سه‌دام زیاتر له‌ هاوشێوه‌یه‌كی هه‌بوو، كه‌ لێیان نزیك ده‌بوویته‌وه‌ ده‌تزانی ئه‌وان نین‌

پەیسەر

به‌شی سێهه‌م

داگیركردنی كوەیت
سەرلەبەیانی رۆژی دووی ئابی 1990 تەلەفۆنی ماڵی فەریقی یەكەمی روكن نزار خەزرەجی سوپا سالاری عێراق لێدەدات. كاتێك تەلەفۆنەكە بەرزده‌كاتەوە سكرتێری گشتی سەرۆكایەتی گشتی هێزە چەكدارەكان فەریق – علاء الجنابی – بوو پێی ڕادەگەینێت كە بە زووترین كات بچێتە بارەگای سەركردایەتی گشتی هێزە چەكدارەكان. دوای ئەوەی خەزرەجی بە خێرایی دەچێتە شوێنی دیاریكراو، جەنابی بە خێرایی زانیارییەكی  سێ وشەیی پێدەڵێت :( داگیركردنی كوەیت تەواوبوو). دوای تەنهاچارەكە سەعاتێك وەزیری بەرگری (عبدالجبار شنشل) دەگاتە ئەوێ، جەنابی زانیاریەكە بەویش دەداتەوە، ئەمە تەنها لە وڵاتێكی وەكو عێراق ڕوودەدات، سەرۆك فەرمان دەركات وڵاتێكی درواسێ داگیر بكات لە كاتێكدا كە وەزیری بەرگری و سوپا سالار دوای تەواو كردنی پرۆسەكە پێی بزانن، خەزرەجی دەگێڕێتەوە كاتێك عێراق بە سەركەوتوویی لە جەنگە ئێران  هاتە  دەرەوە، بووە هۆی گۆڕانكارییەكی گەورە لە ژیانی سەدام حوسێن دا و خۆی زۆر بەگەورەو گرنگ دەهاتە پێش چاو دەیویست ئەو وێنایە ببێتە مێژووی.

خەزرەجی دەڵێت: سەدام هەستی بە بێ ئومێدی كردووە لە هەڵوێستی هەندێك لە وڵاتە عەرەبیە دوور و نزیكەكان، بەو پێیەی عێراق ڕێگری لە ئێران كردووە كە شؤڕشەكەی نەهێنێتە ناو وڵاتانی عەرەبی یەوەو ناچاری كردووە بگێڕیتەوە ناو وڵاتەكەی خۆی، كاتێكیش شەڕەكە تەواو دەبێت وەك پێویست مامەڵە لە گەڵ عێراق ناكەن، ئەو بێتاقەتیەشی چەند جارێك دەربڕیووە و دواجاریش بوو بە توڕەبوون لەبەر ئەوەی هەندێ لایەن هانی كوەیتیان داوە تا نرخی نەوت نزم بكاتەوە..

هەروەها باسی ئەوەش دەكات دوای ئەوەی وازی لە سوپا سالاری هێناوە دوای چەند هەفتەیەك چاوی بە سەدام حوسێن دەكەوێت لەبەر ئەوەی گوتبووی شەڕمان پێناكرێت و ئەوشەڕە دەدۆڕێنین، سەدام حوسێن كۆبوونەوەكە كۆتایی پێدێنێت و دواتر نامەی دوورخستنەوەكەی لە سەدام حوسێن -ەوە پێدەگات. خەزرەجی باس لەوە دەكات سەدام حوسێن خۆی سەركردایەتی گرتنی كوەیتی كردووە لەگەڵ عەلی حەسەن مەجیدی ئامۆزای.


بەشی سێیەم :
چ شتێك لەدوای راوەستانی شەڕی نێوان عێراق و ئێران ڕویدا؟ سەدام حوسێن بۆچی خۆی بەسەركەوتوو دەزانی؟
ئاشكرایە كۆتایی هاتنی جەنگەكە چاوەڕێ نەدەكرا تەنانەت بۆ خودی سەدام حوسێنیش ، هەربۆیە لە عێراق بۆ ماوەیەكی زۆر بوو بە ئاهەنگ گێڕان، كۆتایی هاتنی شەڕ بەو شێوه‌یە بوو بەخاڵێكی گۆڕانكاری لە ژیانی سەدام حوسێندا، ئه‌و خۆی بە پارێزەری كەنداودەزانی، ئەو هەندێك جار دەیگوت نەتەوەكەمان پێویستی بە كەسێك هەیە بیپارێزێت كە ئەوانی دیكە ناتوانن، ئەو دەیگوت ئەوەی كە گرنگە ئەوەیە هەڵوێستی عەرەبەكان بە هێزبكرێت، وڵاتانی عەرەبی بە سەركردەكانییه‌وە ئەو توانایەیان نییه‌ و ناتوانن لەبەرامبەر چاوچنۆكی ئەوانی تر دا بووەستن جیهان لە هیچ شتێك تێناگات تەنها هێز نەبێت.

