رەنگە بڵاوبوونەوەی پەتای کۆرۆنا ناڕاستەوخۆ دەرفەتێکی بەکۆمەڵگاو بەتایبەت توێژەران و رەخنەگرانی بواری پەروەردە دابێت کە بەدیدێکی رەخنەگرانەو کەتوارخوازانەوە هەڵسەنگاندن بۆ چەندو چۆنی سیستەمی پەروەردەو قوتابخانەکان بکەن.

که‌لتووری بنه‌ماڵه‌ چیه‌؟ بۆچی پێویسته‌؟ چۆن بنه‌ماڵه‌ ده‌توانێت که‌لتوورێکی به‌هێزو ده‌وڵه‌مه‌ندی هه‌بێت و یارمه‌تی پێشکه‌وتن بدات؟ له‌دووتۆی ئه‌م ڕاپۆرته‌دا به‌رچاڕوونی زیاتر بۆ وه‌ڵامی ئه‌م پرسیارانه‌ ده‌خرێته‌ڕوو.

مرۆڤ لەکۆمەڵگادا پێگەی خۆی لەسەرچاوەکانی وەک سیاسەت، ئابووری، کۆمەڵگاو کەلتوورەوە بەدەست دێنێت، بواری کاری مامۆستا کەلتوورییەو لەدامەزراوەی پەروەردەدا ڕۆڵی خۆی دەگێڕێت، پرسیار ئەوەیە مامۆستا كێیە و كۆمەڵگەو ناوەندە پەروەردەییەكان چۆن لەو ڕۆڵە دەڕوانن؟ جیاوازیی چییە لە نێوان ئەو تێڕوانیانەدا؟

توێژەران پێیان وایە رەفتاری لادەرانەو کردەوەی تێکدەرانە وەک باقی رەفتارە کۆمەڵایەتییەکانی دیکە دەکرێت لە رێگای پەیوەندی وتێکەڵی لەگەل کەسانی خراپەکاردا بگوازرێتەوە و ئەنجامی توێژینەوەکانیش ئەوە نیشان دەدەن کە بەزۆر بوونی پەیوەندی لەگەل کەسانی تێکدەرو خراپەکاردا رادەی رەفتاری تێکدەرانە لەناو گەنجاندا زیاتر دەبێت.

پەیوەندی نێوان پێشکەوتن لەگەل خۆش بژێوی، ئاسایش، تەندروستی، رازی بوون لە ژیان و هەست بە خۆشبەختی کردن بۆ هەمووکەس روون و ئاشکرایە، بەڵام با بزانین دامەزراوەکانی کۆمەڵگاو یەک لەوان سیستەمی پەروەردە چ دەورو نەقشێکیان لە پێشکەوتن وگەشەی ژیانی مرۆییدا هەیە.

مرۆڤ بوونەوەرێكی جیاوازو تایبەتە، یەكێك لە تایبەتمەندییەكانی پێشكەوتنە، هیچ كاتێك ڕەوڕەوی مێژوو نەك ناگەڕێتەوە بۆ دواوە، بەڵكو لە شوێنی خۆشیدا ناوەستێت، پەروەردەش هاوكارێكی باش و گرنگە بۆ ئەوەی پێشكەوتنانە دروست بن و لە خۆیدا بەكار بهێنرێن، پرسی پەروەردو پێشكەوتنیش دوو پرسی یەیوەست و گرنگن بە مرۆڤەوە، بۆیە لێكۆڵینەوە لەو دوو چەمكە بایەخی خۆیان هەیە.

ئەخلاق وشەیەکی ئاشنایە بۆ هەموو تاک وکۆمەڵگایەک، بەڵام رەنگە تێگەیشتن لە بنەماو سەرچاوەی سەرهەڵدانی ئەخلاق، جیاواز بێت، ئەمەش شتێکی نائاسایی نیە، چوون بنەمای بیرکردنەوەو جیهان بینی مرۆڤ جیاوازە.

