07:20 - 25/09/2019
چیرۆكی ئەو ئەدیبە جیهانیانەی لە سیخوڕیدا ناوبانگیان هەیە
دەمێكە
گوتراوە نوسەر بوون هەروا ئاسن نیەو پیشەیەكی سەختە، بەهەمان شێوە لەبارەی
سیخوڕییشەوە هەمان شت گوتراوە، بەڵام لەوانە سەخت تر ئەوەیە ببیتە نوسەرێكی سیخوڕ،
یان سیخوڕێكی نووسەر، كۆ كردنەوەی ئەو دوو پیشە سەختە پێكەوە دژوارییەكی گەورەیە،
بەڵام سەیرەكە لەوەدایە هەیە، كەسانێك هەن ئەو دوو پیشە لەیەك كاتدا پێكەوە
گرێدەدەن.
گەرچی
ئەو دوو پیشەیە لەیەكەوە دوورن، بەڵام وەك شارەزایان باسی دەكەن لە نێوان ئەو دوو
پیشەیەدا خاڵی هاوبەش هەیە، گرنگترینیان بوونی هەستی وردو دەركی ژیرانەیە، هەست و
دەركێك ئەوانی تر پەی پێنەبەن، نوسەر یان سیخوڕ دەچنە ناو قوڵایی بابەتەكەوە و
دواتر دەردەكەوێت كەسەكە شارەزاییەكی باشی لە بوارەكەدا پەیدا كردوەو شتێك نیەو
لەبارەیەوە نەزانێت و كەلەبەرێكی نیە سەری پێدا نەكردبێت.
دوای
ئەو كنەكردن و وردبوونەوەیە ئەوەی كە بە شایانی باس بێت تۆماری دەكەن، تۆماركردن و ئەرشیفكردنی
ئەو بابەتانە دەبنە ڕاپۆرتی باوەڕپێكراو، باوەڕێك كە هیچ گومان و دوودڵییەك هەڵناگرێت.
نوسەر و سیخوڕی پیشەیی هەمیشە بەدوای هۆكار و پاڵنەرە ڕاستەقینەكاندا دەگەڕێن و
كاتێك دەگەنە ئەنجام لەوە تێدەگەن كە كارەكان ڕوویان لە كوێیەو لەبەرژەوەندی و
زیانی كێ دەشكێتەوە. هەندێكجاریش بەرلە ڕوداوەكان هەستی پێدەكەن و پێشبینی بۆ
دەكەن.
لێرەوە
جیاوازییەكی دیكە لەنێوان ئەو دوو پیشەیەدا دەردەكەوێت، ئەویش ئەوەیە نووسەر
ڕاپۆرت و نوسینەكانی بۆ هەمووانە، كۆتایی بابەتەكە دەچێتە چاپخانەیەك و دوای ئەنجامدانی چەند
ڕێككارێكی هونەری و كارگێڕیی دەچێتە بازاڕو نێو كتێبخانەكان و هەموو كەسیش مافی
ئەوەیان هەیە لەبارەی باش و خراپی ئەو بابەتەوە قسە بكەن و شەن و كەوی بكەن، بەڵام
سیخوڕەكان نوسین و بابەتی كۆكراوە دەبەنەوە نێو دەزگایەكی ئەمنی و هەموو كەسیش نە
مافی قسەلەسەر كردنی هەیەو نە هەموو كەسیش
سەر لەوە دەردەكات كە كارەكان لەچییەوە سەرچاوە دەگرن و دەیانەوێت لەو ڕیگەیووە چی
بكەن؟
راپۆرتی
سیخوڕیی بۆ لێكۆڵینەوەیە لەو كەسانەی كە لە پشتی ڕوداوەكانەوەن، یان جوڵێنەری
دۆخەكانن، مەرجیش نیە ڕاپۆرتەكان بەردەستی خەڵك و خوێنەرەكان بكەون و قسەو
باسەكانیش تەنها لەناو ژوورە تاریكەكاندا دەمێننەوە، بەرهەمی نوسەرەكان دەكەونە
بەردەستی ڕەخنەگرەكانی و بەرهەمی جاسوسیش دەچێتە بەردەستی لایەنی پەیوەندیداری ئەو
بابەتە كە هەر حكومەت و دامەزراوەیەك ڕێككاریی خۆیی بۆ دەستنیشان كردووە.
