ڕاپۆرتی جیهانی

12:25 - 06/06/2019

ئاژه‌ڵه‌كان چۆن مرۆڤیان له‌ مردن ڕزگار كرد‌

پەیسەر

ئاژه‌ڵان ملیۆنان ساڵه‌ له‌سه‌ر ڕووی زه‌وی له‌گه‌ڵ مرۆڤه‌كان ده‌ژین، زۆرجار مرۆڤه‌كان ئاژه‌ڵه‌كانیان ماڵی كردووه‌ و له‌ پێناو خزمه‌تی خۆیاندا به‌كاریان هێناون. بۆیه‌ هه‌ندێك جاریش ڕوویداوه‌ كه‌ مرۆڤه‌كان ئه‌و ئاژه‌ڵه‌یان برسی كردوو. چونكه‌ مرۆڤ زۆرجار بیری ده‌چێته‌وه‌ ئاژه‌ڵه‌كان هه‌سته‌وه‌رن و له‌ كاتی خۆشی و ناخۆشیدا هه‌ست به‌ ئازار و ناحه‌ڕه‌تی ده‌كه‌ن. ده‌گوترێت پشیله‌كان زووتر ماڵی ده‌بن، به‌ڵام پێنه‌زانن. كه‌چی چه‌ندین چیرۆك و ڕووداوی ڕاسته‌قینه‌ هه‌ن، باس له‌ زیره‌كی و به‌ وه‌فای پشیله‌ و ئاژه‌ڵه‌كانی دیكه‌ ده‌كات. له‌م ڕاپۆرته‌دا چه‌ند ڕووداوێكی ڕاستی باس ده‌كرێت، كه‌ له‌مه‌رگی ڕاستی مرۆڤیان ڕزگاركردووه‌.

خان
چیرۆكی سه‌گێكه‌ به‌ناوی خانه‌وه‌، كه‌ له‌ زنجیره‌ سه‌گێكن به‌ناوی دۆبه‌رمانه‌وه‌، ئه‌م سه‌گانه‌ دڕن. خان سه‌گێكه‌ خێزانێكی ئه‌مریكی به‌خێویان كردووه‌. ڕۆژێكیان خان و مناڵێكی ئه‌و ماڵه‌ پێكه‌وه‌ له‌ حه‌وشه‌ی ماڵه‌كه‌یان یاریده‌كه‌ن. شارلۆتی مناڵ، له‌گه‌ڵ خان به‌ خۆشیه‌وه‌ یاری ده‌كه‌ن، دایكی شارلۆت سه‌یریان ده‌كات، ترسی لێده‌نیشت، چونكه‌ خان زۆر به‌ دوژمنكارانه‌وه‌ په‌لاماری شارلۆت ده‌دات و جار جاره‌یش ده‌گه‌ڕێته‌وه‌. دایكی شارلۆت ڕاده‌كات، خان له‌ مناڵه‌كه‌ی دوور بخاته‌وه‌ كاتێك ده‌گاته‌ سه‌ریان، ده‌بینن، مارێكی گه‌وره‌ له‌ جۆری (King brown) په‌لاماری شارلۆت ده‌دات. بۆیه‌ خان خۆی خستۆته‌ به‌ری و ماره‌كه‌ له‌بری شارلۆت به‌ سه‌گه‌كه‌یه‌وه‌ داوه‌. بۆیه‌ خێرا، خان ده‌گه‌ێننه‌ نه‌خۆشخانه‌ و دوای تیماركردن، ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ ماڵ و ده‌بێته‌وه‌ ئه‌ندامێكی ئه‌و خێزانه‌.

