ئایا پۆتین لێهاتووە، یا سیاسیەكی بەختدار، یاخود دوژمنێكی بچكۆلە؟‌

ئه‌رسه‌لان تۆفیق

ژورێكی گەورە كە تیشكی خۆرەكە لە پەنجەرەگەورەكانیەوە داهاتە ناوی جمەی دەهات، لە كۆی 45 قوتابی زانكۆی –فۆلگۆگراد- كچ تەنها یەكێكیات كوڕ بوو، هەموو یان سەرقاڵی دوگمەی مۆبایلەكانیان بوون و هەیان بوو بەسرتەو قسەیان دەكردو هەشیان بوو هۆسەی نابوویەوە، بوتڵە خاڵیەكانی ساردییە وزە بەخشەكانی لەملاولایانەوە بە هەموو شوێنێكدا بڵاوببویەوە، ڤیكتۆر مینین لەو دۆخە بە ئاگای هێنام و چاودێریمان دەكردن" وادەردەكەوت هەموویان نوقمی ناوشاشەی مۆبایلەكانیان بوون، بەڵام جەنگەكە لەگەرمەیدا بوو.

 

ئەو خوێندكارانە لە حەوت گروپ پێكهاتبوون كە لە زانكۆكانی سەرانسەری روسیاوە هاتبوون، بۆ ئەوە هاتبوون فریای نیوەی پێبڕكێی –هاك- بكەون كە نزیكەی هەشت كاتژمێری دەخایاند، دەیانەویست لەو رێگەیەوە چەند كێشەیەكی تاوانكاریی چارەسەر بكەن كە بە دۆزینەوی سەرچاوەی ئەو ڤایرۆسانە دەستی پێدەكرد كە بریتی بوو لە كورتە نامەیەكی هاوپێچی وێنەیەك، (مینین) سەرپەرشتی پێشبڕكێكەی دەكرد كە ناوی لێنرابوو –ئاڵاكە بگرە دەست- و لەلایەن رێكخراوەكەی خۆیەوە ئامادەكرابوو، بە هاوكاری لەگەڵ ئەفسەرانی ئاسایشی ئەلیكترۆنی  كە  پێی دەگوترێت –ARSIB- . پێشبڕكێی –ئاڵاكە بگرەدەست- لە هەموو قوتابخانە و زانكۆكانی روسیادا ئەنجام دەدرا، هەروەها ماراسۆنی (هاكسۆن) لە مانگی نیسان دا ئەنجام دەدرا بۆ ئەوەی بتوانرێت لەبەردەم هێرشی هاككەرەكاندا بوەستیتەوە كە لەلایەن گروپەكانی ترەوە ئەنجام دەدرێت، لەو پێشبڕكێیەدا سەدان قوتابی و خوێندكاری شارەزا لە بواری هاككردن دا بەشداری تێدا دەكەن..

مینین دەیگوت: من لە هەژدە ساڵیمەوە پسپۆڕیم وەرگرتووە لە بواری ئاسایشی زانیاریدا، تا ئەو كاتەی پەیوەندیم كردووە لە سوپاوە لە ساڵی 1982، دوایی بەرەو گەلەریەكە دابەزین بۆ ئەوەی بیرو هۆشی گەنجەكان پەرت نەكەین، ئەو نەیگوت لە سوپادا لە چی بەشێكدا كاری كردووە، كاتێك لە هۆكارەكەیم پرسی ئەو بە پێكەنینێكی سادەوە گوتی: ئەو كاتە سەرقاڵی كارێكی نهێنی بووم، گومانت وایە لەو كاتەوە تا ئێستە هیچ لەدۆخەكە گۆڕاوە؟ دواتر ئەو شتانە بە رۆژنامەنوسێك دەڵێم.

دوای ئەوەی لە (مینین)لە كاری سەربازی تەواودەبێت، پەیوەندی دەكات بە دەزگای هەواڵگری روسیاوە(ك-ج-ب)، كاتێك یەكێتی سۆڤیەت هەرەسی هێنا، بۆ كاركردن چوەتە بەشی زانیاری و چاودێری لە حكومەتی روسیا، ساڵی 2010 دوای ئەوەی دەست لەكار دەكێشێتەوە، دەچێتە بواری كەرتی تایبەت و دەست دەكات بە دروستكردنی كۆمپانیای (ARSIB) كە پەیوەندی بەهێزی هەیە لەگەڵ وەزارەتی بەرگری روسیاو دەزگای ئاسایشی فیدراڵی  و وەزارەتی ناوخۆ دا.
پێبڕكێكانی (مینین) پلانێكە بۆ دروستكردنی نەوەی داهاتوو، لە رێگەی –گەیاندنی زانیاریە كەڵەكە بووەكان-ەوە بۆ منداڵان، وەك خۆی دەڵێت: كۆمپانیا تەكنۆلۆژیەكانی روسیا وەك رەفتاری ئاسایی خۆیان بەدوای كەسانی بەتواناو خاوەن بەهرەدا دەگەڕێن.

كاتێك پێشبڕكێی (ئاڵاكە بەدەستەوە بگرە)وەستا، بۆ ئەوەی نانی نیوەڕۆ بخورێت، من و مینین دوركەوتینەوە، لە دەرەوە زریانێكی توند بوو،زانكۆكە پێكهاتووە لە چەند بینایەكی سپی زۆر درەوشاوە، دەكەوێتە سەر تەپۆڵكەیەك كە بەسەر شارەكەو دەریا پڕ لە شەپۆلەكەدا دەڕوانێت، ئەو روبارە ئەوەی دەهێنایەوە یاد كە رۆژێك لە رۆژان سووری دەكردەوە لە خوێن دا، ئەو تەتەپۆڵكەیەش هەمووی مەتەرێز و سەربازگە بوو هەر لایەك دەچوویت پارچە ئێسكی مرۆڤت دەبینی، رۆژانێك ستالینگراد، شارێك بوو بە شەڕی سەرشەقام بەناوبانگ بوو لە نێوان ساڵانی (1942-1943)و یەك ملیۆن كەسی تێدا كوژران، لەو شەڕانەدا كە ئەڵمانەكان تیایدا دۆڕان، جەنگ هەموو شارەكەی گرتبوەوە، ئەمڕۆ لە شارێك دەچێت پڕ لە تەلیسم دەچێـت.

مینین لە منی پرسی: پێشتر تۆ سەردانی (مامایف كورگان)ت كردووە، لەو كاتەدا دەستی بۆ بۆ تەپۆڵكەیەكی تر رادەكێشا، كە شەڕی زۆری تێدا كرابوو، بەجۆرێك بوو كە شێوەی گشتی تەپۆڵكەكەی گۆڕیبوو، لە ئێستەدا پەیكەرێكی لەسەر دانراوە بەناوی(دایكە نیشتیمانی بانگ دەكات)، كە درێژییەكەی 170 پێیە وبە كۆنكرێت دروستكراوە، پەیكەرەكە هی ژنێكە شمشێرێكی بەرز كردوەتەوەو داوا لە دانیشتوانی شوێنەكە دەكات بچنە بەرەكانی جەنگ، هەر لەو شوێنەدا مارشاڵی ئەڵمانی –فریدیك باولوس-دەستگیر كراوە، مینین بەجۆرێك لە شانازییەوە سەیری خۆری دەكرد و دەیگوت: (ئەوەی كە گرنگە ئەوەیە منداڵە بچووكەكان فێری ئەوە بكرێن كە چۆن بەرگری لە نیشتیمانەكەیان بكەن).

كاتێك چووینە كافتریایەك وام هەست دەكرد كە بەشێك لە مێژووی سۆڤیەتی تێدایە، لەوێدا كۆمەڵە ژنێكی تەمەن مام ناوەند هەبوون كە بێتاقەتی بە روخساریانەوە دیار بوو، تەوقەی قژیان دابوو لەسەریان، هەندێك خواردنی سووكیان بەسەر مێزەكاندا دابەش دەكرد، ئەگەر دیمەنی ئەو قوتابیانە نەبوایە كە سەریان بەسەر مۆبایلە زیرەكەكانیانەوە بوو، ئەوا زۆر ناڕەحەت دەبوو كە باوەڕمان وابێت ئێمە لەسەدەی بیست و یەكەمدا بین، من لەسەر مێزێك دانیشتم كە تیمی –استراحان-ی لێبوو، پێم گوتن من پێشتر سەردانی شارەكەی ئەوانم كردووە، شارێكە رۆمانسیی كۆنەو دەكەوێتە سەر كەنارەكانی دەریای قەزوین.

خوێندكارەكان پێكەنینێكی گاڵتە ئامێزیان بەڕوومدا كرد، یەكێك لەو قوتابیانەی كە لە قۆناغی سێیەمدا بوو، ناوی ئەنتون بوو گوتی :ئێمە ئەمانەوێت بڕۆین. سێرجی هاوڕێیان گوتی: هیچ شتێك نیە لێرە ئەنجامی بدەین.. ئێمە كارێكی باشمان كرد، وەهمێكی وامان دروستكرد كە پۆتین دەسەڵاتی بەسەر هەموو شتێكی روسیادا دەشكێت، ئەوەی جێگەی پێگەنینە ئەو پیاهەڵدان و رەخنانەیە كە ئەمەریكیەكان دەیكەن.