چەندە لە سوریا بێتاقەت بوو بەتایبەتی هەڵوێستی لەو شەڕە ڕوون بوو؟
ئەو بە توندی بێتاقەت بوو لێیان و هەموو جارێك دەیگوت سوریا پێشڕەوی داگیركارییە، ئەو نەیدەهێشت سەربازەكان زۆر بچنە ناو قسەوباسەكانییه‌وە.ئەوەی كە ئێمە دەمانزانی هەڵوێستی ئەو بوو لەبەرامبەر وڵاتە عەرەبیەكاندا ، بەتایبەتی ئەو ململانێیە لە نێوان وڵاتانی عەرەبی دا بوو، ئەو زۆر لە سوریا و لیبیا و جەزائیر نیگەران و تووڕە بوو، ئەو دەیگوت سعودیەو كوەیت و وڵاتانی كەنداو تاڕادەیەكیش میسر(دوای ئەوەی گەڕایەوە بۆ ناو كۆمەڵەی عەرەبی)خاوەن هەڵوێستێكی باش بوون لە بەرامبەر عیراقدا.

لە نێوان 1988 و داگیركردنی كوەیتدا تۆ سوپا سالار بوویت روداوەكان چی بوون؟
سەدام وا هەست دەكرد سەركەوتنەكەی ئەوەیە چەند جارێك لە ئێران باشتر بووە لەو شەڕەدا و توانیویەتی دەست بباتە ئەو دیو سنورەكانی وڵاتەكەی و پارێزگاری لە وڵاتانی عەرەبیبكات، ئەو هەستی بەو شانازییە دەكرد كە توانیویەتی پارێزگاری لە دەرگای خۆرهه‌ڵاتی وڵاتە عەرەبیەكان بكات. ئەو وای دادەنا ئەو هەڵوێستە زۆری لەسەر كەوتووە، بەو ئەندازەیە هەستی بەوە دەكرد كە فەزڵ و گەورەیی هەیە بەسەر نەتەوەی عەرەبەوە، ئەو چاوەڕوانی ئەوەبوو لە دوای تەواو بوونی شەڕ عەرەبەكان دێن و هاوكاری فراوان پێشكەش بە عێراق دەكەن، هەروەها پێی وابوو خۆرئاواش هەمان كار دەكات لەبەر ئەوەی لەبەرامبەرشۆڕشێكدا وەستاوەتەوە كە دژی ئەوانیشە، هەروەها چاوەڕێ بوو بلۆكی سۆسیالزمیش هەڵوێستی زۆر باش دەبێت لەبەر ئەوەی ئێرانییه‌كانكێشەیان بۆ كۆمارەكانی ژێر دەسەڵاتی ئەو دروست كردبوو، بۆ ئەوەی لەو هەستە تێبگەین دەبێت بگوترێت پێش شەڕ عێراق 43 بلیۆن دۆلار پاشەكەوتی هەبوو، بەڵام كاتێك شەڕەكە تەواو بوو 70 بلیۆن دۆلار قەرزی هاتبووە سەر و وڵاتانی عەرەبی تەنها نیوەیان بۆ بژاردەوە، كە چاوەڕوانی زۆر لەوە زیاتری لێدەكردن. عێراقبەسەركەوتووی لەو جەنگە هاتە دەرەوە بەڵام بە دڵێك شكاوەوە، بە درێژایی هەشت ساڵ هەموو پێشكەوتنەكانی وڵات نەك هەر وەستان بەڵكو بۆ دواوە گەڕانەوە، قەرزی زۆر، پرۆژەی وەستاو، بێكاری زۆر... سەدام حوسێن هەستی بە نائومێدی گەورە دەكرد لە بەرامبەرعەرەبەكان و تەنانەت جیهانیش ، ئەو نائومێدیەشی چەند جارێك دەردەبریی..

ئەو چاوەڕێی ئەوەی دەكرد نەك هەر قەرزەكانی بۆ ببژێرن بەڵكو هاوكاریشی بكەن، عێراق لە شەڕی هەشت ساڵەدا 350 بلیۆن دۆلاری خه‌رج كردبوو، كەچی وڵاتانی عەرەبی تەنها 40 بلیۆن یان بژاردبوو،  سەدام هەستی بەوە دەكرد كە عێراق فشاری زۆری خستۆتە سەرشانی خۆی و  باری شانی ئەوانی سووك كردووە، ئەو دەیگوت عێراق بەربەستێكی گەورە بووە لە بەردەم شؤرشی ئێراندا و نەیهێشتووە بپەڕێتەوە بۆ وڵاتانی عەرەبی، ئەگەر ئەو بەربەستە بڕوخایە هەموو وڵاتانی عەرەبی ئاو دەیبردن، ئەو دەیگوت ئێمە خاڵی هاوسەنگیمان راگرت و بووینە خاڵی رێگری بۆ نەتەوەی عەرەب.

لەو دۆخە ناهەموارەدا وڵاتانی عەرەبی هاتن و قسەیان لەسەر دابەزاندنی نرخی نەوت كرد لە بازاڕەكانی جیهان دا. لەبەر ئەوەی داهاتەكانی عێراق و ناردنە دەرەوەی نەوتەكەی نەیدەتوانی قەرزەكانی پێ ببژێرێت، كاتێك كوەیت و ئیمارات دەست پێشخەرییان كرد لە دابەزاندنی نرخ و بەرهەم هێنانی زیاتر، دواتر قسە لەسەر ئەوەدەكرا كە كوەیت ئەو زیادەیەی نەوتی لە كێڵگە نەوتیەكانی ناوچەی رومێلە دەردەهێنیت كە لەڕاستیدا ئەو بیرە نەوتانە كێشەی سنووری لەسەر بوو لەگەڵ عێراق، ئەوەش عێراقی زۆر توڕە كردو وا لێكدرایەوە كە كوەیت نەوتی عێراق دەدزێت، لێكدانەوەكان گەشتنە دوو دەرئەنجام:

دابەزاندنی نەوت بۆ ئەوەیە كە عێراق زیاتر لاواز ببێت، لەمەشدا ئەمەریكا و وڵاتانی خۆرئاوا تۆمەتبار دەكران كە دەست لە پشتی كوەیت بدەن بۆ ئەنجام دانی ئەو كارە.

