شەڕی بەوەكالەت، لەدوای بەهاری عەرەبییەوە ناوچەكە بەرەو كۆێ دەبات؟‌

پەیسەر

ساڵی 2011 ملیۆنەها هاوڵاتی عەرەب رژانە سەر شەقامەكان و ڕاپەڕین و خۆپیشاندانی مەدەنییان ئەنجامداو داوای گۆڕینی فەرمانڕەوایی و سەركردەكانی وڵاتانی خۆیان كرد، لەسەرو بەندی ئەو خۆپیشاندانانەدا میدیاكان ناویان لێنا (بەهاری عەرەبی)، یەكەم دەنگی ناڕەزایی لە خۆسوتاندنی قوتابییەكی دەرچووی زانكۆ بوو كە سەرقاڵی سەوزرەو میوەفرۆشی بوو لەسەر عەرەبانەكەی بەناوی (موحەمەد بو عەزیزی). ئەو ڕووداوە بووە هۆی جۆش و خرۆشێكی زۆرو جەماوەرێكی زۆر رژانە سەرشەقامە گشتیەكان، لەو خۆپیشاندانانەدا ئەوانەی پێشڕەوییان دەكرد پەیمانی (گۆڕینی سیستەمی حوكم) و بەرقەراربوونی (دیموكراسیەت) و (كرانەوە)یان بە خەڵك دەدا، ئەوان دەیانگوت (ژیانێكی باشتر) بۆ خەڵك دابین دەكەن. ئاگری خۆپیشاندان لە وڵاتی تونس بەرەو سنووری وڵاتانی دیكە پەڕییەوە و بە خێرایی میسرو یەمەن و سوریاشی گرتەوە...

بەڵام ئەوەندەی نەبرد دۆخەكە ئاڵوگۆڕی گەورەی بەسەرداهات، لەبەشێك لەو وڵاتانە، جەنگی ناوخۆیی هەڵگیرساو تا ئێستەش بەردەوامە، بەشێكی تریش لەو وڵاتانەی كە بڕیاربوو گۆڕانكارییان بەسەردا بێت، سەرۆكەكانیان دۆخەكەیان كۆنترۆڵكردەوەو كەوتنەوە گیانی هاوڵاتیەكانی خۆیان .

هەشت ساڵ بەسەر بەهاری عەرەبیدا تێپەڕدەكات و بەپێی دەرئەنجامەكان داواكاریی و خواستەكانی جەماوەر تەنها دروشم بوون، یاخود لە گەڵ دۆخەكە نەهاتونەتەوەو توانای جێبەجێكردنیان نەبووە، لەگەڵ ئەوەشدا گۆڕانكارییەكان لەناوچەكەو فەرمانڕەوەكاندا بەرچاوەو دەكرێت بگوترێت بوومەلەرزەیەكی گەورە بوو بۆفەرمانڕەواكانی ناوچەكە.

هەرچەندە لەنێو ئەو گۆڕانكارییانەشدا هەندێك لە فەرمانڕەوایانی وڵاتانی عەرەبی لەناوچوون و هەندێكیشیان رەوانەی زیندان و لێپێچینەوە كران، بەڵام ئەوەی كە جەماوەری خۆپیشاندەر چاوەڕێیان دەكرد وادەرنەچوو، سیستەمی دیموكراسی نەهاتە بوون و ژیان و گوزەرانی خەڵكیش باشتر نەبوو.

 

شارەزایان پۆلێنی هەندێك لە وڵاتانی عەرەبییان بەم شێوەیە كردووە، (میسرو سوریا و عێراق) هەرچەندە خۆپیشاندان و ناڕەزایەتی زۆریان تێدا ڕوویدا بەڵام تائێستە(وەك سیستەم) ماونەتەوە بە هەندێك وردە گۆڕانكارییەوە، بەڵام وڵاتە دەوڵەمەندەكانی كەنداوی عەرەب (سعودیە، قەتەرو ئیمارات) وەك خۆیان ماونەتەوەو بگرە گەشەشیان كردووە، بەڵام هەندێك وڵاتی دیكەی بچووك و بەرگەنەگریش هەن كە بوونەتە جێی ناكۆكی ناوخۆیی و لەبەردەم هەژموونی دەرەكیدا بەهیچ شێوەیەك خۆی بۆناگیرێت و هێزی هەرێمی و دەرەكی بەڕێوەی دەبەن و بوونەتە دەستكەلای ئەوان و سەروەریی خۆیا ن لەدەست داوەو شەری بەوەكالەتی تێدا دەكەن.

