02:16 - 07/10/2020
"فیتێكی سیاسی لەپشتی كتێبەكەی مەلا بەختیارەوەیە"
شەماڵ عەبدولوەفا، ئەندامی خانەی راپەڕاندنی بزوتنەوەی گۆڕان دیدگای خۆیان لەبارەی كتێبەكەی مەلا بەختیار و شێواندنی مێژوو لە دیمانەیەكدا لەگەڵ میدیاكانی بزوتنەوەكەیان دەخاتەڕوو.
هەروەك بە وردی باس لە هەندێك قۆناغی مێژویی دەكات كە پێیانوایە مەلا بەختیار بە مەبەست ئەو مێژووەی شێواندووە و فیتێكی سیاسی لەپشتەوەیە.
پرسیار: با لەو پرسیارەوە دەستپێبكەین، بەراست پێویست بوو وەڵامی ئەم كتێبەی مەلا بەختیار بدەنەوە؟
شەماڵ عەبدولوەفا: ئەگەر وەكو (موجەرەد) وەكو مێژوو بنوسرایە وەك هەموو كتێبەكانی پێش ئەوەی كاك مەلا بەختیار، ئاسایی بوو، دەبووە جێگەی مناقەشە و گفتوگۆ و مشتومڕ و حاڵەتێكی زۆر سروشتییە، بەڵام كە لە بواری رۆژنامەوانی و بواری مێژوویی دەردەچێت و لە پشتی دەركردنی ئەم كتێبەوە فیتێكی سیاسی هەبێت ئەوا مشتومڕێكی وا زۆر هەڵدەگرێت.
پرسیار: هۆكارەكە چییە كە ئێوە بە پێویستی دەزانن وەڵامی بدەنەوە؟ یاخود ئەم كتێبە بۆچی جیاوازە لە كتێبەكانی دیكە تا وەڵامی بدەنەوە؟
شەماڵ عەبدولوەفا: لەوەوپێش چەند كتێبێك دەرچووە، كاك نەوشیروان تەئكیدی كردووەتەوە كە "من رووداوەكان لە بیرەوەرییەكانی خۆمدا لە چاوی خۆمەوە دەینوسم، خۆم تا لە ژیاندا بم كێ پرسیاری هەیە، كێ وەڵامی هەیە، كێ سەرنجی هەیە ئەوا حاڵەتێكی زۆر سروشتییە كە وەڵامم بداتەوە، بەڵام دوای خۆم مەوزوعێكی كەیە"، ئەم بابەتە ئاوا بەو شێوەیە وروژاوە.
پرسیار: یەكێكی دیكە لەو پرسیارانەی دەكرێت، یان لەو تێبینییانەی هەیە ئەوەیە كە ئەم كتێبە لە غیابی رەوانشاد نەوشیروان مستەفادا نوسراوە، بەشی هەرە زۆری كتێبەكەش تەرخان كراوە بۆ قسەكردن لەسەر خودی نەوشیروان مستەفا بە زمانێك كە گومان لەسەر زمانەكەشی هەیە، بەڵام هەندێك پێیانوایە كە گۆڕان سەغڵەت بونێكی پێوەدیارە لە وەڵامدانەوەی كتێبەكە، ئەمە تا چەند دروستە و وەڵامی ئێوە چییە؟
شەماڵ عەبدولوەفا: سەغڵەت بوون نییە، مەسەلەكە ئەوەیە كە تۆ دێیت مێژوو دەشێوێنیت، بە دیدی خۆت سەیری رووداوەكانی مێژوو دەكەی، ئەبێ بۆی راست بكەیتەوە، ئەم هاتووە مێژووی نوسیوە تۆش دێیت بە دۆكۆمێنت وەڵامی دەدەیتەوە.
پرسیار: دەتوانین بەمە بڵێین مێژوو؟
شەماڵ عەبدولوەفا: با خەڵك شاهیدی بدات لەسەر رووداوەكانی داهاتوو، لەسەر وەڵامەكانی، تا ئێستا چەند وەڵامێكی زۆری دراوەتەوە، لە رەفیقە پێشمەرگەكانی هەردوولایان، لە كارەكتەرە سیاسییەكان، لەوانەی لە رووداوەكان و لە كات و شوێنی رووداوەكاندا ژیاون، نمونە زۆرە و پێویست ناكات ناوی هیچیان بەرین كە زۆر شتیان بۆ راستكردووەتەوە، ئێمەش لە پرۆسەی ئەو مێژووەی كاك مەلا بەختیار نوسیویەتی بەشەكەی تری بۆ راستدەكەینەوە.
ئەگەر ژیانی كاك نەوشیروان دابەش بكەین دەیكەین بە چەند بەشێكەوە، ژیانی گەنجێتی و خوێندن، گەڕانەوە بۆ پێشمەرگایەتی، لەگەڵ دوای راپەڕین، ئەم قۆناغانە دەبێ جیابكرێتەوە لە ژیانی كاك نەوشیرواندا، چونكە كاك نەوشیروان لەم چوار قۆناغەدا چوار شەخسیەتی زۆر جیاوازە.
