01:29 - 02/09/2019
قاعیدەو داعش لە ململانێ ناوخۆییەكانیانەوە بۆ پێكەوە كاركردن
لە دوای 11/ سێبتەمبەری 2001 ەوە چاوی هەموو میدیاكانی جیهان لەسەر ڕێكخراوی قاعیدە بوو، ڕێكخراوێك لەبەرامبەر سیستەمە ناوخۆییەكانی وڵاتانی عەرەبیدا بێدەنگ و لەبەرامبەر سیاسەتەكانی رۆژئاوادا توندو بە پەلامار، چەندە قسەوباس لەسەر ڕێكخراوەكە بوو، هێندەش ئوسامە بن دلادنی سەركردەی قاعیدە ناوبانگی بۆ پەیدا كردبوو، بەڵام هیندەی نەبرد وڵاتی ئەفغانستان –پێگەی سەرەكی قاعیدە- كەوتە بەرهێرش و پەلاماری ئەمەریكاو هاوپەیمانەكانی و دواجاریش لە 14/5/2011 دا ئوسامە بن لادن لە نزیك سەربازگەیەكی پاكستانی لە ئیسلام ئاباد لە ئۆپەراسیۆنێكی 40 خولەكیدا كوژرا ، بە كوژرانی بن لادن و هاتنی ئەیمەن زەواهیریی بۆ سەركردایەتی قاعیدە، چالاكیەكانی ئەو ڕێكخراوە وەك جاران نەماو بەشێك لە شرۆڤەكارانیش باسیان لەوەكرد هەر ئەو بۆشاییە بووە هۆی ئەوە بووە هۆی ئەوەی (دەوڵەتی ئیسلامی لە عێراق و شام)ناسراو بە (داعش) بێتە گۆڕەپانەكەوە.
ئەوەی كە قاعیدە پێیی نەكرا (لە نەتوانین یان لە بەرنامەیدا نەبووبێت)داعش كردی، ئەوەی داعش كردی بووە هۆی هاتنە پێشەوەی گۆڕانكارییە گەورەكان لەناوچەكەدا، شەڕی كۆتایی هێنانی داعش چ لەڕووی دارایی و چ لەڕووی مرۆیی و چ لەڕووی ژیاریی و ژینگە، زیان و خەسارەتی گەورەی بەدوای خۆیدا هێنا، زۆرینەی خاكی دوو وڵاتی پێگەی داعش (عێراق و سوریا) خاپووركران و بۆ بونیات نانەوەشیان ملیارەها دۆلاری دەوێت، ئەمە سەرباری ئەو زیانانەی كە هەرگیز قەرەبوو ناكرێنەوە.
هەرچۆنێك بێت داعشیش كۆتایی هات، ئەو خەلافەتەكەی خۆی لەسەر زەویی نێوان عێراق و سوریا بەڕێوەدەبرد كە پانتاییەكەی لە وڵاتی بەریتانیا گەورەتر بوو، دەسەڵاتێكی ئابووری ئەوەندە بەهێزی هەبوو كە بەشێك لە نەوتی هەردوو وڵاتی لەلابوو، توانا ئەمنیەكانی هێندە بەهێز بوو كە وڵاتانی چواردەوریان بەگیرهێنابوو ، هەرچەندە تواناسەربازییەكانییشیان زۆر بەهێز بوون، بەڵام بەرگەی هێزی ئاسمانی و تەكنۆلۆژیای سەربازیی رۆژئاوایان نەگرت و بۆ داواجار لە 2018 بستێك خاكیان بەدەستەوە نەماو چارەنووسی هەریەكەیان بەجۆرێك كۆتایی هات.