دیاردەی هەژاریی بەرۆکی هەموو کۆمەڵگاکانی گرتووەو هەموو وڵاتانی جیهان لەگەل کێشەی هەژارییدا بەرەوروون، ئەم دیاردەیە، بە دیاریی دەستکردو دەسکەوتەکانی مرۆڤ دادەنرێت. تەنانەت لە دەوڵەمەندترین وڵاتانی جیهانیشدا رێژەیەک لەخەڵک لە هەژارییدا دەژین. بەڵام ئاستی هەژاریی ورێژەی گیرۆدەبوون لە وڵاتەکاندا وەک یەک نیە. رەنگە کەسانێک کە لە خانووە بچووکەکانی دەورو بەری شارێکی وەک نیویۆرکدا دەژین بە بەراورد لەگەل دراوسێ وهاوشارییەکانی تری هەژار بێت، بەڵام

لەوانەیە ڤایرۆسی كۆڤید 19 لەماوەی چارەكی یەكەمی ساڵی 2020 دا زۆرترین شتی لەبارەوە گوترابێت، ڕوداوێكی جیهانی وابوو كە زۆرترین سەرقاڵی لە هەموو سێكتەرەكاندا دروستكرد، ئەوە لە كاتێكدا كە نە مەترسیەكانی ئەوەندەی تاعوون لە كۆندا و ئایدز و كارەساتی ڕێگەبان و ئۆتۆمبێل و جگەرەو نێرگەلەكێشان و برسێتی و هەژاریش نیە، ئێستاش كە جیهان بەرەو كۆتاییەكانی ئەو پەتایە دەڕوات. هەمووان دەخوازن بزانن كۆرۆنا چی لە جیهان كردووەو مرۆڤایەتی لەپاش كۆرۆنا چۆن وێنا دەكرێت؟

یەكەمجار نیە كەمرۆڤایەتی ڕووبەڕووی پەتاو دەردی گەورە دەبێتەوە، نەخۆشی جیهانگیری وەهای تێپەڕاندووە كە ئەگەر بەچاوی ئەمڕۆوە سەیر بكرێت پێدەچێت مرۆڤی ئەم سەردەمە بەرگەی نەگرێت و زەندەقی بچێت، ئاخر ئەگەر ئەمڕۆ دامەزراوە پزیشكی هەیەو مرۆڤ لە ترۆپكی پێشكەوتنەكانیشدایە كەچی هێشتا دەترسێت ڤایرۆسێك لەناوی ببات هەموو ئەو ڕێسانەی لێبكاتەوە بە خوریی كە چەند ساڵە لە پێناویدا زەحمەت دەكێشێت، ئەو پەتاو نەخۆشییانە چی بوون چەند كەسیان كوشتووەو سەرئەنجام بەكوێ گەشتوون؟

دادپەروەریی لە هەر كایەیەكی ژیاندا هەبێت بەرەو پێشەوە دەچێت و مرۆڤایەتیش چێژیی ژیاندۆستی لێدەبینن، بە پێچەوانەشەوە، پرسیار ئەوەیە ئایا لە سیستەمی تەندروستی جیهانیدا دادپەروەریی پەیڕەو كراوە؟ ئەگەر كراوە چۆن و ئەگەر نەكراوە بۆ؟ ئەو نادادپەروەرییانە كامانەن كە كۆمەڵگەی مرۆڤایەتی لە بواری تەندروستیدا بەدەستیەوە دەناڵێنێت؟ ڕێگە چارەكانی كامانەن؟

كەلتووری هەموو كۆمەڵگەیەك كاریگەریی لەسەركاردانەوەكانی هەیە، نەخۆشیی یەكێكە لەو دیاردەباوانەی كە ڕووبەڕووی هەموو تاكێك دەبێتەوە، بەڵام شێوازی چارەسەركردنی نەخۆشیی جیاوازیی كۆمەڵگەكان نیشان دەدات، سەرەڕای ئەو هەموو پێشكەوتنەی كە مرۆڤایەتی بەدەستی هێناوە، هێشتا ژمارەیەكی زۆر لە هەر چوار ئاڕاستەی دونیا پەنا بۆ شێوازە سەیرەكان و چارەسەرە سەیرەكان دەبەن، ڕاستی كەلتووری ئێمە بۆ چارەسەری نەخۆش چۆنە؟