ئەنتون ئاواتی ئەوەبوو كە مینین یارمەتی بدات بۆ ئەوەی دەستی بگەیەنێت بە دەزگای هەواڵگری دەوڵەت، ئەو بە منی گوت: دەزگایەكە پێگەی خۆی هەیە، مووچەی باشیان هەیە، ئیشكردن لەوێ زۆر خۆشە، ئەگەر لەوێ وەربگیرێی مانگانە (50)هەزار رۆبڵ (كەمتر لە 900)دۆلار وەردەگریت، ئەوەش واتە دوو بەرامبەری مووچە لە –استراخان- منیش گوتم ئەوە چی ئامانجێكی نەتەوەییە؟ ئەنتون قسەكەی پێبڕیم و گوتی: نە نە،من گرنگی بەو حكومەتە دەدەم كە كاری لەگەڵ دەكەم، ئەگەر فەیلەقێكی فەرەنسی بانگ بكات ئیشی بۆ دەكەم، منیش لێم پرسی: باشە قسەیەكی ئاوەها سوكایەتی نیە بۆ پیرۆزیەكانی شوێنێكی وەك –فۆلگۆگۆاد-؟

سێرجی دەیگوت ئەو هەستە نیشتیمانییەی ئەمڕۆ لە روسیادا پەرەی پێدەدرێت و پەروەردەی لەسەر دەكرێت بۆش و بێ ناوەرۆكە، ناڕاستە، ئەو زۆر نیگەران بوو لەو بەندوباوانەی خرابوونە سەر هێڵەكانی ئینتەرنێت لە دوای خۆپیشاندانەكانی 2011-2012 كە پشتیوانییان لە دیموكراسەیت دەكرد، هەروەها بێتاقەت بوو لە چاودێری كردنی ئینتەرنێت لە لایەن حكومەتەوە، ئەو پێی وابوو كارێكی نادەستووری و نایاساییە، درێژەی بەقسەكانی دەدات:ئەگەر سەرجێكی رێگاوبان و شارەكان و چۆنیەتی ژیانی خەڵكی ئەم وڵاتە بدەیت ئەو پرسیارەت بۆ دروست دەبێت، باشە ئەوە ژیانی خەڵكە ئەو ملیۆنەها رۆبڵە چییە كە سەرف دەكرێت لە كۆكردنەوەو تۆماركردنی زانیاری لەسەر كەسەكان؟ 
یەكێك لە هاوڕێكانی كە هێشتا چاوی لەسەر شاشەی مۆبایلەكەی بوو گوتی: سێرجی زیندانیت دەكەن.
سێرجی وەڵامی دایەوە: تۆ هەر گوێ بگرە.

ساڵێ‌ رابووردوو هاككەرەكانی رووسیا ناوبانگی ئەفسانەییان لە ئەمەریكادا بەدەست هێنا، بە پێی هەڵسەنگاندنەكانی دەزگای هەواڵگری ئەمەریكاو بەدواداچوونە میدیاییەكان، ئەوان بەرپرس بوون لە هاككردنی فەرمانبەرانی لیژنەكانی دیموكراسەتی نیشتیمانی، لیژنەی هەڵمەتی پەراەمانی سەر بە حیزبی دیموكراتیەكان، كاتێك زانیاریەكانیان بڵاوكردەوە بابەتەكان چوونە ریزی ئەو زانیاریانەی كە –ویكیلیكس- بڵاوی كردنەوەو كاریگەری تێكشكێنەری بەهێزیان هەبوو.
بە پشتیوانی و دەست لە پشت دانی ڤلادیمێرپۆتین، ژێرخانی هەڵبژاردنەكانی زۆر شوێنی وڵاتە یەكگرتوەكانیان هاك كرد، ئەوان لەو رێگایانەوە پڕوپاگەندەی سەرنج راكێشیان بڵاودەكردەوە كە كاریگەری دەبوو لەسەر جیابوونەوەو دەبووە بابەتی كێشە لەسەری نێو فەیس بووك، سوتەمەنی دەكرد بە ئاگری لە شۆڕشی رۆشنبیری ئەمەریكی دا.
زۆرینەی خەڵكی روسیا ئاگایان لەم چیرۆكە بەهێز و رێكخراوە نیە، كە یەكێكی زۆر شارەزاو بەتوانای روسیەوە ئەنجام دەدرێـت كە توانای پلان و جێبەجێكردنی بەهێزی هەیە، لەكاتێكدا كە خودی پرۆسەكە زۆر ئاڵۆز و سەختە.

جلیب بافلوفسكی-راوێژكاری سیاسی پۆتین لە هەڵبژاردەنەكانی سەرۆكایەتی ئەمەریكای 2000- و راوێژكاری بەرجەستەی كرملینە تا ساڵی 2011،كاتێك لەبارەە رۆڵی پۆتینەوە بەسادەیی لێم پرسی رۆڵتان چی بوو لە هەڵبژاردنی دۆناڵد ترەمپ دا، ئەو بە زەردەخەنەیەكەوە وەڵامی دامەوە: ئێمە كارێكی زۆر سەرنج راكێشمان ئەنجامدا، ئێمە لە خولی یەكەمی سەرۆكایەتی پۆتین دا گوتمان ڤلادیمیمر پۆتین دەستی گرتووە بەسەر هەموو شتێكی روسیادا، ئێستەش جێگەی پێكەنین نیە كە ئەمەریكیەكان چەند بە گەورە سەیری دەكەن و هەر بەدەوریدا دێن؟

یەكێك لەبازرگانە بەهێزەكان كە پێگەیەكی بەهێزی هەیە لە حیزبەكەی پۆتین دا-روسیای یەكگرتوو- لەكاتێكدا خەریكی خواردنەوەی كوپێك –ئیسبریسۆ-بووین لە یەكێك لە كافتریاكانی روسیادا دەیگوت: تۆ دەزانی لە روسیادا هەموو شتێك لە دۆخێكی زۆر خراپی شایانی بە زەییدایە جگە لە هاككەرەكانمان؟ روسنەفت-كۆمپانیای گەورەی بەرهەم هێنانی نەوتی دەوڵەت-كارەكانی باش نین، سیستەمی تەندروستی باش كارناكات، پرۆسەی پەروەردەمان خراپە، لەو دۆخەدا هاككەرەكانمان پەیدا بوون، جێگەی سەرنج نیە؟

هاككردنی هەڵبژاردنەكان بڕیارێكی سۆزدارانەیە، لەوكاتەدا كرملین سەرقاڵی ئەو دۆسیانەبوو كە تیشك خرابوویە سەر سامانەكەی پۆتین.بە هەمان شێوەیەی كە روسیا زیادەڕۆیی دەكرد لە حساب بۆكۆدن بۆ ئەمەریكا، بەشێوەیەك لێیان دەڕوانی كە بەڕێوەبەرێكی بەهێزی سیاسەتی نێو دەوڵەتی یە، ئەوان ترسیان لە روس رەوییەوە، ئیتر هەموو خاڵە بەهێزەكانی وەك لێهاتوویی، هێز و توانا، لاوازی توند، سەقامگیری بە شێوەیەك كە جووڵەی پێنەكرێت، بەڵام هەمیشە بە شێوەیەك لە شێوەكان لە لێواری داڕماندایە، وەك ئەمەریكیەكان كە بەردەوام دیلی ئەو مێژووەیە كە هەیەتی و بەردەوام بە دوای سێبەرەكەیەوەتی.

هەر یەكێك لەم هۆكارانە سنورەكانی مەترسی كە رووسیا هەیەتی دیاری ناكات، بەڵكو لە بری ئەوە هاوكار دەبێـت لە دروستكردنیدا، ڤلادمێرپۆتین و وڵاتەكەی، تەمەنیان هەڵكشاوەو بەرەو ژوور و بگرە لە لێژبووەنەوەدان، بەڵام ئەم ترسە لە بەرەو خواربوونەوە مەترسیەكانی لەسەر ئەمەریكا جێدەهێڵیت،كۆمەڵگەی هەواڵگری ئەمەریكیەكان، بەپێی هەڵسەنگاندنەكانی ئەو روسەكان هەر ئەوە نیە دەستێوەردانێكیان كردەوەتە نێو هەڵبژاردنەكانی ئەمەریكاو ئیتر تەواو، بەڵكو سەرلەنوێ دێنەوە، ئەوەش بە پێێ‌ گوتەكانی بەڕێوەبەری پێشووی (FBI) جیمس كومی.
ئەم هەستە دوژمنكارانەیە لەوڵاتێكدا پەرە دەگرێت كە خۆی گرفتی هەیە،  دەستەبژێرەكانیشی كەمێك ئاگایان لە سیاسەتەكانی ئەمەریكا هەیە، ئەوەش پۆتین و روسیاشی لەسەر راهاتووە ئەویش ئەوەیە: پەنابردنە بەر هێرشكردن لەكاتی لاوازیدا، هەروەها تۆڵەكردنەوە لەو سوكایەتیەی كە پێیان كراوە  و دەرباز بوون لێی بەهاكای هەرچەند بێت.