پرسبار ئەوەیە: زۆرینەی سەركردەو خەڵكە شارەزاكەی داعش لەپڕ دیار نەمان، بێگومان ژیریی پێمان دەڵێت دەبێت لە جێگەیەك بن و بە بێ كاریش دانانیشن، ئەوان لە پیلان و بەرنامەی نوێ درێغی ناكەن، بەڵام چی دەكەن و چۆن دەكەن و لە كوێوە دەست پێدەكەنەوەو گوریسی بچڕاویان لەگەڵ كێ گرێ دەدەنەوە؟
كۆڵن كلارك لە شیكارێكی تایبەتیدا كە لە پێگەی (ناشناڵ ئنتەرست) بڵاوی كردووەتەوە شرۆڤەی داهاتووی ڕێكخراوە جیهادیەكان دەكات لەدوای كۆتایی هاتن بە دەسەڵاتەكانی ڕێكخراوی داعش، ئەو باس لەوە دەكات ئەو ڕێكخراوانە لەناو میدیاكانەوە بەربوونەتە گیانی یەكتری و شەڕی یەكتری دەكەن.
كلارك باس لەوە دەكات كە یەكێك لە پاڵنەرە بنەڕەتیەكانی ئەو بابەتە بریتیە لە كێبەكێ و پارێزگاری كردن لە ئایۆلۆژیا و بەریەك كەوتنی ئامانجەكان، كلارك دوو نموونەی ئایدۆلۆژی لەناو ئەو هەموو ڕێكخراوو گروپە ئیسلامیانەدا هێناوەتەوە كە بریتین لە (قاعیدە و داعش) كە یەكەمیان لە نەوەدەكانی سەدەی ڕابوردوودا ناوو ناوبانگی گەورە بوون و ، داعشیش بەم دواییانەدا لەنێوان هەردوو وڵاتی عێراق و سوریا سەری هەڵداو هەر لە شوێنی سەرهەڵدانیدا كپكرایەوە. گەرچی سەركردەی هەردوو ڕێكخراو جیاوازبوون و جیاوازیش بیریان دەكردەوە بەڵام سەرباز و لایەنگرانی هەردوو ڕێكخراوەكە یەك شێوەبوون و لە یەك ناوەندی كۆمەڵایەتیەوە هەڵقوڵابوون.
ئەوەی ئەو دوانەی لەیەكتری جیادەكردەوە ئەوە بوو داعش باوەڕی وابوو كە قاعیدە خۆری ئاوابووەو نەیتوانیوەكارەكانی بە ئەنجام بگەیەنێت و ئەو ئامانجەی لە پێناویدا دروست بووە نەیهێناوەتەدی ، هەرچی قاعیدەشە ئەجێندای بیری تائیفی و مەزهەبی بە توندی پەیڕەو دەكرد بۆ ئەوەی لەو ێگەیەوە بكاتە ئامانجە سەرەكیەكەی، كاتێك ئەو دوو ڕێكخراوە بە یەك گەشتن و كێشەكانی خۆیان بۆ چارەسەرنەكرا، زیانی گەروەی ناوبانگ و بەفێڕۆدانی كاتیان كرد.
ئەوەی تێبینی دەكرێت لەناو سەركردەكانی ئەو دوو گروپەدا جیابوونەوەو لەیەك دووركەوتنەوەی گەورە دەبینرێت، پرسیار ئەوەیە ئایا ئەو ناكۆكی و دوو بەرەكێیە شۆڕدەبێتەوە بۆناو كادیرە مام ناوەندەكان، یان زیاتریش دەڕواتە ناو سەربازو چەكدارەكانیان و دواتریش كاریگەری لەسەر لایەنگرەكانیان بە جێدەهێڵێت؟
كلارك لەناو ئەو شرۆڤەیەیدا ئەو بابەتەی وروژاندوەو هەرخۆشی وەڵامی داوەتەوە، ئەو پێی وایە ناكۆكی سەرەكردە توندڕەوەكان كاریگەریی لەسەر خەڵكی خوارەوەش دروست دەكات و ناكۆكی و ناتەبایی دەباتە ناو شەقام و سەركوچەو كۆڵانەكان و لەكۆتایشدا دەبێتە جەنگە پارتیزانی نێوانیان، لایەنگرو ئەندامانی هەر لایەك دەبنە خاوەنی دەنگ و ڕەنگی تایبەت بەخۆیان، لە ئێستەدا هەریەكەیان لەكاری ئەوانی دیكە كەم دەكەنەوەو لەنێو تۆڕەكۆمەڵایەتیەكاندا بە گاڵتەو گەپەوە لەسەر یەكتری دەدوێن و شت بڵاو دەكەنەوەو لە هەمان كاتیشدا هەڕەشە لەیەكتری دەكەن، كار گەشتۆتە ئەوەی لە ئێستەدا دەستەواژەی (موسڵمانی خراپ) لە دژی یەكتری بەكاردێنن و بە دووری مەزانن ئەو دەستەواژانە زیاتر بڕوات و لەئەنجامدا كاریگەری لە سەر گۆڕەپانەكەیان دروست بكات.