خەریكە بگوترێت زۆرینەی وڵاتانی عەرەبی لەڕووی سیاسەتی دەرەكییانەوە (دانەمەزراون) و تێكەڵەیەكە لە (هەڕەشەو ترس) و (دەستێوەردان) بەتایبەت لە لایەن ئەمەریكاو ئێران و بەم دواییانە توركیاشی هاتوەتەسەر.

بە پێی بۆچوونی شارەزایان هەركات ئەمەریكا لە شوێنێك لاواز ببێت، یان بكشێتەوە ئێرانیەكان تەپ دەدەنە سەر شوێنەكەو خۆیان دەكەنە خاوەنی وڵاتەكە، بەڵام ئەوەی جێگەی سەرنجە لەنێو سیاسەتی نێودەوڵەتی دا جۆرێك لە پەشیویی و یەكلایی نەبوونەوەی بڕیارو هەڵوێست بەدیی دەكرێت، ئەو لاوازییە نێو دەوڵەتیە بووەتە هۆكارێكی گەورە كە ژمارەیەك لەوڵاتانی عەرەب بكەونە بەردەم هەڵوەشان و داڕوخانی سیاسی و ئابووری و تەنانەت كۆمەڵایەتیش، ئەوەش  بووەتە هۆی ئەوەی فەرمانڕەواكان وەك بینەربن و بڕیاری یەكلاكەرەوەیان لەدەستدا نەمابێت، یان بەناچاریی شەڕی بەوەكالەت ئەنجام دەدەن.

لەدوای هەشت ساڵ لە ئەنجامدانی بەهاری عەرەبی دەتوانرێت بگوترێت سیاسەتی دەرەوەی وڵاتانی عەرەبی لەژێر دەسەڵاتی خۆیاندا نەماوەو بە شەریكی یان بە دووكەرت و بگرە زیاتریش لەلایەن هێزە دەرەكیە بەهێزەكانەوە بەڕێوەدەبرێن، هەربۆیە نەمانی هەوڵوێست و دیدگای ڕوونی وڵاتانی عەرەب بووەتە جێگەی سەرنجی هەمووان. بە پێی وتەی شارەزایان لەجێگەی سیاسەتێكی ڕوونی دەرەكی  پەشێوو پاشاگەردان كارەكان بەڕێوە دەبەن.

ئەگەر نموونەی شەڕی سوریا بەنموونە بهێنینەوە دەرئەنجامەكەی مانەوەی ڕژێمی فەمانڕەوایە وەكو خۆی لەهەمان كاتدا خوێنی زیاتر لە نیوملیۆن كەس تیایدا ڕژاوەو ملیۆنەها كەسی تریش ئاوارە بوون و ماڵ و حاڵی خۆیان جێهێشتووە، ئەمە جگە لە ڕوخانی دەیان شارو هەزاران گوندی ئەو وڵاتە و تاڵانكردنی شوێنەوارە گرنگە مێژویییەكانی،  لە هەمان كاتیشدا سەرهەڵدانی داعش لەو ناوچەیە بووە گەورەترین پەڵەی ڕەش و چووە نێولاپەڕەكانی مێژووی سوریاو عێراق و لە پێناوی نەهێشتن و بنەبڕكردنیدا قوربانی یەكی زۆری مادی و مرۆیی درا و سەرۆكیش وەك خۆی ماوەتەوە!