ئەگەر
سەرنج لە كتێبخانەكانی جیهان و تەنانەن كوردستانیش بدەین بەشێكی زۆر لەو
كتێبانەمان دەست دەكەون و فیلم و زنجیرە تەلەفزیۆنیەكانیش پڕن لەو بەرهەمانەی كە
لەلایەن نوسەرێكەوە دەقەكانیان ئامادە كراوە، هەندێكجاریش بۆ قووڵبوونەوە ی
بابەتەكانیش پرس و ڕا لەگەڵ دەزگای ئەمنی یاخود سیخوڕەكان كراوە.
كەواتە
ئەو لەیەك چوون و خاڵە هاوبەشانەی كە لەنێوان ئەو دوو پیشەیەدا هەیە كاریگەرییان
لە سەر پرۆسەی نوسین و ڕاپۆرتی سیخوڕیی هەیە، نیگەرانیەكەی لەوەدایە كە كارو بار سیخوڕیی
جاروبار دەشێوێنێت و راستیەكان دەكاتە
ناڕاست و بە پێچەوانەشەوە، ئەوەش لەبەر ئەوەی كاریگەرییەكانی وشە لەسەر مرۆڤ زۆرن،
توانای گۆڕانكاری لە دونیابینی كەسەكان و چۆنیەتی بڕیاردانیاندا زۆرە. بە درێژایی
مێژوو زۆر نووسەر هەبوون سەریان لە كاری سیخوڕییەوە دەرچووە، زۆر سیخوڕیش هەن كە
بوونە نوسەر و لانی كەم یاداشتەكانی خۆیان نوسییوەتەوە و چوونەتە ناو هەندێك
بابەتی نوسینەوە كە هەموو كەس دەركی ناكات و لەو ڕێگەیەوە دونیای جوانی نوسینیان
خستۆتە ژێر كاریگەریی خۆیانەوە. تەنها گرفتێك لە ئارادا هەبێت ئەوەیە ئەو جۆرە كەسانە
دەبنە دوالیزمەی پیشەیی و نازانرێت لەگەڵ كام چینەیان ئەژمار بكرێن، سیخوڕێكی
نوسەر یاخو نوسەرێكی سیخوڕن ، یاخود كەسایەتی سێیەمن و هێشتا لەناو دونیای
ئەدەبیدا ناوێكی شیاویان بۆ نەدۆزراوەتەوە.
كریستۆڤەر
مالۆ، چاوە بێدارەكەی مەلیكە ئیلیزابیس:
لەنیوەی
دووەمی سەدەی شازدەیەمدا ، لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی دا بەریتانیا دۆخی زۆ نالەبار
بوو، دەوڵەتێكی پرۆتستانی دابڕاو بوو تەنانەت لە وڵاتانی ئەوروپیش، لەبەر ئەوەی
زۆرینەیان شوێنكەوتەی ئاینزای كاسۆلۆكی بوون، بەریتانیا لەلایەن ژنێكەوە بەڕێوە
دەبرا كە بە میراتی بۆی مابوویەوە ،
هەربۆیە ببوە جێگەی چاوتێبڕینی زۆر لە هێزەكانی تری دونیا.
مەلیكە
ئیلیزابیس بۆ پاراستنی دەوڵەتەكەی لەناو زۆرینەی وڵاتانی دونیادا سیخوڕو جێگە متمانەی خۆی چاندبوو، بەتایبەتی لەو
وڵاتانەدا كە دژایەتی بەریتانیایان دەكرد، ئەوەش بە هاوكاریی –فرانسیس ولنسهام-
بوو، چوون ئەو ڕاوێژكاری مەلیكەو سەرپەرشتیاری ڕاستەوخۆی سیخوڕەكانی بوو، ولنسهام
و هاوكارەكانی بە چەكی نهێنی و نادیاری مەلیكە ئەلیزابیس دەهاتنە ئەژمار، ئەوان
توانییان سەركەوتنی گەورە بەدەست بهێنن و گەورەترین شكست بەسەر دوژمنەكانیاندا
بهێنن.