بۆ نمونە لە شۆڕشدا، شۆڕش كارێكی توندوتیژانەیە، شۆڕش وێنەكێشان و سینەما و شانۆ و كاری عاتفی و دڵداری و ئەوانە نییە تەبیعەتی شۆڕش وایە، كاك نەوشیروان تەئكید دەكاتەوە كە لەو قۆناغەدا چ وەك كۆمەڵە و چ وەك یەكێتی نیشتمانی كوردستان هەر بڕیارێكی داوە خۆی لێی بەرپرسە و لە بەرپرسیارێتی خۆی نادزێتەوە و راناكات لە بەرپرسیارێتییەكە، بەڵام بەرپرسیارێتییەكە جەماعییە.
یاخود مەقتەعی پێش راپەڕٍین، ئەمە مەقتەعێكە كە قسە زۆر هەڵدەگرێت لە ساڵی 1988 تا ساڵی 1991، ئەوەی كە كاك مەلا بەختیار غائیبە لەو نوسینەوەی تەئریخدا، لە شوێنێكدا تەقیمی كاك نەوشیروان دەكات كە كاك نەوشیروان پیاوێكی رووخاو بووە، پیاوێكی رەشبین بووە كە ئەوە دەتوانین لە بەشێكی دیكەدا وەڵامی بدەینەوە.
پرسیار: واتا ئەم قسانەی كە هەندێك لە هەڵسوڕاوانی بزوتنەوەی گۆڕان كردویانە، وەڵامدانەوەی فەرمی بزوتنەوەكە نییە بۆ ئەم كتێبە؟
شەماڵ عەبدولوەفا: نەخێر، دیارە ئەوەش دابەش دەبێت بەسەر چەند بەشێكدا، ئەوانەی رەفیقی كاك نەوشیروان و كاك بەختیار بوون، ئەوانەی لەگەڵ رووداوەكاندا ژیاون، رووداوەكانی دوای راپەڕین و تەشكیلی حكومەت و پەرلەمان و ئەوانە، ئینجا دێتە سەر قۆناغی سێیەم كە بزوتنەوەی گۆڕانە.
دیارە ئێمە وەكو گۆڕان ئەگەر بوترێت سەغڵەت بوون سەغڵەت بوون نییە، چونكە پێش ئەوە چەند كتێبێك لەسەر تەئریخی كاك نەوشیروان نوسراوە، خۆشی لە ژیاندا ماوە و وەڵامیشی نەداوەتەوە، چونكە بابەتەكە مێژوو نووسینەوە و كارێكی رۆژنامەوانییە، بەڵام ئەمەی ئەم ئەگەر بڵیی كارێكی رۆژنامەوانییە ئەوە مەقتەعێكی بچوكە، ئەگەر بڵێی تەئریخە ئەمەش بەشێكێتی، ئەگەر وەكو پرۆسەیەكی سیاسی مەغزایەكی سیاسی لەپشتەوەیە ئەم كتێبە ئێمە دێینە سەر خەت بۆ وەڵامدانەوەی ئەمە.
پرسیار: باستان لە مەغزای سیاسی كرد، هەندێكجار دەكرێ مەغزا سیاسییەكە لە وشەیەكەوە یان لە زمانی كتێبەكەوە بڕیاری لەسەر بدرێت، ئەوەی ئەم كتێبە بخوێنێتەوە بۆی دەردەكەوێت كە لە زمان و زەمەندا خۆی بەستووەتەوە بە شەڕ و سەردەمی چەكداری و بەو زمانە نوسیویەتی، لەكاتێكدا ئێمە نزیكەی 30 ساڵ بەسەر ئەو سەردەمەدا تێپەڕیوین، پێتوایە هۆكاری نوسینی ئەم بابەتانە بۆ ئەو سەردەمە بەو زمانە لە ئێستادا بۆچی دەگەڕێتەوە؟
شەماڵ عەبدولوەفا: ئەگەر بە دڵرەشی و بە كینە تەئریخ بنوسرێتەوە ئەوەی كاك مەلا بەختیار روودەدات، بۆ نمونە دوای ئەوەی كاك نەوشیروان بیرەوەرییەكانی دەنوسێتەوە و بیرەوەرییەكانی ماوە و چەند بەرگێكی تریشی دەردەچێت لە بیرەوەرییەكانی، ئەو بیرەوەرییانە لەكاتی خۆیدا كاك مەلا بەختیار دەیتوانی بەو دۆكۆمێنتانەی كە خۆی باسی دەكات وەڵامی كاك نەوشیروانی بدایەتەوە حاڵەتێكی زۆر زۆر سروشتی بوو، بەڵام دوای ئەوەی كاك نەوشیروان كۆچ دەكات هاتووە ئەمە دەنوسێت كە كاك نەوشیروان نەماوە تا شاهیدی لەسەر بدات ئەوە راستە یان راست نییە، بۆیە ئێمە وەك بزوتنەوەی گۆڕان و هەم وەك رەفیقەكانی كاك نەوشیروان و رەفیقەكانی لەناو یەكێتی و هەمیش یەكێتی ئێستا، دەبێت بەراستی بێتە سەرخەت و ئەو مێژووە راست بكاتەوە.
