01:50 - 25/08/2020
لەمپەڕە سیاسی، یاسای، تەكنیكی، تەندروستی و ئەمنییەكانی بەردەم هەڵبژاردن لە عێراق
ئێستا زەقترین دیمەنی سەر شانۆی سیاسی عێراق پرسی هەڵبژاردنی پێشوەختە، هەڵبژاردنێك كە لەژێر فشاری خۆپیشاندان و ناڕەزایەتییەكانی ناوەراست و خوارووی عێراقدا بڕیاری لێدراوە و بەروارەكەی بە مانگی حوزەیرانی ساڵی داهاتوو دەستنیشان كراوە، بەڵام پرسیارەكە ئەوەیە لەمپەڕەكانی بەردەم ئەو هەڵبژاردنە چین، ئایا دەتوانرێت هەڵبژاردن لەماوەی چەند مانگێكی دیكەدا ئەنجامبدرێت، لەمپەڕی سیاسی، یاسایی، تەكنیكی، لۆجستی و فشاری دەرەكی تا چەند نیشاندەری ئەوەن كە ناتوانرێت هەڵبژاردنێكی پێشوەخت لە عێراق ئەنجام بدرێت.
هەڵبژاردنی پێشوەخت چییە؟
شارەزایانی بواری هەڵبژاردن تێڕوانینی جیاوازیان بۆ مەفهومی هەڵبژاردنی پێشوەخت هەیە، بەوپێیەی چەمكێكی وا لە دەستوردا هیچ ئاماژەیەكی پێنەدراوە، بەڵام لەوەدا كۆكن كە هەڵبژاردنی پێشوەخت دوای دۆخێكی چەقبەستووی سیاسی و هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان دەبێتە رێگەی تێپەڕاندنی قەیران.
سەرهەد شێخە، خاوەنی بڕوانامەی ماستەر لە جوگرافیای هەڵبژاردن لەوبارەیەوە دەڵێت، مەبەست لە هەڵبژاردنی پێشوەخت ئەو هەڵبژاردنەیە كە بەر لە وادەی ئاسایی خۆی ئەنجام دەدرێت كاتێك كە بارودۆخی سیاسی دەگاتە بن بەست و حكومەت شكست دەهێنێت لە بەڕێوەبردنی وڵاتدا لایەنەكان وەك دەرچەیەك بۆ چارەسەركردنی كێشەكان پەنا بۆ هەڵبژاردنی پێشوەخت دەبەن.
دیارە بارودۆخی عێراق لە مانگەكانی كۆتایی ساڵی 2019 كۆمەڵێك ناڕەزای و خۆپێشاندانی بەخۆیەوە بینی لەبەرئەنجامی كۆمەڵێك هۆكار كە دیارترینیان بێكاری و هەژاری و كەمی خزمەتگوزاری و زاڵبوونی هەیمەنەی هێزە چەكدارەكان و دەست تێوەردانی دەرەكی، وایان لە خەڵك كرد بۆ ماوەی چەند مانگێك لە شەقامەكانەوە داوای گۆرینی سیستەمی سیاسی بكەن.
لەئەنجامدا لە ژێر گوشاری نارەزای شەقام و بەشێك لەلایانە سیاسیەكان پەرلەمانی عێراق بڕیاری گۆرینی كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكان و یاسای هەڵبژاردنی دا وەك ئامادەكارییەك بۆ هەڵبژاردنی پێشوەختە، دوای دەست بەكاربوونی سەرۆك وەزیرانی نوێ و تێپەڕبوونی چەند مانگێكیش لە تەمەنی كابینەكەی، مستەفا كازمی بڕیاریدا كە هەڵبژاردنی پێشوەخت لە بەرواری ( 6-6-2021) ئەنجام بدڕێت.