یەكێك
لەو چینانەی كە ولنسهام كاری لەسەر دەكرد قوتابییە هەژارەكان بوو كە لە زانكۆكانی
ئۆكسفۆرد و كامبردج دەیانخوێند، لەبەر ئەوان بەس خەریكی خوێندن بوون و نەچووبوونە
ناو دنیای سەرمایەدارییەوە بۆیە زۆر زیرەك و بەتوانابوون و جێگەی گومان نەبوون و
چاویشیان لەسەر نەبوو، هەر بەهۆی هەژارییەكەشیانەوە بەتەواوی گوێڕایەڵی مەلیكەبوون
و خۆشیان دەویست، لەو ساتانەدا (مارلۆ) قوتابی زانكۆی كامبردج بوو، لەلایەن
ولنسهامەوە بە بژاردەیەكی زۆر باش هاتبووە دیاریكردن، لەبەر ئەوەی ناوبراو خاوەنی
زیرەكییەی لەڕادەبەدەر بوو لەبواری خوێندنەكەیدا زۆر سەركەوتوو بوو.
هەر
لەوڕێگەیەوە (كریستۆڤەر مارلۆ) وەك توێژەر لەناو وڵاتی بەریتانیادا هەڵبژێردرا ،
توانی لە ساڵی 1587 بڕوانامەی ماستەر بەدەست بهێنێت. هەرچەندە لەناو زانكۆكەیدا
غیاباتی زۆری هەبوو، كە دواتر دەركەوتووە بەهۆی ئەوەوە بووە كە سەرقاڵی كاری تر
بووە، ئەو بەردەوام سەردانی وڵاتانی دراوسێی كردووە بەتایبەتی فەرەنسا، كاری ئەو
بریتی بوو لە چاودێریكرنی ئەو كاسۆلیكانەی دژی مەلیكە ئەلیزابێس بوون.
هەرچەندە
لەو سەردەمەدا بەڵگەی حاشا هەڵنەگر نەبوو كە مارلۆی ئەدیب و نوسەر سیخوڕبێت، بەڵام
خەرجی و دەست بڵاویەكانی لە ئاستیی ژیان و بژێوییەكەی ئەودا نەبوو، هەربۆیە خرایە
ژێر چاودێرییەو لەساڵی 1892 دەستیگیركرا، لەكاتیكدا هەندێك پارەی تزویر- ساختە-ی
پێبوو، كاتێكیش برایە دادگا دادوەرەكە بێتاوانی ڕاگەیاند و لە زیندان هاتە دەرەوە،
شارەزایان پێیان وایە بەردانی بە زیندان بەهۆی كاریگەرییەكانی (مارلۆ) وە بووە.
مارلۆ
سیخوڕێكی بەناوبانگ و دڵسۆزبوو بۆ مەلیكە ئەلیزابیس، لە تەمەنی 29 ساڵیدا لە شەرێكی ئاساییدا و لەسەر
پارە دانی خواردنی كافتریایەك دوای ئەوەی چەقۆیەكیان كرد بە چاویدا دەست بەجێ گیانی
لەدەستدا، بەپێی بۆچوونی زۆریك لە مێژوو نوسان بە فەرمانی ولنسهام كوژراوە ، لەبەر
ئەوەی ترساوە بەهۆی پەیوەندی كردن و هاوڕێیەتی كردنی لەگەل هەندێك لە ئەدیب و
نوسەرە ڕوناكبیرو منەوەرەكانەوە، ئەو نوسەر و ئەدیبانە بیری پێشكەوتن خوازییان
هەبوو، زۆر بە توندی بەگژ بیروباوەڕیی ئاینی و دام و دەزگاكانی دەوڵەتدا
دەچوونەوە، بەڵام تائێستەش كوشتنی ئەو ئەدیبە ئینگلیزییە یەكلایی نەبوەتەوە.