پرسیار: هەر لەبارەی راستكردنەوەی مێژووەكە، ئەوەی جێگەی سەرنجە لە كتێبەكەدا، هەمووان دەزانن بەتایبەت ئەم نەوەیەی ئێستا كە نەوەی دوای راپەڕینە، دەزانێت كە نەوشیروان مستەفا لەدوای راپەڕینەوە هەوڵی دروستكردنی دامەزراوەی نیشتمانی داوە، هەوڵی دروستكردنی دەوڵەتی هاوڵاتی داوە، هەوڵی دروستكردنی دامەزراوەكانی داوە، بەڵام ئەم كتێبە لەدوای 30 ساڵ لە راپەڕین و لەو هەوڵانەی نەوشیروان مستەفا بۆچی دێت بەم زمانە باس لەو رابردووە دەكات، بۆچی لەم دۆخەدا ئەو سەردەمە بەبیری خەڵك دەهێنرێتەوە؟
شەماڵ عەبدولوەفا: ئەگەر ئیستێك لەسەر ئەمە بكەین و بگەڕێینەوە بۆ تەئریخ، دیارە گۆڕان لەدوای رۆشتنی كاك نەوشیروان تووشی هەندێك قەیرانی ناوخۆیی و هەتا لە هەڵبژاردندا تووشی قەیران بوو كورسییەكانی كەمی كرد، لێشاو و تۆفانێك رەخنە لەسەر بزوتنەوەی گۆڕان دروستبوو، هەتا هاتە سەر ئەوەی كە پەلاماریشمان بدەن، لەسەر هەموو ئەو كەیسانە خوێندنەوەیەك هەیە كە ئێمە تا رادەیەك بێدەنگ بووین، هاتە سەر ئەوەی كە رەخنەش لەسەر كاك نەوشیروان بگیرێت بێدەنگییەك هەبوو لەناو بزوتنەوەی گۆڕاندا، من پێموایە كاك مەلا بەختیار ئەو هەلەی قۆستەوە پێیوابووە كە بزوتنەوەی گۆڕان هەر بێدەنگە، با منیش بە دڵی خۆم و بە زەوقی خۆم چیم هەیە بۆ ئەو تەئریخەی كاك نەوشیروان باسی بكەم و ئەگەر شێواویشی تێدا بێ، ئەگەر ئەمە فیتێكی سیاسی یان پاڵپشتی و پرۆژەیەكی سیاسی لە پشتەوە نەبێت مێژووەكە دەنوسێت و بەشی زۆری شێوێندراوە و كاك نەوشیروانیش لە ژیاندا نەماوە، بەڵام دۆكۆمێنت و زۆربەی برادەرەكان ماون.
من پێموایە كاك مەلا بەختیار خۆی تەسەوری ئەو لێشاوە بەگژداچوونەوەیەی نەدەكرد لەسەر ئاستی جەماوەری، لەسەر ئاستی رەفیقەكانی، لەسەر ئاستی نوسەرەكان، لەسەر ئاستی بزوتنەوەی گۆڕان، لەسەر ئاستی كارەكتەر و هەڵسوڕاوەكانی بزوتنەوەی گۆڕان تەسەوری ئەوەی نەدەكرد.
بۆ نمونەی ئەوانەی كە لە رووداوەكاندان، وەك كاك جەلالی شێخ كەریم و كاك فەرهادی شەهیدان خۆیان لەناو رووداوەكاندا بوون، كاك جەلال ئاگای لە ورد و درشتی گەرمیان هەیە، كاك فەرهاد ئاگای لە ورد و درشتی رووداوەكانی كوشتنی ئەو برادەرانە هەیە كە هەوڵیاندا كاك نەوشیروان و كاك فوئاد مەعسوم و ئەوان تیرۆر بكەن، ئەمانە خۆ ئێمە نە پێمان وتوون قسە بكەن و نە داوامان لێكردوون شتێك بنوسن، خۆیان هاتوون مێژووەكەیان راستكردووەتەوە، پێیان وتووە كاك مەلا بەختیار تۆ كەوتویتەتە هەڵەیەكەوە و ئەمە راستییەكانە، هەم ئەوانەی گەرمیان و هەم ئەوانەی كە فیتەكەیان هەبوو بۆ كوشتنی كاك نەوشیروان و ئەوان.