هاوپەیمانیەك بە مردوویی لەدایك بووە:
پەیوەندی نێوان ئەو دوو ڕێكخراوە وەك كلارك ئاماژەی پێدەكات هەر لەسەرەتاوە بە شكستەوە لەدایك بووە، هەرچەندە ئەبو مەسعەبی زەرقاوی بەیەكێك لە دامەزرێنەرانی داعش دادەنرێت و سەردەمانێكیش ئەندامی باڵای ڕێكخراوی قاعیدە بووە، بەڵام قاعیدە –داعش- بە لادەر و لە ڕێگەدەرچوو لەقەڵەم دەدات و بەو شێوەیەش مامەڵەیان لەگەڵ كردوون، هەربۆیە لەم دواییانەدا زەرقاوی هەموو ئەو بڕیارو فەرمانانەی لە قاعیدەوە دەردەچوون فەرامۆشی دەكردن و گوێی بۆ نەدەگرتن، ئەو تەنها بیری لە ئەجێندای تایبەتی خۆی دەكردەوە كە ئەگەر لەسەری بڕۆشتایەو بۆ بگەشتایەتە ئامانج جگە لە شەڕی تائیفی و مەزهەبی نێوان شێعەو سوونە شتێكی دیكەی لێ سەوز نەدەبوو، بڕیاریش بوو لە عێراقەوە سەرچاوەی بگرێت و لەوێشەوە بە هەموو جیهاندا بڵاو ببێتەوە، لێرەدا كاری قاعیدە ئەوەبوو زەرقاوی لەو بیرۆكەیە پەشیمان بكاتەوەو بەو ڕێگایەدا هەنگاو هەڵنەگرێت.
بۆ ئەومەبەستە لە ساڵی 2005 دا (ئەیمەن زەواهیری- ئەمیری ڕێكخراوی قاعیدە) نامەیەك بۆ (ئەبوومەسعەبی زەرقاوی) دەنێرێت و تیایدا ئامامۆژگاریی ناوبراو دەكات كە دەست لە سەربڕینی شێعەكان هەڵبگرێت، لەونامەیەدا جەخت لەسەر ئەوە كراوەتەوە كە ئەو جۆرە كارە كاریگەریی خراپ لەسەر ڕێكخراوی قاعیدە دادەنێت و ڕابوردوشیان دەخاتە ژێر پرسیارەوە. هەر لەو نامەیەدا داوا لە هەموو موسڵمانان كراوە كە خۆیان لەو جۆە كارانە بپارێزن، بەڵام زەرقاوی گوێی بەنامەكە نەداو ئامامۆژگاریەكەشی پشتگوێ خست، دوای ئەنجامدانی چەند كارێكی لەو شێوەیە ناوبانگی قاعیدە لەناوخەڵكدا وا بڵاوكرایەوە كە خوێنی خەڵك دەڕێژێت و شێعەكان سەردەبڕێت. ئەجێندای گەورەی قاعیدە لە دروستكردنی دەوڵەتی ئیسلامی یەوە گۆڕرا بۆ سەربڕین و كوشتنی هاوڵاتیانی شێعە.