 

لە وڵاتی یەمەنیش جگە لەوەی سەرۆكەكەیان كوشت و ڕزگاریان بوو لەدەست ئەو سەرۆكەی ئەوەتەی هەیە سەرۆكە، بەڵام دەستێوەردانی ئێران و عەرەبستانی سعودیە لەو وڵاتە بووە هۆی وێرانبوونی زۆرینەی وڵاتەكە، لە ڕووی مرۆییەوە لە بەردەم گەورەترین مەترسی (نەخۆشی كولێرا)دایە كە هەڕەشە لە (8.4) ملیۆن كەس دەكات، ئەوە با لیبیا لەولاوە بوەستێت كە داڕمانێكی گەورە بەرۆكی گرتووە بەشێوەیەك چاوەڕوان نەكراوبووە لەدوای كوشتن و لەناودانی سەرۆكەكەیان، بەڵام ئەوەش دادی نەدان و ئێستە حاڵی ئەو وڵاتە زۆر كارەسات بارە.

تەنانەت ئەوانەشیان كە بەهاری عەرەبی ئاسانتر بەسەریاندا گوزەری كرد هێشتا كاریگەرییەكانی لەسەریان ماوە، میسر جگە لە وەی هەلبژاردنی سەرۆكایەتیشی ئەنجامدا، بەڵام بە هەڵگەڕانەوەیەكی سەربازیی ئەو ئەزموونەش لەباربرا، هەربۆیە لە 2013 وە تائێستە ئەو وڵاتە پێی ناوەتە ناو ململانێیەكی سیاسی بەهێزو تاقەت پڕوكێن، نائارامی وڵات كاریگەریی لەسەر بەرزبوونەوەی ڕێژەی گەندەڵی و كەمبوونەوەی گەشتیاری بووە و ئەوشە بووتە هۆی دابەزینی ئابووریەكەی. هەر لەو بەروارەشەوە دەنگی ئۆپۆزسیۆن و نەیارەكان زۆر بەتوندی سەركوت دەكرین، بەشێوەیەك كاریگەری گەورەی لەسەر هەموو بوارەكانی ژیانی میسرییەكان داناوە.

خۆ ئەگەر بچینە سەرباسی ئەو وڵاتانەی بەهاری عەرەبی نەچووەتە نێو سنورەكانیان و وەك خۆیان مانەوە لە نموونەی ئەردەن و مەغریب، ئەوا ڕێژەی بێكاری و دراوسێیەتی وڵاتە نائارامەكان كاریگەریی خراپی بۆ ئەوانیش جێهێشتووە، كێشەی ئابووری و كۆمەڵایەتی و سیاسی و ترس لە هەبوونی ئۆپۆزسیۆن لەو ماوە زۆرەدا بەرۆكی بەرنەداون، لە هەمان كاتیشدا هیچ چاكسازییەكیشیان ئەنجام نەداوەو گۆڕینی فەرمانڕەواییی درواسێكانیان نەبووەتە پەندو ئامۆژگاریی.

دوای بەهاری عەرەبی كۆمەڵێك گۆڕانكاریی گەورە لەناوچەكەدا ڕوویانداوە، دیارترینیان كشانەوەی یەكلایەنەی ئەمەریكایە لە ڕێكەوتننامەی ئەتۆمی لەگەڵ ئێران، هێرشی بێدەنگ و بەردەوامی ئیسرائیل بۆ سەر هێزەكانی حەشدی شەعبی لەعێراق، بۆ سەر هەندێك ناوچەی سەربازیی لە سوریا، ئۆپەراسیۆنەكانی توركیا لە سەر سنوورەكانی رۆژئاوای كوردستان و هێرشی ئاسمانی تورك بۆ سەر قەندیل، هەموو ئەوانەش لە پێناوی راگرتنی دەستێوەردانی ئێرانە لەناوچەكە، دیارترینیان ئۆپەراسیۆنەكانی 9 ئۆكتۆبەر 2019 بۆ سەر رۆژئاوای كوردستان بوو لە لایەن توركیاوە، ئەڵبەت بە ڕێنمایی و چاوپۆشی ئەمەریكاو بێدەنگی كۆمەڵگەی نێو دەوڵەتی، هەربۆیە بە مەبەستی دروست نەبوونی كارەسات و جینۆساید سەركردە كوردەكان ناچار بوون لەگەڵ بەشار ئەسەد ڕكەوتن ئەنجام بدەن و بە بێ جەنگ بیانگێڕنەوە بۆ ناوچەی خۆبەڕێوەبەریی.