دەرهێنانی نەوتی عێراقی لەلایەن كوەیتەوە خەنجەر لە پشت دانە.

لە ڕاستیشدا سەدام حوسێن زۆر دڵخۆش نەبوو بە ئەندامێتی لە ئەنجومەنی هاریكاریی وڵاتانی كەنداو و پێی وابوو ئەوان بە جۆرێك لە جۆرەكان كار بۆ ئەوە دەكەن عێراق دوور بخەنەوە، یان پەراویزی بخەن، هەر لەبەر ئەوەش بوو ئەنجومەنەكە پێداچوونەوەی كرد بە هەیكەلی خۆیدا.

ئێوە چۆن مامەڵەتان لەگەڵ گۆڕانكاریەكان كرد؟
كاتژمێرەكانی سەرەتای وەستانی شەڕ، خەڵك رژانە سەرشەقامەكان و بە جلوبەرگی عەرەبیەوە چاویان بڕیبووە نێوان زەمین و ئاسمان، گۆڕانكاریەكە زۆر گەورەو چاوەڕوان نەكراو بوو، سەدام كێشەی ئەوەی هەبوو ببێتە پاڵەوانی نەتەوەیی، نەمری ئاواتێكی گەورەی بوو، ئەو دەیویست بچێتە ناو لاپەڕەكانی مێژووەوە، نەك هەر ئەوە بەڵكو دوەیویست مێژوو زۆر بەتایبەتی باسی بكات، ئەگەر ئەو چوونە مێژووەش بە كاری خراپیش بێت.
هەركەسێك سەدامی ناسیبێت  دەزانێت ئەو باوەڕی بە سەركردەی ئاسایی نەبووە، ئەو دەیگوت ئەو جۆرە سەركردەیە زۆرن، لە ناو میللەتەكانی  خۆیاندا دێن و دەچن و تەواو،  هەندێكجار بە گاڵتەوە دەیگوت: سەرۆكی ئەمەریكا بە ڕێژەی 51% دەردەچێت، ئەوە چۆن دەتوانێت بڕیاری یەكلاكەرەوە بدات، ئەو سەرۆكە لاوازە، بڕیارە گەورەكان پیاوە بەهێزەكان دەیدەن، دەبێت ئەو جۆرە پیاوانە لەسەری هەموو دەسەڵاتێكی بە هێزەوە بن و توانای جێبە جێكردنیان هەبێت.

سەدام بە كام سەركردە سەرسام بوو؟
ئەو سەرسام بوو بە ستالین و چۆنییه‌تی ئیدارەدانی جەنگی جیهانی دووەم، تەنانەت كتێبێكی دابەش كرد بەسەر سەركردەكاندا كە باسی لە تواناو لێهاتویەكانی ستالین دەكات لە بەڕێوەبردنی كارەكانی دا.
راستیەكەی ئەوەیە كە سەدام خۆی بەسەركردەیەكی گەورە دەزانی، هەوڵی دەدا لاسایی هەندێك لە هەنگاوەكانی ستالین بكاتەوە بەتایبەتی لەكاتی شەڕدا، دەبێت ئەوەش بگوترێت لاسایی كردنەوەكەشی شێواو بوو. بیرۆكەی نوێنەری حیزب لەناو سوپادا لەوەوە وەریگرتبوو، ئەوانەی كەڕاستەوخۆ نامەو ڕاپۆرتیان بۆ سەدام دەنوسی هەر لەوەوە  وەریگرتبوو، ئەوەش ببوە هۆی نیگەرانی و بێزاری فیرقەو فەیلەقەكان، لە زۆرینەی شتەكاندا دەیویست لاسایی ستالین بكاتەوە، ئازادی و بڕیاردانی سەربەخۆی لەفەرماندە مەیدانییه‌كان سەندبوەوە، هەموو بڕیارە ستراتیژیەكانی لای خۆی دانابوو، ئەمەش ڕێك وەك ئەوەی ستالین بوو، ئەو پیی وابوو دەتوانێت كارێك بكات زۆرلە جەمال عبدالناصر باشتر بێت.

گرێی مێژوو لای ئەو گەورە بوو؟
رۆژانە لەگەڵی دەژیا، پێت سەیر نەبێت له‌ دوای سه‌ڵاحه‌دینی ئه‌یوبیه‌وه‌ خۆی وەك گەورەترین سەركردەی مێژووی دەبینی.

ئەی ترسی ئەمنی هەبوو وەك ئەوەی ستالین هەمیشە ئەترسا؟
لە هەموو دونیادا نییه‌و نەبووە بەئەندازەی سەدام حوسێن حساب بۆ بواری ئەمنی بكات و لە مەترسیەكان بدات، هەڵبكوتێتە سەر ئەوانەی لە دژی خۆی یان دەسەڵاتەكەی بن، ئەو زۆر حەزی بەو شتانە دەكرد، زۆرینەی كاتی خۆی بۆ ئەو شتانە تەرخان دەكرد، لەوانەدا پسپۆڕ شارەزایەكی نوێخوازبوو.