كێشەو ململانێ ناوخۆییەكان هەرلەسەرەتای ساڵانی یەكەمەوە لەشەڕی ئەهلی و شەقامی سوریدا ڕەنگی دایەوە، كلارك باس لەوە دەكات كاتێك ئەو بابەتە لە شەقامی گشتی سوریادا تەقییەوە، قاعیدە دەیویست وەك یاریزانێكی سەرەكی خۆی نمایش بكات، بۆ ئەوەی بەسەر ئەو كێشەیەدا زاڵ ببێت دەبوو هەندێك گرفت و ئاریشەی ڕێكخستنەكانی ناوخۆی چارەسەر بكات، ڕواڵەت و دەركەوتەی قاعیدە لە سوریادا لەڕێگەی (بەرەی نوسرە)ەوە بوو، لە ناوەڕاستی 2016 دا قاعیدە ڕواڵەت و ناوی ڕێكخراوەكەی كرد بە – جبهە فتح الشام- لەدوای ئەوەش لەگەڵ كۆمەڵێك حیزب و گروپی بچووك یەكیان گرت و – هیئە تحریر الشام- یان پێكهێنا، هەموو ئەوانەی لە ژێر چەترو باڵی بەرەیەكی جیهادی دا خۆیان دەبینیەوە، ئەوان بۆ شاردنەوەی پەیوەندیەكانیی نێوانیان لە 2018 وە بۆشاییەكیان لە نێوان خۆیان و قاعیدە دا هێشتبوویەوە. بۆ ئەوەی بەریەك كەوتنیش ڕوو نەدات لە سوریادا قاعیدە هیچ لقێكی رێكخستنەكانی نەكردەوە، تەنها لەسەر ئاستی تاكە كەس پەیوەندی ڕاستەوخۆی لەگەڵ چەند كەسێكی توندڕەوی سوریدا هەبوو، كە زۆرینەیان لەناو گروپێكدا بوون بەناوی (حراس الدین) لە ساڵی 2018 دا كاری ڕێكخراوی قاعیدەیان ئەنجام دەدا.
لە كاتێكدا كە –هیئە تحریر الشام- سەرقاڵی كێشەو گرفتەكانی ناوخۆی سوریا بوو، -حراس الدین- سەرقاڵی پلان دارشتن بوو بۆ ئەوەی لەڕێگەی سوریاوە هێرش بكاتە سەر رۆژئاوا، ئەوەش بە پێچەوانەی ئەجێندای قاعیدەوە بوو كە خوازیاریی دروستكردنی لایەنگرو جەماوەر بوو لەناو سوریادا، خۆ ئەگەر سەری بگرتایەو جەماوەری پێشووی بۆ بگەڕایەتەوە، سەركەوتنەكانی پێشووی قاعیدە دووبارە تۆمار دەكرایەوە.
لە ڕوویەكی دیكەوە ئەوەی جێگەی سەرنج بوو، بوونی چەند سەركردەیەكی جیهادی بەڕەگەز ئەردەنی بوو لەناو ڕێكخستنەكانی –حراس الدین- دا كە لە هاوڕێ نزیكەكانی زەرقاوی بوون، هەربۆیە لە داعشەوە نزیكتر بوون تا لە قاعیدەوە، قاعیدە نەیتوانی ئەو كەسانە بخاتە ڕیزی ڕێكخستنەكانی خۆیەوە.