لە گەڵ ئەوەشدا ئەمەریكا بەردەوام لەپشت دەسەڵاتدارانی ناوچەكەیەو خوازیاری مانەوەی پادشاكانی سعودیە و ئیمارات و سەرۆكەكانی میسر و ئیسرائیلە. بەردەوامیش ئاگای لە هەردوو جۆرە شەڕی ناوچەكەیەو لەمەڵاسدایە بۆ ڕوودانی هەر ئەگەرێك كە بەرژەوەندییەكانیان بخاتە مەترسییەوە، شەڕی یەمەن لەناوخۆو ناردنی مووشەك بۆ سەردامەزراوە سعودیەكان  بە ئاگاداریی ئەمەریكیەكانە و ئەو شەڕە كە لە عێراق و سوریا دەكرێت خۆی ئیدارەی دەكات و لە نزیكەوە ئاگای لە هەموو شتێكە.
وەنەبێت دەستێوەردان و نەمانی سیادەو خۆبەڕێوەبەریی عەرەبەكان یەكەمجار بێت و لە مێژوودا نموونەی نەبووبێت، عەرەبەكان لە پەنجاو شەستەكانی سەدەی ڕابوردوودا دەستێوەردانی زۆریان تێدا هەبووە، یەمەن دەستی لە عەرەبستان وەردەداو جەمال عەبدولناسریش خۆی وەك سەركردەی هەموو عەرەبەكان وێنا دەكردو دەستێوەردانی لە عێراق و سوریا دەكرد، بەڵام باوەڕ بوون بە ئایدۆلۆژیای (نەتەوەی عەرەب) زۆرێك لەو كێشانەی تێپەڕاندو بەئاسانتر بەسەریاندا گوزەری كرد. ئەوان لەڕێگەی بیری نەتەوەییەوە بەرەنگاری ئیمپریالیزمی رۆژهەڵات و رۆژئاوا  و كیانی ئیسرائیل بوونەوەو تاڕادەیەكی زۆریش بۆخۆیان سەركەوتوو بوون.

دەستێوەردانی دەرەكی و (شەڕی ناوخۆیی لوبنان) بەوەكالەت لە 1975 تا 1990 هەڵگیرساندو بووە هۆی  وێرانی زۆرینەی وڵات و بەهەدەر چوونی خوێنی هەزاران هاوڵاتی سڤیلی ئەو وڵاتە. سەركەوتنی شۆڕشی 1979 ی ئێرانیش بێبەش نەبوو لە شەڕی بەوەكالەت و كاتێك رژێمی شاهەنشاهی لە خەتی رۆژئاوا لایدا و سەرەڕۆیی دەكرد، بەریان بۆ شۆرشی ئیسلامی بەرڵاكرد و خومەینی لە فەرەنساوە بە فڕۆكەی خۆیان هێنایانەوە و خستیانە سەر كورسی دەسەڵات.

دوای حەفتاكان و كەمبوونەوەی شۆرش و كودەتاكان فەرمانڕەواكانی عەرەب كەوتنە دروستكردنی دەزگای ئەمنی داپڵۆسێنەرو ئامانجیشیان پاراستنی خۆیان و سەركوتكردنی دەنگی ناڕەزایی خەڵك بوو، بەڵام ئەوە نەبوو شەفاعەتكاریان بۆ ئەوەی بتوانن فەرمانڕەوایەتیەكی باش بكەن ، هەر بۆیە ئێستەشی لەسەر بێت فەرمانڕوایانەی عەرەب خراپترین جۆری فەرمانڕەواییان پێشكەش كردووە.

دوای كەوتنی (بلۆكی رۆژهەڵات) لە سەرەتای نەوەدەكانی سەدەی ڕابووردودا لەسەردەمی پرۆستۆریكاكەی (گۆرباتشۆڤ)داو یەكلایی بوونەوەی جیهان بۆ دونیای سەرمایەداریی و كرانەوەی بازاڕبۆ جیهانی سەرمایەداریی و پەیدابوونی سیستەمی نوێی جیهانی، تەنانەت وڵاتە هەرە دەوڵەمەندەكانی نەوتیش نەیانتوانی خۆیان لە پەستانی ئەو گۆڕانكارییانە بپارێزن و نەچنە نێو سیستەمی نوێی جیهانی، كە كاری لەسەر ئابووری بەهێزو گۆڕانگاری خێراو دەستاو دەستی دەسەڵات دەكرد. بەشێك لەو هەژارییەی كە بەرۆكی وڵاتانی جیهانی سێیەمی گرتەوە پەیوەندی بەو سیستەمەوە هەبووكە تاك لایەنە لە لایەن ئەمەریكاوە ڕابەرایەتی دەكرا.