ماشای پشیله‌
له‌ یه‌كێك له‌ شاره‌كانی ڕووسیا و پشیله‌یه‌كی ڕووخۆش خۆشه‌ویست له‌ یه‌كێك گه‌ڕه‌كه‌كاندا هه‌بوو، خه‌ڵكی له‌ خۆشه‌ویستیدا ناویان نابوو(ماشا)، ماشا پشیله‌یه‌كی وێڵ بوو، به‌ڵام هه‌مووان خۆشه‌ویان ده‌ویست و خواردنیان پێ ده‌دا. له‌ پڕێكدا بووه‌ پاڵه‌وانێكی ناسراو.
شه‌وێكی ساردی ڕووسیای به‌ستووه‌، ماشا كارتۆنێكی بینی بۆی ڕۆیشت، له‌ بری ئه‌وه‌ی ئه‌و كارتۆنه‌ به‌تاڵ بێت، ته‌ماشا ده‌كات، مناڵێكی بچووكی تێدابینی كه‌ دایكی و باوكی جێیان هێشتبوو. ماشا زۆر به‌ سۆزه‌وه‌، له‌سه‌ر ئه‌و مناڵه‌ خه‌وت تاوه‌كو ئه‌و شه‌وه‌ له‌ سه‌رما مناڵه‌كه‌ ڕه‌ق نه‌بێته‌وه‌. كاتێك ڕۆژبووه‌وه‌، ماشا ده‌ستی كرد به‌ میاواندن تاوه‌كو خه‌ڵكی سه‌رنجیان كه‌وته‌ سه‌ری و له‌ خۆیان ده‌پرسی ئه‌م  پشیله‌ بۆچی به‌م جۆره‌ ده‌میاوێنێت. كاتێك به‌ره‌و پیری رۆیشتن، ده‌بینن ماشا له‌سه‌ر ئه‌و منداله‌ خه‌وتووه‌، تاوه‌كو سه‌رما نه‌یكوژێت. بۆیه‌ خێرا ئه‌مبوڵانس هات، مناڵه‌كه‌یان برد، به‌ڵام ماشا دوودڵبوو له‌ پاراستنی ژیانی ئه‌و مناڵه‌، بۆیه‌كێك له‌ په‌رستیاره‌كان ده‌یگێرایه‌وه‌ كه‌ ماشا ماوه‌یه‌كی زۆر به‌شوێنی ئۆتۆمبیله‌كه‌ رایكردووه‌. بۆیه‌ دواتر ماشا بوو به‌ پاڵه‌وانێكی شاره‌كه‌. چونكه‌ دوای گه‌یاندنی مناڵه‌كه‌ بۆ نه‌خۆشخانه‌ هه‌موو ڕێكاره‌كانی بۆ گیرایه‌ به‌ر و مناله‌كه‌یان له‌ مردن ڕزگاركرد.

وینی ڕزگاركه‌ری خێزانێك
له‌ ساڵی 2007 پشیله‌ی خێزانی(كیسلینگ) كه‌ له‌ خێزانێكی دایك و باوك و كوڕێك پێكده‌هاتن، توانی ژیانی ئه‌و خێزانه‌ ڕزگار بكات. كاتێك غازی ماڵه‌كه‌یان كرایه‌وه‌ ، شه‌و له‌ كاتی خه‌وتندا، پشیله‌كه‌ هه‌ستی كرد بۆنێكی ناخۆش ماڵه‌كه‌ی ته‌نیووه‌، بۆیه‌ به‌ میاواندن پیاوه‌كه‌ی هه‌ستاند، ئه‌و پیاوه‌ كاتێك هه‌ستا بینی كه‌ گێژه‌ و به‌ ئاسته‌م به‌ ڕێگادا ده‌ڕوات. بۆیه‌ خێرا ژنه‌كه‌ی و كوڕه‌كه‌ی بێداركرده‌وه‌. دواتر په‌یوه‌ندیان كرد به‌ ئه‌مبوڵانسه‌وه‌، هه‌موویان ڕه‌وانه‌ی نه‌خۆشخانه‌ كران. بۆیه‌ دواتر سوپاسگوزاری پشیله‌كه‌ بوون، كه‌ له‌ مردن ئه‌وانی ڕزگاركرد.