كێ ئاسایشی دەپاراست؟
نزیكەكانی، ئەوانەی كە هەموو ژیانی خۆیان خستبووە خزمەتی و ئەویش نوقمی كردبوون لە پارەو سامان ، بەڵام هەمیشەش ئاڵوگۆڕی پێدەكردن، نزیكترین كەسەكانی ئاگای لە شوێن گۆڕكێ و شوێنی مانەوەكانی نەبوو. هەرچەندە من سوپا سالار بووم، ئەگەر بانگ بكرامایە بۆ بینینی سەدام حوسێن ئۆتۆمبێلی تایبەت دەهات بە پەردەوە و دواتر بە ڕێگەی تایبەتی دەڕۆشت و دواتر دەگەشتینە یەكێك لە كۆشكەكان یان دەچووینە بارەگایەك، ئەو شتانە زۆر دەكران، جارێك لە كۆشكێك جارێكی دیكە لە باخچەیەك، یان لە كارەڤانەیەك، یاخود لە هەر شوێنێكی دیكە پێشوازی لێدەكردیت، هەرگیز لەیەك شوێن نەدەمایەوە، ئەگەر بیویستایە بچێت بۆ شوێنێك لە كاتی پێویست و گونجاو دا پاسەوانەكانی ئاگادار دەكردەوە، ئەو ژمارەی بۆ شوێنەكان دانابوو، نەك ناوی خۆیان، بۆ نموونەی دەیگوت دەچین بۆ شەقامی 47 یان 25 یان هەر شتێكی تری لەو بابەتانە، هەركات بچوایەتە دەرەوە كاروانی هاوشێوەو ئۆتۆمبێلی هاوشێوەی لەگەڵ دەردەچوون، هەندێكجاریش خۆی ئەمنییه‌تی خۆی دەپاراست.

كەس هەبوو وەك هاوشێوەی سەدام؟
بەڵێ زیاتر لەیەك دانەبوون، بەڵام كاتێك لێیان نزیك دەبوویتەوە دەتزانی ئەوانە ئەو نین، لەبارەی ئەوانەوە زیادەڕۆیی كراوە، ئەوان تەنها لە كاروانی چوونە دەرەوەدا بەكار دەهێنران نەك لە پیشوازی كردنی وەفدە فەرمیەكان.

لەوە دەترسا دەرمانی بۆ بكرێتە خواردنەكانی؟
لە هیچ شوێنێك نانی نەدەخوارد تا ئەوەی دروستی كردووە لێی نەخوات، یان تام و چێژی نەكات، ئەو زۆر حەزی لە خواردن بوو، بە هێواشی و لەسەرخۆ نانی دەخوارد.

حەزی لە گاڵتەو سوعبەت هەبوو؟
زۆر حەزی لە پێكەنین و نوكتە هەبوو، زۆربەی كات سوعبەتی لەگەڵ نزیكەكانی دەكرد، وەك عێزەت ئیبراهیم، لەتیف نصیف جاسم، كە پێدەكەنی شانەكانی بەرز دەبوونەوە، دانیشتن و كۆبوونەوەكانی ناخۆش و بێزاركەر نەبوون، زۆر ئارامگر بوو، تا كۆتایی هەموو دانیشتنێك دادەنیشت و گوێشی بۆ هەموو قسەیەك دەگرت با دووبارەش بوایە.

وشەی ناخۆش و ڕەقی بەكار دەهێنا؟
نەخێر، زۆر بەڕێز بوو وشەی زبرو ناشیرینی بەكار نەدەهێنا، كەسێكی گونجاو بوو، بەڵام كۆنترۆڵی هەموو شتێكی دەكرد، دەسەڵاتی بەسەر هەمووشتدا هەبوو.

كەی هەستتان بەوە كرد كوەیت بە ئامانج گیراوە؟
كەمتر لە مانگێك پێش پەلامارەكە، خەریك بوو ئەو نهێنییه‌ ئاشكرا ببێت، سەیرەكە لەوەدا بوو كۆنگرەی لوتكەی عەرەبی كە لە به‌غدا بەڕێوە چوو نزیكەی چوار مانگ پێش لە پەلامارەكە بوو، كەچی سەدام بەنرخترین مەدالیای ڕێز لێنانی بە خشییە ئەمیری كوەیت –شێخ جابر الاحمد- .

پێت وا نییه‌ وەك عبدالناصر و بگرە زیاتریش خۆی دەردەخست لەو كۆنگرەیەدا؟
وا هەڵسوكەوتی دەكرد لەویش زیاتر بێت، گوتم ئاڵۆزییەكان سەریان هەڵدابوو، رۆژنامەكان باسیان لە نرخی نەوت و دزینی نەوتی عێراقی باس كردبوو. هیشتا سەردانەكان هەرمابوون، بەڵام هێشتا گرژی تەواو نەبوو، بە خەیاڵی هیچ كەسێكدا نەدەهات كە عێراقێك لافی نەتەوەیعەرەب ویەك هەڵوێستی عەرەبی دەكات هەستێت بە پەلاماردان و داگیركردنی كوەیت و وڵاتێكی عەرەبی بسڕێتەوەو بیلكێنێت بە خۆیەوە.