 

ساڵی 2001 بە ڕوداوی 11 سێبتەمبەر جیهان پێی نایە قۆناغێكی نوێوە، ئەویش شەڕی دژە تیرۆرو بەگژا چوونەوەی ئەو وڵاتانەی ببونەلانەی تیرۆر و دنەیان دەدان بۆ ئەوی كاری تێكدەرانە ئەنجام بدەن، لەو میانیەدا (11 سێبتەمبەر) بوو بە بیانوویەكی باشیش بۆ ئەوەی ئیسرائیل لە پرۆسەی ئاشتی لەگەڵ فەلەستین بكشێتەوە، لە هەمان كاتیشدا ئەفغانستان و عێراق بكەونە ناو لیستی پەلاماردان و لەو پێناوەشدا بە هەزاران هاوڵاتی سڤیل گیانیان لەدەستدا، ئەمە جگە لە وێرانبوونی زۆرینەی ڕەهای ئەو دوو وڵاتە.
لەم قۆناغە بەداوە پەیدابوونی تۆری كۆمەڵایەتیەكان بوونە شۆڕشێكی دیكەو سەرجەم سنورەكانیان بڕیی و ئەوەی كە دەستەوسان مانەوە لەبەردەمیدا هێزی ئەمنی و دەسەڵاتی داپڵۆسێنەری عەرەبەكان بوو، هەر بۆیە كاریگەریی دروستكردنی ڕاستەوخۆوئاڵوگۆڕیی زانیاریی زۆر ئاسانتر بوون، پەڕینەوەی كاریگەرییەكان ئاسانترو فراوانبوونی گۆرەپانی ناڕازییەكان گەورەتر و ژمارەی بەشداربووان زیارتری كردووە.

بوونی سۆشیاڵ میدیا كاریگەری گەورەی لەسەر دۆخەكە دانا، رژێمەكانی میسرو سوریا بە سەختی ڕووبەڕووی ناڕەزایەتیەكان بوونەوە بۆیە تا ئێستەش كێشەیان هەیەو تا هەنووكەش خوێن لە شەقامەكانیاندا دەڕژێت. بەڵام وڵاتە دەوڵەمەندەكانی كەنداو بەهۆی هەبوونی خزمەتگوزاری زۆرترو دابینكردنی ژیانێكی شایستەتر بۆ هاوڵاتیەكانی لە لایەك و بوونی كۆمەڵی ئیخوان موسلمین و پشتگیریكردنیان بۆ سیستەمی بەڕێوەبرددنی وڵاتەكانی وەك قەتەر و سعودیەو و كوەیت بوونە هۆی ئەوی بەهاری عەرەبی و كاریگەریەكانی ڕوو لەو وڵاتانە نەكەن.

سەرەڕای ئەوەی شۆڕشی وڵاتانی عەرەبی نەیتوانی دەسەڵاتی خۆسەپێن و لە مێژینەی ئەو فەرمانڕوایانە لە بنەوە هەڵبوەشێنێت، كەچی هەیانە ئیمبراتۆریەتی ڕاگەیاندیان هەیە لە نموونەی قەتەر و ئیمارات كە توانیویانە ببنە خاوەنی پرۆژەی گەورەی ڕاگەیاندن و لەڕێگەی دەسەڵاتی نەرمەوە كاریگەری گەورە بە جێبهێڵن و تەمەنێكی زیاتر بە خۆیانببەخشن.