لەمپەڕەكانی بەردەم هەڵبژاردنی پێشوەخت
لە عێراقێكدا كە بەدرێژایی 17 ساڵی رابردوو هیچكات خاوەنی بڕیاری سیاسی و سیادی خۆی نەبووە و هەمیشە گۆڕەپانێك بووە بۆ بەریەككەوتنی ئەجێندا هەرێمی و نێودەوڵەتییەكان، شتێكی نالۆژیكییە چاوەڕوان بكرێت بڕیارێكی هەستیاری وەك هەڵبژاردنی پێشوەخت هەر لە دەستی خودی عێراقییەكان خۆیاندا بێت، هەروەك چۆن نالۆژیكییە كەسێك پێی وابێت عێراق دەتوانێت بە هەڵبژاردنێكی پێشوەخت كێشەكانی چارەسەر بكات و وەڵامدەرەوەی خواستی هاوڵاتییەكانی بێت، بەڵام هەرچۆنێك بێت چەندین لەمپەڕ لەبەردەمی هەڵبژاردندان كە دەتوانرێت لەبەر رۆشنایی دەرهاویشتەكانی ئەو لەمپەڕانە بە ئاسانی ئەوە بەدی بكرێت رۆژی 6/6/2021 نەك بەرواری ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پێشوەخت نییە، بەڵكو بەروارێكی نا وەختە و بەدوور دەزانرێت لە ساڵێك دوای ئەو بەروارەش عێراق بتوانێت هەڵبژاردن ئەنجام بدات.
لەمپەڕی سیاسی
هەر خودی دەستنیشانكردنی وادەی هەڵبژاردنی پێشوەخت لەلایەن مستەفا كازمی سەرۆك وەزیرانەوە كە سەرۆك وەزیرانێكی بێ پشت و پەنای سیاسییە لە عێراقدا و هیچ حیزب و فراكسیۆنێكی پەرلەمانی نییە، سەرەتای تەحەدایەكی سیاسی بوو بۆ ركابەرەكانی و دەیەوێت لەرێگەی ئەو هەڵبژاردنەوە پێگەی سیاسی بۆ خۆی دروستبكات.
د. جەعفەر عەلی، مامۆستای زانكۆ لەوبارەیەوە دەڵێت، كازمی بەڵێنی هەڵبژاردنی پێشوەختی داوە، زۆرترین ئومێدە سیاسییەكانی خۆشی بەم هەڵبژاردنەوە هەڵواسیوە. لە مانەوەی عیراق لە دۆخی ئێستایدا، دوور نییە چارەنوسی كازمی دووبارەبوونەوەی هەمان جارەنوسی سیاسی عەبدولمەهدی بێت، چونكە ململانێ و بەریەككەوتنی بەرژەوەندییەكان لە بەغداو بوونی میلیشیا و بەردەوامی قەیرانە سیاسی و ئابووری و ئیدارییەكان، ئەگەر هەڵبژاردنی داهاتوو بەرەو كاڵكردنەوەی نەبات، دوور نییە شكست و دوورخستنەوەی كازمیش بكاتە بەشێك لە مێژووی هاوچەرخی عیراق.
جگە لە دژایەتی بەرەیەكی فراوانی سیاسی ناوخۆ بۆ هەڵبژاردنی پێشوەختی عێراق، كە زیاتر لە بەشێك لە لایەنە كوردییەكان و شیعەكاندا خۆی بەرجەستە دەكات، لە ئاستی دەرەكیشدا دوو یاریزانە سەرەكییەكەی عێراق كە تاران و واشنتۆنن كردویانەتە چەكێكی نوێ دژی یەكتر و ئەمریكا هەوڵی ئەنجامدانی هەڵبژاردنەكە و كۆماری ئیسلامی ئێرانیش هەوڵی پەكحستنی دەدات.