چەكدارەكانی بەرەی نوسرە:
گۆڕینی ناوی قاعیدە لە سوریا لەڕووی ستراتیژییەوە وەك پێویستیەكی سەردەمەكەبوو، بەڵام هەنگاوێكی گەورە بوو بۆ ئەوەی بۆشاییەك لە نێوان قاعیدەو نەیارەكانیدا دروست ببێت، ئەوەش لەوەوە هاتبوو كە قاعیدە سوودی لە هەڵەكانی پێشووی وەرگرتبوو، بەڵام ڕەخنە توندەكانی زەرقاوی بە ئاشكرا لە قاعیدە لە نزیك مەودادا سوودی گەورەی هەبوو بەڵام لە دوور مەودادا زیانی گەورەی بە ڕێكخستنی حیزبە جیهادیەكان گەیاند، بۆچوونەكانی زەرقاوی لەكاتی خۆیدا تا 2014 ش ببوە هەڕەشەی گەورە لەسەر قاعیدە، لەو ماوەیەدا قاعیدە كاری لەسەر ئەڵتەرناتیڤی گونجاو دەركرد، ئەمە لە كاتێكدا بوو كە داعش سەرقاڵی ئەنجامدانی كارە توندوتیژو وەحشیگەرانەكانی بوو، قاعیدە بیری لەوە دەكردەوە لەو بۆشتاییەدا دەتوانێت سەروەریەكانی پێشووی ڕیكخراوەكەی بگەرێنێتەوە، بەو پێییەی وەك ڕێكخراوێكی چالاك و خاوەن پلانی ستراتیژیی هەلی گەورەی لەبەردەستدایە بۆ ئەوەی سەركەوتنەكانی داهاتوو بۆ خۆی مسۆگەر بكات.
بە پێی بۆچوونی شارەزایانی بواری بنەبڕكردنی تیرۆر، گۆڕینی ناوی ڕێكخراوی قاعیدە لە سوریا تەنها فڕوفێڵێك بووەو هیچی تر، ئامانجیش ئەوەبووە تا پێداچوونەوە بە ڕواڵەتی قاعیدە لە سوریادا بكرێتەوە، دەركەوتنی داعش لەو هەلومەرجەدا ئەوەندەی دیكە دۆخەكەی بەرەو پێشتر برد و فرسەتێكی گەورەی دایە قاعیدە تا كارەكان زووتر ڕابپەڕێنێت و خۆی بە هێزی یەكەم و دەسەڵاتداری شەڕەكانی سوریا لەقەڵەم بدات، یەكێكی دیكە لە ئامانجی ناو گۆڕینەكە بۆ ئەوە بوو كە هەندێك لەوانەی كە لە ئەوروپاو وڵاتانی دیكەوە دێن و هاوكاریی لەگەڵ خۆیان دەهینن بیخەنە دەستی ئەوانەوەو سودمەند بن لێی.
سەرهەڵدانەوەی قاعیدە:
لە ئێستەدا كەداعش دەسەڵات و خەلافەتەكەی لە دەستداوە وەك كلارك دەڵێت، قاعیدە تەنها ڕێكخراوێكی توندڕەوە كە چاوی لەسەر بێت تا لەڕێگەی سەربازییەوە بتوانێت دەست لەسوپای ئەسەد بوەشێنێت و ئەسەد لەسەر كورسی دەسەڵات بهێنێتە خوارەوە، ئەم ئەگەرەش لە ناوەڕاستی 2018 ەوە سەری هەڵداوە، بەڵام بە بۆچوونی هەندێك لە چاودێرانی سیاسی ئەو بابەتە بەشتێكی دوور دەزانن لەبەر ئەوەی ئەوان دەڵێن گۆڕانكاریەكانی قاعیدە كاتێك سەر هەڵدەداتەوە كە سوریا بگەرێتەوە بۆ دۆخی ئۆقرەیی خۆی و ئەوەش دوور مەودایە، یەكەم هەنگاویش كە قاعیدە پشتی پێدەبەستێت گەڕانەوەی جەماوەرەكەیەتی كە لە دەستی داوە، ئەمەشبە پیچەوانەی داعشەوەیە، چاودێران پێیان وایە قاعیدە كار بۆ ئەوە دەكات كە لەڕێگەی جەماوەرەكەیەو دەتوانێت بگات بە هەندێك لە ڕواڵەتەكانی فەرمانڕەوایی خۆی، ئەوەش كاری درێژو ماوە دووری دەوێت، لێرەدا قاعیدە دەتوانێت سوود لە ئەزموونی (حزب الله)ی لوبنانی وەربگرێت. چوون ئەو حیزبە لەلایەك خاوەنی سیاسەتێكی بەهێزی دانپێدانراوەو لەلایەكی دیكەشەوە هەر كات بیەوێت دەتوانێت هێرشەكانی خۆی ئەنجام بدات.