كریستۆڤەر
مارلۆ لە ساڵی 1564 – 1593 ژیاوە، نوسەرێكی بەناوبانگی بواری تراژیدیایە لە نێو
ئەدیبەكانی ئینگلیزدا دوای شكسپیر دێت و شیعرە تراژیدیەكانی زۆر بەناوبانگن، لەبواری شانۆگەریدا جێگە دەستی دیارە، دیارترین
بەرهەمەكانی (یەهودی ماڵتا) یە كە زۆرینەی باسی كارە سیخوڕییەكانی خۆی دەكات و
سەردەمانێكی زۆر لە ئەوروپا دا ناوبانگی هەبوو، وەرگێڕراوەتە سەر زمانە
جۆراوجۆرەكانی دونیا.
یان
فلیمینگ و لەدایك بوونی جیمس بۆند:
(یان)
دانەر و داهێنەری كەسایەتی بەناوبانگی –جیمس بۆند-ە، لە 28 ئایار 1908 لە خێزانێكی
دەوڵەمەندی بەریتانی لەدایك بووە، وازی لە خوێندنی كۆلێژ هێناوەو چووتە ئەكادیمیای
ساندهیرستی سەربازیی، بەڵام پاش ماوەیەك وازی لەویش هێناوە، لەبەر ئەوەی سروشتی
ئەو لەگەڵ ڕێوڕەسمە سەربازییەكاندا نەدەگونجا، پاشان چووەتە یەكێك لە زانكۆكانی
نەمسا و دەستی كردووە بە خویندنی بواری رۆژنامەوانی، لێرەوە ژیانی (یان )گۆڕانكاریی
بەسەردا دێت لەبەر ئەوەی كەسێكی سیخوڕی نهێنی بەناوی –فوریس دینیس- دەناسێت و
كاریگەریی گەورە لەسەر خۆی و هاوسەرەكەی دروست دەكات كە چیرۆك نووسێكی بەناوبانگ
بووە. هەربۆیە لەسەرو بەندی جەنگی جیهانی
دووەمدا وەك سیخوڕێك كاری بۆ دەزگای هەواڵگریی بەریتانیا كردووە، سەرجەم كارەكانی
سیخوڕیی لە دووتوێی كتێبێكی 12 بەرگیدا نوسیوەتەوە و كارەكتەرەكەی ناوناوە -جیمس بۆند- بە پێی توێژینەوەكان بوونی ئەو كەسایەیتە ڕەنگدانەوەی كەسێتی نووسەر خۆی
بووە.
دوای
ئەوەی لە بواری رۆژنامەوانیدا شارەزایی باش پەیدا دەكات و لە زۆرێك لە دەزگاو ناوەندە
هەواڵیەكان كاردەكات، فلیمینگ لە شاری لیڤەرپول چاوی بە دۆستێكی خێزانی خۆیان
دەكەوێت بەناوی (ئەدمیراڵ جون جودفری) كە لەو سەردەمەدا بەڕێوەبەری هەواڵگری هێزە
دەریاییەكانی بەریتانیا بووە، ئەو گەنجێكی بوێر و شارەزاو زیرەك و چالاك بوو
خاوەنی ژیرییەكی سەرسوڕهێنەربوو.
بەرلەوەی
جەنگی جیهانی هەڵبگیرسێت ئەو دڵنیا بوو لە دەستپێكردنی ئەو جەنگەو دەشیزانی كە
وڵاتەكەشی بەشداریی تێدا دەكات، فلیمنیگ بە وردی چاودێری ئەو كەسایەتیە دەكات و
تابزانێت سەرقاڵی چیەو دەیەوێت چی بكات، بۆیە رۆژێك بەرلەوەی ئەو هیچی پێ بڵێت
داوای لێدەكات ڕێگەی بدات كاری لەگەڵ بكات لە دەزگای هەواڵگریی دەریاییدا، ئەویش
زۆری پێخۆش دەبێت و یەكسەر ڕەزامەندی دەنوێنێت.