دۆلفینه‌كان  مه‌له‌وانێك ڕزگار ده‌كه‌ن
تود ئه‌ندریس-ی مه‌له‌وان له‌یه‌كێك له‌ ده‌ریاكاندا سه‌رقاڵی مه‌له‌كردن، بوو له‌ پڕ قرشێك په‌لاماریدا و قاچی برینداركرد، هه‌روه‌كو ده‌زانین قرشه‌كان بۆنی خوێنده‌كه‌ن، زیاتر لێی هاته‌ پێش بۆ ئه‌وه‌ی مه‌له‌وانه‌كه‌ بكاته‌ ژه‌مێكی چه‌ور، له‌ پڕ كۆمه‌ڵێك دۆلیفن توانیان دیوارێكی ئه‌ستوور له‌نێوان قرشه‌كه‌ و تود ئه‌ندرێس دروست بكه‌ن، تاوه‌كو قرشه‌كه‌ نه‌یخوات، بۆیه‌ مه‌له‌وانه‌كه‌ توانی به‌ ئازاره‌وه‌ خۆی بگه‌ێنێته‌ كه‌ناراوی ده‌ریاكه‌ و له‌ مه‌رگی ڕاسته‌قینه‌ی خۆی ڕزگاری بێت.

دۆری كه‌روێشك و ڕزگاركه‌ری خاوه‌نه‌كه‌ی
ئێمه‌ وامانزانیووه‌ كه‌ كه‌روێشك ته‌نیا گێزه‌ر ده‌خوات و سه‌رقاڵی یاریكردنه‌، به‌ڵام له‌ ساڵی 2004ه‌وه‌ كه‌روێشكی دۆری بووه‌ پاڵه‌وان. ئه‌م كه‌روێشكه‌ له‌ ماڵی سایمۆن ستیكال بوو. ستیكال له‌سه‌ر كه‌ناپه‌كه‌ی(قه‌نه‌فه‌) خۆی سه‌یری به‌رنامه‌یه‌كی ته‌له‌فزیۆنی ده‌كرد. به‌ڵام ئه‌م پیاوه‌ نه‌خۆشی شه‌كره‌ی هه‌بوو، له‌ پڕ له‌ ده‌ست و پێ كه‌وت، نه‌یده‌توانی ده‌نگیش ده‌ربكات. ژنه‌كه‌یشی له‌ چێشتخانه‌كه‌یان سه‌رقاڵی خواردن درووستكرد بوو، ئاگای له‌ ستكیال نه‌ما. بۆیه‌ ئه‌م كه‌روێشكه‌ بۆیه‌ وه‌كو مرۆڤێكی زیره‌ك ده‌ستی كرد به‌ هه‌ڵقونكه‌ و داقونكه‌ له‌سه‌ر سینگی خاوه‌نه‌كه‌ی، كارێكی كرد بووه‌ جێگای سرنجی ژنه‌كه‌ی ستیكال، ژنه‌كه‌ش به‌ بابه‌ته‌كه‌ وروژاو فریای مێرده‌كه‌ی كه‌وت، خێرا ڕه‌وانه‌ی نه‌خۆشخانه‌ كرا. ئه‌گه‌ر ئه‌و كه‌روێشكه‌ نه‌بوایه‌ ئێستا ستیكال له‌ ڕێزی مردووان بوو.