بە پێی وتەی شرۆڤەكارانی سیاسی قاعیدە توانای خۆگونجاندنی باشی هەیە لەگەڵ هەموو بارودۆخێكدا بەتایبەتی لە یەمەن و لە مالی، لەو دوووڵاتەدا ئەندامانی قاعیدە پراگماتیانە كار بۆ هەڵگیرساندنی شەڕی ناوخۆ دەكەن، ئەوان جاروبار كار لەسەر ئەوەش دەكەن خۆیان بخزێننە ناو گروپ و تاقمە توندڕەوە بچووكە لۆكاڵیەكان، چەكدارانی قاعیدە خۆیان بە ستەملێكراو لە قەڵەم دەدەن بۆ ئەوەی ئامانجە بچووكەكانی خۆیانی لێوە بەدی بهێنن و پاشان بكەونە كۆكردنەوەی كۆمەك و هاوكاریی بۆیان، ئەوان دەكەونە گێڕانەوەو چنینی چیرۆكی جۆراوجۆر تا لەوڕێگەیەوە خۆیان تێكەڵی كێشە ناوخۆیی و نێو دەوڵەتیەكانیش بكەن. ئەوەش بە پێچەوانەی داعشەوەیە، قاعیدە دەتوانێت كار لەگەڵ گروپ و دەستەی دیكەدا بكات وەك ئەوانەی كە لە سوریا بینیمان، لەو ڕێگەیەشەوە خەڵكی سوریا زۆر تێكەڵ بوون و بوونەتە قاعیدە، ئەوەش ئەو هەستەی لای خەڵكی دروستكردووە كە قاعیدە بەهی خۆیان بزانن، سەرەڕای ئەوەش هەندێكجار قاعیدە حەز بەوەش دەكات بۆ ماوەیەكی دیاریكراو هاوپەیمانی و ڕێكەوتن لەگەڵ ئێران كردوویەتی.
گەورەترین كێشەی ناو بزووتنەوە جیهادیەكان ئەوەیە ئایا هێزی سەربازی خۆیان بۆ سیستەمە كافرە ناوچەییەكان بە خەرج بدەن یان بچنە ململانێی رۆژئاواوە، لەناو ئەوانیش دا بەدیاریكراوەی ویلایەتە یەكگرتوەكانی ئەمەریكا؟ لێرەدا كلارك درێژە بە قسەكانی دەدات، قاعیدە بۆیە توانی لە سوریا جێگەی خۆی بكاتەوە لەبەر ئەوەی پێداویستیەكانی ئەو گروپانەی پركردبوویەوەو داوای هەرچییان بكردایە بۆیانی جێبەجێ دەكرد. لەناو ئەوانەشدا دابینكردنی ئاوو كارەبای ناوخۆیی بۆیان، هەروەها كۆنترۆڵكردنی بازاڕی خواردەمەنی لەناو بازاڕەكاندا، ئەوان بە شێوەیەكی تاكتیكی و كاتی ڕایانگەیاند كە بە هیچ شێوەیەك بەگژ رۆژئاواو بەرژەوەندییەكانیاندا ناچنەوە، ئەوەش بۆئەوەی رۆژئاوا چاوی تۆڵەكردنەوەیان لەسەر كەمبكاتەوەو تەنها بیر لەوە بكەنەوە كە كاری ئەوان بووەتە گەمارۆدان و لادانی رژێمی ئەسەد.
