.

لەژێرکاریگەری جیهانی بووندا و لەم جیهانەدا ئیترتاک تەنها شوناسی تاکی نیە

کاریگەرییەکانی جیهانی بوون لەسەر شوناس
جیهانی بوون لەلایەک سەقامگیری ویەک دەستی و یەکپارچەیی کۆمەڵگای تێکداوە و شۆڕبووەتەوە بۆ ناو جومگەو بیاڤەکانی ژیانی کۆمەڵگاو لەلایەکی تر، پەیوەندی ونزیکی لە نێوان مرۆڤەکان وکۆمەڵگاکانی تردا زیاتر کردوەو هەر ئەم پەیوەندیەش شوێن پێی خۆی لەسەر شوناس و کولتوور داناوە. ئێمە ئەزانین کە شوناسەکان هەر لە بنەڕەتدا دروست ئەبن، بەڵام لەهەر قۆنا‌غ و سەردەمێکدا شێوازێکی تایبەت بۆ دروست بوونیان باو ئەبێت. ئێستا کە ئیتر هەمووکەسێک خۆی لە جیهاندا ئەبینێتەوەو تێکەڵاوییەکی زۆر دروست بووەو ئێمە لەگەل جیهانێکی یەکپارچە بەرەوڕووین، بنەماکانی پێکهێنەری شوناسیش لایەنی هاوبەش پەیدا ئەکەن ولە ئاستی جیهانیشدا شوناسی لێکچوو دروست ئەبێت.

لەلایەکی دیکەوە، بوونی جیهانبینی و ئایدۆلۆژیاو باوەڕی جیاواز لەتەنیشت یەکدا وادەکات کە تاکێک هاوکات کە خاوەنی شوناسێکی نەتەوەییە، لەهەڵسوکەوت لەگەل جیهاندا دیدێکی دادپەروەرانەیشی هەبێت. کەوابوو لەژێرکاریگەری جیهانی بووندا و لەم جیهانەدا ئیترتاک تەنها شوناسی تاکی نیە، بەڵکوو تاک بووە بە مەکۆو شوینی چەندین شوناسی جۆراوجۆرو کۆمەڵیش بەهەمان شێوە.

هەروەک باسکرا شوناس دروست ئەبێ وپێویستە سەرچاوەو کەرەستەی پێویستی بۆ فەراهەم بێت و ئەشێ هەموو کۆمەڵگایەکیش ئەو سەرچاوەو پێداویستیانە بۆ تاکەکانی دابین بکات بۆ ئەوەی بتوانن شوناسی خۆیان بونیاد بنێن و ژیانیان واتادار بکەن. لە رەوتی جیهانی بووندا ئەو کۆمەڵگایانەی کەئەم سەرچاوانەیان لەدەست ئەچێت، شوناسی خۆیان ون ئەکەن و لەم بارەوە تووشی قەیران ئەبن.