پرسیار: ئەوانەی باس لە سەردەمی گێرانەوەی ئەو بابەتە دەكەن لەلایەن مەلا بەختیارەوە هۆكارەكەی بۆ ئەوە دەگەڕێننەوە كە دوای ئەوەی دواین كۆنگرەی یەكێتی نیشتمانی كوردستان بەمشێوەیە كۆتایی پێهات، كاك مەلا بەختیار بووەتە ئەندامی ئەنجومەنی بەرژەوەندی و سیاسی ئەو حیزبە، دەسەڵاتەكانی لەدەستدەدات، ئەمە هۆكاری ئەوەیە كە بێت بە ورد و درشتی رابردوو و مێژووی یەكێتی نیشتمانی كوردستاندا بچێتەوە، بۆچوونی ئێوە چییە؟
شەماڵ عەبدولوەفا: ئەو ئەنجومەنە من پێموایە هیچ دەسەڵاتێكی سیاسییان نییە، هیچ دەسەڵاتێكیان نییە لە بڕیاری سیاسی یەكێتی نیشتمانی كوردستاندا، چونكە دوو هاوسەرۆك و مەكتەبی سیاسی و سەركردایەتییەكەیان هەڵبژێردراوە، ئەم ئەنجومەنە دانراون خۆشیان هەست بە گۆشەگیرییان دەكەن، هەست بەوە دەكەن كە وەلانراون، لە قسەكانیشیدا پێش ئەوەی كتێبەكەی دەربچێت كاك مەلا بەختیار بە راشكاوانە دەڵێت كە ئەو سیاسەتەی ئێستا ئەوان دەیكەن سیاسەتێكی گونجاو نییە، ئێمە ئەو سیاسەتەی كردمان لەگەڵ پارتی و لە هەرێمدا سیاسەتێكی سەركەوتوو بوو و نەتیجەكەی ئەمەیە، بەڵام ساڵێكی تر ئەتانبینینەوە كە ئەو سیاسەتەی ئێستا ئێوە ئاراستەی دەكەن بەرامبەر بە پارتی و بەرامبەر بە حكومەت بە وردەكارییەكانەوە فەشەل دەهێنن.
وازحە كاك مەلا بەختیار و ئەوانەی تر هیچیان لە كۆنگرە هەڵنەبژێردراون، دانراون و ئەنجومەنێكیان دروستكردووە كە ئەنجومەنێكی بێدەسەڵاتە و هیچ نەخشێكی نییە لەسەر سیاسەتەكە.
پرسیار: بەڵام ئەمانە چ كاریگەرییەكیان هەیە لەسەر نوسینەوەی ئەم كتێبە؟
شەماڵ عەبدولوەفا: من پێموایە كاریگەری دەبێت، دوور و نزیك كاریگەری هەیە بەهۆی ئەو رووداوانەی ساڵی پێشوو كە روویداوە لەسەر مەسەلەی وەلاخستنیشان و دوركەوتنەوەیان لە دەسەڵات، هیچ ژمارە و هینێكیان نەماوە بۆیە كاریگەری هەیە لەسەر ئەم نوسینەوەیە.
پرسیار: كەواتە بە هەمان شێوە پرسیارێكی تر بكەین، ئەگەر ئێستا بە هەمان شێوە بەرێز مەلا بەختیار ئەندامی مەكتەبی سیاسی یەكێتی نیشتمانی كوردستان بوایە، ئەم كتێبەی دەنوسی بەم زمانە؟
شەماڵ عەبدولوەفا: پێموانییە بینوسیایە، ئێستا هیچ پۆست و مەسئولیاتێكی نییە، ئەم كتێبە كتێبێكی زۆر باشە كە كاك مەلا بەختیاری پێ بێتەوە بەرباس، هەر لە رووی سیاسی و لەرووی رۆژنامەوانی و لەرووی فیكر و داڕشتنەوە لەوانەیە وا بیری كردبێتەوە كە ئەم كتێبە بیكاتەوە بە ژمارە، بەڵام پێموایە ئەو تەقدیرەی غەڵەتە.