ئایا لە پاشخانی رۆشنبیری سوپای عێراقدا شتێك هەبوو لەو شێوەیەی كە بڵێن كوەیت بەشێك بێت لە عێراق؟
هەبوون دەگەڕانەوە بۆ مێژوو دەیانگوت كوەیت بەشێك بووە لە ویلایەتی بەسرە لەسەردەمی دەوڵەتی عوسمانیدا ، لەسەردەمی مەلیك غازی دا بانگەشەیەك هەبوو بۆ لكاندنەوەی كوەیت بە عیراقەوە، بانگەشەیەكی لەو شێوەیە لە سەردەمی عبدالكریم قاسم دووبارە بوویەوە، ئەو بابەتە هەبوو، بەڵام حیزبی فەرمانڕەوای عیراق –حیزبی بەعس-كە بانگەشەی بۆ یەكپارچەیی و یەكگرتنەوەی عەرەب دەكرد. عێراقیەكان باوەڕیان بە یەكبوون دەكرد نەك لكاندنەوەی بەزۆر.

ئێوە سوپا سالار بوون چۆن هەستتان بە جوڵەی سەربازی نەدەكرد؟
به‌ پێی دابەشكاریە بەناوبانگەكە پاسەوانانی كۆماری كە گوێڕایەڵی راستەوخۆی سەرۆكی گشتی بوون، پاسەوانانی كۆماری لە هەموو عێراق ڕاهێنان یان دەكرد، لەوماوەیەدا راهێنانەكانیان بردبوویە بەسرە و ناویان لێنابوو ڕاهێنان و مانۆڕی ساڵانە، هەربۆیە كە كوەیت داگیر كرا پاسەوانی كۆماری ئیشەكەیان كرد، نەك سوپا، بۆیە كەس بیری لەوە نەكردبووەیەوە چونكە وامان دەزانی راهێنانێكی ئاساییە وەك ئەوانی دیكە.

لێرەدا شتیكی سەیر روویدا، عبدالجبار شنشل وەزیری بەرگری بوو منیش سوپا سالار بووم، كەسمان لە دوورو نزیك ئاگامان لە داگیركردنی كوەیت نەبوو.

كەی بە داگیركردنەكەت زانی؟
شەوی ڕوداوەكە من لە ماڵی خۆمان خەوتبووم، بەیانییه‌كەی سكرتێری گشتی سەركردایەتی گشتی فەریق علاءالدین الجنابی داوای لێكردم بچم بۆ بینای سەركردایەتی گشتی، كاتیك چوومە نوسینگەكەی پێی گوتم: كوەیتمان داگیر كرد، منیش پرسیم چۆن؟ ئەویش گوتی: پاسەوانانی كۆماری و هیزی ئاسمانی و فڕۆكەوانی كارەكەیان كردووە و كوەیتیان گرتووە. دوای چارەكە سەعاتێك وەزیری بەرگری عبدالجباررشەنشەل هات، بە هەمان شێوەی من بەویشی گوت، كارێكی لەو شێوەیە نە وەزیری بەرگری و نە سوپا سالار ئاگاداری نەبووین، ئێمە تووشی شۆكێكی زۆر گەورە بووین، وڵاتی بە ئامانج گیراو وڵاتێكی عەرەبییە، دراوسیێیە، گوتمان شەڕمان لەگەڵ ئێران كرد لەبەر ئەوەی بەرگری بوو لە عێراق و خاكەكەی، بەرگری بوو لە عەرەب بەگشتی، ئەوە زۆر ڕوون بوو، بەڵام ئەمەیان هیچ پاساوێكی نەبوو، من لە ناخی خۆمدا زۆر خەجاڵەت باربووم، لە دڵی خۆمدا گوتم ئەم بابەتە بە گشتی لەسەر هەموو عێراق دەكەوێت.
دوای سێ یان چوار رۆژ چاوپێكەوتنی سەدام دروست بوو، بانگی كردین، وەزیری بەرگری و من، بە ئۆتۆمبێلێك بردینیان بۆ ناوچەی –رەزوانییه‌- دوای ئەوەی بە چەند شەقامێكی لاوەكیدا بردینیان، كەرەڤانەیەك هەبوو، چووینە ناوی بینیمان چەند نەخشەیەك بە دیوارەكەیەوە هەڵواسراوە، دوای چارەكە سەعاتێك سەدام حوسێن هات، گوتی هیوادارم نیگەران نەبن لەوەی كە پێشتر باسی ئازادكردنی كوەیتمان پی نەگوتوون، ئەوە مانای ئەوە نییه‌ ئێمە متمانەمان بە ئێوە نەبێت، من بە دوو هۆكار ئەوەم كردووە: یەكەم: ئەگەر  ئەوەم پێ بگوتنایە، ئێوەش دەبوو خەریكی كاری ئیداری و ئامادەكاری بوونایە، دوایش تا ئێوە خۆتان ڕیكدەخست دڵنیا نەدەبووین كارەكە  ئاشكرا نابێت. ویستم كارەكە كتوپڕ بێت.

دووەم: رزگاركردنی كوەیت پشت بەست بووە بە یەكەكانی خۆم نەك ئەوانەی ئێوە.
دوای ئەوە بە منی گوت: فەریق نزار، دەمەوێت پاشەكشە بە پاسەوانانی كۆماری بكەم، دەمەوێت تۆ پارێزگاری لە كوەیت بكەیت و چەند یەكەیەكی سوپا بخەیتە شوێنەكانی پاسەوانانی كۆماریی، ئێمە ئەوان دەگێڕینەوە بۆ سنوورەكان و وەك یەدەگ بەكاریان دێنین. سەدام حوسێن زۆر دڵخۆش نەبوو لەو كۆبوونەوەیەدا. ئەویش لەبەر ئەوە بوو كاردانەوی نێودەوڵەتی زۆر توند بوو.