روسیا زۆر هەوڵ دەدات وەڵامی دوو پرسیاری سەرەكی بداتەوە، پرسیارێك گە زۆر جەخت لەسەر دەكرێتەوە ئەویش ئەوەیە: كرملین سەرەڕای ئەو كۆت و بەندانەی كە هەیەتی چۆن دەتوانێت گەورەترین چالاكی تێكدانی سیاسی ئەنجام بدات لەم سەردەمە نوێیەدا؟ پرسیاری دووەمیش ئەوەیە چۆن دیموكراتیەتەكەی ئەمەریكا لە دژی خۆی بەكار دەهێنرێتەوە. لەوەش گرنگرتر بۆ ئەمەریكیەكان ئەوەیە كە روسیا چە لە ژێر سەردایە؟ هەروەها ئامادەگیە چاونەترسانەكانی پۆتین بۆ ئەوەی بگاتە ئەو بەرنامانەی كە خۆی دەیەوێت تا كۆێ‌ دەڕوات و درێژە دەكێشێت؟

رۆژنامەنوس ئەندریە سۆڵداتۆف كە سەرچاوەی زۆر بەهێزی هەیە لەنێو دەزگای هەواڵگری دا، ئەو لەبارەی تەكنیەكانی (سیبرانیە –واتە دروستكردنی حكومەتی ئەلیكترۆنی بۆ كۆكۆدنەوەی زانیاری)، بە پێی قسەی ئەوشارەزایانە بێـت كە بابەبەتەكەیان لەمن گەیاند، دەڵێن: هاككردنی سیستەمی هەڵبژاردنەكانی وڵاتە یەكگرتووەكان ، بڕیارێكی سۆزدار-عاتیفی-یانە بوو، خەڵك زۆریان لەبەر ناخۆش بوو لەبەر دەركەوتنی بەڵگەنامەكانی پەنەما.
بەهاری ساڵی 2016 دەستەیەك لە رۆژنامەنووسانی نێو دەوڵەتی هەستان بە بڵاوكردنەوەی ئەو بەڵگەنامانەی كە هی كۆمپانیایەكی یاسایی پەنەمایی بوو كە تایبەتمەند بوو بەو كەسە دەوڵەمەندە بیانییانەی كە خەریكی جوڵاندنی سامانەكەیان بوون، هەندێكیان لە سەرچاوەی ناشەرعی و رێگە پێنەدراوی دوو لە وڵاتی خۆیان دەستیان كەوتبوو، دوو لە چاودێری و بە هیچ شێوەیەكیش باجیان لێنەدەدا(ئەمە لە كاتێكدا بووە كە كۆمپانیاكە ئینكاری ئەوەی كردووە كە پێشێلكاری یاسایی ئەنجام دابێت).

بەڵگەنامەكان ئەوەیان خستۆتە ڕوو، كە هاوڕێیەكی دێرینی پۆتین (سیرجی رولدوجین) ی موزیكزانی (چەلۆ) خاوەنی ئەژمارێكی بانكییە كە دوو ملیاری تێدایە، ئەو سامانە زۆر نامەعقوولە بۆ مۆزیكزانێك كە هێشتا زۆر بەناوبانگ نیە، رۆنامەنوسەكان وایان لێكدایەوە كە پێدەچێت ئەو پارەیە هی هی بانكێكی نەناسراو بێت كە نزیك بێت لە پۆتینەوە، رۆدلجین ئەو تۆمەتەی رەت كردەوە كە ئاراستەی كرابوو، بەڵام كرملین لەو دۆخە زۆر نیگەران و توڕە بوو، لەوەش توڕە بوو كە ئەو راستییە كەوتۆتە ڕوو دەركەوتووە، وتە بێژێك بەناوی پۆتینەوە-دیمتری بیسكوف- كە ژنەكەیشی تێوەگلابوو،گوتی: ئەو راپۆرتانە كاری ئەو فەرمانبەرانەی پێشووی وەزارەتی دەرەوەی ئەمەریكیە و سیخوڕەكانی دەزگای هەواڵگری ئەمەریكیە، بە ئامانجی تێكدانی بار سەقامگیری روسیا پێش لە هەڵبژاردنەكانی پەرلەمانی ئەو وڵاتە لە ئەیلوولی 2016.

 

ئەم هەنجەتە زۆر گاڵتە ئامێزبوو، بەڵام شتێكی ژیرانەی گوت: تایبەتمەندییە مادیەكانی سەركردەكانی روسیا بەئەندازەی سەركەوتنیانە لە هەڵبژاردنەكاندا، جون سیڤر بەڕێوەبەری بەشی روسیا لە دەزگای هەواڵگری ئەمەریكا دەڵێت: بەڵگەنامەكانی پەنەما لێدانی راستەوخۆبوو لە پۆتین، ئەوان وای بۆ دەچوون ئێمە كردبێتمان، سۆڵداتۆڤ كە نزیكە لە پۆتینەوە دەڵێت: وای بۆ دەچووم دەبوو بەجۆرێك لە جۆرەكان رەتیان بدرایەتەوە، بەپێی راپۆرتی سۆڵداتۆڤ ، پۆتین لە 8/4/2016 دا سەرپەرشتی كۆبوونەوەیەكی بە پەلەی ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوەیی كرد، هەموویان –جگە لە تەنها دوانیان- هەموویان كارمەندی پێشووی دەزگای هەواڵگری (ك.ج.ب) بوون، لەبەر ئەوەی كۆبوونەوەكە زۆر نهێنی و لەناكاو بوو كەس ئاگای لێ نەبوو، سۆڵداتۆڤ لەوباوەڕەدایە لەو شوێن و كاتەدا پۆتین ئاماژەی تۆڵە سەندنەوەی داوەتە ئامادە بووان.

ئامانجی سەرەكی تێكدان و دروستكردنی دڵەراوكێ بوو بۆ هیلاری كلینتۆن و زیان گەیاندن بە هەڵمەتی هەڵبژاردنەكانی ، ئەو زانیارییە بۆ ئەوە بوو كە بگوترێت دیموكراتەكان گەندەڵن وەكو روسەكان، ئەگەر لەوە زیاتریش نەگوترێت، سۆڵداتۆڤ دەڵێت: كەس باوەڕ بە ترامپ ناكات، تەنانەت با زۆر كەمیش بێت، ئەوانە زنجیرە چالاكیەكی تەكتیكی بوون، هەموو چركەیەك كارمەندەكان زیاتر ورەیان بەرز دەبوویەوە بەو هیوایەی كارەكەیان سەر بگرێت، سەركەوتنەكەش ئەوەبوو كە هەنگاوێك بچنە پێشەوە.
دیمتری ئەلبیرۆڤیتش، دامەزرێنەری كۆمپانیای –كراودسترایك- بۆ ئاسایشی زانیاری رووسی، ئەو یەكەم كەس بوو كە دەستێوەردانی روسیای دۆزییەوەو داوای لە كۆمپانیاكە كرد كە بەدواداچوون بكەن بۆ دەستێوەردان لەو كەسانەی كە خەریكی كاركردن و خزمەتگوزاری بوون لە لیژنەی نیشتیمانی دیموكراتەكان لە مانگە ئایار 2016، ئەو دەڵێت ئەوەی كە كراوە قۆستنەوەی هەل بووە، ئەوان تۆڕێكیان دروست كردبوو كە بە دوای ئەوەدا دەگەڕان سوود لە چی دەبینن.

ئەلبیروڤیتش دەڵێت: هاككەرەكانی رووس زۆر شارەزا و پیشەیین، بەڵام دەبێت ئەوەنە گەورەیان نەكەین و خۆیان لێ ببێتە هەشت پێ، یان وا بزانن هەموو شتێكیان بووێت دەتوانن هاكی بكەن، ئەوان ئۆكرانیایان تاقی كردەوەو سەركەوتوو نەبوون، هەروەها سەركەوتوو نەبوون لە هەڵبژاردنەكانی فەرەنسای 2017 دا.

ئەلبیرۆڤیتش و تیمەكەی ئەوەیان دۆزییەوە كە دوو تیمی زۆر شارەزا هەن، پێدەچوو سەر بە دوو دەزگای ئاسایشی و هەواڵگری روسی بن، دوو نازناوی جیاوازیان پێبەخشیبوون، (ورچە جوانەكە) تایبەت بوو یە تیمی هەواڵگری سەربازی و (ورچی ئاسودە)ش هی دەزگای هەواڵگری سەربە وەزارەتی دەروە بوو یان دەزگای هەواڵگری فیدراڵی (ئێف بی ئای). لەگەڵ ئەوەشدا هیچ یەكێك لەو دوو ورچە ئاگایان لەوە نەبوو ئەوی تریان چی دەكات، ئێمە چاودێری هەردوو تیمی هەواڵگری و جاسووسمان دەكرد هەردووكیان بەجیاواز كاریان لەسەر یەك ئیش دەكرد و لەسەرچاوەی جیاوازەوە زانیاریەكانیان پێدەگەشت، بەپێی نوسینەكانیئەلبیرۆفیتش بێت كە لەوكاتەدا نوسیویەتی دەزگا هەواڵگریەكانی رۆژئاوا هیچ كاتێك دوو دەزگایان بەجیاواز كاریان لەسەر دۆسیەیەك نەكردووە تا ئاگایان لەیەك نەبووبێت و تیمی هاوبەشیان نەبووبێت، ئەوەش لە ترسی ئەوەی نەوەكو لایەكیان كاری ئەوی تریان بخاتە ڕوو ، بەڵام لە روسیا ئەم جۆرە سیناریۆیانە بوونی نەبووە.