ئەمە سەرەڕای ئەوەی توانیویانە بە خستنەگەڕیی دارایی بۆ خزمەتگوزاری گشتی پێداویستیەكانی تاك و كۆمەڵ، سەرتاكانی خۆش گوزەرانی دەستەبەر بكەن و ڕێژەی هەژاری بەرەو كەمبوونەوە بەرن. هەربۆیە ئەمانەیان بوارێكیان بۆ دەستێوەردان نەهێشتوەتەوە گەرچی ڕاستەخۆ تەسلیمی دەسەڵاتی ئەمەریكا بوون. لە لایەكی دیكەوە ئەو وڵاتانە لەڕێگەی گواستنەوەی توندوتیژیی وڵاتەكان و كاریگەرییە خراپەكانی بەهاری عەرەبی ، ڕێگرییان لەوە كرد بەهارەكە ڕوو لە خۆشیان بكات، چوون كاتێك بەراوردیان لە نێوان ئەو وڵاتانەو ژیانی ئاسایی خۆیان دەكرد، هەستیان دەكرد لە خۆیانی تێك نەدەن باشە. هەربۆیە وەك نەیاری ئەو دەسەڵاتانە دەكەوتنە بەرچاوو ئەوانیش پێیان وابوو قەتەر و ئیمارات لە پشتی هەڵگیرسانی خۆپیشاندانەكانی بەهاری عەرەبییەوەن و بەردەوام بە بەرنامەو دیكۆمێنترییەكانیان هانی خەڵكیان دەدا و تا دەشهات ئاگرەكەیان لە خۆیان دوور دەخستەوە.

دەستێوەردانی توركیا وئێران و ئەمەریكا وایان لەهێزە ناوخۆییەكانی وڵاتانی عەرەب كردووە، ئۆقرەیی و ئارامی بەخۆیانەوە نەبینن، ئەوان بە پشتیوانی كردنی هێزە ناوخۆیی و لۆكاڵییەكان توانیویانە شەڕی بەوەكالەتیان پێبكەن و هەریەكەیان ئەجێندای ئەو وڵاتانە جێبەجێ بكەن، ئەوەی كە شارەزایان باسی دەكەن لە سوریا هێز و دەسەڵاتی رووسەكانیشی هاتوتە سەر و بە پشتیوانی تەواوی مانەوەی بەشار ئەسەد و ڕژێمەكەی بەردەوامن. ئەمە جگە لەوەی زۆرینەی وڵاتانی جیهان كەوتنە دنەدانی تیرۆرستانی داعش و لە ڕێگەی فڕۆكەخانەكانیانەوە ڕەوانەی توركیایان كردن و دواتریش توركیا سنورەكانی بۆ كردنەوە تا بچنە سوریاو لەوێشەوە بۆ عێراق، ئەو وڵاتانە بە لەكۆڵكردنەوەی تواناو وزەی كەسە تیرۆرستەكانی ناو وڵاتانی خۆیان عێراق و سوریایان وێرانكردو بازاڕی گەورەیان بۆ چەكە كەڵەكەبووەكانیان دۆزییەوەو سەرفیان كردن.

لەلایەكی دیكەوە دیوێكی ناشیرینی ئیسلامیان نیشانی جیهان دا كە ئەوە ئیسلامە ئەو توندوتیژییانە دژی مرۆڤایەتی ئەنجام دەدات. شەڕی بەوەكالەتی داعش و گروپەكانی تری ئیسلامی لە عێراق و شام بۆ ئەوە بوو كە بگوترێت ئیسلام كەڵكی ژیانی ئەم سەردەمەی پێوە نیە، ئەوان نموونەیەكیان پیشاندا كەس نەتوانێت خۆیان بە خاوەن بكات و پاساوەكانیشهەرچی بن لاواز بكەونە بەرچاو.

پەلامارەكانی داعش ئەوەندە مەترسیدار بوون كە پەنا بۆ هەركەس و لایەن و وڵاتێك ببرێت تا بەرەو ڕوویان ببنەوە، هەبوونی سەرباز و خۆبەخشی پێشمەرگەش بەڵگە بوون لەسەر گەورەیی و توانای سەربازی داعش، هەربۆیە سوپای پاسداران و ڕاستەوخۆ چوونە ناو دۆخەكەوەو لە سوریاو عێراقدا قاسمی سولەیمانی و  هاوكارەكانی بەئاشكرا دەبینران و تاكار گەشتە ئەوەی بڵێن ئەگەر ئێمە نەبووینانەیە هەولێریش دەكەوتە دەست تیرۆرستانی داعش و لە سوریا تا ئەمڕۆش بوونیان هەیەو تا ئێستەش پاسداریان لێدەكوژرێت.

