04:19 - 08/11/2019
ستراتیژی ئه‌مریكا به‌رامبه‌ر خۆپیشاندانه‌كانی وڵاتانی عه‌ره‌بی
ئه‌م ساڵ گه‌وره‌ترین شه‌پۆلی خۆپیشاندان و
ناڕه‌زایی خۆرهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست و باكووری ئه‌فریقای گرتووه‌ته‌وه، تا ئێستا ئه‌و
خۆپیشاندانانه كۆتاییان به ده‌سه‌ڵاتی عومه‌ر حه‌سه‌ن به‌شیری سه‌رۆكی سودان
هێناوه و سه‌رۆك وه‌زیرانی لوبنانیش ده‌ستی له‌كاركێشاوه‌ته‌وه و عێراقیش له
دۆخی كوڵاندایه و خۆپیشاندانه‌كان به‌رده‌وامن.
ئه‌وه‌ی له
ئێستادا بووه‌ته جێی باسی ڕاگه‌یاندنه‌كان و نێوه‌ندی سیاسی ئه‌مریكا، دووره‌په‌رێزی
ئیداره‌ی كۆشكی سپییه له پشتگیریكردنی خۆپیشانده‌ران و داواكاریه‌كانیان، ئه‌و
ڕه‌خنه‌یه‌ش له تره‌مپ و ئیداره‌كه‌ی ده‌گیرێت ئه‌وه‌یه، ئه‌گه‌ر خۆپیشاندانێك
دژی ئێران نه‌بێت گرنگی پێنادات.
كۆشكی سپی و
خۆپیشاندانه‌كانی وڵاتانی عه‌ره‌بی
له‌دوای خۆپیشاندانه‌كانی
"به‌هاری عه‌ره‌بی"، ئه‌مه دووه‌م شه‌پۆلی خۆپیشاندانه كه به‌شێك له‌و
وڵاتانه بگرێته‌وه. ڕه‌خنه‌گران و به‌رپرسانی پێشووی ئیداره‌ی ئه‌مریكا ده‌ڵێن،
كۆشكی سپی تا ئاستێكی زۆر خۆپیشاندانه‌كان و داواكارییه‌كانی خۆپیشانده‌رانی
پشتگوێ خستووه و جگه له پشتگیریكردنێكی خۆپارێزیانه‌ی وه‌زاره‌تی ده‌ره‌وه نه‌بێت
هیچی تری له‌باره‌یانه‌وه نه‌وتووه.
هه‌ندێكی تر بێده‌نگی سه‌رۆكی ئه‌مریكا به
جۆرێك له ناپاكی به‌رامبه‌ر ڕۆڵی ئاسایی ئه‌مریكا وه‌ك ئیلهامبه‌خشی دیموكراسی له
ده‌ره‌وه‌ی وڵاته‌كه‌ی لێكده‌ده‌نه‌وه. به‌ڵام هه‌ندێكی دیكه ئه‌و دووره‌په‌رێزییه‌ی
ئه‌مریكا و ده‌ستوه‌رنه‌دانی له خۆپیشاندانه‌كاندا به خاڵی پۆزه‌تیڤی
خۆپیشاندانه‌كان ناوده‌بن و ده‌ڵێن، ئه‌مریكا ده‌ستی له‌هه‌ر خۆپیشاندانێكی
دیموكراسیخوازانه‌ی وڵاتانی عه‌ره‌بی وه‌ردابێت له‌باری بردووه.
له‌و ڕوانگه‌یه‌وه مه‌روان مه‌عشه‌ر وه‌زیری
پێشووتری ده‌ره‌وه‌ی ئوردن ده‌ڵێت، باشتر وایه ئه‌مریكیه‌كان هیچ له‌باره‌ی
خۆپیشاندانه‌كانه‌وه نه‌ڵێن
به‌ڵام خودی
دۆناڵد تره‌مپ نه‌ك بێده‌نگ نه‌بووه به‌ڵكو به‌لای ده‌سه‌ڵاتداره سه‌ركوتكه‌ره‌كانی
ناوچه‌كه‌شدا دایشكاندووه، پشتگیریكردنی خۆپیشاندانه‌كانیشی بۆ فه‌رمانبه‌ره
بچووكه‌كانی ئیداره‌كه‌ی جێهێشووه.