ئەو كارە رێك وەكو یەكێك لە كارەكانی مینین بوو، بەڵام بە شێوەیەكی بەرزتر، هاككەرەكان هەمیشە جلوبەرگی سیخوڕیی و سەربازی لەبەر ناكەن، ئەوەش بەپێی ئەوقسانەی سۆلداتۆف بۆی باسكردم، لەهەندێك كاتدا ئەوان دەبنە كەسی بێ بەندوباوو شەلاتی و كار بۆ ئەوانە دەكەن كە پارەیان بداتێ‌، یان دەبنە كەسێكی تاوانبارو دواتر دەستگیردەكرێن و ئیتر ناچار دەكرێن بە كاركردن لەگەڵ حكومەت، پۆتین حاشای لەوە دەكرد كە لەسەر ئاستی دەوڵەت و حكومەتەكەی بەشدارییان كردبێت لە هەڵبژاردنەكانی ئەمەریكادا، بەڵام سیاسەتی حاشاكردن لێرەدا بەمانای ئەوە دێت كە پەنایان بۆ هاككەرە نافەرمیی و فەلەكان بردووە).

بەرپرسە ئەمەریكیەكان لە هاوینی ساڵی 2016 دا تێبینی هەندێك رەفتارو جوڵەی ناڕێكیان كردبوو، كاتێك بەرپرسێكی پێشوو لە ئیدارەكەی ئۆباما بە هەندێك پەیوەندی هاككراوی زانی لەنێوان نوێنەرایەتی ئاسایشی فیدراڵی رووسی و دەزگای سیخوڕی روسی دا، ئەوە بووە مایەی دروست بوونی دەمەقاڵەیەكی زۆری بەدوای خۆیدا هێناو و گوتیان ئەو دوو دەزگایە هیچ هەماهەنگی و پێكەوە كار كردنێكیان نیە.
بەرپرسێكی پێشوو لە ئیدارەكەی ئۆباما باسی شتێكی دەركرد لەكاتی روداوەكەدا ، ئەو دەیگوت كارەكە ئەوەندەی بۆ خۆدەرخستن بوو ئەوەندە ئامانجار نەبوو، ئەوان خەریكی كارێك بوون وەك ئەوەی تاقی بكەنەوە بزانن سپاگێتی چۆن بە دیوارەوە دەنوسێت.

ئەم بێ سەروبەرەیی و جیاكارییە، یەكێك بوو لە هۆكارەكانی سەركەوتنی رووسەكان لە ساڵی 2016 دا،  دەستێوەردانی لەناكاوو قۆستنەوەی هەل و نەبوونی پەیوەندی و رێككەوتن لەسەر كار وای كردبوو لە ئیدارەكەی ئۆباما( لانی كەم لە سەرتای دەستە بەكاربوونیانەوە) وا هەست بكەن هەر چیرۆكە لە مێژینەكەیە.
دەقی راپۆرتێ كە لە مانگی 11/2017  لەریەن بەڕیوەبەرایتی هەواڵگری نیشتیمانی بڵاوكرایەوە، لەبارەی دەستێوەردانی وڵات روسیا لە هەڵبژاردنەكاندا دەكەڕایەوە بۆ هەڵبژاردنەكانی 2008، بە پێی ئەو راپۆرتە تیمێكی سیخوڕی  دە كەسی بە سەررۆكایەتی (ئانا تشابمان) كە خاوەنی قژێكی زەردی ئاگرین بوو، كارێكی لابەلایی ئەمانە چاودێریكردنی هەڵبژاردنەكانی ئەمەریكا بوو، ئەو سیخوڕانە كە وا لێكدەدرایەوە یاسایی و فەرمی نین، كاریان ئەوەبوو دەچوونە لای ناوەندەكانی توێژینەوە و بەشداری كردن بوو لە كۆنگرە رۆژنامەوانیەكاندا و ئەوانەیان كورت و پوخت دەركردەوەو دەیان دایەوە بە مۆسكۆ.

جارێكیان تشابمان ژمارە تەلەفۆنێكی دۆزییەوە كە تەنها یەك جار بەكار هاتبوو، بەناوێكی خوازراوی درۆوە بوو بە ژمارە (99) نیشتەجێی شەقامێكی وەهمی و نەناسراو، تشابمان لە ساڵی 2010 دەستگیركرا، خۆی و هاوڕێكانی بەڕیكرانەوە بۆ مۆسكر تا لە چالاكیەكدا دەستگیركراوەكان ئاڵوگۆڕبكەن، لەوانەیە ئیدارەی ئەمەریكا چاوەڕێی هەڵبژاردنێكی وەك ئەوەی 2016 بووبن.
بەپرسێكی پێشووی ئیدارەكەی ئۆباما پێی گوتم: ئەوان هەستاون بە پارێزگاری كردنی هەڵبژاردنەكانی 2008 ئەوان هەوڵی ئەوەیان دا هەندێك لە ئەندامانە سەنتەرەكانی خەریكی ئەنجامدانی توێژینەوەن و لەناكاو پەیوەندی دەكەن بە ئیدارەكەیانەوە، بەڵام روسیا لە ئێستەدا هەوڵی نەداوە كە كاریگەری لەسەر هەڵبژاردنەكان دابنێت .

هەرچۆنێك بێت تەنها مانگێكی مابوو بۆ پرۆسەی هەڵبژاردنەكە، ئیدارەكەی ئۆباما هەنگاوێكی نائاسایی هاویشت ئەویش بریتی بوو لە بڵاوكردنەوەی بەیاننامەیەكی هاوبەشی نێوان (وەزارەتی ئاسایشی نەتەوەیی)و (بەڕێوەبەرێتی ئەنجومەنی هەواڵگری نیشتیمانی) لە مانگی 10/2016 دا و تیایدا هاتووە: دەستەی هەواڵگری ئەمەریكی دڵنیایە لەوە كە حكومەتی روسیا لە پشتی ئەو كارەوەیە كە نامە ئەلیكترۆنیەكانی رێكخراوە سیاسیەكانی ئەمەریكایە، دزینی ئەو زانیاریانەو بڵاوكردنەوەی واتە دەستێوەردان بە كاروباری هەڵبژاردنەكانی ئەمەریكا.

وەك میرجانیان باسی دەكات وڵاتە یەكگرتوەكانی ئەمەریكا راستەوخۆ دەستوەردانی كردووە لە كاروباری ناوخۆی روسیادا، راوێژكارە ئەمەریكیەكان نەخشەیەكیان كێشاوە بۆ ئەوەی بۆریس یەلتسن هەڵبژێریتەوە لەبەر ئەوەی لەبەرچاوی خەڵك كەوتبوو لە ساڵی 1996 دا. حكومەتی ئەمەریكی راستەوخۆ چەندین رێكخراوی ناحكومی ئەمەریكی و روسی راسپاردووە بۆ ئەوەی كار لەسەر دیموكراسی كردن و كۆمەڵگەی مەدەنی روسیا بكەن. هەندێك لەو رێكخراوانە پەیوەندییان بەو لایەنانە وە هەبووە كە پێشتر نەیاری یەكێتی سۆڤیەت بوون و ئێستە بۆچوونیان زۆر باشە لەسەر سیستەمی دیموكراسیەتی رۆژئاوا و بگرە بە هاوڕێ و هاوباوەڕی خۆیانی دەزانن.

شۆڕشی گوڵەكانی جۆرجیا، شۆڕشی پرتەقاڵی ئۆكرانی، وە شۆڕشی تەولیب (رەنگاورەنگ) قیرقیزستان، روسیا بە گومانەوە لە هەموویانی دەڕوانی، میرجانیان وای بە قوتابیەكانی دەگوت، ئەو ئاماژەی بەوە دەدا كە ئەمەریكیەكان پێنج ملیار دۆلاری لە ئۆكرانیادا سەرف كردووە تا دیموكراسیەتی تێدا بچەسپێنێت، ئەمەش بۆ ئەوە بوو كە سیستەمی لیراڵیەتی رۆژئاوایی لەو وڵاتە پەرە بسەنێت. ئامانج لەم كارەش دوور نیە  مۆسكۆ و خودی پۆتینیش بێت، بەو هۆیەوە روسیا دستەی هاوكاریەكانی ئەمەریكی لە وڵاتەكەی دوورخستەوە لە ساڵی 2012دا. دوای ئەوەش لە ساڵی 2015 دا پێدانی پارەی نیشتیمانی بۆ پەرەسەندنی دیموكراسیەت قەدەغەكراو بە پێی یاسایەكیش هەموو ئەو رێكخراوانە هەڵوەشێنرانەوە كە حكومەتی روسی حەزی بەچارەیان نەبوو.
دەگوترێت پۆتین چەندین جار زۆر بەوردی و تامەزرۆوە سەیری كوشتنەكەی موعەمەر قەزافی كردوە، لەوە ترساوە كە ئەمەریكیەكان لەپشتی ئەو روادوەوە بن.