پرسیار: وەڵامدانەوەكان شاهیدی یان هەڵسەنگاندنێكن بۆ ئەوەی كە لێكەوتەكان و پاشخانەكانی ئەم كتێبە چی بن؟
شەماڵ عەبدولوەفا: من پێموایە وەڵامی تریشی زۆر بەدوادا دێت، دۆكۆمێنتی تر زۆر دەخرێتەڕوو، كاك نەوشیروان بیرەوەرییەكانی لە چەند بڕگەیەكدا نوسیوە، بەڵام هەندێك شتی زۆری غائیبە، بە چەند هۆیەكەوە غائیبە لەبەر ئەوەی پێویستی نەكردووە ئەو بیرەوەرییانەی تەقریبەن 150 لاپەڕەیەكە لە بەرگی سێیەمدا (خولانەوە لەناو بازنە) ئەوە بڵاومان نەكردووەتەوە لەبەر هەندێك هۆی سیاسی و ئەوانە كە پێویستی نەكردووە ئێمە ببینە هۆكاری شڵەژانی ئەو قۆناغە، یان هەلومەرجی سیاسی كوردستان، زۆر بەرپرسانە سەیری ئەو بیرەوەرییانەمان كردووە، ئێمە وەك ئەرشیفی نەوشیروان مستەفا وا بۆ سێ ساڵ دەچێت ئیشێكی زۆرمان كردووە لەسەر ئەوەی كە كاك نەوشیروان وەكو خۆی ئەرشیف بكەین، هەر لە گەنجێتییەوە تا مردنی، لەو چوارچێوەیەدا مقابەلەی زیاتر لە 100 كەسی زۆر دیاری كوردستان و دەرەوە و عێراق و ئێران و توركیا كردووە لەبارەی تەقیمیان بۆ نەوشیروان مستەفا كە وەك دۆكۆمێنت باسی كاك نەوشیروان دەكەن و هەڵیدەسەنگێنن لەرووی ئیجابی و سلبییەوە، ئەوانەش دەبنە شاهید بۆ هەندێك لە وەڵامەكانی كاك مەلا بەختیار.
پرسیار: یەكێك لەو شتانەی جێگەی سەرنجە بریتییە لەوەی كە كاك مەلا بەختیار لە كتێبەكەیدا ئاماژە بە چەند جیابوونەوەیەك لە یەكێتی دەكات، لەنێوانیاندا دروستبوونی ئاڵای شۆڕش و بزوتنەوەی گۆڕان و هاوپەیمانێتییەكەی كاك بەرهەم، ئەمانە هەمووی بە یەك چاو سەیر دەكات بەڵام لەناو هەموویاندا ئاماژەیەكی وردتر لەسەر ئەوە دەكات كە جیابوونەوەی ئاڵای شۆڕش جیاوازبووە لەبەرئەوەی پەلامار دراون، دەیەوێت ئەوە بڵێت كە لەوێ مەلا بەختیار سەرپەرشتی جیابوونەوەكە دەكات بۆیە پەلامار دەدرێن و نەوشیروان مستەفا لەبەرەی پەلاماردەردایە، بەڵام كە نەوشیروان مستەفا خۆی جیادەبێتەوە مەلا بەختیار لەو بەرەیەدایە كە پەلامار نادات، خوێندنەوەی ئێوە بۆ ئەمە چییە؟
شەماڵ عەبدولوەفا: لەرووی هەڵسەنگاندنی رووداوەكان لە كات و شوێنەكاندا، ئەگەر بەراوردیان بكەین من ئاوا سەیری دەكەم، ساڵی 1975 كۆمەڵە گورزێكی گەورەی بەردەكەوێت، زۆرینەی كادرە ئەساسی و كاریگەرەكانیان بە سەركردایەتیشیانەوە لەلایەن بەعسەوە دەگیرێن، دواتر ساڵی 1979 كارەساتی هەكاری كە پارتی دەیكات بە فیتی ئێران و توركیا و عێراق، دوای ئەوە لە بزوتنەوەی سۆسیالیست و حسك و ئەوانە جیادەبنەوە، ئەوانە تا رادەیەك ئاسین یەكێكیان پارتی دەیكات و یەكێكیشیان كۆمەڵێك كەس جیادەبنەوە، بەڵام كە دەگاتە ساڵی 1982 و ئاڵای شۆڕش، ئاڵای شۆڕش تەنزیمێك بووە لەناو تەنزیمدا نەك جیابوونەوە، كنەی كردووە و دروستبووە و خۆی بەهێزكردووە، دوایی دێت ئینشیقاق دەكات ئەو كاتەی كورد پێویستی بە چەك بوو ئەگەر دوو چەكی هەبوبێت چەكێكی جیابووەتەوە لێی، ئێ ئەمە ئیجرائاتەكەی بەرامبەری چییە، دوای ئەوەش ئەو حیوارانەی دروستبوون لە مەسەلەی تەكەتولی سجن و هەرێمەكان و دەوری كاك نەوشیروان و مام جەلال لەو پرۆسەیەدا، چەند تەكەتولێك دروستبووە و ئەو حیزبەش لەناو حیزبەكەدا دروستبووە، ئەمە سێ تەقیمی زۆر زۆر جیاوازە.