چووم بۆ كوەیت، قەبارەی ئەو هێزانەم زانی كە پێویستە دابنرێن لە جێگەی هێزەكانی پاسەوانانی كۆماریی، دوای حەوت رۆژ لە داگیركردنی كوەیت راپۆرتێكی ستراتیژیم نوسی و بەرزم كردەوە بۆ سەرۆكی گشتی و جێگرەكەی و وەزیری بەرگریی، لەو ڕاپۆرتەدا باسم لەو گۆڕانكارییە زۆرانە كردووە كە لەناوچەكەدا ڕوو دەدەن، ئەگەری ڕوودانی چی هەیە لە سەر ئاستی ناوچەكەو جیهانیش، تیایدا ئاماژەم بەو داوە ئەوەی كە عێراق كردویەتی پەل بۆ شەڕێكی شێوە جیهانی ڕادەكێشێت بەڵام لە شێوەیەكی بچووكراوەدا. گوتوومە وڵاتانی خۆرئاواو لەسەری هەموشیانەوە ویلایەتە یەكگرتوەكانی ئەمەریكا بەشداری ئەو جەنگە دەكەن و بەلەناوچوونی عێراق و گەڕانەوەی كوەیت تەواو دەبێت.

كاتێك سەرۆك توڕە دەبێت:
دوای چوار هەفتە لە داگیركردنەكە، راپۆرتێكی مەیدانیم نوسی، تیایدا ڕوونم كردبوویەوە كە ئەگەر ڕوبەڕوبوونەوە ڕویدا، هێزی هاوپەیمانی چی دەكەن و لە كوێوە هێرش دەكەن و بە راوردێكم كردبوو لە نێوان هەردوو هێزەكەدا، بەئاشكرا ئاماژەم بەوە كردبوو ئەوشەڕە بێگومانەو سەد لەسەد ڕوو دەدات و ئێمەش تیایدا دەدۆڕێین، لە كۆتایی ڕاپۆرتەكەدا ئاماژەم بەوەش كردبوو ئەگەر بمانەوێت دەتوانین لەو كێشەیە بە شێوازی دبلۆماسی خۆمان دەرباز بكەین.
رۆژی 18 ئەیلول 1990 واتە شەش هەفتە دوای داگیركردنی كوەیت ، سەدام بانگی كۆبوونەوەیەكی كردین كە وەزیر بەرگریش لەوی بوو هەروەها بە ئامادەبوونی سكرتێری گشتی (الجنابی) و فەرماندەی هێزە ئاسمانییه‌كان و بەڕێوبەری هەواڵگری لەوێ بوون، هەر لە سەرەتای كۆبوونەوەكە دا بە نیگەرانییه‌وە سەدام گوتی: فەریق نزار تۆ دوو ڕاپۆرتت ناردووە دەمانەوێت گفتوگۆ لەبارەیانەوە بكەین.

من دەستم كرد بە شرۆڤەی راپۆرتەكانم و تیایدا ئاماژەم كرد بە توانای هەردوو لاو جەختم لە سەر نابەرامبەری كردەوە، بەو مانایەی هیچ بوارێكمان بۆ شەڕ نییه‌ و بە هەموو شێوەیەك تێك دەشكێین.  لە هێرشە ئاسمانییه‌كاندا هەموو بنەكەكانمان دەگرێتەوە، شوێنە هەستیارەكانمان دەپێكن و ژێرخانی سەربازیی و ئابووریمان هەڵدەتەكێنن لە ماوەی كەمتر لە مانگێك دوای ئەوەش هێرشی زەمینی دەست پێدەكات.

لێرەدا سەدام توڕە بوو، گوتی چیی؟ هیچ هێرشێكی ئاسمانی مانگێك ناخایەنێت، هەر ڕۆژێك یان دوو ڕۆژە و ئیتر شەڕی زەمینی دەست پێدەكات و ئیتر ئێمە تەمبێیان دەكەین، منیش وەڵامم دایەوە: گەورەم، ئێمە هەلی ئەوەمان نابێت وەڵامیان بدەینەوە، پردەكان دەڕوخێنن، سەربازگەكانمان ، كارگەكانیش دەڕوخێنن، دواتر هێرش دەكەنە سەر بەرەكانی جەنگ لە پیش پێشەوە.

من تا ئەو كاتەش لە بەشی یەكەمی  قسەكانم دا بووم، لەناكاو به‌ توڕەیی هەستایە سەرپێ، هەموومان هەستاینەوە، ڕووی كردە من و گوتی: فەریق نزار بۆ بە ڕوونی پێمان ناڵێیت شەڕ ناكەیت و تەواو، قسەكەی زۆر ئیشی پێگەیاندم، من ئەفسەرێكی شارەزاو دیار بووم، بە ئاشكرا قسەكانم دەكرد لەبارەی بابەتێكەوە كە چارەنووس ساز بوو بۆ نیشتیمانەكەم، دوای ئەوەی چاوەڕێم نەدەكرد ئەو قسەیە بەرامبەرم بكات گوتم: گەورەم، من سەربازم، تەمەنم لە سەربازیدا بەسەر بردووە، سوپا سالاری ئەو وڵاتەم، پێویست دەكات راستی بە جەنابتان بڵێم، گەورەم كێشەكە زۆر لەوەش خراپترە كەمن بە جەنابتان دەڵێم، ئەویش گوتی: كۆبوونەوەكە تەواو. تووڕەیی بەناوچاوانییه‌وە بە ئاشكرا دەبینرا.