پۆتین بیروباوەڕەكانی خۆی لە میونیخ وەك دەرئەنجام خستە روو، ئەو بە دەیگوت: وا گومان دەكرێت كە ئەمەریكیەكان پەرە بە دیموكراسیەت دەدەن، بەڵام راستیەكەی ئەوەیە تەنها پشێوی بڵاو دەكەنەوە، میرجانیان دەیگوت: سەیركەن لە میسر چی رویدا؟ دوای ئەوەدەڵێت بڕۆن چیرۆكی ئەو شۆڕشانە بخوێننەوە كە ئەمەریكا لە پشتیانەوە بووە.
ساڵی 2011 سەرۆكی بەهێز و بەتوانای میسری حوسنی موبارەك دەستی لەكار كێشایەوە لە چێر فشاری ئەو خۆپیشاندانانەی كە ئەمەریكیەكان پشتیوانییان دەكرد وەك میرجانیان دەڵێت، بەڵام لە دوای سەركەوتنی ئیسلامیە رادیكاڵیەكان لە رێگەی دیموكراسیەتەوە، ئەمەریكیەكان پشتی لایەكی تریان گرت و هەڵگەڕانەوەی سەربازییان ئەنجام دا و سەرۆكە نوێیەكەیان لابرد. پاشان سەیری لیبیا بكە، لە كاتێكدا لیبیا یەكێك بوو لە باشترین وڵاتەكانی باكووری ئەفەریقا، میرجانیان قسەی دەكرد و سەیری منی دەكرد و لەكۆتاییدا گوتی: ئێستە حكومەتێكی خراپەو سەفیری ئەمەریكی بە شێوەیەكی دڕندانە كوژراو ئیسلامیە رادیكاڵیەكان هاتنە پێشەوە.

میرجانیان بەردەوام بوو لە قسەكردن: ئەگەر شكستەكانی ئەمەریكا لەبەرچاو وەربگرین، دەبێت بڵێن كاتی ئەوە هاتووە گوێیەك لە روسیاش بگیرێت، دوای ئەوەش گوتی، ئەگەر بە سەرۆكی سوری بەشار ئەسەد بگوترێت دەبێت بڕوات ئەی كێ جێگەی دەگرێتەوە؟ نابێت سیستەمێك تێك بشكێنرێت تاوەكو نەزانرێت جێگرەوەكەی كێ دەبێت.
هەر بۆیە كاتێك دەبینرێت پۆتین لەبڵاوكردنەوەی دیموكراسیەت بە گومانە، پشت بە دوو روداو دەبەستێت، یەكەمیان دەستێوەردانی سەربازی ناتۆ بوو لە لیبیا و كۆتاییەكەی بە لابردنی دەسەڵاتی ئەو وڵاتە هات و سەرۆكەكەشی -موعەمەر قەزافی-  زۆر بە ناشیرینی كوژرا، لە دوای ئەو روداوە ئەوانەی كە لە پۆتینەوە نزیكن باس لەوە دەكەن پۆتین زۆر بێتاقەت بووە بە كوشتنەكەی قەزافی و چەندین جار سەیری ئەو ڤیدیۆیەی كردۆتەوە، جیك سۆلیڤان كە بەرپرسێكی باڵای وەزارەتی دەرەوە بووەو لەگەڵ گەورە بەرپرسانی رووسی هەڵسوكەوتی كردووە دەڵێت: ئەو شێوەكوشتنەی قەزافی كاریگەری گەورەی لەسەر پۆتین هەبوو، ئەو زۆر خراپ تێكچووبوو بۆ مەرگی قەزافی، ئەو بەرپرسە باڵایە دەیگوت لە لیبیا زیادەڕۆییمان كرد.

روداوی دووەم دەگەڕێتەوە بۆ مانگی تشرینی دووەمی 2013 لەكاتێكدا كە گەنجان و لاوانی ئۆكرانی رژانە سەر شەقامەكان و فولكەی سەرەكی -كییف- ی پایتەخت، داوایان لە سەرۆكی پێشووی حكومەت –ڤیكتۆر یانكۆڤیچ- دەكرد كە بكشێتەوە لە رێكەوتن نامەی ئابووری ئەوروپی كە لەژێر فشاری پۆتین دا بوو، خۆپیشاندەران وەرزی زستان لەسەر شەقام مانەوەـ تا  پۆلیسی ئەو وڵاتە تەقەی لێكردن و سەد كەسی لێكوشتن. لە رۆژی 21 شوباتی 2014 یانكۆڤییچ بەڵگەنامەیەكی سیاسی واژۆكرد و هەر بۆ شەوی دواتر ئەو وڵاتەی بەجێهێشت، ئەوەی كە پەیوەندی بە پۆتین ەوە هەبوو ئەوەیە كە ئەمەریكیەكان دەستیان گەشتوەتە نزیكترین دۆستەكانی ، لە وڵاتێكدا كە ئومێدی لەسەر هەڵچنیوە و پێی وابێت درێژكراوەی وڵاتەكەی خۆیەتی، هەموو ئەو سامانەی كە ئەمەریكیەكان خەرجیان كرد بۆ پەرەپێدانی دیموكراسیەت خەریكە بێتە بەرهەم، بوونی -ڤیكتۆریا نۆلاد-ی وەزیری دەرەوەی ئەمەریكا لەنێو خۆپیشاندەراندا كە خۆراكی پێدەدان ئەوەندەی تر مەترسیەكانی گەورەتر كردبوو.

بێن رۆدس جێگری راوێژكاری ئاسایشی نەتەوەیی لە ئیدارەكەی ئۆباما بۆ كاروباری پەیوەندییە ستراتیژیەكان دەلێت: ئەو مەیدانەی ئۆكرانیا پەیامێكی تایبەت بوو، پۆتین زۆر ناڕازی بوو دوژمنكارانە لەو خۆپیشاندانانەی دەڕوانی، بۆیە هێرشیان كردە سەریان، پۆتین پێی وابوو ئۆكرانیا بەشێكی دانەبڕاوە لە روسیا هەر بۆیە كاتێك كێشەی تێدەكەوێت ئەو پێی وایە كە هێرش كراوەتە سەر خۆی. رۆدس دەڵێت: دوای ئەو روداوە بۆماوەی دوو ساڵ پەیوەندی تەلەفۆنیش لە نێوان ئەو دوو وڵاتەدا نەبوو ، لەبەر ئەوەی كە وڵاتە یەكگرتوەكان بە تاوانبار دەهاتە ئەژمار لە گۆڕینی رژێمی سیاسی ئۆكۆانیا دا.

گۆڕینی سیستەمی حوكم لە لیبیا و ئۆكرانیا، پاڵی بە پۆتینەوە ناوە تا پشتیوانی لە رژێمی ئەسەد بكات لە سوریا، جۆن فینر گەورە راوێژكاری پێشووی وەزارەتی دەرەوە لەسەردەمی جۆن كیری دا دەڵێت : ئەجێندای پۆتین ئەوە نیە كە رژێمێكی تر بێتە ئاراوە، هەر ئەوەش وای كرد كە بیرلە دەستێوەردانی هەڵبژاردنەكانی ئەمەریكا بكاتەوە، ئەو دەیویست بە ئەمەریكیەكان بڵێت دوو رێگە هەیە بۆ گۆڕینی رژێمی فەرمانڕەواكانی ناوچەكە.

شارەزایان پێیان وایە هەڵوەشاندنەوەی یەكێتی سۆڤیەت و دابەشبوونەوەی بۆ وڵاتانی بچووك گەورترین كارەساتی سەدەی بیستەم بوو، لەو كاتەوەی كە پۆتین بووەتە سەرۆك دوو حاڵەت هەیە هەرگیز بەرۆكی بەرنادات ئەوانیش هەرەسەكانی 1917 و 1991 ن، ئەو هەمیشە لەوە دەترسێت هەرەسێكی تر بێت بەسەر وڵاتەكەیدا لەسەردەستی ئەمدا، كاتێك نرخی نەوت زۆر هاتە خوارەوە زۆرینەی چاودێران پێیان وابوو دوو رێگە لەبەردەم پۆتین داهەیە، یان دەبێت دەست لەكار بكێشێتەوە یان دەبێت بمرێت، ئەو روداوەش لەنێوەندە جۆراوجۆرەكانی ئەمەریكادا دەنگدانەوەی گەورەی نایەوە.

ترس لە هەرەس پاڵنەرێكی گەورەی میدیای رووسەكان بوو كە بە چڕی تیشك بخەنە سەر ئەنجامە خوێناویەكانی شۆڕشەكانی جیهان، ئەوان هەمیشە دەیانگوت ئەگەر ئەوە ئەنجامەكانی بێت بێگومان شۆڕش هیچ خێرێكی بۆ رووسیا پێ نییە، میجرانیان باس لەوە دەكات كە حكومەتێك لە ماوەی سەد ساڵدا دوو هەرەسی گەورەی هەبێت، ئەو ترسە بەرۆكی خەڵك بەرنادات، لەكاتێكدا ژمارەیەكی زۆری رووسەكان لە ژیاندا ماوون كە ئەو دوو هەرەسەی بە چاوی خۆی بینیوە.