لەمێژە پەیوەندی نێوان زمان وکەلتوور بووەتە جێگای تێڕامان ومشتومڕی زمانناسان، کۆمەڵناسان، مرۆڤناس وفەیلەسۆفەکان. بەڵام هێشتا ئەوپرسیارانەی کە لەبارەی پەیوەندی زمان وکەلتوورەوە هەیە کۆتایی پێنەهاتووە،کە ئایا زمان کەلتوور دیاری دەکات یان کەلتوور زمان دەسنیشان دەکات؟ ئایا یەکیان لەهەناوی ئەویتردایە؟ لەیەکتر سەرچاوە دەگرن؟ یان دووشتی لێک جیان؟ئایا دووڕووی دراوێکن؟ ئەی کاریگەرییان لەسەر یەکتر چۆنە؟

کەلتوور بەستێنێکە کەرەفتارە کۆمەڵایەتییەکانی تێداا روودەدات، بەتایبەت ئەورەفتارانەی کە بەردەوامن وئەمێننەوە. مەبەست لەبەستێن ئەو ژینگەیەیە کە مرۆڤ دروستی ئەکات؛ وەک باوەڕ، داب ونەریت و... کە گرنگترین تایبەتمەندیشی لەمانەوەو هێزی راکێشانیدایە وهەرئەم تایبەتمەندییەش ئەبێتە هۆی دروستبوونی رەفتارە جێگیرەکانی مرۆڤ.

دەکرێ كەلتووری سیاسی وەک بەشێک لە كەلتووری کۆمەڵایەتی ، یان روانگەو ئینتیمای تاکەکانی کۆمەڵ بەرامبەر بە سیستەمی سیاسی ودەسەڵات دابنێین. بەڵام سەرەتا با بزانین ئەم چەمکە پێناسەکەی چیەو چۆن پێکدێت؟

یەکێک لەپرسە گرنگەکانی رۆژ لەجیهاندا، پرسی ژینگەیە. لەبەرئەوەی ئەوبەڵاو کارەساتانەی کەبەهۆی مرۆڤەوە تووشی ژینگە هاتوون، هەم ئاسایش و ئارامیی لە مرۆڤ تێکداوە، هەم بووەتە هەڕەشە لەسەر تەندروستی و مانەوەی مرۆڤ.

پەیوەندی دوولایەنەی نێوان كولتوور‌و میدیا ریشەی لە مێژووی ژیانی مرۆڤدایە‌و ئەكرێ بوترێ پەیدابوونی راگەیەنەكان هاوكات بووە لەگەل لەدایك بوونی كۆمەڵگا. مرۆڤ بەدرێژایی مێژوو بۆگەیاندنی پەیامەكانی خۆی كەڵكی لە راگەیەنەكان وەرگرتووە‌و لەرێگای راگەیەنەكانیشەوە كولتووری خۆی پەرە پێداوە. كەوابوو بۆ باسكردن لە كولتوور‌و میدیا ئەبێ بە مێژوودا تێپەڕێت.

​شوناس پەیوەندی راستەوخۆی بە تێگەیشتنی خەڵکەوە هەیە کە "کێن" و " چین" و چ شتێکیان بۆ گرنگە. ئەم تێگەیشتنەش گرێدراوی کۆمەڵێک سیفات و تایبەتمەندییە کە ئەبێتە هۆی ئەوەی کە کەسێک لە کەسێکی تر، کۆمەڵێک لە کۆمەڵێکی ترو نەتەوەیەک لە نەتەوەیەکی تر جیاواز بێت

كاتێ قسە لە كولتوور ئەكەین ئەگەر تێگەیشتنێكی دروستمان لە كولتوور نەبێت تووشی هەڵە ئەبین. كاتێ باسی كولتووریشمان بۆ ئەكەن، جا چ كولتووری وڵاتێك بێت یان هی شارێك‌و كەسێك، بۆئەوەی دروست تێبگەین ئەبێ بپرسین مەبەست لە كولتوور چیە؟