هه‌رچه‌نده‌ شێره‌كان دڕنده‌ن به‌ڵام سۆزیان تێدایه‌
له‌ ده‌وروبه‌ری ئه‌سیوبیا چوار پیاو كچێكی ته‌مه‌ن 12 ساڵیان ڕفاندبوو، وه‌كو بارمه‌تیه‌ك لای خۆیان دایاننابوو، له‌ پڕ سێ شێر په‌لاماری دان و پیاوه‌كان هه‌ڵهاتن. كاتێك خه‌ڵكی گونده‌كه‌ له‌ ڕفاندنی كچه‌كه‌یان پۆلیسیان ئاگاداركرده‌وه‌، پۆلیس له‌ناودارستانه‌كان كچه‌كه‌یان دۆزیه‌وه‌، له‌ دووره‌وه‌ بینیان چه‌ند شێرێك ده‌وری كچه‌كه‌یان داوه‌ و بێ ئه‌وه‌ی په‌نجه‌شی خوێنی لێبێت. كاتێك كچه‌یان دۆزیه‌وه‌ زۆر ترسابوو. له‌گه‌ل بینینی پۆلیسه‌كاندا شێره‌كان هه‌ڵهاتن و خۆیان له‌ناو داره‌كاندا شارده‌وه‌، به‌ڵام پیاوه‌ ڕفێنه‌ره‌كان ئاشكرابوون و ده‌ستگیركران.

فیلێكی به‌ وه‌فا
هاوڕێیه‌تێكی به‌هێز له‌نێوان فیلێكی ته‌مه‌ن چوارساڵ و كیژۆڵه‌یه‌ك به‌ناوی ئه‌مپه‌ر كه‌ ته‌مه‌نی هه‌شت ساڵ بوو. ئه‌وان له‌گه‌ڵ خێزانه‌كه‌یاندا ڕۆیشتبوون بۆ تایله‌ند هه‌موو رۆژێك ئه‌و كێژۆڵه‌یه‌ ده‌چووه‌ سه‌ر پشتی ئه‌و فیله‌ و یاریان پێكه‌وه‌ ده‌كرد، كۆتا رۆژی گه‌ڕانه‌وه‌ی ئه‌مپه‌ر، چوو بۆ ئه‌وه‌ی ماڵئاوای له‌و فیله‌ بكات، پێش ئه‌وه‌ی بگاته‌ لای زریان و شه‌پۆلێكی ده‌ریا به‌ خێرای به‌ره‌و ڕووی كێژۆله‌كه‌ هات، زۆری نه‌مابوو شه‌پۆلی ده‌ریاكه‌ له‌گه‌ڵ خۆی بیبات، به‌ڵام فیله‌كه‌ به‌ لووته‌ درێژه‌كه‌ی ئه‌مپه‌ری خسته‌ سه‌ر پشتی و به‌خێرای به‌ره‌و به‌رزایه‌كان تێته‌قاند. كاتێك دایك و باوكی ئه‌مپه‌ر هاتن، بینیان كچه‌كه‌یان سه‌لامه‌ته‌(هاوڕێ له‌كاتی ته‌نگانه‌دا ده‌رده‌كه‌وێت).

توتیه‌كی زیره‌ك
میگان تووتیه‌كی هه‌بوو، زۆر جوان و ناوازه‌، فه‌رهه‌نگێكی له‌ وشه‌ هه‌بوو بۆ خۆی، هه‌ندێك له‌ وشه‌كان خراپ بوون. به‌ڵام هه‌ندێكجاریش ده‌یزانی ئه‌و وشانه‌ له‌ كوێ به‌كار ده‌هێنێت. جارێك میگان له‌ توتیه‌كه‌ی دووركه‌وته‌وه‌، له‌ پڕ توتیه‌كه‌ ده‌ستی به‌ ده‌ربڕێنی چه‌ند وشه‌یه‌ك كرد" دایه‌ مناڵ، دایه‌ مناڵ) ئه‌و دوو وشه‌یه‌ وایكرد كه‌ میگان بگه‌ڕێته‌وه‌. بۆیه‌ بینی مناڵه‌كه‌ی به‌هۆی خواردنه‌وه‌ خه‌ریكه‌ ده‌خنكێت، بۆیه‌ خێرا فریای كه‌وت و له‌ مردن ڕزگاری كرد.