ساڵی 1992 كاك نەوشیروان لە كۆنگرەدا كە كۆنگرە زۆر كێشمەكێشم و خیلافاتی لەسەر بوو، پرۆژەیەكی هەبوو و پرۆژەكە نەتیجەی نەبوو، بە شێوەیەك لە شێوەكان هەڵبژاردنێكی زۆر خراپ كرا، چوار لە ئەو كەسانەی پێشتر سەركردایەتی بوون جگە لە دانەیەكیان كە سەركردایەتی نەبوو، دەرچوونەوە و ئیتر هەموو مەكتەبی سیاسی بەو هەموو كەڵەپیاوەی ئەو سەردەمەی پێش راپەڕین دەرنەچوون، كاك نەوشیروان كۆنگرەی بەجێهێشت، چووم بۆلای وتم كاك نەوشیروان بۆ كۆنگرە بەجێدەهێڵیت، وتی وەڵایی من لەگەڵ مەجموعەیەك برادەردا ئیش ناكەم، ئێمە لەسەر هەموو شتێك رێككەوتبووین بەڵام نەتیجەی هەڵبژاردنەكە ئاوا كەوتەوە، وتم بۆ واز لە یەكێتی ناهێنیت، وتی ناتوانم واز لە یەكێتی بهێنم لەبەرئەوەی كورد لە خەتەردایە ئەگەر واز لە یەكێتی بهێنم یەكێتی لاواز دەبێت و بۆ كورد خراپە.
رۆژان رۆیشت و ساڵ هات، ساڵی 2008 بوو چومە لای كاك نەوشیروان بۆ مەوزوعێك پێیوتم: ئێستا كاتی ئەوە هاتووە من واز لە یەكێتی بهێنم.
وتی پرسیارەكەی 1992 لەبیرە، وتم بەڵێ
وتی ئێستا كورد لە خەتەر دەرچووە، بەعس نەماوە، دەستور زۆرینەی مافەكانی كوردی تێدا بەرجەستە بووە، ئێستا زۆر ئاساییە یەكێتی ببێ بە 10 لەتەوە، پارتی ببێ بە 10 لەتەوە، بەلای منەوە حاڵەتێكی تەبیعییە.
بەبێ هێز، بەبێ چەك، بەبێ خوێن، هێزێكی مەدەنی ئاشتییانەی دروستكرد و زۆر تەبیعییە.
پرسیار: ئەمە پێی دەوترێت جیابوونەوە، یاخود هاتنە دەرەوەیەكی ئاسایی و پاشان دروستكردنی هێزێكی تر؟
شەماڵ عەبدولوەفا: وازی لە بەرپرسیارێتی هێناوە، هاتووەتە دەرەوە، پرۆژەیەكی میدیایی داناوە، دوایی لیستێكی هەبووە لە هەڵبژاردندا، خۆ كاك دكتۆر بەرهەمیش هەمان شتی كردووە، دوای ئەوەی مفاوەزاتێكی زۆر هەبووە لەناو یەكێتیدا و رێكنەكەوتوون، هاتووەتە دەرەوە و لیستێكی بۆخۆی دروستكردووە، نەك دروستكردنی رێكخستن لەناو رێكخستندا، ئەمە دوو حاڵەتی زۆر جیاواز و دوو خوێندنەوەی زۆر جیاوازن لە دوو مێژووی زۆر جیاوازدا لە دوو كات و دوو شوێنی زۆر جیاوازدا كە ئاسمان و رێسمانیان فەرقە جیابوونەوەی كاك نەوشیروان لە یەكێتی و جیابوونەوەی ئاڵای شۆڕش لە كۆمەڵە.
پرسیار: لە كتێبەكەدا كاك نەوشیروان بە پیاوێكی رووخاو و بێ ورە ناودەبات، وەڵامی بەرێزت؟
شەماڵ عەبدولوەفا: ئەوە بێویژدانییە، كاك نەوشیروان تۆفانێك بوو لە ورە، من تەئریخی 1988 تا 1991ت بۆ دەخوێنمەوە، كاتێك ئەنفال دەكرێت كاك نەوشیروان كوردستان بەجێناهێڵێت، ماوەیەكی زۆر زۆر لەسەر سنوور دەمێنێتەوە، لەو كاتەدا كە گوند نەماوە، پێشمەرگە دابەشی 3 بووە، هیچ پەنایەكیان نییە، شەهید و بریندارێكی زۆر زۆر هەیە كاك نەوشیروان دێت ئەمە بینا دەكاتەوە.
كاك نەوشیروان بە بەرنامە هێزی پێشمەرگەی دابەشكردەوە، هەندێكی ناردەوە رەتڵەكان و هەندێكی ناردە ئێران و هەندێكیشی بۆ خوێندن ناردە ئەوروپا، دواتر هات رەتڵەكانی گەرمیان، سۆفی قوربانی، پیرەمەگرون دروستدەكات، هەرچەندە پارتیزانەكانی پیرەمەگرون ژمارەیان كەمبوو، بەڵام پێش راپەڕین بوون بە 86 پێشمەرگە.
ئەوە رێكخراوی سلێمانی، هەم رەتڵەكانی گەرمیان، هەم رەتڵەكانی كەركوك، هەم رەتڵەكانی پیرەمەگرون بۆ ماوەی نزیكەی 3 ساڵ دوای ئەنفال پێكەوە ژیاوین.