شوێن وکات وکولتوور لەوسەرچاوەسەرەکیانەن کە شوناس بونیاد ئەنێن. ئەگەر شوناس بەمانای تایبەتی بوون و جیاواز بوون بێت، کەوایە، ئەوا پێویستی بەسنوورێکی تایبەت هەیە کەدز نەوەر بێت، بەڵام بەجیهانی بوون سنوورەکان ناهێڵێت و ئەو دیوارە تایبەتە نامێنێت و قەیرانەکان ویەک لەوان قەیرانی شوناس دەرئەکەوێت. چوونکە ئیتر توانای "شوێن" بۆ دروستکردنی کولتوور کز ئەبێ وشوێن ئەبێ بە جێگای ململانێی کولتووری جیاوازو ئاڵۆز. بۆنموونە تاک لەرێگای مۆبایلەکەیەوە خۆی لەناو جیهاندا ئەبینێت. دەی ئیتر شوێن ماناو ئەنجامی جیاوازوئاڵۆز پەیدا ئەکاو گۆڕان بەسەر تواناییەکانیا دێت. کات وزەمەنیش بە تێپەڕین ئەتوانن ببنە هۆکاری بەردەوامی و بەردەوام بوونیش هۆکاری دروست بوونی شوناسە. بەڵام کاتێ جیهانی بوون شوێن لەسەر زەمەن وکات دائەنێت، ئیتر زەمانیش توانای بەرهەمهێنانی خۆی کەم وکز ئەبێت.  بەڕای ئەنتۆنی سمیت کاکڵەو هەوێنی شوناس و کولتوور، بیرەوەری کۆمەڵەو بیرەوەری کۆمەڵیش پشت بەکات و زەمەن ئەبەستێت لە حاڵێکدا جیهانی بوون دونیایەکی بێ زەمەن دروست ئەکا و شوناسیش بەرەوڕووی شەڕو قەیران ئەکاتەوە. کولتووریش وەک پێکهێنەرەکانی دیکە ئەکەوێتە ژێرکاریگەری جیهانی بوون و ناتوانێ ئەرکی تایبەتی خۆی کەدروستکردنی شوناسە، بەجێ بێنێت. لەکۆمەڵگا نەریتییەکاندا کولتوور زۆر بەباشی ئەم ئەرکەی خۆی ئەنجام ئەدا چوونکە توانای ئەوەی هەبوو هەم سنوورێکی روون وقایم دروست بکا وهەم جیاوازییەکان بخوڵقێنێ و واتاداریان بکات.

ئایا لە ڕەوتی جیهانی بووندا تاک وکۆمەڵ ئەتوانن خۆیان لەشەڕو قەیرانی شوناسەکان رزگار بکەن؟ بەومانای کە سازشێک لەنێوان شوناسەکانیاندا پێک بێت و لەئارامی وسەقامگیریدا بژین. لەجیهاندا دەسەڵاتە بەرپرسەکان بەدوای چارەسەری ئەم پرسەوەن بەڵام ئەوگەل ونەتەوانەی کە وەک کورد دەوڵەت ودەسەڵاتی سەربەخۆیان نیە هەم بارودۆخیان ئاڵۆزترەو هەم باجی قورستر ئەدەن. هەڵبەت ئەمە بەمانای بێ هیوای نیە، چوون تەنها ئەو هۆکارانە نین کە شوناس پێکدێنن. بۆنموونە زمان هۆکارێکی گرنگە لەدروست کردنی شوناسدا و بەخۆشییەوە لەناو ئێمەی کوردا روو لەگەشەکردنە.