هەر لەو میانەیەدا دەركەوتنی هێز كوردانی رۆژئاوای كوردستان بوو كە توانییان لەماوەیەكی زۆر كەمدا نموونەی ئیدارەی خۆەبەڕێوەبەری پێشكەش بكەن، بۆ ئەوەی دۆخی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست گۆڕانكاری بەسەردا نەیەت و ئەو ئەزموونەش سەر نەگرێت چوون لە بەرژەوەندی هیچ لایەك نیە، بەتایبەتی ئەو وڵاتانەی كە كوردیان بەسەردا دابەش بووە، هەر بۆیە ئەمەریكا وەك دیارییەك بۆ توركەكان رۆژئاواو ئەزموونە كوردییەكەی پێدان وئەوانیش بەناچاری و بۆ ڕێگری لە كارەساتی گەورەتر پەنایان بردەوە بەر ڕێكەوتن لەگەڵ ڕژێمی ئەسەد كە ماوەیەكی زۆرە لە شەڕدا بوون.

تا شەڕی داعش لە ئارادا بوو كورد پاڵەوان و سەنتەری سەرەكی گفت وگۆو گۆڕانكارییەكان بوو لە سوریا، بەڵام كە مەترسیەكانی داعش بەرەو كۆتایی چوو، لایەنەكان خوێنی ڕژاوی 11 هەزار كوردیان بۆ نەهێشتنی داعش بە هەند وەرنەگرت و پشتیان تێكردن.
بەڵام ئەوەی كە بەهاری عەرەبی بە خەڵكی ئەو وڵاتانەی بەخشی ئەوەیە كە مانەوەو لابردنی دەسەڵاتەكانی ئەوان پەیوەندی بەو شەڕە گەورانەوە هەیە كە لەلایەن زلهێزەكانەوە ئەنجام دەدرێن و بەرژەوەندی گەورەیان لەپشتەوەیە، پاشان لەسەر ئاشتی ناو خۆیش تا فشارەكانیان بۆ سەرخەڵك بەشێوە كلاسیكیەكەی زیاتر بكەن ئەگەری تەقینەوەی جەماورەی زیاتر دەبێت، بۆیە بەناچاریی دەبێت روو لە كرانەوەی زیاتر بكەن ، پەرە بە بواری رۆژنامەوانی ئازاد بدەن و ڕێگەبدەن ئۆپۆزسیۆنەكان كارابن و گۆڕەپانی گەندەڵی لە هەموو بوارەكاندا كەم بكەنەوە.

ئەوەی ماوەتەوە بگوترێت ئەو كێشەو نائارامییانەی لەدوای سەرهەڵدانی بەهاری عەرەبی لەناوچەكەدا دروست بوون بە هۆی بوونی گەورە هێزێكی وەك ئەمەریكاو هاوپەیمانەكانی لەناوچەكەدا، بووە هۆی ئەوەی نەیارەكانی ئەمەریكاش بێنە ناو گۆڕەپانەكەو ئیتر لێرەوە شەڕو نائارامی زیاتر پەرە بسەنێت، پرسیار ئەوەیە: بەكشانەوەی هێزەكانی ئەمەریكا لەناوچەكە، چ نائارامییەك بۆ ناوچەكە دێتە پێشەوە؟ ئەمە لە حاڵێكدا ڕێگە بۆ هەردوو هێزی هەرێمایەتی (توركیا و ئێران)دەكاتەوە كە هەژموونەكانیان زیاتر بكەن و دواجاریش ئەو بەهاری عەرەبییە دەبێتە خەزانی پاییزو بە هەوڵوەرینی هیواكانیان كۆتایی دێت یان نە؟ پرسیار ئەوەیە لە شەڕی بەوەكالەتدا میللەتانی ناوچەكەو وڵاتانی عەرەبی ئەو هەموو زیانەیان بەركەوت. ئاخۆ ئەگەر خۆیان بێنە ناو گۆڕەپانەكەوە چی ڕووبدات؟