لەمپەڕی دەستوری و یاسایی
لە هیچ مادەیەكی دەستووری باسی هەڵبژاردنی پێشوەختە نەكراووە تەنیا باس لە هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان كراوە، وە یاسایی هەڵبژاردن تەواونەكراوە بە تایبەت دوو خاڵی جەوهەری لە یاساكەدا یەك لایی نەبۆتەوە ئەوانیش بازنەكانی هەڵبژاردنن ئایە هەر پاڕێزگایەك یەك بازنەی هەڵبژاردن بێت یان دابەزێتە ئاستی قەزا خاڵێكی تر دەنگدەر دەنگ بە لیست بدا یان بە كەس (فرد) واتە حزب لیستی بمێنێت یان دەنگدان بكرێتە فردی، جگە لە دیاری نەكردنی كوتلەی گەورە لە پەرلەماندا كە ئەمەش گرفتێكی ترە لە یاساكەدا.
لەلایەكی دیكەوە خودی دادگای فیدراڵی لە كێشەدایە و بەهۆی خانەنشین بوونی ئەندامێكیەوە كارەكانی پەكی كەوتووە، لەكاتێكدا ئەم دادگایە بەرپرسە لە پەسەندكردن یان رەتكردنەوەی ئەنجامەكانی هەڵبژاردن.
لەمپەڕی تەكنیكی و لۆجستی
لە دونیای ئەمڕۆدا و لە جیهانی هەلبژاردندا سێ ریگا هەیە بۆ ئەنجامدانی هەلبژاردن كە هەرسێكیان كێشەن بۆ عێراق.
یەكەم:- سیستەمی هەلبژاردنی دەستی
بەم سیستمە واتا دەنگەكانی هەر پارێزگایەك واتا بەدەست لەهەرپاریزگایی دەنگەكان بەدەست دەژمیردین دواتر فەرز دەكرێنەوە، ئەم سیستەمە نزیكەی 6مانگ ئامادەكاری پێویستە و لە هەڵبژاردنی پێشوشدا كاری پێنەكرا و پێناچێت لایەنەكان پێی رازی ببن دووبارە بگەڕێنەوە بۆ ئەو سیستمە دەستییەی جیاكردنەوەی دەنگەكان.
دووەم:- سیستەمی هوتبیرد
ئەم سیستەم كاركردن تێیدا 12مانگی پێویستە، ئەم شێوازەیان لە عێراق چانس و بانگێكی باشی نییە، چونكە بەهۆی خاوی و كێشەی هێڵەكانی ئینتەرنێتەوە لە عێراق داتاو ئەژماریی دەنگەكان لەكاتی خۆیدا وەك پێویست كۆناكرێتەوە و دەرفەتی ساختەكاری تێدایە.
سێیەم:- سیستەمی ئەلیكترونی
سیستمی ئەلیكترۆنی كە یەكێكە لەو سیستمانەی وڵاتانی ئەوروپا بەكاری دەهێنن، ئەویش لە رێگای ئینتەرنێت و مانگە دەستكردەكانەوە بەشێوازی ئەلیكترۆنی لە رێگەی وێبسایتێكی تایبەتەوە دەنگ دەدرێت، ئەم سیستمە دامەزراندن و كاراكردنی 18 مانگی پێویستە، بەڵام ئەمیش لەگەڵ عێراق یەكانگیر نابێت بەهۆی ناجێگیری و خراپی تۆڕەكانی ئینتەرنێت لەلایەك و نەگەیشتنی ئینتەرنێت و تەكنەلۆژیا بە سەرجەم دەنگدەران.
لەمپەڕی تەندروستی و ئەمنی
گرفتی تەندروستی ئەمنی: بارودۆخی عێراق لەڕووی تەندروستی لە ئاستێكی باش دانیە بەهۆی بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسی كۆڕۆناوە ڕووبەڕووی كێشەی تەندروستی زۆر بۆتەوە كە تا ئێستا ئاسۆیەك نیە بۆ زاڵبوون بەسەر ئەم گرفتەدا.
ئەوە جگە لە كێشەی ئەمنی كە داعش سەرقاڵی رێكخستنەوەی شانەكانیەتی و ملیشیا چەكدارەكانیش هەیمەنەی زۆریان بەسەر دامودەزگا رەسمییەكانەوە هەیە.