بۆ نمونە، ماوەیەكی زۆر رەتڵەكەی گەرمیانمان لێ ون بوو، پەیوەندیمان نەما، زۆربەیان تووشی نەخۆشی كەمخۆراكی بوون، یانی ئەم رەتڵانە كە دروستكراون كێ دروستیكردوون، بەقسەی كێ هاتوونەتە خوارەوە، كە كاك مەلا بەختیار ئاگای لە هیچی نەبووە، كاك نەوشیروان بەرنامەی ئەمەی بۆ داناون، پەیوەندی رێكخراوی سلێمانی لەگەڵ ناوەندی كۆمەڵە و یەكێتی كاك نەوشیروان رێكیخستووە، لەرێگەی كۆمەڵەی دیموكراتی ئێرانەوە لەرێگەی هەندێك سەرۆك عەشیرەتی بە مەوقیفەوە، كاك نەوشیروان ئاخر ئەمەل دەیوت ئەگەر ئەمانە هەمووی بچڕان لێمان، لە هەموو كەرتێكی رێكخراوی سلێمانیدا، چەند كەرتتان هەیە دەبێ یەك زەلامم بۆ بنێرن بە ناونیشانی تەواوەوە بۆ ئەوەی لەرێگەی ئەو كارەكتەرانەوە كە جێگەی گومان نابن پەیوەندیتان پێوە بكەین.
پەیوەندییەكی دیكەمان هەبوو لەرێگەی دەنگی گەلی كوردستانەوە، دیارە دەنگی گەلی كوردستان نیوەڕوان دەكرا، سەعات 12 یان 1 نیوەڕۆ، ئێمە شەو بەرنامەیەكمان هەبوو سەعات دووی شەو كە كەس شكی تێنەدەكرد، بە ژمارە تەعمیمان بۆ دەهات، كلیل و قفڵ بە ژمارە بۆمان دەخوێندرایەوە، لە رێكخراوی سلێمانی دەكرایەوە بە پیت و بە پەخشنامە، كاك نەوشیروان ئەم پیاوە بوو، كاك نەوشیروان هەموو گیانی ورە بوو.
یاخود نامەیەك دەنوسێت بۆ كاك مستەفا سەید قادر و شەهید جەبار مەلا رەشید، دەڵێت دەبێت شێوە خەباتی پێشمەرگەكانت بگۆڕیت، وەكرم بۆ دروستبكرێت لە سێ شوێن، لەگەڵ كاك ملازم عومەردا باسی ئەوە دەكات، ملازم عومەر زۆر پێی خراپ دەبێت دەڵێت ئەگەر تۆ بڕۆیت و لەبەرچاوی پێشمەرگە كەس نەمێنێت پێشمەرگە هەمووی دەڕوخێت، كاك نەوشیروان بەتەما بوو رەتڵ لە سلێمانی و هەولێر و بەغداد بۆ دروستبكرێت، دەیوت شەڕەكان دەبێت بخەینە ناو شارەكانەوە.
كاك نەوشیروان 3 تەعمیمی بۆ ناردین، تەعمیمەكان هەندێكجار بەناوی سلێمانی و هەندێكجار بەناوی پیرەمەگرونەوە دەینارد و ئێمەش بەناوی شەپۆل لە رێكخراوی سلێمانی جوابمان دەدایەوە، لە یەكێكیاندا دەڵێت خۆتان ئامادەبكەن بۆ راپەڕین، ئاخر ئەگەر پیاوێك رووخابێت ناڵێت خۆتان ئامادە بكەن بۆ راپەڕین.
دەڵێت ئەمانە بكەن، چۆن پەیوەندی رێكبخەن، چۆن پەیوەندی بكەن بە سەرۆك جاشەكان، چۆن پەیوەندی بكەن بە حیزبەكان بۆ راپەڕین.
بانكەكان دەبێت بپارێزن، تاپۆ دەبێت بپارێزن، شارەوانی و دامودەزگاكانی حكومەت بپارێزن، ئەمە زۆر زەرورە چونكە پەیوەندی بە ژیانی خەڵكەوە هەیە.
لەبارەی پاشماوەی بەعس پێیوتین بیر نەكەنەوە لە ئەساس و سەیارە و كەمالیات، یەكەم چەك بێنن، دووەم كۆمیتەكان بپارێزن، بەڵگەنامەكان بپارێزن، ئەمە تەئریخی كاك نەوشیروانە، ئەم پیاوە شاخێك بوو لە ورە، بە هیچ شتێك نەدەڕووخا.
دوایی "سرك"ی دروستكرد، بە تەنسیق لەگەڵ پێشمەرگە كۆنەكاندا و هەموو رەتڵەكانی دابەشكرد بەسەر هەموو كوردستاندا، دواتر تێهەڵكێش رێكخراو و رەندامەكانی كۆمەڵە.