پاش لێكۆڵینەویەكی زۆر سەركرایەتی قاعیدە گەشتبووە ئەو بڕوایەی كە سەركەوتنی خۆی لەخزمەتگوزاریی ناوچەییدا خۆی دەبینێتەوەو لەو ڕێگەیەشەوە دەتوانێت ململانێ لەگەڵ خۆرئاوادا بكات، ئەو وەستانەش كە ئاماژەی پێكرا كاتی بووە، هەرچەندە كایگەری خراپیشی هەبوو لەسەر جیابوونەوەی هەندێك لایەنی جیهادی لە سوریا. زۆرینەی كێشەی ئەو گروپانەش لەسەر ئەو شرۆڤانە بوو كە بۆ خەلیفەی موسڵمانان دەكرا! هەمووشیان پێیان وابوو ناكۆكیەكان كاتین و كۆتاییان پێدێت.
ناكۆكیەكانی نێوان داعش و قاعیدە دوو بەشی سەرەكی بوون، بەشێكیان دیارو ئاشكرابوون بەشێكی دیكەشیان نادیارو شارەوە. بۆ نموونە داعش باوەڕی بە فرەلایەن و فرە حیزبی نەبوو، ئەوان باوەڕیان بە دیكتاتۆریەتی مەركەزی هەبوو، ئەوەش سەركردە ناوخۆییەكانی ناچار بە گوێڕایەڵی موتڵەق دەكرد با بۆچوونیشیان لەگەڵیان نەبووبێت، پاشان چاودێری كردنی ناوخۆیی و دەرەكی بۆ هەموو كەسێك لەڕێگەی پۆلیسی ئاینیەوە كە هەمووكەسێكی ناچار دەكرد بە جێبەجێكردنی فەرمانە شەرعیە توندو ڕەقەكان.
شێوازی شەڕكردنی داعش هەندێكجار تەقلیدی و كۆن بوو، وەك شەڕی بەرەیی و بەكارهێنانی ئامێرەكانی تۆپ و هاوەن و زرێپۆش و هتد... كەمتر تەكیتكی سەردەمیان بەكاردەهێنا، یەكێكی دیكە لەو كێشانەی كە داعش هەیبوو، كاتێك شوێنێكیان بەدەستەوە دەگرت فەرماندەی بیانییان بۆ دادەنان و ئەوانیش وەك پێویست لە باری كۆمەڵایەتی و شوێنەكان شارەزا نەبوون، ئەمە جگە لە كێشەی زمان و لە یەك تێگەیشت، سەركەوتنی ئەو كەسانەش تەنها لەبەكارهێنانی توندو تیژیدا خۆی دەبینیەوە، كاتێكیش بەراورد دەكرا بە سەلەفیەكانی دیكە واهەست دەكرا كاری ئەوان باشتر بەرەو پێشەوە دەچێت، ئەوەش بۆ قاعیدە خاڵێكی باش بوو كە بچێتەوەبەگژ بەرژەوەندیەكانی رۆژئاوادا، لە هەمان كاتیشدا داعش ڕاگەیاندنەكانی خۆی چڕكردبوویەوە بەتایبەتی لە بواری گرتە ڤیدیۆییەكانی سەربڕین، سوتاندن، فڕێدانە خوارەوە و هەڵواسین و هتد.. ئەم كارانە جگە لەوەی بووە هۆی بڵاوبوونەوەی ترس و دڵەڕاوكێی ئێجگار زۆر لەناو خەڵكدا، بەڵام بووە جێگەی سەرنجی رۆژئاوا بۆ ئەوەی بە خێرایی لەبەرامبەر یان بجوڵێتەوە و هێرش بكاتە سەر خەلافەتەكەی داعش و لە بن و بێخیان بهێنێت. هێرشی رۆژئاوا بۆ سەر خەلافەت جگە لە بەدیهێنانی خەونی قاعیدە لەناو خەڵكی ئیسلامی توندڕەودا جۆرێك لە شەرعیەتی پێدان و وایان هەست دەكرد كە كۆمەڵەی ڕاستەقینە ئەوانن و هیچی دیكە.