لولوی به‌راز
پیره‌ژنێك كچه‌كه‌ی ناوی (جۆ ئان تسمان)بوو، به‌رازێكیان هه‌بوو به‌ناوی لولو، جارێكیان كچه‌كه‌یان بۆ ماوه‌یه‌ك به‌رازه‌كه‌ی لای دایكی جێهێشت، تاوه‌كو ئاگای لێبێت، له‌ پڕێكدا جۆ ئان جه‌ڵته‌ی دڵ لێی ده‌دات، ئه‌م به‌رازه‌ زانی خاوه‌نه‌كه‌ی نه‌خۆشه‌، بۆ ماوه‌یه‌ك ده‌ستكرد به‌ بۆڵاندن و مرقه‌ مرق، بۆیه‌ ده‌رگای ماڵی كرده‌وه‌ و ڕێگای له‌ شۆفێران ده‌گرت، ئه‌م كاره‌ ماوه‌ی 45 خوله‌كی خایاند تاوه‌كو كۆتا جار ماتۆرسوارێك كه‌وته‌ شوێن به‌رازه‌كه‌ زانی ژنێك كه‌وتووه‌ په‌یوه‌ندیان كرد به‌ ئۆتۆمبیلی فریاگوزارییه‌وه‌، ئه‌ویان ڕه‌وانه‌ی نه‌خۆشانه‌كرد، ئه‌گینا ده‌مرد. پاڵه‌وانه‌ راسته‌قینه‌كه‌ش لولوی به‌رازبوو.

خانمه‌ ڤیونا و مانگاكه‌
به‌ پێی ئامارێك ساڵانه‌ ژماره‌ی ئه‌و كه‌سانه‌ی له‌ژێر ده‌ست و پێی مانگاكان ده‌مرن، زیاتر له‌و كه‌سانه‌ی كه‌ له‌ ناو ده‌می قرشه‌كان ده‌مرن. ڤیونا له‌ یه‌كێك له‌ كێڵگه‌كاندا خه‌ریكی به‌خێوكردنی مانگا بوو له‌ سكۆتله‌ندا، جارێكیان چاوی پێكه‌وت گوێره‌كه‌یه‌ك خه‌ریكه‌ ده‌مرێت، بۆیه‌ به‌خێرای په‌لاماری گوێره‌كه‌ی دا. مانگی دایك تووڕه‌بوو، ده‌ستیكرد به‌ شاخ وه‌شاندن و به‌ له‌قه‌وه‌ چووه‌ سه‌ری. تاوه‌كو (كیلی) كه‌ ئه‌سپێك بوو ڤیونا به‌خێوی ده‌كرد، په‌لاماری مانگاكه‌یدا و به‌ جووته‌ وه‌شاندن مانگاكه‌ی دوورخستنه‌وه‌، ئه‌گه‌ر ئه‌وه‌ نه‌بوایه‌ ئه‌و خانمه‌ ده‌مرد.

كیلۆی سه‌گ
له‌ ئێواره‌یه‌كی شاری ستاتین ئایلاند له‌ نیوۆرك، دزیك په‌لاماری جه‌ستین بیكه‌ری-دا، له‌ ده‌رگای پێشه‌وه‌یدا به‌ڵام جه‌ستین زانی ئه‌م پیاوه‌ دزه‌، ده‌رگاكه‌ی داخست، ئه‌وجار دزه‌كه‌ له‌ پشته‌وه‌ هات، ده‌رگای پشته‌وه‌ی ده‌شه‌كانده‌وه‌ بۆ ئه‌وه‌ی بكرێته‌وه‌، به‌ڵام كیلۆی سه‌گ هه‌وڵێده‌دا گاز له‌و دزه‌ بگرێت و نه‌هێڵێت ده‌رگاكه‌ بكاته‌وه‌، ئه‌وجا دزه‌كه‌ ته‌قه‌ی كرد و سه‌گه‌كه‌ی به‌ سه‌ختی برینداركرد و هه‌ڵهات، بۆیه‌ دوای ڕۆیشتنی دزكه‌ جه‌ستن سه‌گه‌ به‌ وه‌فاكه‌ی برد بۆ نه‌خۆشخانه‌ و تیماریكرد.