لەو
رۆژەوە ئەو ڕۆژنامەنووسەی كە حەزی بە بواری سەربازی نەبوو، هەر ئەو رۆژە بوو بە
ئەفسەری موخابەراتی بەریتانی بە فەرمی و نیشانەی ئەفسەریی خستە سەر شانی، توانای
رۆژنامەوانی نوسەری ئەو كەسایەتییەو
خەیاڵەكانی وەك نوسەرێك هاوكارییەكی گەورەی هەواڵگرییەكەی كردو لەو بوارەدا
یارمەتی زۆری پێبەخشی، ئەوەی ئەو دەركی پێدەكرد بە هۆی پیشە پێشووەكەیەوە –نووسەریی-
ئەوانی دیكە دەركیان نەدەكرد، هەربۆیە داهێنانەكانی لەبواری سیخوڕرییدا وێنەی
نەبوو لە هەموو جیهاندا بۆ ئەو سەردەمە.
بەڵام
كاتێك جەنگەكە هاتە پێشەوە بەریتانیا ئەوی خانەنشین كردو ئیترنەگەڕایەوە سەر كاری هەواڵگریی، فلیمینگ
توانی دەست بكات بە نوسینی زنجیرەی جەیمس بۆند كەوەك شارەزایان باسی دەكەن زۆرینەی
ئەو بابەتانە ڕوداوەكانی ژیانی خۆیەتی.
جەیمس
بۆند یاخوود (007) بە(ئینگلیزی:
James Bond) کەسایەتییەکی خەیاڵی نێو ڕۆمان و چیرۆکەکانە، کە لەساڵی (۱۹٥٤) لەلایەن (یان فلێمینگ)، نووسەری بەریتانی دروست کراوە.تا ئێستا
چەندین کەس ڕۆڵی ئەم کەسایەتییەی بینیوە لە فیلمەکاندا، کەتێیاندا چەندین کەسایەتی
و ئەکتەری جیاواز ڕۆڵی سیخوڕ (جەیمس بۆند)یان بینیوە. هاوکات جەیمس بۆند لە ناو
خەڵکدا بە (007)یش دەناسرێت،
کە کۆدێکی تاییەتی ئەوە لە (دەزگای هەواڵگری بەریتانیا). یەکەمین فیلم لە ساڵی
(۱۹٥۳) بە ناوی (Casino Royale) بڵاو
کراوەتەوە و کۆتا فیلمی لەساڵی (۲۰۱٦)بەناوی (Skyfall) وە
فیلمی (Spectre). گشت زنجیرە فیلمەکانی جەیمس
بۆند لە سەرانسەری جیهاندا، خاوەن بینەر و
پشتگیرییەکی زۆرن. کە هاوکات لەگەڵ بڵاوبوونەوەی هەر یەکێک لە فیلمەکانی لەکۆی
پەخشیاندا داهاتێکی زۆر کۆدەکەنەوە.
یان
فلیمینگ وەك لە فیلمەكانی بۆند یشدا دەردەكەوێت خاوەنی كەسایەتیەكی كەشخەو سەرنج
ڕاكێش بووە، بۆیە ئافرەتانی زۆر بە دەوریدا بوون و لەو ڕێگەیەشەوە توانیویەتی
بەشێك لە كارەكانی ئەنجام بدات. جگە لەوەی ئالوودەی زیاد لە پێویستی جگەرە بووەو
لە ماوەی 24 كاتژمێردا زیاتر لە 80 جگەرەی
كێشاوەو مەشروبخۆرێكی سەرەڕۆش بووە هەربۆیە بە هۆی زۆر خواردنەوەوە لە تەمەنی 56
ساڵیدا گیانی لەدەستدا.