هاوینی ڕابردوو
كاتێك داوا له تره‌مپ كرا شتێك له‌باره‌ی سه‌ركوتكردنی خۆپیشانده‌رانی میسره‌وه
بڵێت، له به‌رامبه‌ردا پشتگیری له عه‌بدولفه‌تاح سیسی كرد و به دیكتاتۆره
دڵگیره‌كه‌ی ناوی برد.
مانگی ئه‌یلولی ڕابردوو سیسی سه‌ردانی
نیویۆركی كرد و له په‌راوێزی كۆبوونه‌وه‌ی كۆمه‌ڵه‌ی گشتی نه‌ته‌وه یه‌كگرتووه‌كاندا
له‌گه‌ڵ تره‌مپ كۆبووه‌وه. تره‌مپ وتی، له خۆپیشاندانه‌كانی میسر نیگه‌ران نییه،
چونكه سه‌رۆكێكی مه‌زنی هه‌یه و ڕێزێكی زۆری لێده‌گیرێت، خۆپیشاندان له هه‌موو
وڵاتێكدا هه‌یه.
گۆڤاری فۆرن
پۆلیسی له بابه‌تێكدا باس له‌و هه‌ڵوێستانه‌ی تره‌مپ ده‌كات و ده‌ڵێت:
شتێكی سه‌یر
نییه ئه‌وه هه‌ڵوێستی تره‌مپ بێت، چونكه ئه‌و پیاوه گومانی له دامه‌زراوه
دیموكراسیه‌كانی وڵاته‌كه‌ی خۆشی هه‌یه و به‌رده‌وام هێرشیان ده‌كاته سه‌ر، وه‌ك
ڕۆژنامه‌نووسان، دادگاكان و كۆنگرێسیش
تویژه‌رێكی په‌یمانگای
وڵاتانی كه‌نداوی عه‌ره‌بی به‌ناوی حسێن ئیبیش ده‌ڵێت، یه‌كه‌مجاره له دوای ئه‌براهام
لینكۆڵن ئه‌مه‌ریكا سه‌رۆكێكی هه‌ڵه‌شه به‌خۆیه‌وه ده‌بینێت، نه‌ك هه‌ڵه‌شه به‌ڵكو
زۆر خولیای دیكتاتۆریه‌ته و زۆر له سیسی و ئه‌ردۆغان ده‌چێت.
گۆڤاره ئه‌مه‌ریكیه‌كه ته‌ره‌مپ به‌وه
تۆمه‌تبار ده‌كات كه له ڕێچكه‌ی سه‌رۆكه‌كانی پێش خۆی لایداوه. ئۆباما به‌ر له
ده‌ستپێكردنی خۆپیشاندانه‌كانی "به‌هاری عه‌ره‌بی" پشتگیری له‌و نه‌ته‌وه
و گه‌لانهی خۆرهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست ده‌كرد كه داوای ئازادی سیاسیان ده‌كرد، ته‌نانه‌ت
ئه‌گه‌ر خۆپیشاندانه‌كانیش به ته‌واوی له به‌رژه‌وه‌ندی وڵاته‌كه‌ی نه‌شكانایه‌ته‌وه.
كار گه‌یشته ئه‌وه‌ی ئۆباما محه‌مه‌د بوعه‌زیزی
میوه‌فرۆشی تونسی به پاڵه‌وانه‌كانی دیموكراسی هاوشێوه‌ی ڕۆزا باركس له وڵاته‌كه‌ی
به‌راورد كرد.
ئه‌مه‌ریكا هاوكارییه‌كانی بۆ دامه‌زراوه
دیموكراسیه‌كان كه‌مكردووه‌ته‌وه
به پێچه‌وانه‌ی سه‌رۆكه‌كانی پێش خۆی،
دۆناڵد تره‌مپ ئه‌و هاوكاریانه‌ی كه‌مكردووه‌ته‌وه كه ده‌یدایه وڵاتان بۆ ئه‌وه‌ی
به‌ره‌و دیموكراسی بچن یان دیموكراسیه‌كه‌یانی پێ به‌هێز بكه‌ن، كه‌مكردنه‌وه‌كه
به‌ڕاده‌یه‌كه بۆ هه‌ندێك وڵات هه‌ر وه‌ستاندوویه‌تی. جگه له‌وه‌ش زۆربه‌ی ئه‌و
نوسینگانه‌ی داخستووه كه ڕاسته‌وخۆ مامه‌ڵه‌یان له‌گه‌ڵ بابه‌ته‌كانی تایبه‌ت به
دیموكراسی و فه‌رمانڕه‌واییدا ده‌كرد
فرانسیس براون كه له سه‌رده‌می ئۆباما و
تره‌مپ –بۆ ماوه‌یه‌ك، له ئه‌نجومه‌نی ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی ئه‌مریكادا به‌ڕێوه‌به‌ری
هۆبه‌ی دیموكراسی بوو ده‌ڵێت، له‌ماوه‌ی دوو ساڵ و نیوی ڕابردوودا كۆشكی سپی چه‌ندین
هه‌نگاوی ناوه و پشتگیرییه‌كانی بۆ دیموكراسی به‌ڕێژه‌ی 40% كه‌مكردووه‌ته‌وه.