یەكێكی تر لەو مەترسیانەی كە لەبەردەم پۆتین و دەسەڵاتەكەیدا هەیە بوونی ئۆپۆزسیۆنێكی كارایە بە سەرۆكایەتی –الیكسی نافالنی- كەلەنێو قوتابیانی زانكۆو چینی تازە پێگەشتوانی ئەو وڵاتەدا رۆڵی سەرەكی هەیە و قۆزاقەكان پشتیوانی لێدەكەن، ئەو بەیەكێك لەو ركابەرە هەرەبەهێزەكانی پۆتین دادەنرێت بۆ سەرۆكایەتی ئەو وڵاتە. لە تەلەفزیۆنی فەرمی ئەو وڵاتەشەوە راگەینراوە كە نافالنی بەكرێگیراوی ئەمەریكایە، گەنجەكانیش پێیان وایەو ئەو دەتوانێت چارەسەری كێشەكانیان بكات و فریای خەڵكی فەقیرو هەژار بكەوێت و لەو دۆخە ناهەموارە ئابووریە دەربازیان بكات.
لەكاتێكدا كە نافالنی لە رێگەی ئەو پەخشە زیندووانەی كە لە تۆڕە كۆمەڵایتیەكان و- لایڤ جۆرناڵ- دەیكات باس لەوە دەكات بەرپرسانی ئەو وڵاتە چۆن لەنێو مۆسكۆو لەدەرەوەی روسیاش سامانی ئەو وڵاتە خەرج دەكەن و گەندەڵی لە داهاتی گشتی دا دەكەن. بینەرەكانی نافالنی هەموو جارێك لە ملیۆن و نیوێك زیاترن. زۆرینەی ئەوانەی كە خۆیان بە لایەنگری نافالنی دەزانن تراكسودی وەرزشیان لەبەردایەو پێڵاوی بن تەختی وەرزشی لە پێدەكەن.

حكومەتی روسیا چەندین جار نافالنی گرتوەو بە تۆمەتی جیاواز دادگایی كردووەو جارێكیش بە تۆمەتی دزیكردن بۆ ماوەی پێنج ساڵ زیندانی كردووە، بەڵام ئەم بیانوانە نەبوونەتە رێگر لەبەردەم جەماوەرەكەدا و تا دێت لایەنگرانی زیاتر دەكەن. بەهۆی دانەپاڵی ئەو تاوانەش كرملین لە كێ بەركێی سەرۆكایەتی ناوەكەی هێنایە دەرەوەو چیتر مافی ئەوەی پێنەدا كە خۆی بپاڵێوێت بۆ سەرۆكایەتی وڵاتەكەی.
لەبارەی دەستێوەردانی روسیاش لە سوریا لە پایزی ساڵی 2015 ەوە بەیەكێك لە ئەركە نیشتیمانیەكانی روسیا هاتۆتە ئەژمار، لەكاتێكدا رۆڵی ئەمەریكیەكان لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دا رووی لە پاشەكشە بووە، رووسیا رۆڵی خۆی گەشە پێداوە، ئەوەش لە رێگەی جەنگی ئیسلامیە توندڕەوەكانی دەوڵەتی ئیسلامی یەوە، بە هۆی بۆردومانی فڕۆكەكانی روسیاوە ئەو شارەی كە پشتوپەنای ئیسلامیەكان بوو وێران كراو سوپای سوریا دەسیان بەسەردا گرتەوە.

سەركێشی هێرش كردنە سەر ئیسلامیەكانی سوریا بۆ پۆتین لە ماوەی دەسەڵاتەكەیدا یەكەم جار نیە، ئەو پێشتر هێرشی كردوەتە سەر ئیسلامیە توندڕەوەكانی باكووری قەوقاز، چونكە ئەوان مەترسییان لەسەر مۆسكۆ دروست دەكرد، بەهاری رابوردوو پۆتین گەشتێكی بۆ ناوچەی داغستان ئەنجامدا و دەركەوت ناوچەكە زۆر ئارام و ئاوەدانەو هیچ كێشەیەك لە ئارادا نیە، ئەو لە كاتی رۆشتنی بۆ ئەو ناوچەیە بێتاقەت و بێزار بوو لەترسی ئەوەی نەوا پەلامار بدرێن، بەتایبەت ئەو ناوچەیە نزیك بوو لە سوتشی كە یاریەكانی ئۆڵۆمپی زستانەی تێدا ئەنجام دەدرا لە ساڵی 2014، كاتێك بەداوادا چوون كراوە بۆ بابەتەكە دەركەوتووە كە دەزگای هەوڵگری ئەو وڵاتە كار ئاسانی كردووە بۆ یاخیبووە ئیسلامیەكان كە بەسەدان و بگرە هەزاران كەسیان بچن بۆ سوریا، هەموو ئەو كەسانەش رووسی بوون،بەپێی راپۆرتی رۆژنامەی (نوڤیا جازیتا) دەزگای سیخوڕی و هەواڵگری رووس پاسپۆرتی ئامادەكراوی داوە بە هەندێكیان و كار ئاسانی بۆ كردوون كە ئەو وڵاتە بەجێبهێڵن و بۆ جیهاد روو بكەنە سوریاو هاوڕێیەتی بەشێكیانی كردووە تا لە سنووری وڵاتەكەی خۆی كردونیەتە دەرەوە.

ناوەندێكی هەواڵگری باسی لەوە كردووە كە ژمارەی ئەو كەسانەی لە روسیاوە رۆشتوونەتە سوریا بە ئەندازەی ژمارەی هەموو ئەو كەسانە دەبێت كە لەوڵاتانی ترەوە هاتوون. هەر ئەو ناوەندە باسی لەوەش كردووە ئەو شوێنانەی رووسەكان سەرپەرشتی دەكەن لە سوریا توندوتۆڵترو بەهێزترو چالاك تر دەكەونە بەرچاو، لەدوای نەمان و لەناوچوونی دەسەڵاتی داعشیش 400 كەسیان گەڕاونەتەوە روسیا، لە مانگی نیسانی رابوردوش دا لە میترۆیەكی -سانت پوترس بۆرگ – دا خۆكوژێك خۆی تەقاندەوەو بووە هۆی كوشتنی 13 كەس و بریندار بوونی چەند كەسێكی دیكە، ئەمەش بەڵگەیە لەسەر ئەوەی كە هێشتا لە روسیادا كەسانێك ماون و چالاكی دەكەن كە هەڵگری بیری توندوتیژی ئیسلامیانەن.

یەكێك لەو كێشە گەورانەی كە رووبەڕووی دەزگای هەواڵگری رووسی بوەتەوە بە هۆی كاری هاككەرەكانەوە بووە، دوای بلاوبوونەوەی دەنگۆی هاككردنی هەڵبژاردنەكانی ئەمەریكاوە ، رۆژنامەنووسی رووسی ئەندری سۆلداتۆڤ دەڵێت: پێش لە ساڵی 2016 دەزگای هەواڵگری فیدراڵی ناوبانگێكی زۆر بەهێزی هەبوو لە واشنتۆن، سەرۆكی دەزگای هەواڵگری ئەمەریكی پێی وابوو روسیا هاوبەش و بەشدارە لە شەڕی دژە تیرۆردا لەگەڵ ئەمەریكا، بەڵام كۆتاییەكەی زۆر بە خراپی بەسەریدا شكایەوە، لە ئێستەدا سەرۆكی دەزگای هەواڵگری رووس تاوانبارە بە ئەنجامدانی تاوانی (سیبرانیە- واتە ئەو تاوانانەی لە رێگەی تەكنۆلۆژیاوە ئەنجام دەدرێن لە نموونەی هاك كردن و گوێگرتن و بەدواداچوونی سیاسی).

لەوانەیە بۆ كاتێكی دیاریكراو دەستوەردان لە هەڵبژاردنەكانی ئەمەریكادا نا ئارامیەك لە شەقامی سیاسی ئەمەریكادا دروست بكات و ئۆقرەیی لە لای سیاسیەكان هەڵبگرێت، بەڵام ئەوەی نادیارە ئەوەیە ئایا پۆتین بیری لەو كاریگەریە خراپانە كردوەتەوە كە لەئەنجامی ئەو كارەدا روو بەڕووی وڵاتەكەی دەبێتەوە؟ لەكاتێكدا ئەو لە بیری ئەوەدایە رۆژێك و مانگێك و ساڵێك زیاتر لە سەر كورسی دەسەڵات بمێنێتەوە.
كاتێك پۆتین بۆ ساڵی 2012 و بۆ جاری سێیەم خۆی بۆ سەرۆكی وڵات كاندید كردەوە، لەنێو ئەو هەموو ناهەمواریە ئابووری و سیاسی و كۆمەڵایەتی یەی رووبەڕووی وڵاتەكەی ببویەوە، چاودێران چاوەڕێیان دەكرد نیوەی دەنگەكانی وڵاتەكەی مسۆگەر دەكات، وە زۆرینەی ئەوانەشی كە دەنگی پێدەدەنەوە زۆرینەیان ئەوانەن كە چوونەتە ساڵەوە، ئەگینا گەنج و تازە پێگەشتووەكان دەنگ بە پۆتین نادەنەوە، لەكاتی هەڵبژاردنەكاندا، دەنگەكان گۆڕانكارییان بەسەردا هات، گزی و فزی دەستی پێكردو وسندوقەكانی دەنگدان ئاخنران لە دەنگی پۆتین و لە كۆتاییدا شەوی هەڵبژاردن كۆشكی كرملین رایگەیاند پۆتین بە رێژەی (64%) هەڵبژاردنەكانی بردۆتەوە.