شوناسی نەتەوەیی
چەمکی شوناسی نەتەوەیی دیاردەیەکی تاڕادەیەک  نوێیە لەزانستی سیاسی و کۆمەڵایەتیدا کەمیژووەکەی ئەگەڕێتەوە بۆ دروستبوونی دەوڵەت- نەتەوە لەرێکەوتی وێتسفاڵی لەساڵی ١٦٤٨دا. تاپێش لەم رووداوە مێژووییە شوناسە سیاسییەکان بەزۆری لەچوارچێوەو بازنەی خێڵ وناوچە وتاقم و مەزهەب ولەئاستێکی گشتی تریشدا لەژێر ناوی ئیمپراتۆریەت وئۆمەتدا پێناسەو باس ئەکران. بەڵام ئەکرێ بوترێ شوناسی نەتەوەیی چەمکێکە لەنێوان ناوچەگەرایی و ئیمپراتۆریدا کە بەپێچەوانەی ئەم دوو نموونە مێژووییەی ئاستی سەرەوەو خوارەوە، پێگەیەکی یاسایی بەهێزی هەیە و رێکەوتنێکی جڤاکی لەپشتە. ئەڵبەت خاڵێکی گرنگ کە ئەبی لەدروست بوونی دەوڵەت- نەتەوەدا سەرنجی بدرێت، ئەوەیە کە شوناسی نەتەوەیی تەریب وهاوڕێ وهاودەردی  دیاردەی نیشتمان وهەستی نیشتمانییەو بەگشتی بەبێ ئەو دیاردەیە مانای نیە. 
دەوڵەت- نەتەوەی مۆدێڕن لەچوارچێوەیەکی جۆگرافیایی دا ئەناسرێ وپێناسە ئەکرێ، یانێ شوناسی نەتەوەیی لەدەوڵەت – نەتەوەیەکدا پەیوەندییەکی قایم وتوندوتۆڵی لەگەل نیشتمان وهەستی پەیوەندی لەگەل نیشتماندا هەیە. رەنگە عەرەبەکان دەوڵەتی ئێراق وەک ئەم دیاردە نوێیە سەیربکەن، ئەگەروابێ با روونی بکەنەوە کە پەیوەندی ئەم دەوڵەتە لەگەل شوناسی نەتەوەیی کورد لەباشووردا چۆن بووە؟ عەرەبە هاوردەکان بۆ باشووری کوردستان نەکوردستان ئەبی بە نیشتمانیان و نە ئەوانیش هەستی نیشتمانییان لا دروست ئەبێ بۆ ئەو شوێنەی کە لێی ئەژین،ئەوەی کە ئەوان بەهێزی دەسەڵاتی ناوەند بەرژەوەندی وقازانجیان لەو ناوچەیە دابین ئەبیت، نەدەسەڵاتەکەیان لای کورد ئەکات بەدەسەڵاتێکی نەتەوەیی و نەدەتوانن شوناسی نەتەوەیی خۆیشیان زاڵ بکەن. ئەوان لەهەندێ بڕگەی مێژووییدا بەڕێگای جۆراوجۆر لەدژی کورد وەستاونەتەوە نەک لەبەر لەمەترسیدابوونی شوناس وشوناسی نەتەوەییان، بەڵکوو بۆپاراستنی هێژموونی شوناسی نەتەوەییان بەسەر نەتەوەیەکی ترداو لەسەر خاکەکەی خۆی. ئایا دەوڵەتی عێراق ئەتوانێت لەداهاتوودا بونیادنەرانە رەفتاربکا و شوناسی هاووڵاتی بوون پێکبێنێت کە لەگەل شوناسی نەتەوەکانی عێراق سازشی هەبێ ؟

شوناسی نەتەوەیی هەستی هاوپەیوەندی تاکە بەرامبەر بە نەتەوەیەک یان دەسەڵاتێک. ئێمەی کورد کە دەسەڵات ودەوڵەتێکی نەتەوەییمان نیە، هەست وهەوڵدان بۆ دامەزراندنی دەوڵەتێکی نەتەوەیی بووە بە بەشێکی گرنگ لەشوناسی نەتەوەییمان و بووە بە ئەرکێ لەسەر شانی ناسیۆنالیزمی کورد، ناسیۆناڵیزم وەک هەست ودەروەستی بەرامبەر نەتەوەیەک. هەڵبەت ناسیۆناڵیزم و هەستی نەتەوەیی لانی کەم لەم سەدەیەی دواییدا هۆکارێکی گرنگی مانەوەی کورد بووە، بەڵام ئەم هەستی هاوپەیوەندی وتێگەیشتنە چۆن دروست ئەبێ؟ شوناسی نەتەوەیی ئەتوانێتئەنجامی راستەوخۆی بوون و بەشداری کۆمەڵێک سەرچاوەو توخمی هاوبەش بێت لەژیانی رۆژانەی خەڵکدا، بۆ نموونە هێماو رەمزەنەتەوەییەکان، زمان، مێژوو، وشیاری وسامانی نەتەوەیی...