لە كۆبوونەوەكە بە هیلاكی و بێزاری و ئازارەوە هاتمە دەرەوە، وڵاتێك بەرەو شەڕێكی قورسس هەنگاو هەڵدەگرێت. كەسی یەكەم نازانێت من لە لە خۆشەویستی نیشتیمانەكەم و بە پێی شارەزاییم لە بوارەكەدا ڕای خۆمم دەربڕیوە، كەچی ئەو وا قسەی لەگەڵم دەكرد وەك ئەوەی بترسم، لە ڕاستیدا من دەترسام، بەڵام ترسم لە وڵاتەكەم بوو ، من سەربازبووم و دەمزانی بەرگەی ڕووبەڕوو بوونەوە ناگرین.

رۆژی دوای ئەوە دوای تەواو بوونی دەوام، یەكێك لەو كەسانەی كە جێگە متمانەی سەدام حوسێن بوو، هەمیشە نامە تایبەتیەكانی پێدا دەنارد ناوی (ماجد)بوو لەناو كۆشكدا كاری دەكرد، نامەی لابردنەكەمی پێدام وە ك سوپا سالاری سەربازیی و لەنامەكەدا نوسرابوو : "لە  سەدامەوە بۆ فەریق روكنی یەكەم نزار خەزرەجی: قورسە لەسەرم ئاگاداركردنەوەی پیاوان و سەربازەكان بە گۆڕینی پێگەكانیان، قۆناغی ئێستاش پیویستی بە گۆڕینی پێگەو پۆستی تۆیە، سوپاست دەكەین بۆ ئەو توانا و چالاكیانەی لە جەنگی قادسیەدا پێی هەستاویت، لە ئێستاشه‌وە تۆم داناوە وەك ڕاوێژكار لە سەرۆكایەتی كۆمار، چاوەڕێمان وایە هەستیت بەو كارەت وەك ئەوەی پێشووتر تۆمان ناسیووە. سەدام حوسێن."

لە ڕاستیدا پلە نوێیەكە ڕواڵەتی و ڕەمزی بوو، نە بەهای هەبوو نە دەوام، پەیوەندیم كرد بە سكرتێری گشتی سەرۆكایەتی و گوتم: من لە ماڵەوەم ئەگەر شتێكتان ویست، یان ڕای منتان ویست بنێرن بە شوێنمدا من دێم بۆ لاتان ، ئەگەر زانیتان شتێك بە من دەكرێت.

ئیتر ئەوە بارودۆخی من بوو، واتە راوێژكاری سەربازی لە سەرۆكایەتی كۆمار، تا ئەو كاتەی كە لە ساڵی 1996 وڵاتم بەجێهێشت.

لەكاتی جەنگدا لە كۆی بوویت؟
لە به‌غدا بووم، كەسیش ڕاوێژی پێنەكردم.

ئەی كێ پلانی داگیركردنی كوەیتی دانابوو؟
ئەوەی من زانیبێتم، سەدام نەخشەكەی دانابوو بە ئامادەبوونی حوسێن كامل و عەلی حەسەن مەجید، لەوانەشە پشتێان بە نزیكەكانی خۆیان بە ستبێت بۆ وردەكاری شتەكانی تر، بەڵام كۆی گشتی پلانەكە لە نێوان هەر سێ كەسەكەدا بووە.

دوای لادانەكەت رژێم چۆن ڕەفتاری لەگەڵ كردیت؟
پاسەوانە تایبەتەكانیان كشاندەوە، كە بریتی بوون لە كەسە نزیكەكانی خۆم، پاسەوانی ماڵ و شوێنی مانەوەیان دەكردم، گواستنیانەوە بۆشوێنێكی دیكە، پاسەوانی تریان بۆ ناردم لە –ئەمنی تایبەت- كە قوسەی سەرپەرشتی دەركردن. ئەركی ئەو پاسەوانانە ئەوە بوو چاودێری من بكەن و بزانن چۆن هەڵس و كەوت دەكەم. ئۆتۆمبێلی ئەمنی تایبەتیان بۆ دانابووم، تەلەفۆنەكەم لە ژێر چاودێری دابوو، لە ڕووی كردارییەوە لە ژێر چاودێری زۆرەملێدا بوون، بە بێ ئەوەی ناوی بنرێت یان بەفەرمی باسی بكرێت، لە ژێر چاودێری ورد دا بووم.

هەستت چۆن بوو لە كاتێكدا سوپای عێراقت دەبینی دەشكێت؟
بڕوام پێبكە ئێستاشش نامەوێت ئەو ڕۆژە ناڕەحەتانەم بیر بێتەوە، ڕۆژانێكی ئازاربەخش و پر لە سوكایەتی بوون، بەڵام وانەی گەورەی فێركردین، وڵات وێران بوو سوكایەتی بە پیاوێك كرا كە هیچ شتێك بەلایەوە گرنگ نەبوو.

تۆ چیرۆكی كوەیت بە هەموو ڕوداوەكانییه‌وە بە هەڵەی بێ پاساو دەزانیت؟

من بە هەڵەی زۆر قورس و بێ وێنەی دەزانم.

پێش له‌كار لابردنه‌كه‌ت چەند جار سەردانی كوەیتت كردووە؟
بیرم بێت سێ جار.

ئایا پلان هەبوو بۆ ئەوەی خانەوادەی ئەمیرو دەسەڵاتدارانی كوەیت بكەوێتە دەستیان؟
بێگومان ، بەو ئاواتەوە بوو.