چارەنووسی ئەو دوو ڕێكخراوە بەرەوكوێ؟
كلارك باس لەوە دەكات هەرچەندە داعش بە لەدەستدانی –زەوی – چووەتەوە ڕیزی قاعیدە، بەڵام كێبەكێی و ناكۆكیەكانیان لێرەوە دەست پێدەكاتەوە، داعش كاتێك لە 2014 دا گەشتبوویە چڵەپۆپە و خۆی بە خەلافەتی ئیسلامی ناساند، بەڵام بە خراپی بچووك بوویەوە و گەڕایەوە بۆ چالاكی تاكەكەسی و پەرماردانی –گوگ-ئاساو كەسیش نازانێت لە كوێوەو لەلایەن كێوە فەرمان دوردەچێت، بەو پێیەی هێشتا وەك پێویست خۆیان ڕێكنەخستۆتەوە، بەڵام ئەو حاڵەتە بەسەر قاعیدەدا نەهات و نزیكە سەركردایەتی وەربگرێتەوە، لە ساڵی 2017 ەو كاتێك گوڵۆڵەی داعش كەوتوەتە لێژی بەشێك لە ئەندام و سەركردە مام ناوەندەكانی داعش ڕوویان لە قاعیدە كردووەتەوەو ئەوانیش دەرگایان بەڕوویاندا كردووەتەوە، وەك چاودێرانیش باسی دەكەن، دوای بەهاری عەرەبی وەرزی بوژانەوەی قاعیدە هاتوەتەوە پێشەوەو خەریكی بەخۆدا چوونەوەیە. بەڵام بەشیك لە توێژەران باس لەوە دەكەن ئەیمەن زەواهیری سەركردەی قاعیدە ئەو كەسە بەتواناو كاریزمایە نیە –وەك ئوسامە بن لادن- تا بتوانێت هەموو بۆچوونەكان لە ژێر ئاڕاستەكانی خۆیدا كۆبكاتەوە، ئەوەی كە ئەمڕۆ قاعیدە هەیەتی هی مێژووەكەیەتی نەك ئێستەی، چوون شكستیان هێناوە لەناو خۆیان و لە ململانێی نەریارەكانیشیان دا، هەربۆیە زۆر جار دەنگی ئەوە بەرگوێ دەكەوێت كە قاعیدە بەرنامەی بەخۆدا چوونەو داناوە لە ڕووی بیروباوەڕو ستراتیژەوە! ئەمەش بەمانای ئەوە دێت كە قاعیدە كێشەی ناوخۆیی گەورەی هەیە.
بەشێكی دیكە لە شرۆڤەكاران باس لەوە دەكەن قاعیدە هەرگیز هەموو تواناكانی خۆی نەخستۆتە بەردەست و كەسیش نەیزانیوە پلان و بەرنامەكانی سبەێنێیان بە چی ئاڕاستەیەكدا دەڕوات و چۆن بیردەكەنەوە، قاعیدە حیزبێكی نەرمە بڕەو سیاسەتەكانی زەواهیری لەوە قوڵترە بۆ ڕاگەیاندنەكان دەربكەوێت، بڕیار لەناو قاعیدەدا مەركەزییەو بە پێی هەر بارودۆخێكیش سیاسەتی كاتی خۆیان ئاڵوگۆڕپێدەكەن، بەڵام ئەوەی كە سەرنجی هەندێك لە توێژەرانی ئەمنی و سیاسی ڕاكێشاوەو ئەوەیە كە بەدووری نازانن ئەو دوو ڕێكخراوە چاوەڕێی هەلێك بكەن بۆ ئەوەی یەكبگرنەوەو ئەوانەشی كە دۆخەكەیان بەدڵ نەبێت بچووك ببنەوە، یان حیزبی بچووكتر دروست بكەنەوە، بەڵام نەگەنەوە بەو توانا هاوبەشەكانی ئەو دوو حیزبەدا كە پێدەچێت لە ژێر ناوو ناوەڕۆكێكی دیكەدا بێت، لە كوێ و كەی و چۆن؟ نادیار و چاوەڕێ كراون.