روونە کە شوناسی نەتەوەیی تایبەتمەندییەکی زاتی نیەو ئەم دیاردەیەش وەک شوناس بۆ دروستبوونی پێویستی بەهەلومەرج وهۆکار هەیەو ئەنجامی پەیوەندییەکی کۆمەڵایەتییە کە تاک ئەتوانێت بەیارمەتی ئەوخاڵەهاوبەشانەی کەلە پەیوەندی کۆمەڵایەتیدا هەیە دروستی بکات و پانتاییەکەیشی ئەتوانێت لەهێمای هاوبەشی نەتەوەیی، زمان، مێژووی نەتەوە، پەیوەندی خوێنی و رەگەزییەوە تا مۆسیقاو خۆراکیش لە خۆبگرێت. بەهۆی کاریگەری ورووداوی جڤاکی جیاوازەوە، تاکەکان لەباوەڕو بەهای رەفتارییاندا شوناسی نەتەوەیی لە شوناسی خۆیاندا ئەگونجێنن و نەتەوەکەی خۆیان زیاتر ئەناسن و باوەڕو بەهاکانی بەپڕ واتا ئەزانن و تەنانەت رەنگدانەوەیشی لەژیانی رۆژانەیاندا ئەبینرێت. بۆنموونە هەندێ جار ئەبیسین کە ئەڵێن فڵان کەس کوردێکی بەتەواو مانایە.

کاتێک نەتەوە لەگەل دوژمنێک یان کارەساتێکی سروشتی بەرەو روو ئەبێتەوە شوناسی نەتەوەیی گرنگی وبایەخی زۆر پەیدا ئەکاوهاندەرە بۆ یەکخستن و رێکخستنی کۆمەڵگا و بەگشتی ئەبێتە هۆکارێکبۆ بەهێزبوونی هەستی نیشتمانپەروەری. کاتێ باشوورو رۆژاوای کوردستان کەوتەبەر پەلاماری داعش، شوناسی نەتەوەیی وایکرد کە کوردان لە پارچەکانی دیکەوە برۆنەبەرەکانی شەڕی دژی داعش وچوونی هێزی پێشمەرگەی باشوور بۆ رۆژاواو بەرگری مێژوویی لە کۆبانی بەڵگەیەکی پڕبایەخە لەسیماو مێژووی شوناسی نەتەوەییدا. هەروەها، کاتێ لەساڵی ٢٠١٧دا بوومەلەرزە لەکرماشانی دا، هیچ ناوچەو پارێزگایەکی ئێران وەک رۆژهەڵاتی کوردستان بەهانایانەوە نەچوون و ئەو جیاوازییەش پەیوەندی بە هەستی هاوپەیوەندی وشوناسی نەتەوەییەوە هەبوو.

زاناکان باوەڕیان وایە کە دەوڵەت شوناسی نەتەوەیی دروست ئەکات، بەڵام ئایا شوناسی نەتەوەییش ئەتوانی لەبونیادنانی کەرەستەکانی خۆیدا نەقشی هەبێت؟ وابزانم ئێمەی کورد هیوای زۆرمان لەسەرئەم شتە هەڵچنیوە و ئەمانەوێ لەرێگای مانەوەو پەرەسەندنی شوناسی نەتەوەییەوە دەوڵەتی نەتەوەیی دروست بکەین ولە راستیدا ئەم هەست وهەوڵدان وئومێدە بۆ ئێمەی کورد بووە بە توخمێک لە پێکهاتنی شوناسی نەتەوەیی.


شوناسی نەتەوەیی لەگەل نەتەوەو ناسیۆنالیزم ودەسەڵاتی نەتەوەییدا پەیوەندی هەیە و گرێدراوی دوو گۆڕانکارییە لە ئاستی سیاسی ولەئاستی کولتووری و جڤاکیدا. پێشوازی کوردەکان بەگشتی لە رێفراندۆمی باشووری کوردستان بۆ سەربەخۆیی و دامەزراندنی دەوڵەتێکی نەتەوەیی نیشانەی وشیاری سیاسی و تێگەیشتنی کولتووری بوو کە پەیوەندی بە شوناسی نەتەوەییەوە هەبوو. 