ئایا سەدام حوسێن بیری لەوە دەكردەوە بۆ هەمیشەیی لە كوەیت بمێنێتەوە؟
بەڵێ، ئەو چاوەڕێی شەڕی نەدەكرد، حسابات و پێشبینییه‌كانی هەڵەبوون، ئەو لەو باوەڕەدا بوو، خۆرئاوا ئەوەی بە لایەوە گرنگ بێت نەوتە. لەبەر ئەوە ڕێگری ناكات لەوەی چارەكێكی یەدەگی نەوتی هەموو جیهان بەدەست پیاوێكەوە بێت كە دەتوانێت ئۆقرەیی و ئارامی بەرقەرار بێت. لەهەمان كاتدا ئامادەگی ئەوەی تێدا بوو كە بە ئاسانی نەوت ڕادەستی خۆرئاوا بكات.

ئەو واهەستی دەكرد دوای لێدانی شەیپوری هەڵگیرسانی جەنگ، حسابەكە ڕێك دەبێتەوە؟
بەڵێ، كاتێك وەزیری دەرەوەی ئەمەریكا (جیمس بیكه‌ر) داوای لە (تاریق عەزیز) كرد كۆببنەوە، لەوە تێنەگەشتبوون دوای ئەو ئاگادار كردنەوەیە شەڕ دێت. ئەو وا لە یەكی دابوویەوە ئەمەریكا لاوازە، بۆیە تا دەهات توندتر دەبوو، پێی وابوو مەرجەكانی دەهێننە دی. ئەو بە عەزیز- ی گوتبوو پێداگری بكات لەسەر مەرجەكانی و دانەبەزێت، لەگەڵ ئەوەشدا بیكەر نییه‌تی وڵاتەكەی لە عەزیز نەشاردبویەوە و پێی گوتبوو: عێراق وێران دەبێت و دەگەڕێنەوە بۆ سەردەمانی پێشوو.

ئەی ئەوباسانە چین كە گوایە خۆی شاردۆته‌وه‌؟
ئەوە ڕەفتارو شێوازی خۆی بوو، هیچ كەس جێگەو ڕێگەی پێنەدەزانی.

ئەی لە هەڵوێستی سۆڤیەت تووشی شۆك نەبوو؟
با، سۆڤیەتیەكان پێیان گوتبوو چۆن چاوەڕێ دەكەیت كە لەسەر تۆ جەنگی جیهانی سێیەم به‌رپا بكەین لە كاتێكدا تۆ نە پرست پێكردووین و نەڕات وەرگرتووین.

ئەی راپەڕینەكانی باكوور و باشوور چی بوون لە دوای شەڕی كوەیت؟
دۆخەكە فشاری گەورەی دروستكردبوو، هەركە پەردەی سەر دۆخەكە لادرا، ئەوە ڕویدا كە ڕویدا، تەنانەت هەست و هۆشی نیشتیمانی بوونیش دەبێت ڕێكبخرێت بۆ ئەوەی بە لاڕێدا نەبرێت و لە ئامانج لانەدات، بە داخەوە لە باشوور ئەوانەی ڕاپەڕینیان ئەنجامدا پەلاماری سوپا و دامەزراوەكانیان دەدا، لەبری ئەوەی پەیوەندی لەگەڵ سوپا دروست بكەن و سوپا بچێتە ڕیزی خۆپیشاندەرانەوە، كەچی سوپا بە گژی خەڵكدا چوویەوە، ئەوان بۆیە پەلاماری سوپایان دەدا چوون پیێیان وابوو ئەوان گوێڕایەڵی تەواوی سەدامن ئەمە لە كاتێكدا سوپا زۆر ئامادەیی تێدابوو كە ڕاپەڕین ئەنجام بدات، بە پێی زانیاریەكانی من فەرماندەی سەربازی و ئامرەكان بڕیاریان دابوو بگەڕێنەوە به‌غدا و پەلاماری دارودەستەی سەدام بدەن، لەبەر ئەو هەموو ناخۆشی و سوكایەتیەی بەسەریان هاتبوو لە شەڕی كوەیت دا، بەڵام كاتێك ڕاپەڕینەكە ڕویدا ئەو بڕیارە دواكەوت و پلانەكە بوو بە قوربانی.

كێ سەرپەرشتی لێدانی ڕاپەڕینەكانی باشووری دەكرد لە دوای شەڕی كوەیت؟
پاسەوانانی كۆمار و هێزە ئەمنییه‌كان و هەندێك لە سوپا، لەو بارودۆخەدا سەدام حوسێن ئەندامانی سەركردایەتی شۆڕشی دابەش كردبوو بەسەر ناوچەكاندا و سەرجەم دسەڵاتەكانی پێدابوون، لەوانەش عێزەت ئیبراهیم، تەها یاسین رەمەزان، حوسێن كامل، چوون بەرەو باشوور، محمد الزبیدی سەرۆكاری كاروبارەكانی حكومەتی دەكرد، دواتر عێزەت ئیبراهیم بەرەو باكوور گوازرایەوە، تەها یاسین رەمەزان و حوسێن كامل چوون بەرەوە نەجەف و كەربەلا، ئەندامانی سەركردایەتی دابەش كرابوون بە چەند ئاراستەیەك، بەناو به‌غدا بەیەكدا هەڵپرژان دروست بوو، لە هەردوولاش قوربانی هەبوو، بەڵام دوا جار لێیان دراو سەركوتكران.

 

بۆ خوێندنەوەی بەشی یەكەم كلیك لێرە بكە

بۆ خوێندنەوەی بەشی دووەم كلیك لێرە بكە