دیاربوو ئێمە وەك كۆمەڵە مابوینەوە بە ژمارە كەم بوین بەڵام بە نەوعیەت زۆر بەقوەت بووین، ئیختیاریان خرایە بەردەم كە تێكەڵاوی سرك بن، هەندێك لەوانە خۆیان ناونوس كرد، ئێمە چەند مەفرەزەیەكمان دروستكرد، بۆ نمونە كەرتەكەی من كەرتی شەهید ئارام توانیمان پێنج شەش مەفرەزە دروستبكەین و سلێمانیمان دابەشكرد، وە هێزی پێشمەرگە زۆر نزیك بوبوەوە لە سلێمانی لە هەموو شوێنەكانەوە لە بازیانەوە لە پیرەمەگرونەوە لە گەرمیانەوە لە شارباژێرەوە، ئەمانە هەمووی پلانی كاك نەوشیروانە ئەمەی كە من دەیڵێم هیچی بێ دۆكۆمێنت نییە.
پرسیار: لەناو كتێبەكەدا بە دەق دەڵێت، كاك نەوشیروان مستەفا كە گۆڕانی دروستكرد، ناسنامەی كوردستانی پێنەبەخشی، زیاتر بەلای عێراق و هێزە عێراقییەكاندا دایشكاند، وەڵامی ئێوە چییە؟
لە پەراوێزیشدا دەڵێت لە سەرۆكی حزبێكی عێراقییەوە دوو ملیۆن دۆلاری بۆ نێردراوە و ئەو كەسەش دەناسم كە پارەكەی بۆ هێناوە
شەماڵ عەبدولوەفا: وەڵا من قسە لەسەر ئەمە ناكەم، ئەمە زۆر قسەیەكی سەیرە.
رۆژێكیان دەچووم بۆ دهۆك، زوو هاتبووم و كاك نەویروانیش هەر بە تەبیعەتی خۆی زوو دەهات، وتی وەرە سەرەوە با بچین دوو قسە بكەین، چووم وتی دەنگوباس چییە؟، وتم وەڵا كاك نەوشیروان خەڵك دەترسێت، وتی لە چی دەترسن.
وتم تۆ سازش بكەیت، وتی من ریشم سپی بووە و تەمەنیشم چووەتە سەروو 70 ساڵ، سازشم بۆ دەوربەر و ئەملا و ئەولا و ئەوسەر نەكردووە، بۆ سوننە و شیعەش نەكردووە، بۆ مام جەلالی 50 ساڵ رەفیقیشم نەكردووە، لەبەرئەوە بە خەڵك بڵێن مەترسن مەگەر مردن سازشم پێبكات.
پرسیار: سازش لە چی؟
شەماڵ عەبدولوەفا: سازش لە قەناعەتی خۆی.
پرسیار: ئەم گومانە یان ئەم ترسە لەچییەوە سەریهەڵدا لای خەڵك؟
شەماڵ عەبدولوەفا: تازە گۆڕان چووبووە حكومەت، خەڵك دەترسا كاك نەوشیروان لە پرەنسیپەكانی خۆی تانزول بكات، كاك نەوشیروان بە سەربەرزییەوە مرد، هەموو كەسیش شاهیدە تەئریخ و كلتورەكەشی شاهیدە، كاك نەوشیروان دەیتوانی كەسیش نەزانێت و سەر دانەوێنێت و پارەی باشیش پەیدا بكات، پێویستی بە دوو ملیۆن نەبووە، لەناو یەكێتیدا شەخسی دووەم بووە، ئەو تەراتێنەی ئێستا لەناو یەكێتیدا دەكرێت كاك نەوشیروان دەیتوانی زۆر باشتر بیكات و یەكێك بێت لە هەرە دەوڵەمەندە گەورەكانی وڵات.
كاك نەوشیروان ئاخر قۆناغی ژیانی دوای راپەڕین دەستپێدەكات كە شەڕی فەزیلە دەكات، كە لە یەكێتیدا بۆی ناكرێت شەڕی فەزیلە، دەیەوێت گۆڕان بكاتە كەرەستەی تەرجومەی روئیای فەلسەفی خۆی كە فەزیلەیە، دەستیشی پێكردووە.
پرسیار: ئەم چاكەكاری یان فەزیلەیەی ئاماژەی پێدەكەیت، بۆ عێراق بوو یاخود بۆ كوردستان بوو؟
شەماڵ عەبدولوەفا: كاك نەوشیروان پیاوێكی نیشتمانییە، ناتوانی بڵێی پیاوێكی موجەرەدی چەپە، چونكە بڕوای بە چەپایەتی نەمابوو لە ساڵی 1981ەوە، ئەو قەناعەتەی كە لە ئەوروپا ئەو ماوەیە ژیابوو، دوای ئەوە پیاوێكی موجەرەدی قەومیش نییە، هیچكات بیری لەو قەومیەتە موجەرەدە ناشرینە نەكردووەتەوە كە خەڵك سەیری دەكات، كاك نەوشیروان پیاوێكی نیشتمانییە، لە پرۆسەكەشیدا هەمووی دیارە، هەمووی وازحە.