هەروەک پێشتر باسکرا شوناسی نەتەوەیی لە شوناسی خێڵ وناوچەیی تێئەپەرێت و رێگا نادات ئایدۆلۆژیا وتەنانەت مەزهەبیش ئەرکی زیاد لەپێویست لە ئەستۆ بگرن وسنووریان بەرفراوان بکرێ ولە پێکهێنەری شوناسەوە بگۆڕدرێن بۆ شوناس و نەتەوەیەکی پێ بناسرێت. کیرۆتی لەساڵی ١٩٩٢دا زمان، ئەدەب، مێژووی هاوبەش، رەگەزو مەزهەبی بە توخم وپێکهێنەری شوناسی نەتەوەیی دانا. هەرچەند ساڵێک پێش لەو لەساڵی ١٩٩١دا ئەنتۆنی سمیت پێنج توخمی تارادەیەک جیاوازی بۆ دروست بوونی شوناسی نەتەوەیی ناو برد کە بریتی بوون لە نیشتمان یان قەڵەمڕەوەی مێژوویی، پەندو بیرەوەری مێژووی هاوبەش، کولتوورو ئابووری هاوبەش، مافی هاوبەش ودانپێدانراولەیاساداو ئەرکی ئەندامان.  بەپێی تیۆری ئەنتۆنی سمیت ئەبێ بیرۆکەی ناسیۆناڵیزم ببێتە هۆی پڕۆگرامێکی سیاسی وا کە خۆبەڕێوەبەری نەتەوەیی، یەکیەتی نەتەوەیی، شوناسی نەتەوەیی لێ پەیدا بیت.

مرۆڤ لەژێر رووناکی دیاردەی شوناسی نەتەوەییدا ئەتوانێت پێگەی خۆی وکۆمەڵگاکەی بناسێت. کاتێ مرۆڤ لەدەرەوەی قەڵەمڕەوی نەتەوەیی خۆیەوە بێت، جۆرێکی تر بۆ شوناسی نەتەوەیی خۆی ئەڕوانێت. بۆنموونە ئێمەی کورد هەستمان لەفڕۆکەخانەکانی باشووری کوردستان جیاوازە وەک لە فڕۆکەخانەی وڵاتانی تر. کە باشووری کوردستان بۆهەندێ نموونەی ئەرێنی باس ئەکریت، هەق وایە بەسەرنجدان بە دەرفەتەکانی بپرسین ئایا وەک دەسەڵاتێ کە بەرهەمی بیروباوەڕی نەتەوەییە توانیویەتی دەوری مێژووی خۆی لەدروستکردنی شوناسەکاندا بگێڕێ؟ تاچ رادەیەک؟

هەرکات لەکۆمەڵگایەکدا هاووڵاتیان لەکاتی خۆیدا باجیان دا بە حکوومەت، فەرمانبەران بۆ نموونە هەشت کاتژمێر کاری بەسوودیان ئەنجامدا، لەنوێژی هەینی دا دۆعا بۆ سەرکەوتنی نەتەوەونیشتمان و ئابووری و.... کراو خەڵک ژینگەیان بەباشی پاراست، ئەوا ئەکرێ بوترێ لەوکۆمەڵگایەدا بە شێوەیەکی وشیارانە شوناسی نەتەوەیی وئینتیمای نیشتیمانی لەئاستێکی بەرزدایە. ئینتیمای نیشتیمانی و شوناسی نەتەوەیی ئەبێتە هۆی ئەوەی کە هاووڵاتیان بەرامبەر بەنەتەوە و حکوومەت ودامەزراوە نیشتیمانییەکان هەست بە بەرپرسیاریەتی و دەروەستی بکاو وشیارانە بۆگەیشتن بە ماف و ئامانجەکان تێبکۆشێ.