گراهام
گرین سیخوڕێكی دیكەی بەریتانی :
گراهام
نوسەری بەناوبانگی بەریتانی لەڕێگەی خوشكەكەیەوە كە لە دەزگای هەواڵگریی بەریتانی
كاری كردووە چووەتە نێو كاری سیخوڕیی بۆ دەزگای هەواڵگریی سەربازیی، چەند هۆكاری
سەرەكی هەبوون بۆ ئەوەی ناوبراو لە كارەكەیدا سەركەوتوو بێت یەكێك لەوانە توانای
نوسین بوو، جگە لەوەی حەزی زۆری بۆ گەڕان و گەشت كردن و كۆكردنەوەی زانیاری
جۆراوجۆر، ئەو بەهۆی ئەوەی لە بواری چیرۆك نوسین و ئەدەبی منداڵان كاری دەكرد،
گەشتی زۆری كردووە بۆ وڵاتەكانی لیبریا، مەكسیك ، هایتی، كوبا، ڤێتنام و چەند
وڵاتی دیكە.
بە
هۆی كۆكردنەوەی زانیاری لە لەبواری سیخوڕیدا هاوكارییەكی باشی دەكرد بۆ نوسین و بە
پێچەوانەشەوە، روداوەكانی نێو رۆمانە بەناوبانگەكانی ئەو نوسەرە كاریگەری بوارە
سیخوڕیەكەی خۆیان لەسەرە، لەتایبەتی لە ڕۆمانی ئەمەریكییەكی هێمن و هاڤانا، ئەو لەو رۆمانانەدا باس لە كەسایەتیەك دەكات
كە سیخوڕی دوو سەرە بووە لە نێوان بەریتانیا و ڕوسیادا و خۆشەویستی وڵات و
خەڵكەكەی گۆڕیوەتەوە بەهەندێك بەرژەوەندی كەسیی و كاتی، لەو پێناوەدا چەندین
زانیاری گرنگی داوەتە دەزگای هەواڵگریی روسیا.
لەبواری
ژیانی ئاسایی خۆیدا هەست بەوە دەكات یەكێك
لە هاوڕێكانی هەمان ئەو كارە دەكات كە لەڕۆمانەكەیدا باسی كردووە، بۆیە دەیەوێت
لێی دوور بكەوێتەوە بۆیە بڕیاری دەست لەكاركێشانەوە دەدات و دوور دەكەوێتەوە لە
بواری سیخوڕیی، هەموو نیگەرانیەكانی خۆی لە نێو ڕۆمانی –پیاوی سێیەم- دا
كۆدەكاتەوە، ئەو لەو ڕۆمانەدا سەرجەم نهێنیەكانی هاوڕێیەكی دەخاتە ڕوو كە چۆن خیانەت لە وڵات و هاوڕییەتی دەكات و گەندەڵی
بڵاو دەكاتەوە لەپێناوی بەرژەوەندی تایبەتی خۆیدا، ئەمە لە كاتێكدا خەڵك ئەو بە سیمبولی نیشتیمان پەروەرییان دەزانی
بەخۆشیەوە..
گراهام
جگە لە بواری نوسین وەك ئەكتەریش لەچەند فیلم دا بەشداریی كردووە، خاوەنی چەندین
رۆمانی بەناوبانگە، یاریدەدەری بەڕێوەبەرر رۆژنامەی تایمزی بەریتانی بووە ،
لەبواری چیرۆكیش دا دەستێكی باڵای هەبووە ، لە بەهاری ساڵی 1991 دا كۆچی دوایی
كردووە.
بەر
لە كۆتایی:
ئەوەی
كە باسكرا نموونەی تەنها سێ نووسەر و قەڵەم بەدەستی بەریتانی بوون كە هەردوو پیشەی
نوسین و سیخوڕییان پێكەوە گرێدابوو، بێگومان چیرۆكی ژیانی زۆرێك لە نوسەرانی دونیا
لەم حاڵەتانە بەدەر نییە، ئەوەی كە هەیە دەبێت مامەڵەی وریاییانەیان لەگەڵ بكرێت.
ئەگەر بەوردیش بەنێو دونیای نوسینی نوسەرە كوردەكانیش دا بگەڕێین بێگومان نموونەی
لەو جۆرە لەناو رۆمان و چیرۆكەكانیاندا بەئاشكرا دەبینرێن، ئەوەی كە هەیە كاری
ڕەخنەگرانی ئەدەبییە كە ڕوداوەكان بە هاوكاریی مێژوو نوسان ببنەوە سەر
ئەسڵەكانیان.