دوای ئەوە خۆپیشاندانەكان پەرەیان گرت و دروشمی  (70%-70%) بەرزكرایەوە، كەمەبەست لەوە بوو (70%)ی خەڵك بایكۆتی هەڵبژاردنەكانیان كردووە چۆن سەرۆك نزیكەی (70%) دەهێنێت؟  بە پێی وتەكانی كیریل رۆجرۆف ی شرۆڤەكاری سیاسی بێت: كاریگەری راگرتنی ئاڵا زۆر زۆرە لە كاتی هەڵبژاردنەكاندا، وەك راگرتنی ئاڵای ئەمەریكا لەلایەن جۆرج بۆشەوە داوی ئەنجامدانی هێرشەكانی یازدەی سێبتەمبەر.

رۆژی 10/نیسان/2017 (ئادەم شیڤ) ئەندامی دیموكراتەكان لە دەزگای هەواڵگری لە كۆنكرێسی ئەمەریكی بەدوای پلانێكی گەورەدا دەگەڕا كە گورزێكی جەرگ بڕ لە كرملین بدات، كاتێك بە تەلەفۆن قسە لەگەڵ ئەندریە بارۆبی وتەبێژی –رادا –ناوی پەرلەمانی ئۆكرانیایە- دەكات ، بارۆبی دەڵێت: زانیاری لەبەردەستدایەو زۆریش دڵنیایە لە سەرچاوەكەی كە دۆناڵد ترامپ سەردانی روسیا دەكات بۆ بەشداری كردنی لە هەڵبژاردنی شاجوانی جیهان لە ساڵی 2013 دا. شیڤ ئاگاداری دەكاتەوە كە نەوەك هاوڕێ رووسەكانمان گوێیان لەو گفت و گۆیە بێت، ئەو دەڵێت ئەگەر من لە شوێنی تۆ بم هیچ شتێك لەو بابەتانە بە تەلەفۆنی باس ناكەم. بەڵام بارۆبی لەسەر قسەكانی بەردەوام دەبێت و گوێ بەو شتانە نادات، لە مانگی تشرینی دووەمی 2013 ترامپ سەردانی مۆسكۆی كردو بەشداری كرد لە هەڵبژاردنەكانی شاجوانی جیهان، لەوێ چاوی بە ژنە رۆژنامەنووس و ئەستیرَەی رووس (كیسینیا سوبتشاك) بە زمانێكی ئینگلیزی تێكشكاوو تایبەت باسی بۆ دەكات كە پەیوەندی زۆری لەگەڵ پۆتین هەیە، سوبتشاك بەوە ناسراوە كە رێگە خۆشكەر بووە بۆ گەیاندنی ئافرەتان و كچانی جوان بۆ كەسانی تایبەت و دەسەڵاتداری رووس، چاوپێكەوتنیشی لەگەڵ ترامپ كردووەو كچانی جوانی رووسی لەگەڵ خۆی بردووە، پێشكەشكارێكی بەناوبانگی تەلەفزیۆنی (ئۆلگابۆزۆفا)یە، شیف بە هێمنی دەیەوێت داوای رونكردنەوەیەكی لێبكات باروبی بە روونی و بێ وەستان دەڵێت: سۆبتشاك سیخوڕێكی تایبەت و هەواڵگریی نهێنی یە.

هەرچەندە ماوەی یەكتر بینینەكەیان زۆر كەم بووە بەڵام لای بۆزۆفا هەندێك كەرەستەی ئابڕووبەرانە بەجێ ماوە لەگەڵ وێنەی رووتی ترەمپ،ئەمانە بە پێی قسەی بارۆبی، شێف هیچ سۆزو بەزەییەك نیشان نادات و دەپرسێت: لەو رێگەیەوە پۆتین زانی كە شتی ئابڕوبەرانەی لێ بەجێماوە؟ بارۆبی دەڵێت: بەڵێ‌ بێگومان.

پۆتین ویستی دەستی بگاتە ئاڵاكەی ترامپ ، ئەو ماجە ئابڕوو بەرانە هەرگیز بڵاو ناكرێنەوە ئەگەر ئابڵۆقەكانی سەر رووسیا هەڵبوەشێتەوە، لەوەش گەورەتر ئەو بۆمبە گەورەیەیە كە تۆماری دەنگی (بۆزۆفا و شۆبتشاك)ی لایە كاتێك پێكەوە چوونەتە ئۆكرانیا و باسی ئەو گەشتەی خۆیان دەكەن و لەبەشێكی دا باس لەوە دەكەن ئەوان ئامادەن ئەو مادە ئابڕوبەرانە رادەستی (FBI)بكەن. 
بارۆبی قسەی زیاتری هەیە، شیڤ ئاگادار دەكات كاتێك چاوی بە راوێژكاری ئاسایشی نەتەوەیی پێشووی ترامپ مایكڵ فلین دەكەوێت لەگەڵ گۆرانیبێژێكی كە لەنێوان ئەو و كرملین دا كاری كردوە ، هەردوكیان لە كافتریایەك لە كەناری (بریگتۆن) كە زۆرینەی روسیە ئاوارەكانی برۆكلین لەوێ كۆدەبنەوە، یەكیان بینیوە و هەندێك قسەیان بە ئاماژە كردووە یەكێكیان بەوی تریان دەڵێت: كەش و هەوا لە دێریباسوفسكایا خۆشە؟ ئەوی تریش دەڵێت: باراناوییە لەوانەیە لە كەنارەكانی بریگتۆن ببارێتەوە.

شیڤ لەسەر حەق بوو كاتێك دەیگوت هاوڕێ روسەكان گوێیان لێدەبێت لە قسەكانمان ، بەڵام نەدەهات بە خەیاڵیدا تا گوێگرتن و بەدوادا چوون تا ەو رادەیەش بێت. دواتر دەركەوت هیچ شتێك لەو بابەتانە راستی نین و دروستكراون، نە كەسێك بینراوەو نە گفتوگۆیەكی لەو شێوەیەش لەو كافتریایە ئەنجام دراوە، ئەوەی كەهەیە چیرۆكێكی هەڵبەستراوەو خراوەتە نێو تۆڕە كۆمەڵایەیتەكان و ئەو ماڵپەڕانەی كە لە كرملنەوە نزیكن.. خۆ ئەگەر هاوڵاتیەكی رووسی گوێی لەو چیرۆكانە بێت ئاست نزمی سیناریۆكان بەدی دەكات.
بەرپرسێكی پێشووی دەزگای هەواڵگری ئەمەریكی پێی گوتم: رووسەكان هەزار شێوەی هێرشكردنیان هەیە، ئەوان پێویستیان بەوە نیە هەموو رێگەكانیان سەركەوتوو بێت، بەڵام سەرنجی تەواوەتی ئەمەریكەیەكان لەسەر ئەو روداوەیە لە 2016 رویداوە و خەمیان ئەوەیە بۆ 2018 و 2020 یش هەمان سیناریۆ دووبارە ببێتەوە. 

ئەو  جێگەیانەی كە رووسەكان هاكیان كردبوو لەبەرچاوماندا دەدرەوشایەوە، ئەو كون و كەلەبەرانەی كە قۆستیانەوە كاتێك دەگەرشێینەوە بۆ ئەو رۆژانەی رووداوەكە، شیڤ پێی گوتم: ئەوەی كە روسیا لە هەڵبژاردنی 2016 دا رەیدا بەهێزی روسەكان نەبوو، بەڵكو خاڵی بێهێزی ئێمە بوو، كارەكەش ئەوەندەی ناوێت بۆ ئەوەی رژێمی ئەمەریكا سەرنگون بكرێـ، بەڵكو ئەوەندەی دەوێت كە چۆن هێزەكانی ناوخۆ لەدژی خۆیان بەكاربهێنریـَتەوە.
جون سیڤر سیخوڕی شارەزا لە دەزگای هەواڵگری ئەمەریكی دەڵێت: ئەگەر وابڕیار بێت لایەنێك تۆمەتبار بكرێت خۆمانین نەك خەڵكی تر ، ئەگەر بڕیار ئەوە بێت یەكێك تاوانبار بكەین بە هەڵگیرساندنی ئاگرێك ئەوا دەبێت بڵێین خۆمانین نەك كەسی تر.