دوای ده‌ستبه‌كاربوونی تره‌مپ ده‌سته‌ی ئه‌نجومه‌نی
ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی بۆ دیموكراسی و گه‌شه‌پێدان و یارمه‌تی مرۆیی له كۆشكی سپیدا
لابرا، ئه‌وه‌ش كه‌لێنێكی له كۆشكی سپیدا بۆ په‌ره‌پێدانی دیموكراسی له‌ڕێی
ئاژانسه فیدراڵیه‌كانه‌وه دروستكرد. به‌شێك له فه‌رمانبه‌ره‌كانی پێشووی ئه‌و
به‌شانه ده‌ڵێن، چیتر ئه‌مه‌ریكا په‌ره‌پێدانی دیموكراسی ناكاته كاری له‌پێشینه‌ی.
به‌ڵام هه‌ندێكی تر ئه‌وه ڕه‌تده‌كه‌نه‌وه
و ده‌ڵێن، هێشتاش چه‌ند فه‌رمانبه‌رێك ماون گرنگی به دیموكراسی و فه‌رمانڕه‌وایی
ده‌ده‌ن و كاره‌كانیان له‌چوارچێوه‌ی ده‌سته‌ی تردا ڕێكخستووه.
سیاسه‌تی
دووفاقی ئه‌مه‌ریكا به‌رامبه‌ر به دیموكراسی له وڵاتانی عه‌ره‌بیدا
ئه‌مه‌ریكا له‌لایه‌ك ده‌سه‌ڵاتدارانی
وڵاتانی عه‌ره‌بی هانده‌دات له فه‌رمانڕه‌واییدا كراوه‌بن، به‌ڵام له‌ولاوه په‌یوه‌ندییه‌كانی
له‌گه‌ڵ فه‌رمانڕه‌وا سته‌مكاره‌كانی ئه‌و وڵاتانه‌دا پته‌و ده‌كات. ئه‌مریكا ده‌یه‌وێت
هاوڵاتیانی ئه‌و وڵاتانه خۆپیشاندانی ئاشتیانه بكه‌ن و داوای مافه‌كانیان بكه‌ن،
به‌ڵام دژی توندوتیژی و خوێنڕشتنه له خۆپیشاندانه‌كاندا، له هه‌ر لایه‌كه‌وه‌بێت.
به‌ڵام كه توندوتیژی ڕووده‌دات و خۆپیشانده‌ران ده‌كوژرێن ڕاسته‌وخۆ ڕه‌خنه له
حكومه‌ته‌كان ناگرێت تۆمه‌تباریان
ناكات.
له‌باره‌ی عێراقیشه‌وه وه‌زاره‌تی ده‌ره‌وه‌ی
ئه‌مریكا ڕایگه‌یاند، نیگه‌رانه له هه‌ڵمه‌تی داخستن و دوورخستنه‌وه‌ی ده‌زگاكانی
ڕاگه‌یاندن به‌رامبه‌ر ڕووماڵكردنی خۆپیشاندانه‌كان، چونكه ئازادی ڕۆژنامه‌وانی
ڕه‌گی له دیموكراسیدا داكوتاوه.
هه‌مان وه‌زاره‌ت له‌باره‌ی خۆپیشاندانه‌كانی
لوبنانه‌وه ده‌ڵێت، پێویسته حكومه‌ت وه‌ڵامی داواكاریه‌كانی خۆپیشانده‌ران بداته‌وه
كه داوای چاكسازی ئابووری و دانانی سنورێك بۆ گه‌نده‌ڵی ده‌كه‌ن. له هه‌مان
كاتدا ده‌ستله‌كاركێشانه‌وه‌ی سه‌عد حه‌ریری سه‌رۆك وه‌زیران به به‌هێزبوونی ده‌سه‌ڵاتی
سیاسی حزبوڵا له قه‌ڵه‌م ده‌دات و نیگه‌رانی له‌باره‌وه نیشان ده‌دات.