کاتێک باس لەشوناسی نەتەوەیی ئەکرێ، یەکدڵی وهاوسۆزی نێوان ئەندامانی کۆمەڵگا بەرامبەربە کیانێکی سیاسی یان چارەنووسێکی سیاسی بەگرنگ وبنەما دائەنرێت. لەپیناسەی شوناسی نەتەوەییدا خاڵی سەرەکی ئەوەیە کە تاک خۆی بەئەندامی چ یەکەیەکی سیاسی ئەزانێ و چەندە لەگەل ئەو کیانە سیاسییە تەبایە و بە هی خۆی ئەزانێت. بەواتایەکی تر ئایا کەسانێک کە بەجەستە لە جۆگرافیایەکی دیاری کراودا ولەژێر دەسەڵاتێکی دیاریکراودان، لە رووی رۆحی ودەروونییەوە خۆیان بە ئەندامی ئەو سیستەمە ئەزانن یان نا؟ روونتر بڵێین، لەکاتی دامەزراندنی کۆماری کوردستاندا کوردەکان لەپارچەکانی دیکەوە سەرەڕای ئەوەی کە دەسەڵاتێکی جیاواز بەسەریاندا حکوومەتی ئەکرد، بەڵام بۆ خزمەتکردن و پاراستنی ئەوکیانە نەتەوەییە روولە رۆژهەڵاتی کوردستان ئەکەن و لەو پێناوەشدا گیانفیدایی بۆئەکەن. واتا کوردەکان لەپارچەکانی دیکە خۆیان بۆ نموونە بە بەشێک یان ئەندامێکی سیستەمی تورکیا یان ئێراق نازانن و سۆزو ئینتیمایان بۆدەسەڵاتی کۆماری کوردستان بەلاوە زیاترو پیرۆزتر ئەبێ. یانێ مەرج نیە لەهەر جۆگرافیایەکی دیاریکراودا بیت، شوناست لەوێیە. لەراستیدا ئەوشتەی کە دەوڵەتانی حاکم بەسەر کوردستاندا بەشوناسی نەتەوەیی ئەو وڵاتانەی ئەزانن و پێناسەی ئەکەن، خاڵی هاوبەش و لەبەرچاوگرتنی جیاوازی نەتەوەکانی دانیشتووی ئەو وڵاتانە نیە؛ بەڵکوو شوناسی نەتەوەی باڵا دەستە یان شوناسێکی بەزۆر هەڵبەستراوە کەئامانجی توانەوە، گۆڕان و شێواوی و قەیرانە لەشوناسی نەتەوەیی کوردا.

وشیاری نەتەوەیی، گرنگیدان بە زمان وکولتوورو مێژوو و هاودڵی بەتایبەت لەم ساڵانەی دواییدا وایکردوە کە لەناو ئێمەی کوردا شوناسی نەتەوەیی  زیاتر بێ

جیهانی بوون و شوناسی نەتەوەیی
جیهانی بوون پێش لەوەی شوێن لەسەر شوناسی نەتەوەکان دابنێت کاریگەری لەسەر ئەو دیاردەیە داناوە کە دەوڵەتەکان لەوڵاتانی فرە نەتەوەدا بە ناوی شوناسی نەتەوەییەوە ناوی ئەبەن. وشیاری نەتەوەیی، گرنگیدان بە زمان وکولتوورو مێژوو و هاودڵی بەتایبەت لەم ساڵانەی دواییدا وایکردوە کە لەناو ئێمەی کوردا شوناسی نەتەوەیی  زیاتر بێ و لەبەرامبەر بەهێزبوونی شوناسی نەتەوەییماندا دیاردەی شوناسی دەوڵەتان رووی لەکزی ولاوازی کردوەو جێهانی بوون لەم بارەوە دژی ئێمە نەبووە.