لەهەمان كاتدا ئەمەریكیەكان دەیانویست نهێنی ئەو روداوانەی لە هەڵبژارنی 2016 دا رویاندا بزانن، كە ناویان لێناوە گەورەترین و پڕكاریگەرترین روداوە شاراوەكانی مێژوو، هێرشەكان بەردەوامییان هەیە، پۆتینیش بەردەوامە، ئەو خەریكی قومارێكی هەمیشەییەو دەیەوێت هەلەكان بقۆزێتەوەو ملكەچی بكات بۆ بەرژەوەندیەكانی خۆی، بەلەبەرچاوگرتنی ئەو لایەنانەی روداوەكە تا ئێستە ئاشكرابوون، ئەگەر دەستێوەدانەكەش زۆر گاریگەری نەبووێت ئەوا بەردەوامی ئەو هێرشانە دەبێتە پاڵپشتی دەسەڵاتی لایەنی دەستوەردەر بەهێز دەكات.

هەندێك لە لایەنە ئەمەریكیەكان و لەناویشیاندا سەرۆكی ئێستە باوەڕیان وایە كە دەكرێت لەكاتی بەرژەوەندیدا لەگەڵ روسیادا ببنە هاوبەش و شەریك، بەڵام ئەوانەی كە كاریان كردووە لەگەڵ پۆتین دا ئەوا پێیان وایە تەنها خەونێكی ئەرخەوانییەو هیچی تر، ئاش كارتەر كۆتا وەرزیری بەرگری لەسەردەمی ئۆبامادا دەڵێت: پۆتین بەرژەوەندیەكانی روسیا باش دەزانێت و پێی وایە پێچەوانەی سیاسەتەكانی رۆژئاوایەو دەبێت تێكی بشكێنێت، هەر بۆیە دروست كردنی پردی پەیوەندی لەگەڵ ئەم جۆری بیركردنەویەدا جگە لە وەهم هیچی تر نیەو دەكرێت بگوترێت ئەستەمە.

پۆتین دڕندەیەكی مەترسیدار نیە، كەسێكیش نیە بگوترێت راناگیرێت و هیچی لەبەرامبەردا ناكرێت، ئەو تەنها لەوكاتانەدا كاردەكات كە بەرامبەرەكانی توانای بەرگیرییان نەبێت، بۆنمونە پلانەكەی بۆ قوتدان و داگیركردنی بەشی رۆژهەڵاتی ئۆكرانیا شكستی هێنا لەبەرامبەر هەڵمەت و بەرگیە توندەكانی سوپای ئۆكۆانی داو سزاكانی رۆژئاوش كاریگەرییان هەبوو، ئۆباما لە كۆتاییەكانی دەسەڵاتیدا سزای گەمارۆدانی خستە سەر روسیا، بارەگا دبلۆماسیەكانی روسی داخست و هەندێك لە دبلۆماتكارەكانی لە وڵاتەكەی دەركرد، هەرچەندە وەڵامەكان درەنگیش كەوتن بەڵام لە راستیدا لاوازیش بوون، دەبوو هەندێك زانیاری بخرێنە روو كە پۆتین بخاتە داوەكەوە یان سزای گەمارۆدانی تەواوەتی بدایەتە روسیا.

لە ئێستەدا پێناچێت ئیدارەی سەرۆكایەتی ئەمەریكا گرنگی بە سزادانی روسیا بدات، سەرەڕای ئەوەش كە ئەو هەموو راپۆرتە رۆژنامەوانییە لەو بارەیەوە بڵاوكراونەتەوە كەباس لە دەستێوەردانی روسیا دەكەن لە هەڵبژاردنەكانی ئەمەریكادا، ئەگەر كارێكی لەو شێوەیە ئەنجام نەدرێت ئەوا ئەگەری دووبارە بوونەوەی لە 2018 و 2020 دا زۆر نزیكە، چاودێران پێیان وایە نەك پێكدادانی روسیا و ئەمەریكی نەك هەر چاوەڕێ كراو نیە بەڵكو بەم پێودانگانە بێت هەرگیز ئەو رووبەڕوو بوونەوەیە نایەتە پێشەوە.

چاودێران پێیان وایە (كرملین) یەك خاڵ هەیە نیگەرانیان بكات ئەویش ئەوەیە كە ساڵی 2024 ویلایەتی پۆیتن كۆتایی دێت و بە پێی دەستوور جارێكی تر مافی ئەوەی نیە خۆی كاندید بكاتەوە، یەكێك لە سەرمایەدارەكانی ئەو وڵاتە كە زۆر نزیكە لە سیاسیەكانی روسیاوە پێی وایە تا ئەو كاتە پەرلەمان پێداچونەوە بەو بڕگەیەی كە پەیوەندی بە هەڵبژاردنەوەی پۆتینەوە هەیە، پۆتین پێش ئەوەی بچێتە نێو كاری سیخوڕی و دەزگای هەواڵگری ئەو وڵاتەوە خەریكی كاری یاسایی و پارێزەری بووە، بەڵام ئەو قسانە ناكاتە ئەوەی بگوترێت پۆتین ئەو گوڕو تینەی دەمێنێت لەكاتێكدا لەو بەروارەدا تەمەنی دەبێتە 71 ساڵ.

فیاتشیسسلاف فولودین وتە بێژی پەرلەمانی روسیا دەڵێت: تا پۆتین هەبێت روسیاش هەیە، ئەگەر پۆتین نەما روسیاش نامێنێت. پۆتین واتە دامەزراوەكانی روسیا، ئەو واتە دادگا، دەزگای ئاسایش، پەرلەمان  و تەنانەت ئۆپۆزسیۆن و تەنانەت ئابووریش، ئەوانەی لە ئێستەدا دادگایی دەكرێن و دەخرێنە زیندانەكانەوە زۆرینەیان بەرپرسە گەندەڵەكانی روسیان و هەندێك لە وەزیرەكانیش لە ژێر چاودێری ورددان، ئەوانەی كە ئەستێرەی دراوشاوەن هەموو ئەوانەن كەلە تەنیشت مانگی ئاوابووی پۆتینەوەن.
بەڵام ئەوەی جێگەی سەرنجە ئەوەیە كە پۆتین گۆچانێكی دەستی بە دەستەوەیەوەو لەو رێگەیەوە كارەكانی دەكات، بۆیە كاتێك هێزی ئەو گۆچانە كم ببێتەوە كاریگەریەكانیشی كەم دەبنەوە، یەكێك لە چاودێرە سیاسیە ئەزموندارەكانی روسیا كە نیشتەجێی ئەمەریكایە دەڵێت: ئەوە كێشەو ئاریشەی دیكتاتۆرە كە بە تاكە رێگە دەزانێت  بۆ ئەوەی سەربكەوێت بەسەر ئەو مەترسیانەی كە دێتە بەردەمی و ناتوانیت جێی بهێڵیت، ناشتوانێت چاكسازی تێدا بكات، ئەوش سەر دەكێشێت بۆ دروست بوونی درز لەنێو دەسەڵاتدا و داوجاریش كۆتایی بەو دەسەڵاتەی دێت.

كاتی خۆی پۆتین كێشەكانی بۆماوەیەكی درێژ دوا دەخست، ئەوەش بە شێوەیەكی گشتی لە بەرژەوەندی خۆی شكایەوە، تائێستەش پارێزگاری لە جەماوەرەكەی كرد، تا ئێستەش تەندروستی باشە بەو پێیەی جاروبار سنگە رووتە وەرزشكارانەكەی پیشانی تەلەڤزیۆنەكان دەدات، بەڵام پێدەچێت رۆژ لە دوای رۆژ دواخستنی ئەو رۆژانەی كە كۆتایی بە دەسەڵاتەكەی دێتە پێشەوە، هەموو ئەوانەی لە مۆسكۆن باش لەوە تێگەشتوون ئەو رۆژە هەر دەبێت بگاتە پێشەوە و هیچ كەسێكیش نازانێت سبەینێ چی روو دەدات، كۆنستانتین مالوفیف كە بازرگانێكی بەناوبانگەو سزاكانی رۆژئاوا بەرۆكی ئەویشی گرتووە بەو پێیەی كە هاوكاری یاخیبووانی رۆژهەڵاتی ئۆكرانیا دەكات (خۆی دەڵێت تۆمەتێكی هەڵبەستراوە و بێ بنەمایە)، دەڵیت ئەگەر 2024 لەناكاو بەجێمان بهێڵیت روسیا هەتیوو دەكەوێت، ئەو باوەڕی وایە خودا پۆتینی بۆ سەرۆكایەتی روسەكان هەڵبژاردووە، ئەو لەوە دەترسێت ئەو كەسەی دەبێتە شوێن گرەوەی هەمان هەست و بەرپرسیارێتی ئەمی نەبێت و بە ئاشكرا دەڵێت : ئەوەی دێتە شوێنی ئەم زۆر خراپ دەبێت.

تێبینی: لەكاتی وەرگێڕانی ئەم توێژینەوەیەدا هەندێك بڕگە لادراوەو پێویست نەبووە بۆ خوێنەری كوردی و رەچاوی ئەوەش كراوە كە لە بایەخی بنەڕەتی كەم نەكاتەوەو ماناكانی نەشێوێن.
سەرچاوە: الجزیرە. نت - میدان