ته‌نانه‌ت پشتگیریكردنی ئه‌مه‌ریكا بۆ
خۆپیشاندانه‌كانی سودان، كه دواجار ڕووخانی ده‌سه‌ڵاته‌كه‌ی عه‌مه‌ر حه‌سه‌ن به‌شیری
لێكه‌وته‌وه، ڕۆژانێك بوو داڵده‌ی ئوسامه بن لادن سه‌رۆكی ڕێكخراوهی قاعیده‌ی
دابوو، زۆر لاواز و له ئاستی پێویستدا نه‌بوو.
چاوه‌ڕێین و
چاودێری دۆخه‌كه ده‌كه‌ین
ئه‌مه سیاسه‌تی
ئێستای دۆناڵد تره‌مپه به‌رامبه‌ر ئه‌و خۆپیشاندانانه‌ی له جیهاندا ڕووده‌ده‌ن.
به‌پێچه‌وانه‌ی سیاسه‌تی ئیداره‌كه‌ی باراك ئۆبامایه، بینینی ڕۆڵی گه‌وره بۆ گه‌یشتن
به ئه‌نجام.
هه‌ندێك ئه‌و سیاسه‌ته‌ی ئێستای تره‌مپ به‌رامبه‌ر
وڵاتێكی وه‌ك سودان به باش ده‌زانن، چونكه پێیان وایه، هیچ وڵاتێكی دیكه‌ش هه‌وڵیان
نه‌دا ده‌ستوه‌ربده‌نه خۆپیشاندانه‌كانی سودان و ته‌واو خۆپیشاندانێكی خۆڕسك بووه
و هه‌ر ئه‌وه‌ش هۆكاری سه‌ركه‌وتنی خۆپیشاندانه‌كان بووه.
ئێران به پێچه‌وانه‌ی
ئه‌مه‌ریكاوه كارده‌كات
گۆڤاری فۆرن
پۆلیسی ئه‌مه‌ریكی ده‌ڵێت، له خۆپیشاندانه‌كانی لوبناندا ئێران حزبوڵای هانده‌دا
ئۆباڵی نانه‌وه‌ی پشێوی و توندوتیژی بخه‌نه ئه‌ستۆی ئه‌مه‌ریكا و هاوپه‌یمانه‌كانی.
ته‌نانه‌ت عه‌لی
خامنه‌یی ڕێبه‌ری باڵای ئێران ڕایگه‌یاند، ده‌زگا هه‌واڵگریه‌كانی ئه‌مه‌ریكا و
وڵاتانی خۆرئاوا پشێوی و بێسه‌روبه‌ره‌یی له لوبنان و عێراقدا ده‌نێنه‌وه، له
كاتێكدا خۆپیشانداه‌رانی هه‌ردوو وڵات زۆربه‌ی دروشمه‌كانیان دژی ئێران و هه‌ژموونه‌كه‌ی
بوون له‌و وڵاتانه‌دا.
كاردانه‌وه‌ی ئه‌مه‌ریكا به‌رامبه‌ر وته‌كانی
خامنه‌یی ئه‌وه‌بوو كه، خۆپیشاندانه‌كانی ئه‌م دواییانه ده‌رهاویشته‌ی لاوازی
ئابووری و ئه‌و گه‌نده‌ڵیه به‌ربڵاوه‌یه كه له‌و وڵاتانه‌دا هه‌یه و گروپه
تیرۆریستیه‌كان كه ئێران پشتگیرییان ده‌كات له‌پشت ئه‌و لاوازیی و گه‌نده‌ڵیه‌وه‌ن.
هه‌ركام له‌و قسانه ڕاست بن، ئێستا ئێران
به‌هه‌ر شێوه‌یه‌ك بێت ده‌یه‌وێت خۆپیشاندانه‌كانی ئه‌و دوو وڵاته دابمركێنێته‌وه
و ته‌نانه‌ت سه‌ركوتیشیان بكات و ڕۆڵه‌كه‌ی به‌و ئاراسته‌یه‌یه. به‌پێی ڕاپۆرتێكی
ئه‌سۆشیه‌یتد پرێس، قاسم سوله‌یمانی فه‌رمانده‌ی فه‌یله‌قی قودس هه‌ڵمه‌تی سه‌ركوتكردنی
خۆپیشاندانه‌كانی عێراق به‌ڕێوه‌ده‌بات.